Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Alberto Santana

14 de octubre a las 1:29  · ARITZU vs. ARITZU,O LAS FALSAS AMISTADES (BOTÁNICAS) ENTRE VASCOS Y SARDOS.—————————————-Mi compañera L. es sarda y mis dos hijos M. y N. son sardo-vascos. Yo mismo, si fuera posible, optaría por la doble ciudadanía de inmediato para reforzar aun más la unidad familiar. Somos una familia políglota y multicultural, y aunque a veces parezcamos un poco alocados no tenemos ningún problema de identidad.Recientemente hemos tenido que venir al pueblo, en Sardinia/Sardegna/Cerdeña, para resolver algunos trámites administrativos y, como hacemos desde hace décadas, hemos aprovechado para visitar otras localidades menos frecuentadas del entorno.Al entrar en Aritzu -un pueblo a 800 mts de altitud, situado en el corazón agreste de las montañas de la Barbagia- para asistir a la celebración de la fiesta anual de la castaña, no he podido evitar recordar que el nombre de este burgo es uno de los pilares fundamentales sobre los que se está construyendo en los últimos años la falsa teoría de la hermandad entre el euskera y la antigua lengua sarda. Aritzo, llamado también Aritzu por sus habitantes los “aritzinus”, es uno de los grandes trofeos que exhiben los partidarios de este nuevo mito vasco. La identidad formal del nombre del pueblo sardo con el nombre de la aldea de Aritzu, en la Ultzama navarra, y la aparente transparencia de su significado en euskera: (H)Aritz = Roble, identificable por cualquier principiante en el estudio de la lengua vasca moderna, hacen que resulte muy simple llegar a la conclusión de que, al menos en esta región de Sardinia, la población debía de hablar en euskera en alguna etapa del pasado y que aún se han conservado restos de nuestra lengua en cientos -miles, según los más apasionados- de topónimos sardos e incluso en muchas palabras de los dialectos vivos del sardo actual. La propuesta de hacer derivar el Aritzo sardo del Aritza euskaldun es tan simple que hasta la Wikipedia italiana se ha hecho eco de la misma. JARRAITZEN DU.

—

Hainbat erantzun jaso du:

Pilar Riaño: No solo Aritzu, teoria muy sensata

José Mari Llamosas: Alberto Santana cada vez que hablas sube el pan.

Fernado Pérez Laborda: Su ‘amigo’ Blasco Ferrer (reconocido lingüista internacional, algo que Santana está muy lejos de conseguir como historiador) aisló 60 lexemas (raíces con significado léxico) del paleosardo que vinculaba directamente con el euskera. Todos estos lexemas deben ser también ‘falsos amigos’. Lo primero, la relación entre ambas lenguas no es ‘exclusiva’ de Blasco Ferrer, véase sino Hübner 1860, Schuchardt 1884, Trombetti 1902, Obermaier 1913, Lafon 1923, Bertoldi 1931, Wagner 1950, Hubschmidt 1953, Paulis 1987, Villar 1995, Arnáiz 1998, Koch 2013. Lo segundo, esta ‘rocambolesca migración’ está amparada por los genetistas. Ya que los historiadores pueden opinar de lingüística, pues también los genetistas, digo yo… y son varios los que encuentran una fuerte relación entre ambos pueblos: Piazza 1988, Lazaridis et al. 2013, Lalueza-Fox 2014, Günther et al. 2015, Eneko Iriarte 2021. Ah, y por último, mi tatarabuela era sarda y se apellidaba Murguia. Otra falsa amiga.

Beste hari batean, norbaitek La Nuova Sardegna egunkariko link hau erantsi dio: “Quel filo che lega i sardi con i baschi”

Egunkari honek berak argitaratu zuen Paolo Francalacci genetistaren iritzia: “Il genetista conferma i origini comuni tra i sardi i baschi”.

Hari beretik, genetista honen artikulua agertu zen Berrian eta Garan

¿Euskera y paleosardo, lenguas hermanas? liburuaren gaztelerazko laburpena: Hemen klik eginda aurkitu eta jaitsi daiteke.

