Etiketaren artxiboa: Periférica

Aitona

-n -kargitaratuta
Erantzun

Erretratua. Mréjen. Brutala.

Argitaletxearen sinopsiak azpimarra egiten dio belaunaldi erretratuari eta egilea, Valérie Mréjen idazlea -bere Tercera Persona lana ere oso gomendagarria da-, 1969an jaioa izanagatik uste dute belaunaldi erretratua dela gai zentraletako bat Mi abuelo (Periférica, 2021, Sonia Hernández Ortegak itzulia) lanean. Nik ez dut halakorik antzeman, egia esan. Ezta ez diot nobela trazarik hartu, ukaezina den arren apunte solte formatua duen artefaktu -ze erraza den hitz hau baliatzea besterik okurritzen ez zaizunean- horrek baduela hari bat eta pertsonaia batzuk.

Liburua, liburuxka, apenas 72 orrialde dituen obra txikia baita bai tamainan bai luzeran, ederra da eta aiztoaren ahoa bezain hotza baita tarteka. Ziur asko aspaldian irakurri dudan sarrera paragrafo brutalenetako bat du eta tartekatzen dira familia kideei buruzko apunte kariñozkoak eta giza-iluntasunei buruzko iradokizun hein batean agerikoak, horrenbeste amodio, desamodio, tragedia eta pertsona argi-ilunez beterikoen artean irristatzen direnak. Umore garratza edo garraztasun umoretsua da gainera lortzen duen efektua, azaroko ilunabar eguzkitsu batek lortzen duena bezalakoa.

Familia erretratua da liburua, Natalia Ginzburgen erretratuaren antza izan dezakeena zentzu horretan, baina, jakina, ez da familia bera, ez da herrialde bera eta idazleek ere gutxi dute antzekotik. Mréjenek esan esaten baitu, baina esaten duen horrek iradokitzen duena hain da sakona, horrebestekoa da bere gaitasuna hitz gutxirekin pertsonaia erraldoiak marrazteko, 72 orri aski dituela beste askok 1000 beharko genituzkeen lekuan.

Aholkagarria guztiz.

Italia azken portu

-n -kargitaratuta
Erantzun

Dolua. Kinsky. Italia.

Harrigarria da Esther Kinskyren Arboleda (Periferica 2021, Richard Grossek gaztelaniara itzulia) liburua. Zentzurik onenean, noski. Hiru atal handitan zatitua dago liburua eta hauetako bakoitzean kapitulu laburrek afalosteko irakurketa errazaten dute. Margolari baten pintzeladak ditu Kinskyren prosak, argazkilariaren pazientzia eta literaturaren hitz zehatza egoera bakoitzarentzat. Doluari eskainitako obra monumental honek, M.ren eta aitaren heriotza ditu gogoan narratzaileak, begirada asko ditu bere baitan. Liburua bere patxadan geldialdi gabea da: oroitzapenek ziztatuta bakean ezin egonik Italian zehar mugitzen ari den narratzailea, Olevano-Palestrina-Erroma-Ferrara-Spina bisitatzen ditu besteak beste; flashback bidez “mugitu” den herrialdea, Italia; bizien artetik hilen artera dioazenak, haien kanposantu eta hileta elizkizunekin eta urtaroz aldatzen ari den lurra, negu hondarretik udaberrira.

Deskribapen oparoak ageri dira orri artean eta badirudi Kinskyk badakiela zertaz ari den txori kantu bakoitza aipatzen duenean, detailetan oparoa baita. Hegaztiek zer esan handia dute Arboledan, ez diot alferrik hau. Gehitu horri argiari ematen dion garrantzia, negatibo kutxa bat daroa narratzaileak maletan, ibaiek duten presentzia edota giza kondizioari buruz egiten dituen iruzkinak eta ondorioz irakurketa gozamen hutsa da. Doluak hirien periferiara eta urtaroz besteko bizitzara darama narratzailea, bereziki aipagarria da azken atalean neguko kostaldeak transmititzen duen egonezina, baita Etruskoen arrasto apurrak bisitatzera ere. Ahaztu koliseo eta jauregi handiez, Italia intimo eta zurbila da ageri zaiguna.

