Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Jose Vicente Navarro Gascón haren izena; geologian lizentziatua eta IPCEko (Instituto del Patrimonio Cultural de España) funtzionarioa. Haren txostenari eta hitzari fede osoa eman dio epaileak, eta haren esanetan oinarrituta deklaratu ditu faltsu 36 grafitoak.  M. Thomsonek eman zigun testuingurua aurreko sarreran:

“Un licenciado en geología que afirmó que ni él ni nadie del IPCE tenían experiencia alguna en la metodología utilizada para datar grafitos. Que no utilizó controles de grafitos o incisiones en cerámica de edad conocida, ni antiguos ni recientes. Que no ha demostrado que el método que utilizó lo haya utilizado nadie para demostrar si un grafito es reciente o antiguo.”

Hogeita sei metal mota ezberdin aurkitu ditu Navarrok grafitoetan. Hau logikarekin eta zentzunarekin haserre dago. Burdindegi osoa erabili ote zuen? Zertarako hainbeste tresna ezberdin? Faltsifikazioa egin nahi duenak ez du inolako zailtasunik erromatar garaiko iltze edo gailu metaliko bat aurkitzeko. Gainera, aipatzen dituen metal mota askok ez dute balio grabatzeko. Hemen sententziaren parrafo bat:

“El perito aprecia que, donde hay acero en las piezas, hay mucho acero; el acero común está presente en 35 de las 39 piezas, y puede corresponder a cualquier tipo de elemento cotidiano, como clavos, y además se encuentra níquel, pues se trata de un acer niquelado, que al ir rozando, se ha ido descascarillando la punta; a veces el acero es inoxidable, y por eso es inequívocamente reciente. También ha encontrado restos de otros metales, como oro, que, en opinión del perito pudiera deberse a que manipulaba la pieza tendría un anillo de oro, y en la figura del cerdo ha encontrado rastro de plomo. Y en otras piezas ha encontrado alpaca, cobre, cinc, níquel de baja calidad, pero son metales que están inalterados, y también molibdeno, aleaciones para herramientas, así como cuprita y alteraciones de bronce.” (132. o.).

Metal horiek kopuru oso txikietan aurkitzen dira grafitoetan, eta lurretik aterata gero itsatsiak direla aldarrikatu zuen defentsak, garbitzeko orduan eta abar. Horrela jarraitzen du Thomsonek:

“… Que no ha tenido en cuenta que los grafitos han pasado por muchas manos: arqueólogos, personal que hace el lavado en el yacimiento, técnicos del museo de arqueología, miembros de la comisión que los estudiaron personalmente, grafólogos … Pero es lo que vale para la jueza.”

Epaileak ez ditu kontuan hartu Navarro txostena eraisten duen Mikel Albisu geologoaren argudioak

Hona hemen epaiketa eguneko kronika. Merezi du irakurtzea, Albisuren saioa epaiketako argigarrienetakoa izan baitzen, nahiz eta epaileak aintzat hartu ez. Laburtuz, Albisuk zeramika erromatarra imitatzen duten zeramika pusketa modernoak hartu zituen, haren gainean X bana maraztu zuen iltze batez, eta gero mikroskopio elektronikoz neurtu zituen ildoetan geratzen ziren metal arrastoak. Emaitza: 100 mikra, batenaz beste, arrasto bakoitzak, 300era ere heltzen zirelarik batzuk.

 Hau azalduta gero,  Navarroren analisien diapositibak erakutsi zituen, non metalen presentzia puntu txikiekin agertzen zen, eta horien alboetan mikroskopioak zenbaki bat sortzen: inoiz ez ziren 20 mikra gainditzen, eta gehienak 5 eta 10 artean zeuden. Iltze kamustuak sortzen dituen batez besteko 100etik oso urrun. Horrek argi eta garbi erakusten du Navarrok aurkitzen dituen metal arrastoak ez direla faltsifikazio moderno baten ondorio, baizik eta zehaztu beharko den beste jatorri bat dutela.

Xehetasun hauek ez daude jasota sententzian, ezikusi egin ditu epaileak, amarruz eta gezurrez betetako Navarroren txostenari sinesgarritasun osoa eman dion bitartean. Egia esan, helduleku bakarra zuen Eliseo kondenatzeko, grafologia erori ondoren.

Epaiaren osteko hainbeste iritzi zital eta kaskarin entzun ondoren, eskertzen da gaurko Deian irakurri dugun artikulu zorrotz eta zuzena. Itzulpena ere argitaratu da Ama Atan Letra Txarra Daukat-ek egina. Koen Van den Driesschek iruzkin interesgarriak gehitu dizkio. Xabier Gorrotxategi esperientzia eta bibliografia zabaleko gizona da.