ˈborxa aˈɾis̻tĩmũˌɲõ {tho/berori}@protoeuskaldun . Txioa. Ba gaur Elexpururi Euskadi Irratiko Amarauna saioan egindako elkarrizketa entzun dut eta ez dakit barre ala negar egin, eta sumindu. Zenbat astakeria eta ze merke… (ez dut fokua kazetariengan jarriko, nahiz eta haiek ere baduten, beste gai batzuetan bezala, ardura pixka bat) 3 oct. 2021·

—

Elkarrizketa honetaz ari da: Euskadi Irratian (2:12:00tik aurrera). Eta azpian 14 segunduko korte bat jarri du 15 minutuko elkarrizketa honetatik aterea: Goiena Telebistan

Todos los científicos sabemos que la inclusión de controles adecuados en un experimento o análisis es imprescindible para que el experimento o análisis tenga validez. Todos… menos el geólogo José Vicente Navarro, del Instituto del Patrimonio Cultural de España (IPCE), que en sus análisis como perito para el juicio contra Eliseo Gil por los hallazgos de Iruña-Veleia no incluyó ningún grafito de control (lo cual hace dudar de su condición de científico). Navarro, en su informe [1], solo hace alusión a una “pieza de referencia” seleccionada después (!) de realizar los análisis, lo cual es una aberración desde el punto de vista científico: los controles se deben seleccionar siempre antes de hacer los análisis, porque si no, no son controles. Sin embargo, a pesar de que el uso de controles es fundamental en ciencia, lo cual también es conocido por cualquier lego que posea algo de cultura o educación superior, la jueza del juzgado de lo penal nº 1 de Vitoria dio por bueno el informe de Navarro, el único de los cuatro sobre análisis físicos entregados al juzgado que consideró falsos los grafitos de Iruña-Veleia y que fue el que determinó la condena de Eliseo Gil. Es muy sorprendente que la jueza diera por bueno el informe de Navarro sin controles, no solo por su nivel de cultura, educación y experiencia judicial con peritajes científicos, sino porque para el mismo juicio se presentó otro informe sobre análisis físicos en el que sí se incluyeron controles: el 2º informe del químico Juan Manuel Madariaga, Catedrático de Química Analítica de la Universidad del País Vasco [2]. Y fue precisamente el uso de controles por parte de Madariaga lo que determinó la interpretación de sus resultados por parte de la jueza: no concluyente. Esto es lo que dice en la sentencia sobre el 2º informe de Madariaga [3]: JARRAITZEN DU.

Liburuak, idatzi eta argitaratzeaz gain, saldu eta irakurri egin behar izaten dira. Goiena Telebistan Txomin Madina kazetariak eginiko elkarrizketa eta Euskadi Irratian Nagore Telleriak (2:12tik aurrera). Bestalde, joan den larunbatean Dobera Elkarteak antolaturiko liburu-azokan aurkezteko aukera eman zidaten. Milesker denei.

Berria 2021-9-25. Itziar Ugarte Irizar

«Badakigu toponimia, etimologia bezala, arbuiatua izan dela, egin izan diren gehiegikeria, errazkeria eta interpretazio fantasiosoengatik, baina horrek ez du inola ere esan nahi etimologia eta toponimia ikertzea ahuntzaren gauerdiko eztula denik, hizkuntzari gagozkionez». Abiapuntuan Jose Angel Irigarai idazle eta Pamielako kidearen hitz horiek jarrita aurkeztu da Saio eta Testigantza saileko ale berria: Juan Martin Elexpururen (Bergara, Gipuzkoa, 1950) Euskararen ustezko kidetasunak Italian eta Korsikan. Bi herrialde horietako leku izenen eta euskarazkoen arteko ustezko kidetasunak bildu eta ordenatu ditu ikerlariak, argazki, mapa eta bestelako elementu argigarriz lagunduta.

Elexpururen lan berriak badu aurrekari bat: ikerlariak duela lau urte argitaratutako Euskararen aztarnak Sardinian? saiakera, Pamielarekin argitaratua hura ere. Aurrekaria soilik ez: haren jarraipen eta osagarri modura aurkeztu dute argitalpen berria. Liburu hartan ez bezala, ordea, Italiako iparraldearen eta euskal hizkuntzaren arteko loturak aurrez ikertu izan direla oroitu du egileak, eta, horien artean, Frederick Krutwigen Garaldea liburua (1978) aipatu du: hartan, Aosta eta Piemonte aldeko toponimian aurkitutako izenkideak nabarmendu zituen Krutwigek”. JARRAITZEN DU.

