Etiketaren artxiboa: Chandler

Detektibearen izaeraz

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ikertzailearen disekzioa. Chandler. Gutunak.

James Sandoe-ri

1949ko maiatzaren 12an

Ametitzen dut ezin bada detektibe aski dominatzailerik sortu, konpentsa litekeela hau, hein handi batean, istorioaren arrisku eta emozioetan inplikatuta; halaber, horrek ez dakar aurrerapausorik, izan ere, atzerapausoa da eta. Garrantzitsua dena da detektibea existitzea osorik eta pieza bateko eta ez dezala hau aldatu gertatzen den ezerk; izan ere, detektibea istoriotik at baitago eta baita gainetik ere, hala egongo da beti. Horregatik, inoiz ez da neskarekin geratuko, inoiz ez da ezkontzen, ez du bizi pribaturik salbu nonbaiten jan eta lo egin beharra duelako eta baita arropa ere gorde. Bere indar moral eta intelektuala da ez duela beste ezer jasotzen bere soldata ezik, eta, horren truke, errugabea babestuko du gaiztoa suntsituz, eta hau mundu ustel batean egin beharra irabazi ziztrin batzuen truke da aparte mantentzen duena. Aberats aspertu batek ez du ezer galtzekorik bere duintasuna ezik; profesionala hiri zibilizazioaren presio denen menpean da eta hauengandik goratu beharra du bere lana egiteko. Batzuetan legea hautsiko du, berak justizia ordezkatzen duelako eta ez legea. Zauritu dezakete eta baita engainatu ere, gizakia delako; behar gorrian, erahil lezake ere. Baina ez du ezer bere kabuz egiten. Jakina, detektibe gisa hori ez da existitzen mundu errealean. Mundu errealeko detektibe pribatua Burns Agentziako epaile txiki xuhur bat da, edota abokatu bat edota iruzurti arrakastatsu bat. Trafiko kartel batek besteko tamaina morala du, gutxi gorabehera.

Polizia nobela ez da eta ez da izango inoiz “detektibe bati buruzko nobela”. Detektibea soilik sartzen da katalizatzaile gisa. Eta ateratzen da zehazki sartu aurretik zen bezalakoa.

Raymond Chandller handiaren gutun hau ageri da A mis mejores amigos no los he visto nunca (Debolsillo 2013, originala 1945ekoa da, itzultzaileak Cesar Aira eta Juan Manuel Ibeas) lanean. Mesanotxean eduki dut bi urte luzez, Irati Jimenezek gomendatuta. Ezingo diot inoiz nahikoa eskertu aholku hori.

Orain, behin liburua inprentara bidean dudala. Apalategira bueltatzeko ordua da. Espero dut, aurki, nahkoa gaitasun edukitzea aitzakiaren bat asmatu eta liburua berriro ere mesanotxera bueltatzeko.

(Gutunaren itzulpena nirea da).

Blue lives matter

-n -kargitaratuta
Erantzun

Polizia. Marlowe. Azpikontrata.

La hermana pequeña (Raymond Chandler 1949, Juan Manuel Ibeas Delgadok itzulia, RBA 2017) ez zait iruditu Marloweren serieko onena. Nekea sumatzen zaiolakoan nago, gerra ondoreneko txinparta artean bere lekua ezin aurkitu ari den gizona da, iraganaren nostalgia betean. Gezurra dirudi lau urte beranduago egile berak indarra hartu eta Adiorik ez bezalako lan puska idazteko adorea edukitzeak.

Ez da istorio txarra, ez pentsa halakorik arren, baina maila altu egonda ba beti dago obraren bat horra ez iristeko arriskua. Kasu honek baditu Marloweren abenturatan ohikoak diren aktoreen luxu dekadentea, gangsterrak, eskrupulu gutxiko managerrak, femme fataleak, polizia ankerrak eta denen artean libratzen den legearen agente ondradu bakarra. Marlowek, fiskaltzarentzat lan egindakoak, azken honekin enpatizatuko du baina era berean badaki ez dela aski sistemaren inertzia ustelari buelta emateko. Duela zazpi hamarkada argi ikusi zuen hori Chandlerrek eta hori ez zuela arrazakeria edota bestelako jite batzuetako gaietan arakatu nahi izan. Bestela ezkortasuna tragikoa bihurtuko litzaioke. Polizia burgesiaren tresna dela dio komunistak, irlandarren mafia dela filmetako gaizkile italoamerikarrak eta Hedoi Etxartek dioen moduan poliziak pobreen etxeetan jaio ohi dira, ez parlamentarienetan. Frantzian badute polizien inguruko azterketa antropologiko ugari, klase edo jatorriari buruzkoak esate baterako, baina hemen dugun apurra Bilboko Muga taberna ezaguneko jabe ohi Juankarri gogoratzen diot elkarrizketa batean: gutxi gorabehera zioen Ezkerraldeko rokabiliak bilkatu zirela ertzain kolpetik, egun batetik bestera.

