Zera dio Iñaki Segurola filologoak Arantxa Iturberen irratsaioan, oso tonu gozo eta adeitsuan: “Lagun Marcus… “Lagun” hor eman nahi zaion esanahiarekin, “adiskide” esanahiarekin, ez dela euskeraren historian hemeretzigarren mendearen bukaerara arte agertzen. “Lagun” hitzak ez zuen “adiskide” esanahia. Horretarako zegoen “adiskide”. Ez da agertzen dokumentuetan hemeretzigarren-hogeigarren menderarte.”
JosebaLakarrak bere txostenean:
“El LAGUN de OSO_MARCUS (15921) no es aún hoy ‘amigo’ más que en dialecto
vizcaíno, pero no en el resto, donde es únicamente ‘compañero”. Literaturari
begirada bat eman diogu, eta neke handiegirik gabe (Internet salatariari esker), begira zer aurkitu dugun:
ZUBERERAZ
TARTAS (XVII)
-Bekhatoria, prinze pagano gaztebaten, zuiñek agian ezpaitu uken, ez lehen, ez geroz, bere korajian lagunik, ez parerik.
-Nork ere ikusiko baitu bere laguna beharrian dela eta bere sokorria hari ezpaitu emanen, nola Iinkoaren karitatia eta amorioa harekin date?»
ETXAUN BARKOXE (XIX)
Ürx’aphal bat badügü herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie, ziek adixkidik.
-Ene lagün maitia, eta flakia
Libertibatek deizü nahasi zenzia
hares ni galerazi, eta etxaltia
malerus errendatü, oro familia
-Ene gazte denboran ez lagünak bezala:
Hurak txostakan eta ni nigarrez ardüra.
-Adio ene lagüna urthuki
nündüzüna, Pharkatürik dükezü eni egin ogena.
-Ürxaphal gaxo horren phena doloria!
Galdü dizü lagüna, kitatü herria
GOI-NAFARRERAZ
JOAKIN LIZARRAGA (XVIII-XIX)
-Berze bein laguneki Elizara joatean itzali zekiote zeramaten argia, eta sandak ukitzeareki itxeki ze han ikusirik gure lagunak oratione erraiten, debotionian sartzen gira haien imitatzera.
-Artzen zuen alimentu gutiarendako guti bear, ta ala bizia atratzen omen zue kuidatus baratzetto bat ta irur erregerri zen lurra bere eskus, ta bere lagun zuen Nekazari
bateki. -Guzien ertean S. Austin, zeñek bere lagun bati erraten zio heriturik biotzean, Alipio, zer da au aditu duguna?
GIPUZKERAZ
MANUEL LARRAMENDI (XVII)
Badakust gaurko ebanjelioan Birjiña gurutzearen ondoan, baña eztakust beste lagunik ezpada San Juan ta beste emakume bi.// Ez zirudien bere gazte denboran lagunak baño txoroagoa, errazagoa, limuriagoa?
AGUSTIN KARDABERAZ (XVIII)
San Bernardo bere lagun maitea, Doktore Serafiko San Buenabentura, San Antonio Paduako milagrosoa, San Paskual, eta San Diego, Santa Klara, Santa Rosa.// Orañ Santu guziak gure odoleko, ezagun, da lagunak Jainkoagan alabatzen ditugu
JUAN BAUTISTA AGIRRE (XVIII-XIX)
Dotrinetara joateko, lagun gaiztoen batzarreetatik aldegiteko, eta ez du estadua artzeko asmoetan asi bear Gurasoen baimen gabe.// Oitu zaite ordu onean etxeratzera, eta lagun onakin baizik ez jolastera;
MENDIBURU (XVIII)
-Hau esan ta ots egin zion bere lagun on ezagun San Ignaziori; agertu zion zegokan bidera naia ta eskatu zion hura arkitzeko argia ta eskua.
-«Bai», dio Espiritu Santuak: «zori gaistokoa da berez ta lagunik bage dabillen gizona”;
LAPURTERAZ
JOANES LEIZARRAGA (XVI)
-Hartu zituzten arrain hatzamaitearen gainean, halaber Iakes eta Ioanes Zebedeoren
seme Simonen lagun ziradenak ere.
-Bada Titez den bezenbatean ene lagun da eta zuek baithan aiutazale: eta gure anaiez den bezenbatean, Elizen enbaxadore dirade eta Kristen gloria.
-Eta hiri ere othoitz egiten drauat, neure egiazko laguna, aiuta ditzan emazte enekin batean bataillatu diradenak Ebanjelioan
-Nola ikasi ere baituzue Epafras gure lagun maite eta zerbitzari-kideaganik, zein baita
Kristen ministre fidel zuendako.
AXULAR (XVII)
Villasanterenean 14 aldiz agertzen da lagun = amigo itzulita, eta beste 14 lagun = compañero itzulita. Adibide pare bat:
“Kontsolamendu handia da, bere trabailluetan eta egitekoetan, lagun on baten izaitea. Beraz kontsola ahal gaitezke gu ere, zeren geure egitekoetan Iesu Kristo lagun baitugu.” Villasantek: “Gran consuelo es tener un buen amigo en los trabajos y aflicciones. Por lo tanto podemos consolarnos tambien nosotros; porque en nuestras aflicciones tenemos por amigo a Jesucristo.”
“Kontatzen du halaber, zenbat trabu edireiten zuen, zenbat gerla egiten zioten bere lagunek, okhasionek eta aztura gaixtoek”
“Cuenta asi mismo cuántos obstáculos encontraba, cuanta guerra le hacian sus amigos, las ocasiones y los malos habitos”
SILVAN PROUVEAU (XVII)
-Eztuzu desiratuko zure lagunaren etxea,
ez eta haren emaztea, ez mutilla,
ez neskatoa, ez idia, ez astoa,
ez eta haren den gauzarik.
-Nor ezta eme, miserikordios, eta bere lagunari barkatzera prestik egonen, dakiela barkatzen derauela guziei, bai eta hura gurutzean iosten dutenei.
BIZKAIERA
ARRASATEKO ERREKETAREN KANTA (XV).
Gomiz oñaztarrak, galtzaileak, alegia, zein zituen “lagun” esaten du:
“Gomizec asco lagunic / çabal arabaarric / Guipuz hondo ederric/ Vizcaytar urduri
gogorric”
GABONETAKO IKUSKIZUNA (XVIII)
“Ene lagunak zer ete dogu arako misterioa/ choriak legez egoak dakarz dulzea
bere aoa.”
ARABAKO EUSKARA
LAZARRAGA (XVI)
“Silveroren cantaetea acabaduric leen esan dogun cantaeteau Silvero eta bere lagunac
joan çiteçen çiudadera nun Silberoc emun eusten ayn colaçio andia”./ “Ala
ene lagunau eta ni goaç ara Silveroren jentilezac ecusterren”.