“EPAIKETAREN sententzia dugu. Batzuek pentsatzen zuten sententziarekin batera Iruña- Veleiako grafitoen irtenbidea agertuko zela, zerutik eroria balitz bezala. Baina esan behar dut berdin dela zer esan dezakeen epaileak balizko faltsukeriaren inguruan.

Berak erabakia hartu du prozedura tekniko bati jarraituz. Lehenik eta behin, polizia judizialak esandakoa onartuz, horretakoek Eliseo Gil faltsutzailea dela konbikzioa dutelako, baina frogarik nimiñoena ez. Eta bigarrenik, Madrideko peritu baten konklusioa ontzat hartuta, 38 grafito orain dela gutxi egindakoak direnak. Esan behar da peritu horrek dakartzan informazioa hartuta bestelako konklusiora ailegatzen naizela ni: grafito guztiak benetakoak direla frogatzen da. Nire ustez, bi arazo gaindiezin ditu perituren txostenak: 1, ez du ezer demostra-tzen eta, beraz, fede kontua da berak esandakoa, ez zientzia; 2, aldrebesteko konklusioak ateratzeko ez du begiratzen objektu bakoitza osotasunean, berari interesatzen zaiona baizik, beraz, osatu gabea da. Balio anekdotikoa besterik ez dauka balizko ikerketa horrek zientziaren aldetik. Balio juridikoa, ordea, erabatekoa, onartu duelako epaileak.

Epaileak ahalmena dauka modu subjektiboan informazio hori hartzeko, egin duen bezalaxe, baina hori ez da zien-tziak onartzen duen prozedura. Zientzia baita grafitoak onartu behar dituena, eta zientzialariak erdibituta daude. Eta indusketa arkeologikoa da, aurkikundeen aldameneko laukietan egindakoa, Iruña-Veleiako aztarnategian E. Gilek erabilitako metodoa balioztatu edo baliogabetu behar duena, eta ez lekuko batzuen iritzi interesatuak.

Orduan, epaiketaren emaitza ez da izan guztiok pentsatzen duguna. Nik, kanpotik begiratzen batzuek eta besteek esandakoa, jarraitzen dut pentsatzen grafitoak benetakoak direla. Egia esan, pentsatu, bakarrik batzuek pentsatzen dugu, beste batzuek gezurrak zabaltzen jarraitzen dutelako, hasieratik gaur egunera arte. Eta pentsatzen dudalako (dugulako) hori eskatzen dugu, administrazio publikoak benetako autentifikazio prozesu bat martxan jartzea, erabat independentea eta bikoitza; eta benetako indusketa arkeologiko independentea burutzea ere bai. Besterik ez. Bestalde, salatu behar da euskal administrazio publikoak erdi desagertuta daudela, legea ez betez.

Ez dagoela debaterik zientziaren munduan esaten dute faltsifikazioaren sinestunek (faltsifikazioa interpretatzen dutenak), hori argudioa balitz bezala. Jakin dezala jendeak lehen unetik diputatu berriak ukatu zuela arkeologoek prestatutako grafitoen bilduma argitaratzea. Horregatik ez dago (neurri batean) debaterik, kanpoko aditu eta zientzialariek ez baitute argitalpen bat erreferentzia moduan zientziaren bidez kritikatzeko. Jakin batzuek, administrazioak aukeratuek, berriz, grafitoak zuzenean erabili dituzte argudioak eraikitzeko, baina gainerakoek ezin izan dute horrelakorik egin, aurrekoen iritzia besterik ez dute. Eta hau jakinda, faltsifikazioaren aldeko horien balizko argudioak argaltzen dira inanizioraino, nire aburuz. Besteen beldur dira? Bai, egiaren beldur direla da niri bururatzen zaidan interpretazio bakarra. Jakin dezala jendeak oztopo gaindiezin hori, orijinalak kontsultatzea, pasatuta, benetakoak direla interpreta-tzen dituztenak gai izan direla besteen interpretazio guztiei erantzun egokia ematen. Harritzekoa da.

Beraz, badago debaterik, batzuek behin eta berriz ukatzen badute ere, ukatu nahi badute ere. Egia bilatzen dutenen eta egia ezkutatzen dutenen artean, hain zuzen ere, debatea da. Azken hauek, faltsifikazioaren aldekoek, esaten dute froga arkeometrikoak ez direla beharrezkoak, zientzia aplikatzea alferrikakoa balitz bezala. Inolaz ere, are gutxiago kontuan hartuta epaileak 39 grafito besterik ez dituela sartu sententzian, gainerakoak linboan geratzen direla. Eta, inolaz ere, zientzia irekia baita, fedea ez bezala. Dena dela, gogora dezagun, zientzialari batzuek oztopo guztiak gaindituta, gai izan direla faltsifikazioaren aldekoek esandako guztia baliogabe-tzeko, haien lotsarako.

