Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Elixabete Garmendia kazetariaren Sugetzarra artikulua:

Sugetzarra

2020ko urtarrilak 19 // Julio Caro Barojak badu liburu bat historiaren faltsifikazioei buruzkoa (Las falsificaciones de la Historia, Círculo de Lectores, 1991). Hor sartzen ditu, beste askoren artean, Orreagako borrokarena —Altabizkarreko kantua— edo Tubalen legenda. Dioenez, antzinatetik gertatu da fenomeno hori, nonahi, baita greziarren eta erromatarren artean ere. Helburua, beti, iragana ederrestea. Hori lortu ahal izateko, testu ezkutu apartekoen aurkikuntza leku arraroetan eta egoera ezohikoetan gertatu ohi omen da. Ohartarazpen hau ere egiten du Caro Barojak: esperientziak erakusten duenez, pertsona asko kausa baten alde ala kontra jartzen dira arrazoiak baino areago pasioak eraginda. Nolanahi ere, uste du kontuan hartzekoa dela historiaren inguruko iruzurra: «Komeni da lasaitasunez hausnartzea gizakiak historia iruzurtzeko daukan joeraz. Gaur egun azter dezakegu gauza interesgarri modura; ez bakarrik ikuspegi kritikotik, baita indar sozial, politiko eta estetikoa daukan zerbait bezala ere».

Eskuartean Iruña-Veleia Argitu plataformak zabaldutako orri parea: azalean, justiziaren irudia; balantzaren alde batean daramatza «zazpi txosten, 326 orrialde, faltsukeriaren aldekoak»; beste aldean, «20 txosten, 2.104 orrialde, benetakotasunaren aldekoak». Erdiko bi orrietan, «benetakotasunaren aldeko txostenak egin dituzten zientifikoak»: hamazazpi aditu, nazioartekoak nahiz hemengoak; horiezaz gain, beste lau lagun benetakotasunaren alde egin dutenak —eta zutenak, tartean Henrike Knörr eta Txillardegi—. Kontrazalean: «Analitikarik gabe, indusketa kontrolaturik gabe, zientziarik gabe, ezin da justiziarik egin». Izan ere, eskuorriak Iruña-Veleia aferari buruzko epaiketa du jomugan, otsailaren 3an hasiko baita Gasteizen. Akusatuak Eliseo Gil —aztarnategiko zuzendari ohia— eta haren laguntzaile izan ziren Oscar Escribano eta Ruben Cerdan dira. Salaketa Arabako Foru Aldundiak jarri zuen, 2009an, Iruña-Veleian aurkitutako grafitoak faltsutu zituztelakoan.

Kontua da 2006ko ekainean albiste miragarri batek astindu zuela euskal mundua: Iruña-Veleian grafito sail bat aurkitu zuten arkeologoek, horien artean euskaraz idatzitakoak, ustez III. mende inguruan. Hitz solteak ziren, baina poesia modura irakurri genituen: zuri urdin gori, edan ian lo, geure ata zutan… Xarmak ez zuen, ordea, asko iraun; laster hasi ziren zalantza adierazten hizkuntzalari batzuk, Joakin Gorrotxategi eta Joseba Lakarra Euskal Herriko Unibertsitateko adituak buru. Zalantzatik eztabaidara eta eztabaidatik salaketara, jostailu hautsien pare geratu ziren grafitoak. Eta aldi berean, gurean ezaugarri den «bat bitan banatzen da» fenomenoa gauzatu zen: Eliseo Gilen aurkikuntzan sinesten zutenak batetik, eta iruzurrari egiantzekotasun handiagoa hartzen ziotenak bestetik. Bando bakoitza berean gotortuta.

Veleia afera liburuan (Elkar, 2010) jaso zuen Alberto Barandiaranek prozesu osoa, kazetaritza lan zehatz eta zorrotza eginez. Batzuentzat, dena den, bertsio ofizialaren bozeramaile gertatuko zen Barandiaranen lana. Beste aldean, Juan Martin Elexpuru filologoa izan da eledun aktiboena urtetan, eta ¿Qué está pasando con Iruña-Veleia? liburuan (Pamiela, 2018) dauzka bilduta grafitoen sinesgarritasuna defendatzen dutenen argudioak.

Ikusi egin behar epaiketak zer ematen duen. Nolanahi ere, tristea da gero dena judizializatu behar hau; etsigarria, sugetzarraren mugimenduan igartzen eta gurutzatzen diren interes-jokoak. Tamalgarria da arkeologo, hizkuntzalari eta historialariak elkarlanean jarri eta auzia argitzeko gai ez izatea; deitoratzekoa, jakintzaren arloan diharduten erakundeek —Euskaltzaindia, Eusko Ikaskuntza, Jakiunde, unibertsitateak…— horretan ez lagundu izana. Puntu honetan, Caro Barojaren gomendioarekin kontsolatu behar: har dezagun afera indar politiko, sozial eta estetikoa daukan zerbait bezala. Hau da, XXI. mendeko euskaldunoi axola zaigula III. mende inguruan norbaitek, norbaitzuek, zeramika pusketan euskaraz idatzi zuten ala ez jakitea.

