Monthly Archives: iraila 2015

Badakizu zein den nire bigarren hizkuntzaren izen berria?

Matarranyan izan gara joan den astean lagun baten gomendioei jarraiki. Merezi du. Olibondoek marraztutako orografia ikusgarri bat aurkituko duzu: mendiak eta  arroilak oinez ibili nahi izanez gero, eta  hirigintza eta arkitektura ikuspegietatik begiratuz gero balio ikaragarriak eskaintzen dituzten herri zaindu, garbi eta apainduak. Iberoen eta mairuen aztarnak, Kalatrabako ordenakoenekin batera  historiako orri ahaztuei  begiratu bat eman nahi badiezu.

Eguraldia lagun, azkar joan zaizkit bidaiarako hartutako  egun gutxiak.

El Pissarral deitutako arroila

Herri guztien artean Queretes (Cretas gazteleraz) aukeratu dugu ostatu hartzeko. Herri txiki, zaindu eta dotore honetako kale eta dendetan katalanez hitz egiten dute bertako biztanleek nagusiki. Euren ohiko hizkuntza da eta iparraldean aragoiera entzuten ez bada ere, hemen katalana  entzungo duzu barra-barra.

Queretes (Cretas)

Aragoin hiru hizkuntzak diraute bizirik oraindik: gaztelera, aragoiera eta katalana.  Hizkuntza aniztasun honi erantzun bat eman nahian edo, Aurreko legealdian, Aragoiko PPko Gobernuak   hizkuntza gutxituak arautzeko lege berria onartu zuen 2013an. Lege honek 2009an onartutakoa baliogabetzen zuen. 2009ko Legeak espresuki onartzen zituen katalanera eta aragoiera Aragoiko hizkuntza legez eta babesa eta sustapen neurriak eskaintzen zizkien, baina antza, hizkuntzen izenak  PPren gustuko izan ez eta begira nola deitzen dituen Lege berriko 5. artikuluak:

a) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia de las Areas Pirenaica Y Prepirenaica de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.
b) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia del Area Oriental de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.

Txantxa eta iseka zaleek  ez zuten denbora asko behar izan bi hizkuntzei akronimo bidez deitzeko. Lapapyp Piriniotan hitz egiten den hizkuntzari eta Lapao Aragoiko ekialdean erabiltzen denari.

Bateon batek aurrerago joan nahi izan du eta  gaztelerarentzat ere akronimo berria  asmatu du: Lapolla (Lengua Aragonesa Propia de Otros Lindos Lugares de Aragon). Bere hedapena ondoko mapan ikus daiteke.

Aragoiko hizkuntzen mapa

Bada batekin eta bestearekin hitz eginaz konturatu naiz, lapolla eta nire bigarren hizkuntza (orain arte gaztelera deitzen nuena), euskaraz egiten ez dudanean erabiltzen dudan hori hain  zuzen, hizkuntza bera direla. Harrigarria benetan.

Hala ere, aurrerantzean ere gaztelera deitzen jarraituko dut. Izen dotoreagoa iruditzen zait lapolla baino.

Arantzazu ulertuaz

Arantzazuk zerbait magikoa dauka. Izan natura edo kirolagatik, kultura edo arteagatik, espiritualtasun edo erlijiotasunagatik, isiltasunagatik edo lainoa jaisten denean gordetzen dituen bazter miresgarriengatik, edo besterik ez bada basoerdi batzuk hartu, edo bazkari on bat egiteagatik bertako benta edo jatetxeetan, jende asko hurbiltzen da urteko sasoi desberdinetan.

Arantzazuko basilikaren 60 urteurrena ospatzen zela eta, hainbat ekitaldi antolatu zituen bertako fraide komunitateak hil honen 12an. Arantzazuk arkitektura erlijiosoari eskaini zion iraultza  aldarrikatu nahi izan zuten egun horretan. Oraindik bada jenderik ulertzen ez duena. Huescako herri txiki bateko bodega sotil baten hiru anaia jabeek esan ziguten behin Arantzazura etorri zirela eta gutxien gustatu zitzaiena eliza izan zela. Arkitektura erlijiosoa erromanikoarekin edo asko jota gotikoarekin bukatu bide zitzaien.

Bada Arantzazuko arkitekturaren oinarriak hobeto ulertzeko asmoarekin joan nintzen Miguel Angel Alonsok egin zuen aurkezpenera. Xabier Lizaso pianujolea tarteetan laguntzaile zuelarik, hiru zatitan azaldu zizkigun maisuki Miguelek arkitektoek egraikitakoaren esanahi ezkutua. Lehen bistadizoan ikusten ez den hori.

