Matarranyan izan gara joan den astean lagun baten gomendioei jarraiki. Merezi du. Olibondoek marraztutako orografia ikusgarri bat aurkituko duzu: mendiak eta arroilak oinez ibili nahi izanez gero, eta hirigintza eta arkitektura ikuspegietatik begiratuz gero balio ikaragarriak eskaintzen dituzten herri zaindu, garbi eta apainduak. Iberoen eta mairuen aztarnak, Kalatrabako ordenakoenekin batera historiako orri ahaztuei begiratu bat eman nahi badiezu.
Eguraldia lagun, azkar joan zaizkit bidaiarako hartutako egun gutxiak.
Herri guztien artean Queretes (Cretas gazteleraz) aukeratu dugu ostatu hartzeko. Herri txiki, zaindu eta dotore honetako kale eta dendetan katalanez hitz egiten dute bertako biztanleek nagusiki. Euren ohiko hizkuntza da eta iparraldean aragoiera entzuten ez bada ere, hemen katalana entzungo duzu barra-barra.
Aragoin hiru hizkuntzak diraute bizirik oraindik: gaztelera, aragoiera eta katalana. Hizkuntza aniztasun honi erantzun bat eman nahian edo, Aurreko legealdian, Aragoiko PPko Gobernuak hizkuntza gutxituak arautzeko lege berria onartu zuen 2013an. Lege honek 2009an onartutakoa baliogabetzen zuen. 2009ko Legeak espresuki onartzen zituen katalanera eta aragoiera Aragoiko hizkuntza legez eta babesa eta sustapen neurriak eskaintzen zizkien, baina antza, hizkuntzen izenak PPren gustuko izan ez eta begira nola deitzen dituen Lege berriko 5. artikuluak:
a) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia de las Areas Pirenaica Y Prepirenaica de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.
b) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia del Area Oriental de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.
Txantxa eta iseka zaleek ez zuten denbora asko behar izan bi hizkuntzei akronimo bidez deitzeko. Lapapyp Piriniotan hitz egiten den hizkuntzari eta Lapao Aragoiko ekialdean erabiltzen denari.
Bateon batek aurrerago joan nahi izan du eta gaztelerarentzat ere akronimo berria asmatu du: Lapolla (Lengua Aragonesa Propia de Otros Lindos Lugares de Aragon). Bere hedapena ondoko mapan ikus daiteke.
Bada batekin eta bestearekin hitz eginaz konturatu naiz, lapolla eta nire bigarren hizkuntza (orain arte gaztelera deitzen nuena), euskaraz egiten ez dudanean erabiltzen dudan hori hain zuzen, hizkuntza bera direla. Harrigarria benetan.
Hala ere, aurrerantzean ere gaztelera deitzen jarraituko dut. Izen dotoreagoa iruditzen zait lapolla baino.
