Etiketaren artxiboa: bataille

Akaba dezagun Amy Winehouse!

-n -kargitaratuta
2

Amy Winehouse abeslaria lurrean dago, burua lehertuta, odol putzu batean. Tiro bat jaso du bekokiaren erdian. Ustezko hiltzailea gorpuaren aldamenean dago, lasai eserita, arma eskuetan… William Burroughs idazlea da.

Ezin da erreala izan, noski. Eskultura bat baino ez da, Marco Perego artistak egina. New Yorkeko arte galeria batean dute salgai egunotan. The Only Good Rock Star Is A Dead Rock Star izenburua jarri dio artelanari egileak. Bideo honetan azaltzen du zer esan nahi duen eskulturarekin: “Rock izarrak dira egungo gizartearen sakrifizioa”.

Ez zaio arrazoia falta. Ez dut uste gehiegi esatea dela ia planeta osoa dagoela ikuskizunaren zain, Winehouse hilik noiz agertuko den esperoan. Are gehiago, horretara bultzatzen ari gara musikari gaztea.

Sakrifizioa

Aurreko batean kontatu nuen Georges Bataillek ekarri zuela sakrifizioaren gaia lehen planora joan zen mendeko erdialdean.

Jacques Derridak liburu oso bat eskaini zion gaiari: Donner la mort (1999). Abrahamen sakrifizioa jorratzen du filosofo frantziarrak. Isaac, bere seme bakarra, hiltzeko agintzen dio Jainkoak Abrahami. Bai eta honek obeditu ere. Ez du hilketa gauzatzen. Aingeru batek gelditzen dio eskua, labanarekin semeari lepoa moztera doanean. Horrez gain, Herman Melvilleren Bartleby narrazioa aztertzen du. Bere burua hiltzen uzten du protagonistak, apatia hutsez.

  • Nola ez harritu, bada, bi istorio ikaragarri bezain hutsal hauetan emakumearen faltagatik? Aita eta semearen istoria da, gizonezko-irudiena, gizonen arteko hierarkiena (Jainko Aita, Abraham, Isaac […].

Sakrifizioaren lege unibertsalari erantzuten dio horrek, Derridaren arabera, eta galderak egiten ditu filosofoak:

  • Sakrifizioaren erantzukizunaren logika aldatuko litzateke, bigunduko, desbideratuko, emakume batek horretan era erabakigarrian esku hartuko balu? Sakrifizioaren erantzukizunaren sistema hau […] funtsean  emakumearen bazterketa edo sakrifizioa al da?

Galderak airean zintzilik uzten du Derridak. Dena den, berehala argitzen du sakrifizio honek ez duela zerikusirik sakrifizio tragikoarekin edo heroiarekin. Horretan beti aritu da emakumea protagonista.

Bistan da, arrazionaltasun batetik (arrazoia absurdoa bada ere) azal ezin den sakrifizioaz ari da Derrida hor. Kontua ez da sakrifizio horrek ez duela zentzurik, baizik eta zentzua baztertzen duela. Are gehiago: zentzurik ez izateak bihurtzen du sakratu.

Halako sakrifizioa bilatzen zuen Bataillek, eta errealitatean gauzatzeko zorian ibili zen, aurreko batean kontatu nuenez.

Joan Vollmer

Halako sakrifizio batek bihurtu zuen idazle William Burroughs, ordura arte pijo-jonki bat besterik ez zena. 1951. urtean, Joan Vollmer bere emaztea tiroz hil zuen Burroughsek Mexiko Hirian. Askotan bezala mozkortuta zeuden biak, eta askotan bezala, lagunak entretenitzeari ekin zioten Wilhelm Tell jolas batekin. Vollmerrek edalontzi bat jarri zuen burugainean, eta Burroughsek tiro egin zuen, ontzia hautsi eta bere trebezia erakusteko.

“Zerk edo zerk nire eskua mugitu zuen”, esan zuen gero kalkulagailua asmatu zuen gizonaren bilobak.
David Cronenbergek horrela kontatu zuen gertaera, Naked Lunch filmean (1991):

Burroughsek “izpitu itsusi” delako bati egotzi zion gertaturikoaren erantzukizuna eta serio idazteari ekin zion, zulotik ateratzeko. Horren fruitua izan ziren Junkie, Queer eta The Naked Lunch eleberriak. Bistan da, heriotza sakrifiziala gisa ulertzen zuela Burroughsek berak Vollmerrekin gertaturikoa.

  • Beraz, joanen heriotzak harremanetan jarri ninduen inbaditzailearekin, Izpiritu Itsusiarekin, eta bizitza osorako borrokara behartu nau, non idaztea den nire irtenbide bakarra.

Inbaditzailea lengoaia da Burroughsentzat, hortik haren lelo “lengoaia birusa da”. Lengoaiak eta horretatik eratorritako arrazoimenak preso du gizakia. Bizitzaren arerio, birus, inbaditzaile edo Izpiritu Itsusi, horren kontrako borrokari eskaini zion Burroughsek bere lana, Vollmerren sakrifizioak behartuta.