Asimetria aipatu zigun elementu nagusi lez, naturak ez dituelako simetriak ezagutzen. Horretarako, eraikin nagusitik aldentzen den dorre-menhirra, espazio erlijiosoaren mugarria, erabiltzen dute basilikako arkitektoek naturaren lege eta arau nagusi hori gordetzeko.

Naturak berak erabaki omen zuen Basilikarako beheranzko sarrera. Bide zaharra Goiko Bentatik sartu eta Milikuan barna iristen omen  zen konbentu eta elizara. Eskailera nagusiaren beheranzkoa, koruak berak indartzen du basilikara sartzerakoan espazioa txikiagotuaz, eta bapatean barruko bolumenaren handitasunera bultzatuaz fededuna edo bisitari soila, begiak erretaulan jartzea derrigortuta arkitekturak ez diolako beste aukerarik ematen.

Lucio Muñozek egindako erretaulak ere merezi izan zituen aipamenak. Natura higatu, hautsi eta basatiak bere baitan biltzen du Ama Birjinaren 36 zmko  irudi txikia. Egunaren argiaren arabera kolore desberdinak hartzen ditu erretaulak.

Beste hainbat azalpen ere eman zituen transeptoaz,  bertan kokatzen diren beirateez eta Basilikaren elementu bakoitzak Erretaula eta Ama Birjinaren irudia indartzeko jokatzen duen paperaz.Arantzazu

Alonso Arantzazu berriaren sortzailea da eta pentsatzen dut inok baino hobeto ulertzen dituela bere profesio kideek adierazi nahi zutena eraikina diseinautu zutenean. Horregatik gustora atera nintzen Arantzazuko arkitekturak ekarri zituen ideia berritzaile eta apurtzaileen gainetik arrazonamendu kolektibo bat zegoela ikusita. Seguru Huescako herri txiki hartako anaiek beste era batera ulertuko zutela Arantzazuko eraikina azalpen hauek jaso izan balituzte.

 

 

 

Eskeko ulerkorra.

Estropada bigarren igandea Donostian. Eguerdian Alde Zaharrera joan naiz lagunengana ordu horretan ohikoa den jardueran murgiltzeko. Kale Nagusia eta San Jeronimok bat egiten duten gunean sarri aurkitzen dudan eskekoa ikusi dut. Badakit zer dagoen. Berez ez da eskale bat gaixo psikiko bat baizik, baina koitaduak ezin du ezagun bat ikusi kafe bat hartzeko edo ogitarteko bat jateko eskatu gabe. Euro pare batekoa izaten da eskaera.
Ohi duen bezala zuzenean etorri zait. Nik diru xeherik ez poltsikoan eta oraingoan dirurik gabe harrapatu nauela esaten diot. Lagunen kontura ari naizela basoerdiak hartzen gaineratzen dut, eta froga gisa patrikan ditudan txanpon eskasak ateratzen ditut. 50 zentimokoa da handiena, eta eskuan luzatzen diot. Berak ezetz, nik baietz, azkenean hartu egiten du.
Bitartean lagunek aurrerantz jarraitu dute eta banoa haien atzetik. Bat batean esku bat nabaritzen dut bizkarrean ahots isil batek belarrian xuxurlatzen didan bitartean:
Lasai egon, badakit diruz gaizki zabiltzala eta.
Eskeko ulerkorra.

 

Albiste baten aldaera ideologikoak.