Diario Vasco 2021-9-15. Jon Agirre. “Piamonte inguruan dagoen kidetasun pilaketa nabarmena da”.

Euskararen aztarnak Sardinian argitaratu zuen liburu honen egileak 2017an, eta haren jarraipena eta osagarria da neurri batean esku arteko hau. Esan beharra dago Italiako Iparraldeak Sardiniak baino lehenago piztu zuela zenbait ikerle euskaldunen arreta. Federiko Krutwig euskaltzainak Aosta eta Piemonte aldeko toponimian aurkitu zituen izenkideak nabarmendu zituen Garaldea liburuan (1978), eta geroxeago hari berari tiratu zion Bernardo Estornés Lasak Auñamendi Entziklopedian.

Baina harrezkero ez euskaldunek ez atzerritarrek, inork ez dio gaiari orain arte heldu. Obra honetan Elexpuruk, Sardiniako ikerketak eskaini dion esperientziaz baliatuta, Korsikan, Frantziako eta Suitzako Alpeetan eta Italiako penintsula osoan jarri ditu begiak. Harrigarriak dira toponimian aurkitu daitezkeen kidetasunak, hirurehun bat leku-izen berdin eta mila eta bostehun antzeko, Italia ipar-mendebaldean ematen delarik dentsitaterik handiena, Piemonte, Aosta, Lonbardia eta Ligurian, antzinatean liguriarrenak izandako lurraldeetan. Baina kidetasunak ez dira toponimiara mugatzen. Mitologian, adibidez, gure Basajauna eta Laminak aurkituko ditugu Alpeetan. Eta hau guztia argazkiz eta mapaz ondo hornituta.

Zergatik hainbeste euskal toponimo leku horietan? Hipotesia

Ez da batere erraza  azalpena bilatzea. Gauza bat izan dezakegu garbi: ezinezkoa dela kasualitatearen edo homofoniaren fruitu izatea. Bururatzen zaigun hipotesi bakarra honako hau da: Neolito aroan euskararen familiakoak ziren hizkuntzak egiten zirela Europako leku askotan, eta Brontze Aroan ekialdetik zetozen herri indoeuroparrak Europa gehienaz nagusitu zirenean, herri aurre indoeuroparrak, agian euskararen familiako hizkuntzak egiten zituztenak, leku menditsuetan babestu zirela, Alpeen eta Apeninoen magaletan liguriarren kasuan. Horrek azalduko luke zergatik euskal toponimoen dentsitatea askoz ere handiagoa den leku menditsuetan lautadetan baino.

Osatu ditugun mapek garbi erakusten dute zenbat eta ekialderago eta orduan eta euskal toponimo gutxiago ageri dela Alpeen magaletan, eta Toscanatik behera oso bakanak direla, nahiz eta badiren Italia erdi eta behealdean ere harrigarri samarrak.

Lehen liburuaren sarreran testutxo hau sartu genuen: ”Ikasleak ginela euskal arkeologo izentsu batek zera esaten zigun klasean: ‘Arkeologia liburu txar bat bezalakoa da. Antzinako biztanleek zer jaten zuten, zer tresna erabiltzen zituzten edo hildakoak nola ehorzten zituzten esaten dizu, baina ez askoz gehiago. Beste guztia asmatu, ondorioztatu egin behar duzu. Baina hori dituzun datu urriak ondo lotuz eta zentzuz interpretatuz egin behar da. Eta hala ere sekula ez duzu ziur jakingo zuzen zabiltzan ala ez’.

Esku arteko gai honek ere arkeologiaren antz handia du. Paleosardinierak ez du testu idatzirik utzi, dakigula. Agiri zaharretako izen propio batzuk, ondorengo hizkuntzetan suma daitezkeen arrasto batzuk, eta batez ere leku-izenak dira liburu txar honen letrak, tunel iluneko ipurtargiak”.

