Eskalatzaileen jo muga.

Fitz Roy eta Cerro Torre mendizaletasunaren historia idatzian lerro asko eta deigarriak bete dituzten mendiak dira. Esaterako Maestri italiarrak 200 kiloko konpresorea erabili zuenekoa bere bigarren saiakeran, lehenengoan igo zuenik ez baitzion mendizale munduak sinetsi, eta bigarren saiakera bat egitea erabakita, orduan eskura izan zitzakeen baliabide guztiak erabili nahi izan zituen kale ez egiteko. Torre eta Fitz Royko paretak zailtasun handikoak dira eta mendizale gutxi batzuen balentriak onartu dituzte bakarrik.
Fitz Royk Beagle itsasontziko kapitainaren izena zen. Darwinekin batera Patagoniako itsaso, itsasertz eta itsasarteak ikertu zituena. Bere espedizioetako batean Santa Cruz ibaian gora abiatu zen pentsatuaz, nonbait, ibaia baino, Pacifico eta Atlantico arteko itsasartean ari zela. Ibaian gora nabigatu ezin zuenean urek ez zutelako nahiko sakontasun, buelta hartu zuen ibaia elikatzen duten Argentino eta Viedma Lakuetatik ez oso urruti.
Indioek El Chalten (sumendia) deitzen zioten mendi tontorrari zuriek esploratzailearen izenez bataiatu aurretik. Fitz Royren bidaiak 1826 eta 1836 bitartean egin ziren, Rosas jeneralak egindako Basamorturako kanpaina baino lehenago edo pare horretan, eta Rocaren basamortuko konkista baino dezente lehenago. Lehen esploratzaile hauek, geroago Chilek eta Argentinak banatu zituzten lurrak aztertzen aritu ziren Perito Moreno, Onelli, Ameginho eta beste hainbat zientifiko eta bidaiariri, aurrea hartuaz.

Patagoniarekin lehen harremana.

Azaroaren 13a. Jean Remi (remiseroa) etorri zaigu bila goizeko bostetan. Ohikoa ez bada ere, hegaldia orduan ateratzen da El Calafateko aireporturantz. Gero hiru ordu pasa mikroan El Chalteneraino. El Chalten, Fitz Roy edo Cerro Torre ezagunak eskalatzeko abiapuntua da. Asko hazi da turismoaren eraginez. 1985ean sortutako herria, beharrezko zerbitzu guztiak aurki ditzakezu gaur egun bertan. Hotel, hostel, pulperia, kanpin… Dendetan ez duzu nahi dituzun gai guztiak aurkituko baina beharrezkoak bai.
El Calafateko Aireportutik El Chaltenerako bidaian Patagoniarekin eta 40. errepidearekin bat egin dugu lehen aldiz. Ez da bidaia erosoa. Lur idorra errepideaz alde batera nahiz bestera, eta haizea. Haize zakar eta indartsuak, mikroa higiarazten du ezker-eskuin. Lainotuta dago eta ezin ditugu mendiak ikusi. 40. errepidea utzi eta 23a hartzen dugu El Chaltenerako norabidean. Guanako bat edo beste ikus daitezke. Txoikeak (ostroka moduko bat) ere bai, baina zailagoa da.
Aspaldi estantziak izan zirenak galduaz joan dira artilearen prezioa jaitsi den heinean. Gaur ez da ardirik behar arropa sofistikatuak egiteko, eta 4.000 edo 5.000 ardi zituzten estantzietatik bakarrik ere ez da geratzen txoferrak dioskunez. Ospetsuena, La Leona (Perito Morenoren taldeak bertan puma eme batekin trikitx egin zuelako omen dute izen hori ibaiak eta parajeak), ostatu folkloriko legez dago prestatuta, El Calafate eta El Chalten bitarteko ezerezaren erdi erdian. Nahiago guk El Chalteneko La Cima b&b internetez aukeratua.

El Chalteneko bista

Patagonia garestia da. B&B honen prezioa ez da gehiegizkoa 500-600 peso (47 euro gela merkeena, 57 garestiena truke ofizialean kalkulatuta) logela eta gosaria. Gure gela garestiena da; bigarren pisuan dago eta bertatik Fitz Roy eta Cerro Torre ikus daitezke, lainorik ez dagoenean noski. Nik behin bakarrik ikusi ahal izan ditut biak goizeko 5:30ean jaikita. Etxeak ez du apaingarri bakarrik, baina garbia da. Gelan komun txiki bat eta berogailua gau eta egun martxan.
El Chaltenen, ostatuak, hosteriak, hotelak eta jatetxeak dira nagusi. Aterpe eta kanpin merkeak ere badaude. Kanpineko plaza esaterako 50 pesotan ikusi genuen: 4,69 euro kanbio ofizialean, eta 2,8 inguru beltzean eginez gero kanbioa.