Lengoaiaren aldarean hilak

Burroughsen lana eta Bataillerena lotuta daude beraz, Nietszcheren iturritik edaten dutenen heinean. Biek egin zuten gehiegikeriaren literatura, biek borrokatu ziren lengoaiaren kontra (Burroughsek cut-up teknikaren bidez, Bataille, Derridaren dekonstrukzioaren aitzindari gisa).

Sakrifizio zapuztu bat eta “istripu” bat, Thot lengoaiaren tximu-jainkoaren aldarean. Bi emakumeon gorpuen argazkiak ditugu. Ez ditut hemen jartzen morbo hutsarengatik. Posmodernitatearen benetako cadavre exquis bezala baizik.

peignothilda

 Colette Peignot hilda, 1938



 Joan Vollmer, Mexiko Hiriko morgean, 1951

Derridak azterturiko sakrifizio adibideetan ez bezala emakumeak dira hor protagonista. Protagonista diot, ez biktima. Paradigma aldaketa baten erakusgarri dira? Irakurketa feministarik egin daiteke? Ez dakit.

Amyren bihotz sakratua

Marco Perego artistak argi ikusi du egungo rock eszenak hartu duela sakrifizio paganoen eta sakrifizio kristauaren lekua gure gizartean: Elvis hil eta piztu egin zen, Jimi Hendrix, Ian Curtis, Kurt Cobain… Eta emakume bat: Janis Joplin.

Espektakuluaren mundu-moloch gose da. Oi Amy, zure gorpu hotz eskisitoa ikusi nahi dugu, aluminio paperean bilduta. Estigmak ikusi nahi ditugu zure besoetan. Zure talentua ez da gizatiarra. Ireki zure bularra, barruan zer duzun erakusteko.

Tximino burugabea

-n -kargitaratuta
2

Tximino bat bizirik lurperatuta, sakrifizio errituala egiten du gizaki talde batek orgia sadiko batean, basoaren erdian. Georges Bataille filosofoaren kontakizuna da Giboiaren Sakrifizioa. Baina, badira arrazoiak pentsatzeko fikzioa errealitate bihurtu zuela Bataillek 1936 urtearen inguruan. Antza denez, gizaki bat sakrifikatzeko zorian egon zen pentsalaria.

Giboiaren Sakrifizioa entzun

Uste al duzu Bataillek Giboiaren Sakrifizioa testuan kontatzen duena benetan gertatu zela? galdetu diot Michel Onfray filosofo frantziarrari. C’est assez probable, erantzun dit. Markos Zapiainek esan didanez, Onfrayk joan zen neguan kontatu zien bere ikasleei Bataillek eta bere taldeak biktima bat aurkitu zutela, bere burua sakrifikatzeko
gertu zegoen emakume idazle bat. Baso batean hiltzea erabaki zuten, baina azkenik ez zutela egin; eta emakume idazlearen ordez, tximino bat sakrifikatu omen zutela.

Bataille erotuta zegoen, ala deabrua tentatzen ari zen?, galdetzen dio bere buruari Michel Surya idazleak, Batailleren biografian. Batailleren Acéphale aldizkaria eta elkarte sekretua ezagutu behar dira epaitzeko.

Sakratuaren bila


1936ko apirilaren 29a. Idealismoaren aurkako bere gerran beste urrats bat eman zuen Bataillek. La conjuration sacreé testua amaitu zuen, Acéphale aldizkari berriaren lehen testu handia. Nietzsche faxisten eskuetatik erreskatatzea du helburu. Utopistek engainatzen gaituzte, ez dago gizakiak aldatzerik, ez komunismoaren bidez, ezta surrealismoaren bidez ere. Munduak ez du konponbiderik eta aitzakiarik gabe baietz esan behar diogu, Nietzscheren zentzuan, baita alderdirik ilunenetan ere; batez ere alderik ilunenetan.

  • Bada garaia zibilizatuen eta haien argiaren mundua abandonatzeko. Beranduegi da arrazoidun eta ilustratuak garen plantak egiteko –horrek gatza eta piperrik gabeko bizitza dakarrelako. Sekretuan ala ez, bestelakoak bihurtu behar gara, edo izateari utzi.

Hona Bataillek dioena (norbaitek gaur idatziko balu, “postmodernoa” dela esango genuke). Munduaren eta gizakiaren alde ilunenak, lohienak, esploratu nahi ditu Bataillek, trasgresioaren bidez. Bururik gabeko munstro gisa irudikatzen du gizakia.

  • Naizenaren harago, barregura sortzen didan izaki bat topatzen dut, xalotasunez eta krimenez eginikoa delako: burdinazko arma bat du bere ezkerreko eskuan eta bihotz sakratuaren itxurako su-garrak eskuinean. Erupzio berean biltzen ditu jaiotza eta heriotza. Ez da gizona. Ezta jainko bat ere. Ez da ni, baina ni baino gehiago da: haren sabela dedalo bat da eta han galdu da bera ere. Eta han galtzen naiz ni, nire burua bera bihurtuta aurkitzeko, hau da, munstro.

