Westerna | Sagasti Etxea

Western. Geruzak. Komikia.

Frank aktorea da eta turistentzako ikuskizun batean 15 urtez Jake Johnson marshalaren papera antzeztu du. Baditu justiziaren eta zorroztasun historikoaren zaintzaren nozioa zeharo barneratuta. Halaber ez dio askorik balioko horrek, goizetik gauera krudelki langabezian uzten dute eta: zaharregia da, indarkeria transmititzen omen du (yankeeak halakoak dira, tiroteo bat antzezten duen aktoreari indarkeria jariatzea egozteko bezain zinikoak) eta gainera psikiatra batek diagnostikatu du ez dituela ondo bereizten fikzioa eta errealitatea.

Lankideek errukituta lana galdu duen gizonari ibilbide turistiko bat oparituko diote basamortuan John Houston eta beste hainbatek famatu eginiko bazterrak ezagutzeko. Komikia da Bruno Duhamelen Aztarna faltsuak (Harriet Ediciones 2022, Miel A. Elustondok euskaratua) eta esan beharra dago sorpresa atsegina izan dela niretzat. Izan ere, a priori sinplea den istorio batetik abiatuta lortzen du egileak egungo mendebaldeko gizarteen (ala gizartearen?) erradiografia egitea westerna bezalako genero klasiko bati arnasa ematearekin batera. Frank protagonista marine ohi batengana hurbilduko da, hura ere bidaide duena ibilbide turistikoan eta indarkeria antzerkian baino hurrago ezagutu duena, eta partekatuko du bidaia cliché izan gabe gizarte poliedrikoa marrazten duten norbanakoekin. Abentura eta kalentura artean indiarrak, Las Vegas eta mendebalde urruneko beste hainbeste bazter ezagun azalduko zaizkigu, legez kanpoko migrazioa eta antzeko beste hainbat gai garaikiderekin uztartuta.

Ez du nire ustez egileak lan honekin helburu handirik (helburu handiak gainbaloratuta daude literaturan) baina era berean balio digu entretenitzeko, hausnartzeko eta mundu horretan barneratzeko. Joder, horregatik beragatik oso liburu ona da! Marrazkiak gustatu zaizkit, pertsonaiak ondo marraztuak daude (Franken noraeza agerikoa bikaina da eta gida turistikoa aparta) eta zer gahiago esan, tarte ona pasa dudala irakurtzen.

Bukatzeko itzulpena ere gustatu zait, Elustondorena, eta eskertzekoa da halako komikiak euskaraz irakurri ahal izatea. Euskarazko liburu edizioa heroikoa den bitartean halakoak esan beharra dagoela deritzot.

Bilbao. Mendebaldea. Muga.

Euskarazko Wikipediak honela definitzen du basiliskoa: Europako bestiario eta kondairetan, basilisko (grezieraz: βασιλίσκος basilískos, “erregetxo;” latinez: Regulus) alegiazko animalia da, suge gorputza, hegazti hankak, hegal arantzadunak eta lantza itxurako isatsa dituena, begirada hutsez hiltzeko ahalmenaz hornitua^[1]. Beste Europako herrialdeetan bezalaEuskal Mitologian ere badu bere esparrua. Aurrerago jartzen duenaren arabera, Arabako Martioda herriko Urrialdo baselizan ba omen zen Basiliskoaren pintura gotikoa. Sute batek suntsitu zituen hango aberastasunak eta sute txiki bat marrazten du Jon Bilbaok bere Basilisco (Acantilado, 2020) nobela/ipuin bilduman.

Izan ere, ez dago argi zer duen irakurleak esku artean formari dagokionez. “Cápitulo autoconclusivo” gisa deskribatzen da liburuaren bizkarrean obra. Nik esan dezakedana da bi karril dituela, bata garaikidea bestea duela mende eta erdi Amerikako Estatu Batuetako far-westean girotua, eta tartean idazle izan nahi duen protagonistaren obra laginak. Badu haria, jakina, protagonistak abiatu duen bidaia ingeniari ohi izan eta idazle bihurtzeko eta dakigunez bidaia orok du atzean uzten den zerbait. Kasu honetan, Katharina bikotearekin eta bere guraso nahiz seme-alabekin duen harremana da bidean uzten duena gizonak. Berekoikeriak dakarren krudeltasunez.

Ez dut alferrik idatzi gizon hitza. Gizonen nobela baita hau. Haserre diren gizonak, ume haundi diren gizonak, bikote harreman bat azken orduan salbatzeko zikoitzak diren gizonak. Eta gizontasun honek isolatu egiten ditu, zarpaildu, gogortu eta gaiztotu. Protagonista haserre dago, ukabilka egin nahi lioke munduari. Jelosiak jota dago finean maite ez duen emakume baten bikote ohia agertzean. Mundua eta ingurunea arrotzak, krudelak eta gogorrak dira. Izan Utah parajeko basamortuan edota Kantauriko hegian. Horregatik jostailuzko hegazkinaren eszena mundiala da, oso ondo idatzia. Zer esanik ez western berantiar ezaugarriak dituen fikzio karrilaz, arketipikoa dena eta berria trebezia handiz nahasten baititu, egiazkotasun handia erdietsiz.

Liburu guztiz gomendagarria, irentsi egin dut apenas bi egunetan, eta ezagutzen ez nuen autore bat orbitan jartzeko modua. Western zalea izanik asko gozatu dut kapitulu horiekin, baina goia kontakizun garaikideak jotzen duelakoan nago. Irakasle ohiari eginiko bisita, Ribadesellako etxea edota idazle gisa erditzeko egin beharrekoa apartak dira. Izugarria, beldurra emateko modukoa, protagonistak bere amarekin duen elkarrizketa. Ileak puntan jartzeko modukoa.

Bukatzeko, hemen hasierako pasarte bat, ezezagunen arteko bazkari bateko giroa eta giza kondizioa ezin hobeto deskribatzen duena:

¡Vamos, Oscar! ¡Es muy divertido!

Antes de que su madre pudiera decir algo, el niño corrió a la cama elástica. Sylvia no reaccionó hasta después de que el niño se lanzar a saltar. Le ordenó que se bajara de allí, pero fue Katharina la que contestó.

Dijiste que una cama elástica solo para él era demasiado. Ahora ya no es solo para él, así que puede jugar un poco.

Es cierto, dijo Manuel.

Sí,eso fue lo que yo entendí, dijo Diana.

Con cada salto, a Katharinase le subía la minifalda dejaba a la vista unas bragas amarillas amarillo limón. Oscar se reía y chillaba.

El marido de Sylvia y Manuel no despegaban los ojos de Katharina. El primero intentaba disimular; el segundo la miraba abiertamente. Manuel había apoyado un codo en la mesa y cruzado las piernas. Cada vez me caía mejor. Si no estaba cómodo no disimulaba; si lo estaba, tampoco.