Akaso Olevanoko pasartea luzexea da, baina ez dio bukaerako gogobetetzeari eragiten. Aitari eskainitako atala, bigarrena, nire ustez obrako hoberena da. Hirugarren atalean, gatzaga ertzean kokatua, nekazari bilakarazi dituzten marinelen desgrazia aipatzen da, itsasoa haien muturren aurretik ebatsi dietenena. Ze metafora potentea den, zenbat irakurketa kabitu daitezkeen horrelako obra batean.

Ispilu bete liburu

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bertolo. Espainia. Kritika.

Ariketa aparta da Constantino Bértolok bere ¿Quiénes somo? 55 libros de la literatura española del siglo XX (Periférica, 2021) liburuan egiten duena. Bi orri eta erdiko iruzkin bidez azaldu nahi du idazle, editore eta kritikariak zer izan den XX. mendea Espainian eta oso interesgarria da zer sartu eta zer omititzen duen aukeraketan.

Hasteko, metropoliko literaturaren ezagutza erdipurdikoa duen blogari honek sartuko lituzkeen liburu batzuk ez dira ageri. Hori ona da norbere ezagutzari neurria hartzeko. Argi uzten du zergatik Bértolok elkarrizketa honetan, berak ez du galderak planteatuko dituen liburuak nahi, berak, hein batean erantzunak bilatu ditu. Honela liburu bidez jasotzen du iragan mende hasierako tentsio katoliko-laikoa, iraultza ametsak, gerra, horren presente dagoen gerra, frankismoko iluna eta nobela soziala, posmodernia eta Europa erreferentzia bihurtzearen eragina… Jaso dituen liburuen artean denetik da nobelaren nagusitasunarekin, gizonak nabarmen gehiago emakume baino, eta berak adierazi duenez kritikak ontzat jotzen ez dituen liburuak ere hartu ditu bere ustez gakoak direlako hainbat pentsaera edo jarrera kolektibo ulertzeko. Omisioen artean ez da ETA ageri inon, ezta Galizia, Katalunia edo Euskal Herriko idazlerik ere. Eskertzekoa da, gauza batzuk hobeto ulertzen laguntzen baitu.

Bestalde, gustuko dut Bértoloren posizionamendua. Posizionamendu diot ez delako ezkutatzen, eta hori doble eskertzekoa da. Elitismo estetikoan ezbaian jartzen du eta nobela sozialaren oso aldarrikatze elegantea egiten du orrietan zehar. Esate baterako, Carmen de Burgos idazlearen La malcasada nobelari egiten dion komentarioko paragrafo hau: Esta novela es un buen ejemplo de lo que, con tono de menosprecio y superioridad formal, la crítica hegemónica llamaría <<novela pedagógica>>. Cuanta muy bien, acaso con demasiada claridad para el gusto dominante, por qué ese posible cuento de hadas no encuentra su final feliz: el amor romántico es peligroso, la ausencia de educación sexual hace daño, el patriarcado funciona a modo de privilegio e impunidad, el divorcio es una conquista -reconquista, en nuestro caso- bastante reciente y el maltrato conyugal parece ser una tradición que se resiste a desaparecer.

Por otra parte, más formal si se quiere, una novela que es capaz de cuestionar y hacer estallar por los aires la predecible y rígida estructura de los cuentos de hadas no parece que sea una lectura que debamos menospreciar.

Bukatzeko, eta hori da garrantzitsuena, obra hauetako batzuk irakurtzeko gogoa pizten du. Eta amestekoa, ea euskaldunok horrelako zerbait edukitzea lortuko dugun inoiz, antologia mozorroa duen saiakera argi eta aldi berean herrikoia.