Orain aztertu dugun eremuan aurkitzen diren leku-izen batzuk: Alagna, Alza, Alzate, Arabba, Aranno, Arlaz, Arno, Arre, Auzate, Ascona, Baiona, Balzola, Velate, Berrio, Betolacce, Borda, Eccay, Erlo, Gabiola, Gallaretta, Garbe, Gorla, Iria, Irogna, Carabietta, Carcare, Lete, Lesa, Nardi, Occhetta, Olano, Oletta, Olza, Orbe, Oro, Orria, Ottano, Sarissola, Ubaia, Urbel, Uria, Veleia, Zalla, Zubiena, Suffia, Zumaglia

Liburuarekin batera mapa-poster bat ere argitaratu dugu. Mapa hau ez da liburu-dendetan salduko. Egileari eska dakioke.

Irailak 8. Gontzal Fontaneda. Eliseo Gilek, Iruña-Veleiako epaiketan zigortuta, babes eskeko helegitea aurkeztu du Espainiako Auzitegi Konstituzionalean, benetako babes judizialerako eskubidea urratu zaiolako, erruduna den frogarik ezta grafitoak faltsuak diren frogarik ere ez da aurkeztu eta. Gainera, epaitegiak ez du aurkikuntzen zaintza gauzatu, beti salatariaren esku egotea baimenduz.

Instrukzioa

2012. urtean instrukzioko epaileak txosten bat eskatu zion IPCE Espainiako Kultur Ondarearen Erakundeari. Hogeita hemeretzi zeramika eman zitzaizkion aztertzeko. Dokumentatuta dago lehenago ere zeramika horietatik zortzi beste bi laborategiren esku egon zirela. Aurkikuntzak zaintzen ez zituenez, epaitegiak ez zuen irregulartasunik antzeman IPCEri emandako zeramiketan, haietako zortzi lehen ere beste laborategi batzuek erabilita, eta horregatik baliozkoak ez zirela. (JARRAITZEN DU)

Hileko lehenengo igandeetan egiten ari dira, maiatzetik urrira biak barne. Hurrengoak abuztuaren 1ean, irailaren 5ean eta azkena urriaren 3an izango da.
Bisita goizeko 11etan hasiko da, bertako aparkaleku nagusian, 14:00 inguruan amaitzeko.
Bisitak Iruña-Veleia Martxanek antolatzen ditu eta doakoak dira.
Bisitan hainbat gai azaltzen da: indusketan topatutako grafitoen altxorra, epaiketan jakin izan duguna, hiriaren desagerpena eta bagaudak, euskalduntze berantiarraren teoria deuseztatzeko duen garrantzia eta bisitarien galderak.
Bisita online ere egiteko aukera dago, www.geostrakaren bidez.
Izena emateko http://tiny.cc/091wtz edo 663901248 telefonoan. Jarraitzen du. (Euskeraren Jatorriaren blogetik).

Sarnago Tierras Altasko herria da, guztiz hustua dagoena aspalditik. Baina bertako seme-alabek eta haien familiarteko eta lagunek maitasun handia diote jaioterriari eta, besteak beste, aldizkari bat argitaratzen dute. 2021eko uztaileko alean, joan den udazken-neguan Bergaran egin zen erakusketaren berri ematen da, Eduardo Alfaro arkeologoaren eskutik.

Atzo TVE2 katean Altamira filma eman zuten. Oso ondo egindako filma. Auzi haren eta Iruña-Veleiakoaren arteko paralelismoak harrigarriak dira, kasu berbera bizitzen ari ginen sentsazioa izan genuen, izenak eta garaiak aldatuta.

Lau urte dira Iruña-Veleia, XXI. mendeko Altamira? artikulua argitaratu genuela euskeraz eta gazteleraz.

” “Ikusi duk Altamira? Harri eta zur, mende eta piku pasatu den arren, historia berdin-berdina”, ziostan lagun batek orain dela gutxi. 1879. urtean gaude. Leinu noblekoa da Marcelino Sanz de Sautuola, abokatua ikasketaz, natur zientzia eta arkeologia zalea bokazioz. Udako goiz batez, beste batzuetan bezala, zortzi urteko alaba Maríarekin sartu da Altamirako kobazulora. Aita lanean ari den bitartean, alaba kriseilua hartu eta bazterrak miatzen hasi da. “Aita! Idiak!”, oihuak urratu du ilunpeko isiltasuna, neskatilaren kriseilu dardaratiak zeruko bisonteak argitzen dituen bitartean”. Jarraitzen du.