Laguna Torre eta Cerro Torreko glaziarrak

Han izan garen hiru egunetan ibilalditxo bana egin dugu. Lehenengoa, Laguna Torrera izen bereko tontorra ikusi asmoz. Euriak eta lainoak ez digute utzi ezer ikusten. Busti-busti eginda itzuli gara. La Senyeran afaldu dugu majo katalan batek sortutako pulperian, azaroaren 9aren omenez.
Biharamunean Laguna de los Tresera Fitz Royren azpira. Euria eta bisutsak aspertuta eta bustita, beste bide bat egitea erabaki dugu azken aldapa hasten zenean eta Piedras Blancasera joan gara. Bueltan mendia estriptis magiko bat egiten hasi da eta azkenean Fitz Roy ikusgarriak bere elur, glaziar eta paretak erakutsi dizkigu. Bazterrak, kamerak eskuan eserita atseden hartzen zeuden ibiltariz bete dira. Planak aldatu gabe gora egin dutenek guk baino suerte gehiago izan dute.

Fitz Roy bere sekretuak erakusten

El Chaltenera bueltan, txokolategira joan gara Anabel emakume argentinar-euskalduna bisitatzera. Ikurrina batek apaintzen du Anabelen lokala. Harro dago bere arbaso nafarrez. Bera eta Urrozkoak omen zituen. Bertaratzen diren mendizale euskaldunak ezagutu eta miresten ditu: Tamayo, Pou anaiak, Alberto… Ez dago berarentzat haien parekorik.

Hirugarren eguna iritsi da eta autobusa hartu beharra dugu El Calafatera joateko.       Goiza herri inguruko ibilaldi bat egiteko aprobetxatu dugu, eta arratsaldeko lehen orduekin autobusean eserita geunden basamortua eta Viedma lakuaren arteko errepidean El Calafaterainoko hiru orduko bidaia egiteko prest.

23. errepidea basamortua zeharkatzen

Moneta kanbio bikoitza (gutxienez).

Argentinan denboralditxo bat eman nahi baduzu ez da gomendagarria pesoak eramatea. Dolar edo euro egarriz bizi den herrialdea da eta betik aurkituko duzu kanbio erakargarri bat. Are gehiago orain. Iritsi ginenean dolarragatik 8,51 peso ematen zituzten bankuetan (truke ofiziala), baina 12,7 merkatu beltzean (dolar blue deitzen diote beltza ez esateagatik). Dolarrak poltsikoan bidaiatzea komeni da, eta ahal dela 100eko bileteekin.

Hotelera iritsi, galdetu, eta langileek esan digute non alda ditzakegun gure dolarrak. 200 dolar aldatu ditugu. Tentuz, lehenengo aldia izanik, ez dituzulako ezagutzen lekuko ohiturak eta beti aurkituko duzunez argentinarra iruzurrera eta lapurretara emana dagoen izakia dela esango dizunik, bada badaezpada, lehenengo 200 horiek, arratsaldean gehiago aldatzeko asmoarekin.
Diotenez debaluazioa ezinbestekoa da eta merkatuko kanbioak (ez ofizialak) hori erakusten du, kanbio truke ofiziala  baino dezente gehiago ordaintzeko prest daudelako argentinarrak.  Hauteskundeak 2015ean direnez gobernuak ez du debaluatzerik nahi, are gutxiago aurreko urtarrilean bat egin behar izan zuela kontuan izanda. Ekonomia neurri murriztailez betetzea eta noizean behin razzia bat egitea dolarraren kanbio ofizialaren defentsan dira hartzen ari diren neurriak.
Dolarrak erosteko mugak daude, eta zepoak (El Cepo) luze iraungo duela dirudi.

Buenos Aires ikusten.

Puerto Maderon Calatravern zubia.