Faltsifikazioaren aldekoek behin eta berriz erabiltzen dute faltsukeriaren fedea besteak satanizatzeko, baina nik kanpotik ikusita bakarrik hau esan dezaket: batzuen argudioak faltsukeria frogatzeko barregarriak izan dira eta jarraitzen dute izaten: DESCARTES, DENOK, ANQUISES, RIP… Hau nik esateagatik zientzialarien lana desprestigiatu nahi dut? Irakurketa faltsu horiek defendatu dituztenak dira haien buruak desprestigiatu dituztenak. Egun batean, agian, esango digute zergatik egin zuten, nola izan zen posible horrelako basakeria. Garaiz daude oraindik, baina ez dut uzte horren ausardia izango dutela.

Egia bilatu behar dela aipatzeagatik sekta baten kide naiz? Eskerrik asko kokatzeagatik Egiaren Aldekoen sekta horretan. Eta gezur batzuk salatzeagatik mehatxatu ditut gezurtiak? Zehatz ditzagun mehatxuak: gezurra da in situ ez zirela agertu grafitoak, aztarnategiko erregistro orokorrean zenbait grafitok koordenadak dituztelako eta frogatuta dagoelako grafito baten agerpen sekuentzia argazkien bidez; gezurra izan da, biribila, DESCARTES idatzita zegoela, lehen unetik MISCART irakurri bai-tzen; gezurra da DENOK idatzia izan zela, ikus dezala irakurleak horren argazkiak sarean; gezurra da RIP idatzia izan zela, zenbait akademikok eta irakaslek defendatu (eta defendatzen) dutena.

Bestalde, azken hauei, faltsifikazioaren aldekoei, ahazten zaie esatea epaileak ez duela onartu irakurketa hori (RIP) idatzia zela, Diputazioko errestauratzaileen lekukotza hartuta, baina lehen unetik ezaguna zena. Baina Madrideko perituak RIP dagoela idatzita esaten du! Eta gezurra (eta gezurrak eta interpretazio okerrak hamaika dira faltsifikazioa defenditzen dutenen artean) da garbiketa lanetan egin zirela grafitoak, polizia judiziala bere txostenean ez baitzen gai horretaz frogarik txikiena ere aurkitzeko.

Eta kaltetua ez da izan Iruña-Veleiako aztarnategia metodo arkeologikoaren bidez grafitoak aurkitzeagatik, zuzendari berriak hondeamakina metodo arkeologiko bezala erabili izanagatik baizik. Eta kaltetuak izan dira gure instituzio publikoak ekintza hori onartzeagatik. Eta kaltetua izan da ikerketa Euskal Herrian eta Espainian emozioak eta sineskeriak zientzia zikintzeko erabiltzeagatik.

Eta gehien harritzen nauena da enpatia izpirik txikiena ere ez aurkitzea batzuen aldetik, gehien kaltetuena izan denerako. Ozenki esan behar baita: kaltetuena pertsona bat izan da, aztarna zaharrak maite dituen horietakoa, aztarnarik txikiena eta xumeena ere dokumentatzeko prest dagoena, arkeologo kontsekuentea, arkeologo petoa, Eliseo Gil Zubillaga. Eta arazoaren mamia ez da errugabe edo errudun den ala ez, berak ez baitu ezer egin ez bada izan arkeologo aditu bati dagokion lan zintzoa.

Amaitzeko, Historia errepikatu egiten da, bai, beti izan da ahaltsuen (borreroekin batera) eta menpekoen arteko borroka, gupidarik gabeko borroka, eta jarraituko du izaten per secula seculorum. Kontua da non kokatzen den bakoitza.

Arkeologian doktore

Miguel Thomson Okatsu doktorea epidemiologoa da Madrileko Carlos III.a Osasun Institutuan. Aditua epigrafian eta beste arlo batzuetan, sakon ezagutzen du Iruña-Veleiako gaia. Hainbat txosten eta artikulu idatzi du, eta hitzaldiak eman ere bai. Ezagutzen dugunok badugu haren analisi-gaitasunaren eta argitasunaren berri. Ama Ata.