Ez dakit rokabili diren poliziak, lanpostu on baten bila ari diren langile xume edota biolentzia gustuko duten manporrero. Edo denetik apur bat. Erne ibili behar da dena den, ze pertinentea hitza, poliziaren baitan diren ultraeskuineko elementuekin. Alemanian serioa hartzen duten gaia, hemen bistan da ezetz.

Egungo ereduarengan ez dut batere federik. Baina, oraindik irudikatzen ez dudan baina desio dudan etorkizun ederra iritsi artean polizia beharko badugu, hobe poliziaren izaerari buelta eta erdi ematen badiogu. Bestela, Marlowek bezala justizia beste nonbaiten bilatzeari ekin beharko diogu emaitza ez beti onez:

-¿No cree que tiene usted ciertas obligaciones para con la justicia?

-Lo creería… si la justicia fuera como usted.

Pasó sus largos y pálidos dedos por su enmarañada cabellera negra.

-Podría darle muchas respuestas a eso, Pero todas vienen a sonar igual. El ciudadano es la ley. En este país todavía no se ha llegado a entender esto. Pensamos en la le como si fuera un enemigo. Somos una nación que odia a la policía.

-Va a ser muy difícil cambiar eso- dije-. Tanto en un lado como en otro.

Beltzek ezin dute arnastu Amerikako Estatu Batuetan eta poliziak entzungor egiten die. Blue lives matter diote bakarrik patruilatzeak dakarkien arriskuei bizkarra emanda, zerbitzu publikoen urteetako murrizketa neoliberalaren ondorioak gutxietsiz, eta haiek bizi duten (ustezko) zaurgarritasunaren erantzukizuna Estatuaren babesik gabe geratu diren herritarrei egozten diete. Kuriosoa da nobelan nola polizia batek aurpegiratzen dion gure detektibeari bere jarduna polizia lanaren azpikontratazioa dela, pribatizazioa. Ez nuen hala ikusia detektibeen jarduna, gezurra badirudi ere. Iradokitzailea da.

Kanadarik ere ez dugu amesteko, haur indigenen hobi komunez josia da Los Angeles zikinaren ifrentzua. Gustura jakingo nuke Marlowek zer esango zukeen horri buruz.

Begirada

-n -kargitaratuta
Erantzun

Galeria. Marlowe. Kalifornia.

Goitik, behetik, paretik, ertzetik. Gogor, bihozbera, enpatiaz eta limoia ahoan duenaren soz. Chandlerrek aurkezten dizkigun pertsonaia denen artean ez da zoli izan behar jakiteko nortzuk dituen maite: pertsona apalak, izaeraz eta diruz, tabernariak eta mendi aldeko polizia zaharrak.

Gorroto dituenak berriz bihotzik ez duten aberatsak, errentetatik bizi direnak kolpe zorririk jo gabe, polizia ustelak eta detektibe zarpailei barre egiten dieten idazkari pinpirinak.

Bere errealitatea ondo ezagutzen zuen pertsonaia sortu zuen Marlowek eta bitxia bada ere, ez dut gogoan ezagutzen ez duen tokirik. Akaso ez daki zehatz mehatz non amaitzen den bidea edo zer dagoen muinoz bestalde, baina badaki non dabilen. Trenbidez bestaldeko auzoak eta guardia armatuz babestutako etxadietan zehar ari da. Bistan da ez dela etxean luzaro egotekoa.

Kasu honetan La dama del lago (Marloweren 4. abentura, Carmen Criadok itzulia, RBA 2017) deitzen da istorioa, trama arturikorik gabea. Bi emakume desagerturen bizitzak korapilatuko dira Marloweren bidean eta pertsona galera interesgarria hasiko zaio muturren aurrean agertzen. Liburuak duen paradoxa interesgarriena da zergatik kontratatzen duten detektibea, enpresa baten gerenteak ez duelako eskandalurik nahi. Hala konpondu ohi dituzte arazoak maiz diruz oparoek, eskupeko eta ustelkeriaz. Auzia da hemen justizia are ustelagoa dela, zabarkeriagatik ebatzi gabeko kasuak ekartzen dizkie Marlowek akordura poliziei eta hauek onartu besterik ez dute (ez badute Marlowe gajoa jipoitzen). Justiziak ondo funtzionatzen ez duenean hartzen du bere lekua detektibeak eta kasu honetan, justiziaren defendatzaile oro legez, legearen harian da funanbulista.

