Udazkenean eguna laburtuaz doa eta bizitzaren zikloa beheranzko maldan hasten da neguko loaldirako prestatuaz. Usoak bero bila doaz hegoaldera. Zuhaitzek hostoen zamatik libre prestatu nahi dute negurako sarrera. Erlak dagoeneko beren biltegiak beteta dituzte. Mendi buelta bat nahikoa da prozesu hau bere indar guztiarekin ikusteko eta une batzuk gogoetari eskaintzeko. Gogoetatik kontu zaharrak etortzen dira.
Aiako Harrietara egindako ibilaldian, hego haizeak Bergarako Laboratorium museora eraman ninduen eta Vinicio Berasategi bergararra ahanzturatik ateratzeko beta eskaini zidan. Agian hego haizearen ordez euria izan bagenu ez zatekeen horrelakorik gertatuko.
Ez dut oraindik museoa ikusi baina asmatu dutela irakurri dut. Poztekoa da, eta zin dagit museoa bera, museoaren enfokea, eta bistaratutako piezak berrikustera joango naizela.
Pozik, baina tristura pixka batekin ikusiaz zein erraz ahazten diren edo baztertzen dituen historiak historiaurrean lanean aritutakoak, zein azkar ahazten ditugun gizarte zibiletik eragile eta eredu izan direnak.
Ez dakit mila saltzetako gatza era berakatza zen Manolo Cainzosek fitxatu zuen Vinicio Berasategui nekaezina Bergaran museo bat egiteko asmorako, ala alderantziz gertatu zen; hots, Viniciok Manolo Cainzos fitxatu zuela. Kontua da duela urte dezente, agian orrazi beharra ere izango nuen sasoi hartan, biak etorri zitzaizkidala ikastolako gela batean zeuden pieza guztiak ordenatu eta Bergarak merezi zuen museoa martxan jartzeko asmoarekin. Gustura hartu gonbitea eta ikastolako Zuzendaritza Batzordera eraman nuen. Gorabehera batzuk ere izan ziren, ikastolak gela handi bat utzi behar baitzuen lan horietan hasteko, eta ez da erraza izaten azpiegiturak urriak direnean ezeren truke zati garrantzitsu bat besterenganatzea. Azkenean baietz, Ikastolak ere bultzatuko zuela egitasmoa, eta baietzarekin planoak egin eta ikastolako sarreran zegoen gela handia eta bere gainekoa konpontzeko lanei ekin genion ( Uste dut Construcciones Olabarriako Esteban Ibabe izan zela buru aritu zena) Anselmo Iñurrategik egindako planoei jarraituz. Horrela bi pisuko museo proposamen bat martxan zen.
Galerak ere izan ziren bidean. Sabaipean zeuden zigor-gelak deuseztatu behar izan ziren. Bai hori ere bazegoen Errege Mintegiko eraikinean. Txikienak ez ziren bi metro koadrora iritsiko eta handienak laukoak zirela esaten badut agian gehiegikeria bat botako dut. Gaizkileak ez, baizik eta ikasleak zigortzeko erabiltzen ziren. Paretetan arkatzez egindako idatziak. Fulanito estuvo aquí dos días por el Padre tal. Bertsoak ere bai. Biko errimak gazteleraz zigor-gelei (las trenas), eta barruan bizi izandako esperientziei buruz. Ez zeuden oso egoera onean eta bota egin behar izan ziren.
Kontua da, espazioa atondu zela, bitrinak erosi zirela, eta material guztia bertara garraiatu zela, ondotxoen zeudenak bitrinetan jarrita.
Esperto batzuk kontratatu, eta txosten bat ere egin zen Errege Mintegiaren historia balio handieneko piezen argazkiekin apainduta. Hurrengo urratsak eman zain geundela udaletik iritsi zitzaigun lanak bertan behera uzteko agindua, udalak berak hartu behar zuelako museoaren ardura eta erantzukizuna.
Une horretan poza eta tristura nahastu zirela esango nuke. Mesfidantza pittin bat ere bai. Baina guztia udalaren esku geratu zen. Langileak kontratatu zituen, eta Ikastolak utzitako gelan hasi ziren lanean. Ondoren, udalak, berea balitza bezala, bigarren pisuko gela berria ludoteka gisa erabiltzea erabaki zuen. Egia esan ikastolan ere ez zen ondo erori jokatzeko modua, baina hori joanda dago eta joandako urak ez du errotarririk mugitzen.