“No sé si en un recurso se pueden pedir nuevos análisis. Pero yo me he leído la sentencia y es cierto que se basa totalmente en el informe de Navarro. De los informes de la Comisión Científica Asesora dice que solo contienen hipótesis y opiniones, que no sirven en un juicio, después de toda la fanfarria que les dio la DFA. Ni siquiera tiene en cuenta el informe de evidencias físicas de Madariaga, diciendo algo así como que es demasiado vago e impreciso. De la grafología afirma que no tiene validez científica, a pesar de que fue en lo que se basó la DFA para interponer la querella, junto con los informes de la Comisión. Y la declaración del ertzaina diciendo que era “la mayor falsificación de la arqueología del mundo romano”, etc., a la que dieron tanto bombo los medios, ni se menciona. Solo vale Navarro. Un licenciado en geología que afirmó que ni él ni nadie del IPCE tenían experiencia alguna en la metodología utilizada para datar grafitos. Que no utilizó controles de grafitos o incisiones en cerámica de edad conocida, ni antiguos ni recientes. Que no ha demostrado que el método que utilizó lo haya utilizado nadie para demostrar si un grafito es reciente o antiguo. Que no ha tenido en cuenta que los grafitos han pasado por muchas manos: arqueólogos, personal que hace el lavado en el yacimiento, técnicos del museo de arqueología, miembros de la comisión que los estudiaron personalmente, grafólogos … Pero es lo que vale para la jueza. Me pregunto si en un juicio en el que se dirime si un conductor iba con exceso de velocidad, si declara un guardia civil que no acredita experiencia ni formación en el manejo de radares, que utiliza un instrumento o método cuya validez no está demostrada, que el aparato que utiliza no está calibrado ni ha pasado las revisiones obligatorias, ¿tendría validez su declaración como único testimonio inculpatorio?

Por otra parte, los 11 indicios… y cero pruebas ¿No habíamos quedado en que “indicios no son pruebas”? Pero un juez, para ser justo, si se basa en indicios, debe buscar no solo indicios de culpabilidad, sino también de inocencia, y considerarlos en principio igual que los de culpabilidad, por respeto al principio constitucional de presunción de inocencia. Y una condena por indicios solo puede hacerse si esos indicios son indubitados, demostrados por prueba directa, y llevan, por una deducción lógica y más allá de una duda razonable, a la conclusión de culpabilidad, sin que razonablemente se pueda encontrar una explicación alternativa que no implique culpabilidad, porque en caso de duda hay que absolver: in dubio pro reo, principio fundamental en derecho. ¿Llevan cada uno de los indicios considerados por separado o conjuntamente, por lógica y sin que se pueda encontrar otra explicación, a la conclusión de culpabilidad de Eliseo? Yo soy absolutamente incapaz, a partir de esos indicios tan endebles, algunos de ellos dudosos, pues hay testimonios contradictorios, de llegar a la conclusión que Eliseo Gil, personalmente o mediante terceros, realizó ninguna falsificación.

Mi impresión personal es que esta sentencia no se sostiene por ningún lado y que tiene un corto recorrido. El tiempo dirá si tengo razón o estoy equivocado. El problema es que aparte de la justicia y el derecho, en este caso hay muchos otros factores que lo condicionan, que hacen difícil prever lo que va a ocurrir.”

Correo egunkariak elkarrizketa luzea (ez dute lotura jarri sarean) egin zion kultura diputatu ohiari sententziaren harira. J. L. Erdozia Mauleonek Naizen erantzun dio:

“Pozik egonen zara, zu bereziki, Lorena, epaiketaren ageriko eragile nagusi moduan, Gasteizko epaileak Iruña-Veleia auziari emandako epaiarekin. Bazen garaia, ezta? Hamaika urte luze zuretako horren begibistakoa zena, lau hilabeteren buruan «argitu» eta erabakitzeko.

Lortu duzu nahi zenuena. Zuk «iruzur arkeologikoaren» arduradunetako ematen zenituenak zigortu eta gainera, zure hasierako asmoa ezin hobeki bete du epaileak, ez baitzenuen nahi «espetxe-zigorrik lortzea», «gertatutakoa argitzea» baizik. Halako adierazpenak ezartzen ditu zure ahoan, behintzat, “El Correo”-k hilabete honetako 12koan. Eta epaiak eragindako pozaren gainean metaturik, balio erantsi gisa, Vaticano-aren bedeinkapena ere bai, seguru asko, zure bihotz aratz eta xahuagatik, batetik; eta Itun Berria aldatzen hasi beharrik ez dutelako, bestetik.

Pozik egonen zarete, Lorenarekin batera, zuen iragarle-dohainak baliatuz grafito horietako batzuetan «Descartes» edo «RIP», esate baterako, irakurri zenuten hizkuntzalaritzako, arkeologiako, epigrafiako eta unibertsitateko beste espezialitateko adituak. Zuen jakinduriaren aurrean, ezerezean utzi ditu epaileak beste aditu batzuen iritziak, Museoko zaharberritzaileenak, adibidez. Eta Lorenarena bezala, zuen poza ere bikoitza, seguruenik, ez baituzue zuen espezialitateetako hainbat teoria moldatu beharrik izanen.