Begira nago begira

-n -kargitaratuta
Erantzun

Chandler. Marlowe. Polizia.

La venta alta (Raymond Chandler, itzultzailea Juan Manuel Ibeas Delgado, Todo Marlowe, RBA 2017) nobela honetan ez du zorterik gure detektibeak. Izan ere, Murdock emakume aberats eta manipulatzaileak kontratatu duenetik hilotz artean igarotzen du eguna. Beste behin Californiako erretratu ona eskaintzen digu Chandlerrek, aberatsen jauregiak eta apartamendu kirasdunak egun berean zapaltzeko gai den pertsona bakarraren eskutik. Halakoa baita Marlowe, hiria ondo ezagutzen duen gizona eta gai dena krimenaren atzetik kaleetan barrena egun edo gauez aritzeko.

Kasu honetan desagertutako urrezko txanpon baliotsu bat da haria ematen diguna irakurleoi Marloweren ibilerak jarraitzeko. Gajoa, mihiak zangotrabatua eta bihotzaren zamak akitua, dena ondo egiten du dirua metatu ezik. Printzipio irmoen jabe, Merleren alde egiten duena da horren lekuko, erromantikoen narraskeriaren jabe da: bera zaindu baino hobe beste batzuk zaindu. Are gehiago benetan apreziatzen duen jendea igogailu-zaina, txoferra edo tabernaria bada. Edozein lanbide xume polizia ezik, izan ere, nobela honetan zerbait gustatu bazait poliziari buruz eginiko hausnarketa sakona da. Esate baterako, argudiatzen duenean Marlowek ezin duela norentzat lan egiten duen esan, nahiz eta horrek asko lagunduko liokeen bizimodua arintzen, ez delako poliziaren egiteko moduez fio. Hau esaten dio Breeze polizia detektibeari, etxera polizia on eta polizia gaiztoaren jokoa jokatzera joan zaizkionean:

-Mientras ustedes no sean dueños de sus propias almas -dije-, no tendrán la mía. Mientras no se pueda confiar en que ustedes, todas y cada una de las veces, en todo momento y en cualquier circunstancia, buscarán la verdad y la encontrarán, caigan las cabezas que caigan…, hasta que llegue ese momento tengo derecho a hacer caso a mi conciencia y proteger a mi cliente de la mejor manera que pueda. Hasta que pueda estar seguro de que no le harán a él más daño que beneficio que le hacen a la verdad. O hasta que me llevan a rastras ante alguien capaz de obligarme a hablar.

Badu komisaldegien usainari buruzko beste pasarte gogoangarri bat, edo eraikin horietan legeak duen lekuari buruzkoa. Zuen esku uzten dut horiek aurkitzea, bidean topatutakoak ere mereziko duelakoan.

Panpina

-n -kargitaratuta
Erantzun

Marlowe. Chandler. Beltza.

Ziur asko gaztelaniatik gorroto dudan hitzen bat baldin badago hori muñeca da, eta ez nabil Alber Rocak hegaletik sartzen zituen goletan erabiltzen zuen gorputz atal horri buruz, emakumeei deitzeko modu kolokial-kutre horri buruz baizik. Chandlerrek berak bere eskutitzetan ametitzen zuen kaskarra zela izenburuak aukeratzeko orduan eta hau ez zen salbuespena izan. Liburua, jakina, Adiós muñeca da (Raymond Chandlerrek 1940an idatzia, José Luis López Muñozek itzulia eta RBAk Todo Marlowe alean argitaratua 2017an) eta Betiko Loa arrakastatsuaren ondorenean argitaratu zuen, soilik urte bat beranduago.

Bertan badirudi aurreko nobelako elementu lateral hainbat kentzen dizkiela egileak, erritmoa bizitzen du eta niri pena apur eman dit horrek egia esan; trama mehetuta sinplifikatu egiten du kontua, baina ez da horren aberatsa. Istorio honetan Marlowe kasualitatez krimen baten lekuko da eta ordutik lan batetik bestera doa, emakume ilegorri baten eta bi metroko preso ohi baten bila.

Tartean esango nuke Betiko Loan baino ilunagoa dela tonua nobelan, ordainetan ustelkeria eta klase boteretsuaren dekadentzia agerikoagoa eta horri eginiko kritika zorrotzagoa. Marlowek gehiago edaten du, jipoi handiagoak jasaten ditu eta mafiosoak beldurgarriagoak dira. Hitz batean esateagatik fisikoagoa da dena. Eta, halere, halako perlak irakur litezke: Parece lo bastante pobre para ser honrado.