Vinicio ekintzaile bat zen. Mila saltsatan ibilitakoa. Ikastolaren, Alkartu Nai(horrela idazten zutela uzte dut) eta UNEDen sorreran eta ahal dakit zenbat gehiagotan ibilia. Bergarar askok izango dute oraindik gizona gogoan, Bergaran gizarte ekimenak indar handia izan zuen sasoi bateko lekuko izan zelako.
Vinicio eta Manolori zor diegu piezak erreskatatzeko eta museoa martxan jartzeko intuizioa eta lehen hazia; bakoitzari berea. Ez dut uste inor eurez gogoratu denik eta neuk egitea pentsatu dut. Bizitzaren udazkenak oroitzapenak lausotu dizkit eta agian Manolok datu gehiago izango ditu gogoan. Horrela bada eskertuko nioke post honi erantzunaz bidaltzea. Nik gogoan ditut planoak gordetzen zituen karpeta gorria, eta lehen txosteneko argazkiren bat. Ez askoz gehiago.

Euskal Herriko baserrietan ohikoa zen behi bat edo bi haztea etxeko esne beharrak asetzeko. Pasteurizazioak amaitu zuen baserrietan behiak edukitzeko ohiturarekin, geroago, industrializazioak baserriarekin amaitu zuen bezala.
Baina euskaldunok behiarekin dugun elikadura harremana ez da esnekiekin amaitzen. Zer hoberik sagardotegian edo elkarte gastronomikoan lagun-arteko bat ospatzea zahar edo gaztearen txuleta batekin? Askoz hobe, modan dagoen anisakisarekiko alergiaduna bzara, eta begetarianoa ez noski.
Sukaldetik at, euskal arteak ere izan du tokia behientzat: Julio Medemen Behiak filma, eta Bernando Atxagaren Euskaldun behi baten memoriak lekuko.
Gurean bakarrik ez, behi eta euskaldunen arteko harremanak agerian geratu ziren guretik Argentinara izan ziren lehen migrazioetan; historiak dioenez, joan den mendearen lehen urteetan hara joan ziren  euskaldun asko  esne saltzaileak ziren, eta lanbideak eragina izan zuen antza hainbatek euskaldunekiko zuen ikuskeran.
Alejandro Ferri, adibidez, Borgesen ipuin bateko protagonistetako bat, Fermin Egurenekin, Fernandez Irala batekin eta beste batzuekin batera, inoiz egingo ez den kongreso bat antolatzeko jardueran dihardu sutsuki.
Ferri honek ez ditu oso maite euskaldunak. Honako hau dio Fermin Egureni buruz, antza euskaldun esne saltzaileak gogoan: Nunca Fermín Eguren me pudo ver. Ejercía diversas soberbias: la de ser oriental, la de ser criollo, la de atraer a todas las mujeres, la de haber elegido un sastre costoso, y nunca sabré por qué, la de su estirpe vasca, gente que al margen de la historia no ha hecho otra cosa que ordeñar vascas.

Berriki, Javier Reverteren liburu bat oparitu didate eta baita irakurri ere. Horretarako oparitzen dizkigute liburuak: irakurtzeko. Bada liburu honetan Erromari buruz hitz egiten digun bitartean pertsonaia ezagunen anekdota batzuk ere kontatzen dizkigu. Mariano Raxoik ere badu bere tartea.
Baita Julio Caro Baroja ere. Ikusi zer jartzen duen bere hortzetan euskal abertzaleei buruz, abertzales vascos idazten du gazteleraz: Dedican todas sus energías a exaltar a la patria vasca y a decir barbaridades en sus discursos…, como Mussolini. Sólo que Mussolini los pronunciaba en la Piazza Venezia y estos en medio de las vacas, los borricos y las mulas…
Oso haserre egon behar zuen On Juliok horrelakoak jaurtitzeko. Ez dakit zilegi den pertsona batek haserrealdi batean esan dituenak horrela argitaratzea, bere baimenik gabe, baina publikoa denez eta liburutegietan irakur daitekeenez, hona ekarri nahi izan dut euskaldunok behiekin erlazionatzen gaituen beste adibide bat legez. Anekdotak.