Pozik ere bai, era berean, egonen zarete beste alde batera begiratu edo «busti» nahi izan ez duzuen guztiak, azkenean epaile orojakile batek ondorioztatu duelako 36 grafito faltsutu zituela norbaitek, «auzipetu nagusiaren agindupean edo, gutxienez, honen beraren jakinaren gainean». Poz bikoitza zuen kasuan ere, berriz ere jarrai dezakezuelako fedea izaten zuen kezkak eta zalantzak argitu ditzaketen adituengan. Zorionak «dogmazale» zareten guztioi!

Eta, azkenik, pozaren pozez, Iruña-Veleiako auziaren epai honekin haien ganbeletako iturriek etenik ez dutela izanen ziurtatuko dutenak. Arruazuko esaera zaharrak dioen moduan, «Kulpa gabea, penaz egonen da akaso, kofradian ez denak, ez kandelarik jaso!».

36 grafito faltsutu izana ondorioztatu du epaileak, baina benetan argitu du epaiak Iruña-Veleia auzia? Hasteko, ez daki epaileak nork faltsutu dituen grafito horiek, ez daki zer erabili den grafito horiek faltsutzeko, ez daki noiz eta nola faltsutu diren eta, larriagoa dena, zer pasatzen da gainerako hirurehundik gorako grafitoekin, laurehundik gora baitziren auzipean zirenak.

Baina, zer demontre! Eman dezagun arrazoi osoa duela epaileak eta ziurtaturik dagoela Iruña-Veleia auziko 36 grafito faltsuak direla. Grafito guztietako %9a, gutxi gorabehera. Lagin nahikoa, bistan da, gainerako guztietara zabaltzeko erabakia. Ez da horrela, Lorena eta enparauak? Orduan, jakinik dagoeneko faltsuak direla grafito horiek guztiak, ez duzue oztoporik jarriko arkeometrian espezializatua den laborategiren batean aztertzeko 36 grafito horiek dituzten ostrakak, ezta? Horrela, laborategiek epaiari bermea emanik, «fedegabeon» ahoak itxiko zenituzkete betiko, guk iritzietan baino gehiago egintzetan baitugu «fedea».

Edo, ez zenuten, bada, Lorena eta enparauak, pentsatuko 36 horiek eta gainerako guztiak suntsitzea, faltsuak direlako aitzakitan, hondeamakinarekin aztarnategian egindako moduan!

Barkaezina litzaizueke zuri eta zuk ordezkatzen duzun erakunde politikoari bereziki (ordezkari politiko gisa hartu baitzenuen Iruña-Veleiako grafitoak auzitara eramateko erabakia), euskal kulturaren baitan honelako garrantzia duen afera argitu gabe uztea betiko.”

EPAIA argitaratuta dago osorik eta irakurtzera gonbidatzen dugu interesatua dagoena. Ez naiz jurista eta hura aztertzeko orduan ñabardura askok ihes egingo didate, baina hala ere saiatuko naiz haren alderik nabarmenenak azaltzen. Eliseorengan zentratuko naiz

1.- Zigorra

Bi gauzagatik zigortu dute Eliseo Gil:

 1.-  ESPETXEA: Urtebeteko kartzelaldia “por una falta continuada contra el patrimonio histórico-cultural” (253. o.). Aldundiak bost urte eskatzen zituen eta Estatuko Fiskaltzak hiru urte “por un delito de daños al patrimonio”. Beraz, “delito”tik “falta”ra jaitsi du epaileak gertakizunaren kalifikazioa. ISUNA: 72 euro, 36 pieza kaltetzeagatik. Aldundiak eta Fiskaltzak beren akusazioan 285.600 euro eskatzen zituzten 476 pieza kaltetzeagatik.

2.- ESPETXEA: Urtebete eta hiru hilabete “por un delito continuado de estafa en concurso con un delito continuado de falsedad en documento privado” (253. o.). Cerdánek ustez “asmatu” zituen txostenei buruzkoa da hau. Aldundiari ORDAINDU/ITZULI behar: 12.490 euro, Gil eta Cerdánen artean. Aldundiak eta Fiskaltzak bi urte eta erdiko espetxea eskatzen zuten eta diru kopuru bera.

Eliseo Gilek ez du kartzelara joan beharko, zigorrak bi urte baino txikiagoak direlako banaka hartuta.

NABARMENTZEKOAK:  batetik, piezen balizko manipulazioaren tipifikazioa “delitu” izatetik “falta” izatera pasatu da; bestetik, akusazioak 476 “grafito berezi” kalkulatu zituen, eta bakoitza 600 eurotan baloratu. Epaiketa egunetako kronika ugarietan bakarrak izan ginen Jaurlaritzako teknikariaren agerraldi patetikoa kontatzen, “prentsan irakurrita” jakin baitzuen 476 zirela piezak, eta museo-pieza batzuen garraio-aseguruan oinarritu omen zen 600 euroko balorazioa egiteko. Madrilgo ESCRBCk grafito bereziak 476 beharrean 291 zirela ezarri zuen. Epaileak 36 hartu ditu “bakarrik”  kontuan, IPCEko Navarro txostenak faltsutzat emandakoak, hain zuzen. Besteak ez direla analizatu eta beraz ezin dela haiei buruz ezer esan, dio. Zeramika-puxketa bakoitzaren prezioa, berriz, 2 eurotan baloratu du epaileak, Lurmenen peritoari arrazoia aitortuz. Lekutan daude akusazioaren 600 euroak!