Bi egun eman behar genituen Buenos Airesen eta denbora aprobetxatu beharra geneukan. Horregatik, goizeko 9etan lan guztiak eginda eta egun osoa aurretik, hiria ezagutzeari ekin genion: Maiatzeko enparantza, San Telmo, eta arratsaldean siestatxo bat egin ondoren Puerto Madero. Kontraste handiko hiria da Buenos Aires. Modernoa, eta auskalo zenbat diru inbertitutako auzoen ondoan, aspaldi berriztapenik ezagutu ez dutenak aurkitu daitezke. Boca, San Telmo edo Barracas zaharkituen ondoan, mikroerdigune dotorea, edo Palermo eta Recoleta bezalako auzo zainduak, edo Puerto Madero berria,  bulego eta etxebizitza garestienen kokaleku diren dorrez iltzatua.
Puerto Maderon Uruguay itsasontzia dago.  Bocako kaian ezagutu nuen itsasontzi honek, Julian Irizar izan zuen kapitain, Suediako espedizio galdu baten bila Antartidara egin zuen bidaian. Diotenez Irizar honen aita Oñatikoa zen; zehazki Zubillagako baserri batekoa. Horietaz aparte, jatetxe eta taberna mordoa, Calatravak egindako, zubia (emakumearena) eta erreserba ekologiko garrantzitsua La Plata ibiaren ertzean.

Benetakoa ote da Don Manoloren San Telmoko almazena?

San Telmo berriz, antikuarioen, eta gaur egun talde alternatiboen auzo bihurtu da. Zaharkitua dago erabat, baina sasoi batean izan zuen xarma gorde, eta areagotu ere egin du bertan dagoen aktibitatearekin.
Biharamuna hiria autobusez ezagutzeko hartu genuen: Belgrano, Palermo, La Recoleta: parkeak, polo edo tenis klubak, estropada lakua, hipodromoa, golfa; aberastasunaren ikur guztiak.
La Recoletako gomeroak ikustea eta La Biela kafetegian zerbait hartzea gomendagarriak dira. La Bielan Jorge Luis Borges eta Adolfo Bioy Casaresekin bazkaltzeko edo picada bat egiteko aukera izango duzu Fangioren argazkiak ikusten dituzun bitartean. Honetaz gain, Kanpo Santua bisitatzea ere gomendatzen dute, baina tira; uste dut denbora beste gautza bazuetan ematea ez dela plan okerragoa.

Jorge Luis Borges eta Adolfo Bioy Casares La Biela kafetegian.

Corrientesen okela errea afaldu eta azkar ohera, goizean goiz jaiki beharra dagoelako El Calafaterako hegazkina galdu nahi ez badugu.

Oporrik ez ditut aurrerantzean izango, baina oporrik ez izateak ez dit bidaiatzeko ilusioa ezabatzen. Gainera oporrik ez, baina denbora daukat; hori irabazi dut.

Aurten, ahal genuenez, Argentinara bidaiatzea pentsatu dugu Isak eta biok. Patagoniara hobe esanda.

Argentina eskualde handia da, eta aparta. Era guztietako  klimak eta lurraldeak ezagutzen ditu. Tropikoko bero eta hezetasunetik hasita Antartidako  hotzak arte, era guztietako eguraldiak aurki ditzakezu; eta landara eta fauna bereziak noski. Guztia da ederra eta handia. Iguazuko ur-jauziak, Perito Moreno edo Upsala glaziar puskak, Aconcagua edo Cerro Torre bezalako tontorrak, Buenos Aireseko Uztailaren 9ko etorbidea, edo Caminito, Palermo, San Telmo… zer ez! Hilabeterako baino, askoz gehiagorako ematen dute La Quiaca eta Ushuaia bitarteko 5.121 kilometroek.

Kilometro gehiegi ordea, eta zerbait aukeratu behar derrigorrean. Patagonia ezagutzea pentsatu dugu: Tehueltxe eta maputxeen lurra.  Euskaldun, gales eta era guztietako emigratzaileek kolonizatua eta  Roca General eta Presidentearen armadak oinperatua.

Izotza eta harea, mendi eta haranak, sastraka eta basoak, haizea, guanacoen eta txoikeen, eta puma eta huemul ikus ezinen lurra, eta baleen eta pinguinoen itsasoa. Petrolioa, mineralkiak, zer ez; baina dituen aberastasun guztiak izanda ere, antzua, latza eta basatia.

Mila borroken kokaleku, indioek indioen aurka, indioek zurien eta zuriek indioen aurka, eta zuriek zurien aurkako gatazken lekuko.

Horixe aukeratu dugu: Patagonia.

Goizeko bost eta erdietan iritsi da gure hegaldia Ezeizako aireportura. Zain daukagu remizalea (ez dakit nola idatzi remisaren gidaria). Remisa, prezio finko baten truke hartu dezakezun taxi modukoa da. Taxiaren prezioa aldakorra den moduan, honena ez. Ez dakizu zeinekin irabazten duzun, baina atzerritarra izanik seguruagoa iruditzen zaigu remisa. Gainera agentziatik hartuta eta ordainduta daukagunez ez daukagu aukeratzen ibiltzeko lanik. Txoferra zain daukagu goizeko ordu txikitan. Alsaziarra omen da; Weiss du abizena eta urte batzuk daramatza Buenos Aireseko Caballito auzoan bizitzen. Atsegina da, horretan argentinarren kutsua hartu du,  eta aholkuak ematen dizkigun bitartean agentzian zenbat ordaindu dugun galdetzen digu. Berak 380 peso kobratzen ditu. Ez naiz ausartu esaten agentzian 700 ordaindu ditugula, eta hotela eta remisea pakete berean ordaindu dugula esanaz atera gara lotsa-lekutik.