Beti langileen alde Marlowe eta agintarien aurka, sufritzaile, justu, ahohandi, zorrotz, printzipiodun eta galai, naiz eta Anne Riordan pertsonaia horrekin ados egon ez. Detektibeetan detektibeena da, Sam Spade baino sakonagoa, Lambas baino polizien lagunagoa eta Ane Cestero baino sinesgarriagoa. Pobrea, edanzalea eta galtzailea. Lagun gutxi dituena. Anti-heroiaren definizioa.

Nahiko nuke Marlowe etorriko bazina Zaldibarko zabortegiko istripua ikertzera. Hemen ere inork ez ditu beltzen heriotzak ikertzen. Hemen arrazoia dugu baine ez diegu boteretsuei kilimarik egiten, hemen ere noizean behin bakarrik egiten da justizia, hemen ere itsasoa dugu eta dekadentziara doan gizartea. Californian aspertuko bazina horra gonbita. Ai zure printzipioak bagenitu…

Esna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Marlowe. Chandler. Los Angeles.

Kasualitatez bi liburu erosi, Igelakoak biak, eta (H)Ilbeltza elkartekoek argitaletxe beraren Sail Beltza osoa oparitu. Horra patua, laranjarekin jaten dena eta bestea dena batera. Egia esan irakurketaren gozamenaz beste mesanotxearen gizentzeaz plazera hartzen dugunontzat gaindosia eragin dezaeen oparia da, baina, espero dut mesanotxeak eta biok hemendik nola airoso atera asmatuko dugula, baina zer ederragorik beka bat irabazi duenari hitz bitaminak oparitzea baino. Hori bai, irakurle, hil beltza ez ezik katail beltza aurreikusten dizuet blog hau bisitatzen jarraituz gero.

Raymond Chandler idazle handia zen, begirada zorrotzekoa eta horrelako istorio batek behar dituen errail ugariak ondo marrazten dakiena, gero, Armiñongo ordainlekua bailitzan, dena azken orri brillante batzuetan elkartzeko. Protagonista, Philip Marlowe detektibe pribatu zorrotz, bakarti, profesional on, kaustiko, dirudiena bezain gogor ez eta misoginoa da (baita homofoboa ere). Lana Betiko loa da (Igela, 1995) eta euskarazko itzulpena Iñaki Ibañezena. Ez da akaso Adiorik ez lan bikainaren mailakoa, baina oso-oso nobela ona iruditu zait.

Zergatik hori? Batetik nobelak ondo funtzionatzen duelako, indarkeria, misterio eta ageri den pertsonaia galeria oparoak irakurlea gozarazten duelako. Bestetik lanak, Chandlerren estiloa hau da, ondo azaltzen dituelako LA bezaleko hiri batetako aberatsen miseria eta azpijokoak. Gupidagabea da haien dekadentzia bital, estetiko eta moralarekin. Hau guztia, bistan da, ez litzateke posible izango ez balu poliziak ahalbidetuko ustelkeriarako eta aberatsen interesak defendatzeko duen berezko joerarekin. Bukatzeko, nobelak gu interpelatzen gaitu Marlowek egia aurkitzeko duen tema basatiak sufriarazten gaituelako, denok opa diogun bizimodu lasai eta materialki beteari uko egiten diolako aukera duen bakoitzean.

Epekako bitxi-saltzaile segail begi-beltza lehengo arratsaldeko postura berberean zegoen ateondoan. Begirada konplize berbera bota zidan dendan sartu nintzenean. Dendak itxura berbera zeukan. Lanpara berberak argitzen zuen izkinako idazmahai txikiaren gainean eta ile-hori hauskara berbera altxa zen idazmahaiaren atzetik, antezko soineko beltz berbera jantzita, eta niganantz etorri, aurpegian ezbaiko irribarre bera zeukala.

Azkenik aipatu nahiko nuke ere itzulpenaren maila, nabaritzen bada ere hogeita bost urte igaro direla eta horrenbestez normala da aspektu batzuetan zaharxea geratu izana, aberatsa iruditu zait oso hiztegi eta esamoldeetan. Nirekin ondo funtzionatu du bederen eta ez dakit zer gehiago eska dakiokeen itzulpen bati. Espero dut, irakurle, gozatuko duzuna nik beste Marlowen abentura hau.

Noir

-n -kargitaratuta
Erantzun

Chandler. Marlowe. Egia.