2.- Frogatu al du Isabel María Díez-Pardo Hernández epaileak piezak Eliseo Gilek egin dituela?

Horrela arrazoitzen du epaileak kondena: “Nos encontramos ante ilícitos penales de resultado, en los que no es necesaria la ejecución de propia mano, siendo es posible su comisión por parte del acusado ELISEO GIL ZUBILLAGA a través de un tercero que haya realizado con su conocimiento y consentimiento, falta continuada de daños y delito continuado de falsedad documental, y aunque considero que no ha resultado probado suficientemente que el mismo hubiera realizado de propia mano los grafitos contemporáneos, sí existen indicios probatorios suficientes de que conocía, consentía y ha sido el autor mediato o inmediato de la comisión del delito y falta que nos ocupan”. (67. o.). Interesgarria Antton Erkiziak Ama Atan “autor mediato” kontzeptuaz egiten duen gogoeta.

Honengatik ezarri diote EGi urtebeteko kartzela: “… las 36 piezas arqueológicas de cerámica las que se ha aludido anteriormente, de manera que dichas piezas fueron objeto de incisiones, con las que el propio ELISEO GIL ZUBILLAGA o por los terceros a quienes éste encargó, realizaron grafitos con textos y epigrafía que simulaban tener la misma antigüedad que los propios soportes, cuando tales incisiones, y por tanto, los grafitos, son contemporáneos”. (70. o.).

Zer froga du epaileak egilea EG izan dela esateko? BATERE EZ.  Gilek beti deklaratu du berak ez duela grafitorik egin, eta gainera benetakoak direla pentsatzen duela. Inork ez du inoiz ikusi grafitoak egiten. Ez diote aurkitu lantegirik, tresnarik, epostarik, telefono-deirik, zirriborrorik edo ezelako agiririk. Ertzaintzaren txostenak ez du froga txikienik eskaintzen:

“El Equipo Instructor considera que la elaboración de los “grafitos excepcionales” fue una labor compleja y continuada en el tiempo, que se pudo realizar en dos puntos, fundamentalmente: en el propio yacimiento, en ausencia de testigos, es decir, durante las noches, fines de semana, puentes, períodos vacacionales, etc. (por ejemplo, en abril de 2006 apareció un grupo de “grafitos excepcionales” justo después del dilatado puente de San Prudencio). En su declaración policial, José Ángel APELLÁNIZ manifestó que ‘nunca vio realizar a Elíseo GIL, Idoia FILLOY o a ninguna otra persona inscripciones, alteraciones o modificaciones en los soportes hallados en el yacimiento’. Otro grupo de piezas falsas se pudo hacer en otros lugares controlados por los autores (domicilio, local, taller, sacando a escondidas los fragmentos “vírgenes” del yacimiento, sin que nadie se percatase de ello”. (Ertzaintzaren txostena, 2015).

Beraz, epailearen IRUDIPEN hutsetan oinarritzen da kondena, eta hori ez da justua. Ezin da inor kondenatu froga barik, irudipenetan oinarrituta. “Indicios no son pruebas”, esan zuen behin baino gehiagotan Díez-Pardo epaileak berak epaiketan. Grafologia, akusazioak zuen “froga” bakarra, barregarri geratu zen epaiketan eta baztertuta geratu da. Gainera epaileak esaten du EG edo beste norbait edo norbaitzuk (“terceros”) direla egileak, Gilek aginduta, hori bai. Non daude frogak? Zeintzuk dira hirugarren horiek? Hamaika urteko ikerketan ez dute balizko horien arrastorik hartu.

3.- Cerdani eta Gili zigor berdina “agiriak faltsutzeagatik”, Cerdanek, Gil engainatzeaz gain, txostenen diru guztia kobratu zuen arren

Epaileak urtebete eta hiru hilabeteko espetxea ezarri die Gili  eta Cerdani “por un delito continuado de estafa en concurso con un delito continuado de falsedad en documento privado” (253. o.), eta bien artean  Cerdanek kobratutako 12.490 euroak itzuli behar dizkiote Aldundiari.