Berotuta, hurrengo bidaia ere hitzartu dugu berarekin. Segurua da, europarra eta jatorra: ez dago zalantzarik. Lan desberdin asko egin behar izaten ditu bizitzan aurrera egiteko, eta remisa tarte libreak dituenean hartzen du. Baina ateratzen du guretako denborarik

Goizeko seietarako uztailaren bederatziko etorbideko hotelean geunden, baina gelarik gabe. Oraindik gosariak ematen hasteke, egunkari guztiak  eta wifia gure eskura. Zazpietan Buenos Aires goiztiarra ezagutzea erabaki genuen.

Jakarandak loratuta, beren onenean, lila kolorez estalita eta lilaz tindatuta ere zuhaitz azpiko bide eta lorategiak. Loreen usain eta koloreak zentzumenak esna arazi zizkiguten oraindik lotan behar zutenea

Bederatzietan zabaltzen zituzten posta bulegoak eta gutun bat bidali beharra nuenez gora eta behera ibili ginen. San Martin Plazako gomero erraldoiari egin genion ohiko bisita.

Tamaina ikusi nahi izanez gero begira argazkiaren ezker aldean dagoen gizonezkoari. Hala ere ez omen da zaharrena. Recoletakoek  honek baino urte gehiago dituzte.

Handik bueltan,  zalantza batekin jarraitzen dut: onbuak ala gomeroak dira?

Gomero dio zuhaitzen aurrean jarrita dauden karteletan. Horrela izango da.

Azaroan Argentinara bidaiatzeko aukera izan dugu. Lurralde laua edo menditsua, aberatsa edo pobrea, lehor edo hezea, kontrastez betea. Oraingoan,  ezagutzen ez genuen Patagoniara joan nahi  izan dugu eta hego aldean mamitu da gure bidaia. Andeetako mendi eta glaziarrak, haizeak leundutako lautada amaigabeak edota Atlantiko hotza.

Eta jendea. Patagoniako lehen inmigrante galestarren, ipar amerikarren, edota euskaldunen ondorengoak, maputxeekin eta  gaurko barne etorkinekin edota Kolonbia edo hego Ameriketako beste lurralde batzuetatik etorritakoekin nahasketa  poliedrikoan.

Inpresioa izan zen (Impression soleil levant), Claude Monetek margotu zuen lehen mihise inpresionistari jarri zion  izenondoa. Pintzelada labur, markatu eta anarkikoen bidez goizeko argitasunak bere erretinan sortzen zuen irudi azkarra adieraztea lortu zuen. Inpersionistek lurralde honetako argitasuna ezagutu izan balute, emaitza beste bat zatekeen seguru asko, baina hori beste kontu bat da.

Fitz Roy; gelako leihotik goizeko 5:30ean jasotako inpresioa

Neuk ere inpresionista izatera jokatu nahi dut  bidaia honen oroitzapenak ahazten ez zaizkidan bitartean. Gehien bat neure neurona ahulez ez naizelako jada fidatzen. Aurrekoan Alberto lagunarekin autoan nindoala ez nintzen gai izan abuztuan bi egunetan zehar Pirinioetan egin genuen ibilbide osoa azaltzeko. Izenak ez zetozkidan burura lehen bezala. Gero blogean kontsultatuta gogoratu nintzen Bachimaña, Arratille eta Letrero zirela esan nahi baina ezin geratu nintzen izenak.

Blog hau  nire memoriaren luzapen eramangarria izatea nahi nuke. Ez dut albisterik argitaratzen; ez naiz kazetaria. Nire inpresio, iritzi, gertaera eta emozioen biltegi ibiltaria nahi dut nirekin batera, iragana galdutakoan zer garen jakiteko zailtasunak izan behar ditugulako. Ah! Eta bateon bati erabilgarri suertatzen bazaizkio hobe. Ez dizkiot royaltiak eskatuko

Abenduaren erdi alde honetan hartzen  dut lehen aldiz  nire inpresioak ordenagailuaren tripetara kargatzeko  aukera. Ea hurrengo egunetan, hartu behar ditudan Gabon oporretan,  idatziak blogean ordenatzerik dudan.