Ortuella, urtarrilak 17, ostirala, 19:00, Kultura Etxea

Iruña, urtarrilak 22, asteazkena, 18:30, Condestable Jauregia

Markina-Xemein, urtarrilak 24, ostirala, 18:30, Kultura Aretoa (Frontoi ondoan)

Ibarra, urtarrilak 24, ostirala, 18:45, Kultura Etxea

Kanpezu, urtarrilak 28, asteartea, 18:30, Kultura etxea

Gasteiz, urtarrilak 29, asteazkena, 19:00, Goiuri-Villa Suso

Lekua: Arabako Justizia Jauregia

Egunak: 10 saio: otsailak 3-4-5-6, 10-11-12-13, 17-18; hasiera ordua: 9:30

Epaile bakarra: Isabel María Díez-Pardo Hernández

Kereila jartzailea: Arabako Foru Aldundia

Akusatzaileak: Arabako Foru Aldundia. Abokatua: Francisco Javier Villarrubia Millas. Eta Estatuko Fiskaltza. Fiskala: ?

Akusatuak, egozten zaizkien delituak eta eskatzen zaizkien zigorrak:

ELISEO GIL ZUBILLAGA. AFA: 3 urte eta 9 hilabete “Ondarearen aurkako kalteengatik”. 3 urte eta 9 hilabete “estafagatik”.  Denera 7 urte eta erdi. Fiskaltza: 3 urte “Ondarearen aurkako kalteengatik”. 2 urte eta erdi “estafagatik”.  Denera 5 urte eta erdi. Abokatua: Francisco Javier Martínez de San Vicente Corres.

OSCAR ESCRIBANO SANZ. AFA : 3 urte eta 9 hilabete “Ondarearen aurkako kalteengatik”. Fiskaltza: 3 urte  “Ondarearen aurkako kalteengatik”. Abokatua: Virginia Urtaran Agirre.

Gilen eta Escribanoren artean ordaindu beharreko isuna: 286.000 € “Ondarearen aurkako kalteengatik”.

RUBÉN MANUEL CERDÁN CASILARI. AFA: 3 urte eta 9 hilabete “estafagatik”. Fiskaltza: 2 urte eta erdi “estafagatik”. Abokatua: ?

Eliseo Gilen eta Rubén Cerdánen artean 12.490 euroko  isuna ordaindu behar “estafa” kontzeptuan.

Nahiz eta parteek eskatu, epaileak ez ditu epaiketara deitu ez kereila jarri zuen politikoa (AFAko Kultura Diputatu Lorena López de Lacalle) eta ezta benetakotasunaren aurkako epaia eman zuten unibertsitateko irakasleak ere: J. Gorrochategui, J. Lakarra, A. Azkarate, J. Nuñez, etab. Eta ezta kontratxostenak egin zituzten adituak ere: E. Harris, R. Colmenero, U. Fritz, K. Van den Driessche, etab.

Azken urte hauetan hainbat ikerketa egin dira sardiniarren ADNaz, eta guztiak mintzatu dira sardiniarren eta euskaldunen geneen arteko antz harrigarriaz. Hemen horietako batzuen berri. Ezagutzen dugun azkenak Population history from the Neolithic to present on the Mediterranean island of Sardinia: An ancient DNA perspective (Marcus et al. 2019) du izenburua eta hainbat herrialdetako hogei genetistak sinatzen dute. Hemen eskuratu daiteke.

Pasarte bat kopiatu dugu:

“The history of gene flow into Sardinia is also relevant to understanding its relationship to the Basque populations of Iberia. Previous studies have suggested both present-day and ancient Basque individuals share a genetic connection with modern Sardinian individuals (Güntheret al., 2015; Chianget al., 2018). We detected a similar signal, with modern Basque having, of all modern samples, the largest pairwise outgroup-f₃ with Sardinians in each of our time periods (Fig. 3). A plausible explanation arises from the observation that both Basque and Sardinians have remained relatively isolated since the Neolithic transition (e.g. see Olaldeet al., 2019, for novel aDNA evidence on the Basque). While both Basque and Sardinians have received some immigration, apparently from different sources, both populations also retained an exceptionally high fraction of EEF ancestry (e.g., Fig. 5). This shared ancestry component likely contributes to the high pairwise outgroup-f₃ (Fig. 3) between Basque and Sardinians, and explains how both populations share a genetic affinity despite their geographic separation.”

Aurtengo Durangoko Azokan egunero egon dira taldekideak sinadurak biltzen, esku-orriak banatzen eta liburuak saltzen Azoka aurrean. Ia 15.000 diptiko banatu ditugu eta saldutako liburuak eta jasotako izenpeak ere ugari izan dira. Jende gehienak interesez hartu gaitu. Hona hemen banatutako diptikoa.

2015eko urtarrilean hasi ginen ostegunero Arabako Aldundiaren aurrean elkartzen. Baina beti ez dugu pankarta bedina erabili, eta lekua ere aldatu izan dugu: kqalean Batzar Nagusien egoitza, Justizia Jauregia… Hona hemen argazki batzuk.

Kalez kale, 2015

Batzar Nagusien aurrean, 2015

Arabako Aldundiaren aurrean, 2015

Arabako Justizia Jauregiaren aurrean, 2018

Bost urte daramate auzia argitzearen aldeko taldeek ostegunero elkarretaratzen Arabako Aldundiaren aurrean. Gutxienez berrehun bilkura egin dira, eta hauei gehitu behar zaizkie hamabostean behin Justizia Jauregiaren aurrean egiten direnak eta bere garaian Batzar Nagusien atarian egin zirenak. Kazetariak jakinean daude, argazkiak ere bidali zaizkie, baina ez dituzte ikusi nahi, nonbait. Oraindik ez da agertu argazkirik hedabideetan. Horietako argazki batzuk ipini ditugu. Urte bakoitzeko bana.