“… se considera probada la existencia de UN concierto entre ambos acusados, ELISEO GIL ZUBILLAGA y RUBÉN MANUEL CERDÁN CASILARI, tanto para que este último emitiera unos informes falsos sobre la continuidad de la pátina de determinadas piezas arqueológicas, como para el cobro de las facturas emitidas por RUBÉN MANUEL CERDÁN CASILARI a la Diputación Foral de Álava, y ello a través de la mercantil LURMEN S.L., habiendo abonado la Administración querellante tales facturas a la mercantil citada.” (79. o.).

Frogatua omen dagoena epailearen arabera, ez dago inondik inora frogatua. Gilek beti deklaratu du ontzat eman zituela Cerdanen txostenak hark esandako moduan eta lekuan eginak zirela ziurtzat jo zuelako. Ez zuen Cerdanekin ez fidatzeko arrazoirik. Cerdan lan asko egina zen Arabako Aldundiarentzat eta Aldundia bera izan zen Lurmeni eta beste batzuei Cerdanen zerbitzuak eskaini ziena urte batzuk lehenago. Hori gutxi balitz, Lurmeneko administratzaileak garbi utzi zuen epaiketan fakturen kopuru guztia Cerdanen patrikara joan zela, Eliseok ez zuela eurorik kobratu.

Honengatik guztiagatik ez da ulertzen ez Gili ezarri zaion kartzela zigorra, eta are gutxiago isuna edo itzulketa erdibana egin beharra. Nolanahi ere, nire iritziz, Lurmen konturatu zenean Cerdanek ez zuela azterketak egin izanaren frogarik eskaintzen, gehiago estutu behar izan zuen, eta haren kontra kereila jarri ere bai, beharbada.

Garbi gera bedi gure helburua ez dela azterketa sakonetan sartzea, materiala ahalik eta argien azaltzea baizik, gero horrekin nahi duenak nahi duena egin dezan.

Aztertzaile guztiek nabarmendu dute Marineo Siculoren hiztegia bizkaierazkoa dela, gipuzkeratzat jo daitezkeen pare bat berba badauden arren (arraya, belça).  Bi testuak konparatu ditugu, Siculorena eta Waserrena, jakinik Waserrek Vulcaniusi kopiatu ziola, aurreko sarreran esan zen bezala. Galdera da Vulcaniusi nork luzatu zion hitz-zerrenda. Siculoren hiztegian 38 hitz datoz, Vulcanius-Waserrenean 100. Vulcanius-Waserrek Siculoren zerrendako 31 sartzen ditu, 7 kanpoan uzten ditu, auskalo zergatik. Beraz, Vulcanius-Waserrek 69 hitz berri dakartza (68, zehatzak izanda, echea, etche errepikatua baitago).

Errata banaka batzuk ageri dira, goian seinalatuak daude. Ikusten da ia guztiak Vulcaniusengandik mailegatu zituela Walserrek (halaiotz, echiaz), baina beste bat ere gehitzen du (iainkona).

Ikusten da Vulcanius-Walserren bigarren  iturria lapurterazkoa izan zela bereziki, dakartzan hitz asko gipuzkeraz zein goi- eta behe-nafarreraz ere arruntak diren arren. Horren erakusgarri, hatxe letraren presentzia hitz hasieran (haice, handirik, herioa), bokal artean (ahardi, cahagui, cahar), hau da, euskara batuaren ikuspegitik “behar den lekuan”, eta baita kontsonante ostean ere (emazthea, urthe…). Leizarragak bezala, TZ darabilte (bihotza, gatza); TS ere usu agertzen da: dohatsu, itsasoac, mahatsac, eta K behin: aker. Askok nabarmendu dute hiztegi honen “gaurkotasuna”, batukoak diruditela hitz gehienak forman zein ortografian.

Esan behar 72 euroko isuna ezarri diola epaileak “por una falta de daños”, akusazioak 286.000 euro eskatzen zituenean por “un delito de daños al patrimonio”. Hona hemen EPAIA, EITBk argitaratua

Correo-Diario Vasco-ri eman zion epaitegiak esklusiba, beti bezala. Iruña-Veleia Argituk agiria atera zuen sententzia salatuz, Iruña-Veleiako epaiaren aurrean: ez daitezela grafitoak suntsitzera ausartu! izenburuaz. Ama Ata blogak, Koen Van den Driesscheren eskutik, Sentencia del caso Iruña Veleia: conclusiones absurdas titulatu du epaiaren puntu nagusiak jorratzen dituen sarrera. Iruña-Veleiako azken paradoxak, titulatu du Iñigo Astizek Berrian, kazetariengandik atera den iruzkin ganorazko ia bakarra.

Orain arte ez dugu izan astirik, baina joango gara gaian sakontzen.