Noir hitza erabili da euskal gutxiengoaren ahotan azken asteotan. Gustatu zait seriea eta uste dut beharrezkoa zen freskura dakarrela, pena eman dit amaitu izanak, baina abiapuntu gisa uler behar litzateke nire ustez. Izan ere, ez dute ozeano bera konpartitzen Los Angelesek eta Ondarroak. Oraindik gure poliziei sisteman gutxiago sinistea dagokie guretzat sinisgarriago izan daitezen. Ez egin kasu larregi, nire gauzak dira. Philippe Marlowekin igaro ditut azken lau egunak.

Artikulu eder honek esaten dituenekin aski duzue Marlowekin trago bat hartu aurretik zer pentsatu jakiteko. Berrogeita bi urte, polizia ohia, argia, erromantikoa, matxista, zinikoa, egiaren zale porrokatua. Pobrea eta kritikoa, printzipioduna eta horregatik, akaso horregatik bakarrik, bizirik dirauena. Horregatik eta zakur gosetia baino azkarragoa delako. Jendea muturrera eroan zalea horrek egia hurbiltzen badio, nahiz eta, bukaeran jakin egia mingotsa dela.

Non ezagutu dezakezuen Marlowe? Bogarten pelikulan izan liteke, baina nik aholkatzen dizuet Chandlerren El largo adiós, Alianza Editorial 2002 José Luis López Muñozek itzulia, nobela irakurtzea. Lennox, Wade, Potter, Loring… jende aberats eta ustela da. Victor Jararen “Las casitas de barrio alto” abestian aipatzen direnen arbaso. Chandlerrek ez du alferrik aipatzen bitan gutxienez ez dagoela dirutza garbirik, abokatu eta sobornoak ez badira matoi eta munta gutxiko alprojak direa diru metatzaile. Liburuan Marlowek laguntasunaren izenean bere burua harrapatua ikusiko du aberatsen zabortegiaren lakioan eta ihes egiteko aukera duen bakoitzean bere argitasunaren kontzientziak behartuko du egia kosta ala kosta aurkitzera. Bidean polizia txarrak eta txarragoak, salbuespenen batekin, kazetariak, detektibe pribatuak, editoreak, idazleak, magnateak, mafiosoak, tabernariak eta abar luze bat. Guztia Kaliforniaren, guardia zibilik ez dagoen lekuaren, antzeztokian. Los Angeles hiriak berak badu bere protagonismoa:

Otra parte de mí quería marcharse para no regresar nunca, pero ésa era la parte de la que nunca hago caso. Porque de lo contrario me habría quedado en el pueblo donde nací, habría trabajado en la ferreteria, me habría casado con la hija del dueño, habría tenido cinco hijos, les habría leído las historietas del suplemento dominical del periódico, les habría dado capones cuando sacaran los pies del tiesto y me habría peleado con mi mujer sobre el dinero que se les debía dar para sus gastos y sobre qué programas podían oír y ver en la radio y en la televisión. Quizás, incluso, habría llegado a rico, rico de pueblo, con una casa de ocho habitaciones, dos coches en el garaje, pollo todos los domingos, el Reader´s Digest en la mesa del cuarto de estar, la mujer con una permanente de hierro colado y yo con un cerebro como un saco de cemento de Portland. Se lo regalo, amigo. Me quedo con la ciudad, grande, sórdida, sucia y deshonesta.

Edo aurrerago:

Cuando llegué a casa me serví un whisky muy abundante, me situé junto a la ventana abierta en el cuarto de estar, escuché el ruido sordo de tráfico en el bulevar de Laurel Canyon y contemplé el resplandor de la gran ciudad enfurecida qué asomaba sobre la curva de las colinas a través de las cuales se abrió el bulevar. Muy lejos subía y bajaba el gemido como de alma en pena de las sirenas de la policía o de los bomberos, que nunca permanecían en silencio mucho tiempo. Veinticuatro horas al día alguien corre y otra persona está intentando alcanzarle. Allí fuera, en la noche entrecruzada por mil delitos, la gente moría, la mutilaban, se hacía cortes con cristales que volaban, era aplastada contra los volantes de los automóviles o bajo sus pesados neumáticos. A la gente la golpeaban, la robaban, la estrangulaban, la violaban y la asesinaban; gente que estaba hambrienta, enferma, aburrida, desesperada por la soledad o el remordimiento o el miedo; airados, crueles, afiebrados, estremecidos por los sollozos. Una ciudad no peor que otras, una ciudad rica y vigorosa y rebosante de orgullo, una ciudad perdida y golpeada y llena de vacío.

Gimleta hartzen du azkenaldian Marlowek. Baliagarri zaizuelakoan.