Zientzia ezagutza da. Hainbat bide erabiltzen dituzte zientziaren adar desberdinek teoria eta tesiak baieztatzeko eta berresteko: arrazonamendua, logika, ikerketa, frogak, eta noski, teknologia berrienak.
Teknologia berrienak erabili berri dituzte Atapuercako zientzialariek bertako gizaki fosilen genoma aztertzeko. Atera duten ondorioen artean, eta beti hipotesi gisa, Iberiar penintsulako lehen nekazariak Mediterraneoko kostaldetik sartu ziren Asiar jatorriko gizakiak zirela, eta gutxienez duela 5.000 urte gertatu zela hona ekarri zituen migrazioa, DNAko azterketak egin zaizkion fosil zaharrenak adin hori baitu.
Beste ondorio bat, euskaldunak garela Atapuercako gizakiekin ahaidetasun genetiko handiena dugunak.
Horraino zientziak planteatzen dituen hipotesiak. Ondoren kazetariek hipotesia hartu, albiste bihurtu eta norberaren ideologia edo ikuskeraren iragazkitik pasa ondoren, argitara daitekeenaren adibide pare bat.
El Paisek argitaratu zuen artikulua irakurrita, zur eta lur geratu nintzen, kazetariak abertzaletasunaren oinarri ideologikoak astintzen zituen aurkikuntza baten aurrean geundela frogatzen nola saiatzen zen ikusita.
Manuel Ansedek sinatutako artikuluak di-da batean ezabatzen ditu Ibarretxe lehendakariak estatus politiko berri bat aldarrikatzeko erabili omen zituen argudio guztiak. Gazteleraz irakurtzea merezi du: El antiguo lehendakari Juan José Ibarretxe solía repetir que el pueblo vasco “tiene 7.000 años”, para defender la creación de un estado independiente cuyo origen se remontaría “al Mesolítico”.
Baina ikerkuntzaren emaitzek hainbesteraino baieztatzen dituzte kazetariaren sinesmen eta pentsaerak, gizonak ez duela nahiko Ibarretxe lehendakariaren argudioen aurka egitearekin, eta ausarki, abertzaletasuna bera kolokan jartzen duen aurkikuntza baten aurrean gaudela esaten digu: Los nuevos estudios dibujan una realidad menos deseable desde el punto de vista nacionalista, pero no exenta de épica.
Datu hauek kazetariarentzat oso garrantzitsuak omen dira, baina ulertu beharko luke independentzia politiko egarria ez dela oinarritzen mesolitikoko kontuetan egunerokotasunean baizik.
Vocentoko kazetariak berriz, erakutsi digu zein zaila den izenburu egoki bat hautatzea. Alderdi jatorragora jo nahian arloteenera jo du benetan: El origen asiatico de los baserritarras.
To! Oraindik ere euskaldunak jatorriaren edo bizitokiaren tamaina, geografia edo lanbidearen arabera berezitu nahi gaituztenak bizirik: Hiritarrak eta baserritarrak.
Edo kazetariak ez du ulertu euskaldunok genomaren ezaugarri berdintsuak ditugula, izan baserrian, kalean edo hirian jaiok, edo ulertu du baina nahiago izan du euskaldunak jarri behar zuen tokian baserritarrak jartzea. Intentzioa ezin dut asmatu.

 

 

Euskaltzaletasunak mirariak egiten ditu.

Pilare Baraiazarrari kendu diot esaldia abuztuaren 23ko Berriako egunkariko azalean irakurrita.
Euskalerria irratiarena miraria ez, baina euskaltzale saiatu batzuen indarrak, kemenak , pazientziak eta lanak lortutako arrakasta itzela da. Hemezortzi urte behar izan ditu irratiak lehiaketa publikoan irabazitako lizentzia eman ziezaion Nafar administrazioak.
Bidegabekeria honen arduradunak, Nafarroako politika eta administrazioa mendean izan duten UPN eta bere buru ezagunak. 1997an  egin zuen esleipena UPNko Gobernuak. Atzera eginaz baieztatu daiteke UPNko Miguel Sanzen lehen gobernua izan zela esleipena egin zuena, eta Ingurumen, Lurraldearen antolamendu eta Etxebizitza Sailaren buru Yolanda Barcina zuela. A ze parea karakola eta barea! Oraindik jakiteko dago zerekin edo zenbatekin sartu ziren bi horiek politikan eta zenbatekin atera ziren gobernantza publikotik, baina hori beste kontu bat da.
Noski! Lehian Euskalerria irratiak lizentzia merezi arren, euren lagun Opuseko Unibertsitateari oparitu zioten. Azpimarratu behar dena da hemezortzi urte pasata, aldeko hainbat epai izan arren, eta bidean makina bat buruhauste, eta seguru asko diru dezente xahutu ondoren, boterean zeudenak, prebarikatzaile eta inoren diruaren goseti amorratuak, berdin Nafarroako Kutxako diruena, Gobernukoarena, edonongoa, horiek, oraindik ere kirio guztiak dantzan jartzen zaizkienak Euskal herria izena entzun orduko, Gobernutik kanpo behar izan ditugula epaileen sententziak bete daitezen. Demokraziaren eta zuzenbide estatuaren interpretazio berezia jende honena.
Baina ez zekiten euskaltzaletasunak mirariak egiten dituela, eta ezta ere gure hizkuntzak bizirik badirau euskaldunok tematiak, saiatuak eta burugogorrak garelako dela. Gure ezaugarri horiek dohain bihurtzen ditugu norabide zuzenean erabiltzen ditugunean, eta horrela egin dute irratiko kide eta laguntzaileek azken hemezortzi urte hauetan. Hauen sendotasunak eta tinkotasunak, mesede galanta egin diete nafarrei, eta ez bakarrik euskaldunei, askatasun kontuetan nafar guztiek irabazten dutelako hizkuntzen bizikidetza errespetuz bermatzen denean. Guztiek, demokrazia eta askatasuna euren mendean eta euren probetxurako nahi dituztenek izan ezik.