Hiru sarrera egingo ditugu gaiaz. Egun batzuk igaro dira Mintzoa Argitaletxeko arduradun Aritz Otazuk liburua Italian erosi dutela iragarri zuenetik Diario de Navarran. Suitzako Zurichen 1610ean argitaratua, Ad Mithridates Gesneri Libellus commentarius du izenburu eta Kasper Waser teologo protestantea da egilea. Ondoren, Argia astekariak euskerazko pasarteen fotokopiak argitaratu ditu: Johannes Leizarragaren Gure Aita (1571) eta ehun hitzeko hiztegitxo bat. Azpian jartzen ditugu.

Filoblogia blogean Ricardo Gómez kudeatzaileak eta hango zenbait parte hartzailek (Xaverius, Ekaitz Santazilia, etab.) informazio oso interesgarria eman dute egileaz eta liburuaren iturriez. Esate baterako, hiztegiaren parte bat Lucio Marineo Siculo-ren lan batetik hartua dela: De rebus Hispaniae memorabilibus Libri XXV. (1530).

Zera irakurtzen dugu blogean: “Alabaina, ez bata ez bestea ez ziren izan Waserren testuaren iturri zuzenak. Iturri zuzena, ezbairik gabe, Bonaventura Vulcanius humanista flandriarraren “Parergon, siue specimen cantabricae hoc est veteris vasconum linguae” dugu, De litteris et lingua Getarun, siue Gothorum liburuan agertzen dena (1597). Jakina, Vulcaniusen iturriak Leizarraga eta Siculo izan ziren”. Vulcaniusen lana Gallica-n ikusgai dago, Ricardo Gomezek azpiko iruzkinean adeitsuki jakinarazi digunez. Milesker. Hiztegiaren partea dakargu hona. Sarrerak ere mereziko luke, mamitsua ematen baitu. Ea latina ondo menderatzen duen norbait itzulpenarekin ausartzen den.

Esana dagoen bezala, Waser Vulcaniusek dakarren Gure Aita eta hiztegia kopiatzera mugatu zen. Ia diferentzia bakarra,  Vulcaniusek zedila (ç) erabiltzen duela eta Waserrek ez (c). Tipografia aldetik badira beste alde txiki batzuk ere (maiuskularen erabilera, S ezberdin zenbait…). Errataren bat ere gehitzen du (Iainkona jartzen du Waserrek, Vulcaniusek Iainkoa dioen lekuan). Bestalde, Siculok birgulatxoa erabiltzen du zenbaitetan -n- soinua adierazteko (Alcãdórea, Iracúrtẽdot…), eta kopiatzen dioten biek ez. Vulcaniusen erratez eta gaizkiulertuez mintzatuko gara bigarren sarreran.

Otsailaren 19an amaitu zen Iruña-Veleiako epaiketa, eta sententziaren zain gaude. Dakigun bezala, Eliseo Gili leporatu nahi zaio pieza guztien faltsifikazioa, eta horretarako akusazioak aurkeztu duen “froga” bakarra grafologia da. Lettera enpresaren arabera (Magdalena Ezcurra Gondra eta Gregorio Rodríguez Grávalos)  grafito guztiak esku bakarrarenak dira, Eliseo Gilenak alegia.

Bi artxibo jartzen ditugu denon eskura:  1) Grafitoen Zerrenda. Piezak non agertu ziren, noizkoak diren,  transkripzioak, xehetasunak eta argazkiak. 2.- Grafitoak Gaika.  Gaiaren arabera sailkatuak, argazki eta guzti. Blogaren goialdean aurki daitezke eta klik batez gure ordenagailura jaitsi.

Grafitoak daude auzitan eta hauek ezagutu behar dira iritzi sendo bat izateko. Auzi hau zientifikoa da, jakina, baina batez ere zentzunezkoa, “zentzu komunekoa”. Marrazkietan,  transkripzioetan  eta bestelako xehetasunetan erreparatzera gonbidatzen zaituztegu, eta gero galdera hauei erantzutera:

• Pertsona bakar batek eginak izan ote daitezke grafito hauek guztiak?
• Erantzuna ezezkoa bada, zer egin dezaket nik injustizia ikaragarri bat gauzatu ez dadin?

” Iruña-Veleia modu garbian argitzea euskaldun eta euskaltzale bezala uste baino garrantzi handiagoa daukala pentsatzen dut. Esan beharra daukat Iruña-Veleia kasuan nahikotxo ikertu dudala baina  gehiegi sakondu gabe ere eta ate zehatz batzuk joz edonork ondorioak atera ditzakeela. Hau dena barneratzeko garrantzitsua da ikuspegia zabaltzea eta espero dugun mundu perfektu horretan pertsonen interesak, batzuen egoa, inbidiak, dirua, herri bat asimilatzeko historiaren eraketa eta maite ditugun eta maite ez ditugun politikariak daudela jakitea. ” Jarraitzen du.