Estropada bigarren igandea Donostian. Eguerdian Alde Zaharrera joan naiz lagunengana ordu horretan ohikoa den jardueran murgiltzeko. Kale Nagusia eta San Jeronimok bat egiten duten gunean sarri aurkitzen dudan eskekoa ikusi dut. Badakit zer dagoen. Berez ez da eskale bat gaixo psikiko bat baizik, baina koitaduak ezin du ezagun bat ikusi kafe bat hartzeko edo ogitarteko bat jateko eskatu gabe. Euro pare batekoa izaten da eskaera.
Ohi duen bezala zuzenean etorri zait. Nik diru xeherik ez poltsikoan eta oraingoan dirurik gabe harrapatu nauela esaten diot. Lagunen kontura ari naizela basoerdiak hartzen gaineratzen dut, eta froga gisa patrikan ditudan txanpon eskasak ateratzen ditut. 50 zentimokoa da handiena, eta eskuan luzatzen diot. Berak ezetz, nik baietz, azkenean hartu egiten du.
Bitartean lagunek aurrerantz jarraitu dute eta banoa haien atzetik. Bat batean esku bat nabaritzen dut bizkarrean ahots isil batek belarrian xuxurlatzen didan bitartean:
Lasai egon, badakit diruz gaizki zabiltzala eta.
Eskeko ulerkorra.

Pilare Baraiazarrari kendu diot esaldia abuztuaren 23ko Berriako egunkariko azalean irakurrita.
Euskalerria irratiarena miraria ez, baina euskaltzale saiatu batzuen indarrak, kemenak , pazientziak eta lanak lortutako arrakasta itzela da. Hemezortzi urte behar izan ditu irratiak lehiaketa publikoan irabazitako lizentzia eman ziezaion Nafar administrazioak.
Bidegabekeria honen arduradunak, Nafarroako politika eta administrazioa mendean izan duten UPN eta bere buru ezagunak. 1997an  egin zuen esleipena UPNko Gobernuak. Atzera eginaz baieztatu daiteke UPNko Miguel Sanzen lehen gobernua izan zela esleipena egin zuena, eta Ingurumen, Lurraldearen antolamendu eta Etxebizitza Sailaren buru Yolanda Barcina zuela. A ze parea karakola eta barea! Oraindik jakiteko dago zerekin edo zenbatekin sartu ziren bi horiek politikan eta zenbatekin atera ziren gobernantza publikotik, baina hori beste kontu bat da.
Noski! Lehian Euskalerria irratiak lizentzia merezi arren, euren lagun Opuseko Unibertsitateari oparitu zioten. Azpimarratu behar dena da hemezortzi urte pasata, aldeko hainbat epai izan arren, eta bidean makina bat buruhauste, eta seguru asko diru dezente xahutu ondoren, boterean zeudenak, prebarikatzaile eta inoren diruaren goseti amorratuak, berdin Nafarroako Kutxako diruena, Gobernukoarena, edonongoa, horiek, oraindik ere kirio guztiak dantzan jartzen zaizkienak Euskal herria izena entzun orduko, Gobernutik kanpo behar izan ditugula epaileen sententziak bete daitezen. Demokraziaren eta zuzenbide estatuaren interpretazio berezia jende honena.
Baina ez zekiten euskaltzaletasunak mirariak egiten dituela, eta ezta ere gure hizkuntzak bizirik badirau euskaldunok tematiak, saiatuak eta burugogorrak garelako dela. Gure ezaugarri horiek dohain bihurtzen ditugu norabide zuzenean erabiltzen ditugunean, eta horrela egin dute irratiko kide eta laguntzaileek azken hemezortzi urte hauetan. Hauen sendotasunak eta tinkotasunak, mesede galanta egin diete nafarrei, eta ez bakarrik euskaldunei, askatasun kontuetan nafar guztiek irabazten dutelako hizkuntzen bizikidetza errespetuz bermatzen denean. Guztiek, demokrazia eta askatasuna euren mendean eta euren probetxurako nahi dituztenek izan ezik.