Acéphale 2

Batailleren azefaloak kaskezur bat dauka sexu organuen lekuan. Erotismoa eta heriotzaren arteko lotura zen filosofoaren obsesioetako bat. Nola ez ohartu bihotz sakratuaz. Lehen ere gai kuttunenetako bat da Kixmi blogean (ikusi Pornografia Sakratua eta baita hau ere).

Acéphale aldizkarian parte izan ziren Pierre Klossowski, Roger Callois, Jules Monnerot eta Jean Wahl, besteak beste. André Masson margolariak marraztu zuen bururik gabeko munstroa. Eta haiekin batera, emakume bakarra, antza: Colette Peignot idazle eta pertsonaia interesgarria (eta ustezko biktima boluntarioa).

Elkarte sekretua, elkarte sakratua

Suryak ongi nabarmentzen du: Acéphale aldizkaria osorik ezagutzen dugu, baina Acéphale elkartearen inguruko sekretua ez dugu, antza, inoiz urratuko. Izan ere, elkarte sekretua zen eta oso ondo gorde zuten sekretua Bataillek eta lagunak. Elkartearen errituen inguruan dakigun apurra, Bataillek berak Jacques Lacan eta beste adiskidei kontaturikoa da.Badakigu, esaterako, kideek uko egin behar ziotela bostekoa emateari antisemitei. Esanguratsua da hori, garaiko Frantzian eskuina osoa juduen aurkakoa zelako eta ezker gehiena ere, gorrotoaren militantea ez bazen ere.acéphale3Bigarren erritu ezaguna: Louis XVI. Frantziakoa erregearen gillotinatzea ospatzen zuten Parisen, urtarrilaren 21etan. Izan ere, Alemanian eta Italian estatuburu faxista jainko gisa gurtzen zuten bitartean, ordurako burubakarreko gizarterik ez zela posible adierazi nahi zuten azefaloaren bidez.

  • Buruaren printzipioa mundua batasunera murriztea da, mundua Jainkora murriztea. […] Burua, agintari konzienteak edo Jainkoak, bere burua helburutzat hartzen duen morroia da eta, ondorioz, ezin biziago gorroto behar da.

Naziek teosofiaren gainean eraikitako neopaganismo idealistaren aurrean, Dioniso jainkoa eta “formagabekoa, deabrutiarra, sexuala, extasigarria, khthonikoa, Amaren gurtza” kontrajartzen ditu Bataillek, eta nabarmendu egiten du faxismoak zeinen biziki gorroto dituen lurrazpiko jainkoekin zerikusirik duen oro.

Faxismoak heriotza ukatzen du; zentzu bat ematen diolako (aberriarengatik, buruzagiarengatik, idealarengatik hiltzea). Bataillek, ordea, heriotza bere zentzugabetasunean onartu nahi du, giza-komunitate bat sortu nahi du, erlijio bat, zentzurik gabeko sakrifizio baten gainean.

  • Buruzagia hiltzea betebehar tragikoa da. Giza aferen itxura aldatuko duen egia hasten da hemen: elkarbizitzari balio obsesiboa ematen dion osagai emozionala heriotza da.

Bataille ezker-eskuko bidea–ren jarraitzaile gisa ikus daiteke, azken finean. Indiako Tantra tradizio esoterikotik dator kontzeptua: iluminazioa lortzea alkoholarekin mozkortuz, sexuaren bidez eta sakrifizioaren eskutik, horra ezker-eskuko bidea. Hori zen Aleister Crowley “satanista” ingelesak garai beretsuan jarraituriko bidea, Helena Blavatsky teosofo protonaziak bidea inmoraltzat gaitzesten zuen bitartean.
acéphale3

Biktima badugu, borrerorik ez

Roger Calloisek baino ez zuen apur bat argitu sakrifizio egitasmoarekin gertatutakoa: Biktima boluntario bat topatu zuten. Bataillek borrero izateko eskatu zion Calloiseri berari, baina honek ezetz esan omen zion.

Iradoki dute Colette Peignot zela boluntarioa. Suryak dio ezerk ez duela justifikatzen hori esatea eta Bataillek gehiegi maite zuela bere maîtress-a horrela hiltzeko. Nire ustez, ordea, litekeena da Peignot izatea biktima. Hasteko, potlatch sakrifizio zeremoniaren logikaren barruan sartzen da gehien maite dena sakrifikatzea (horrek ematen dio balioa sakrifizioari, hain zuzen ere). Horrez gain, Peignot hilzorian zen ordurako, (1938ko azaroan hil zuen tuberkulosiak) eta ez nintzateke harrituko nahi izan balu, ohean hil beharrean, sakratutasun ateoaren tenplua bihurturiko basoan amaitzea.

IMG_4905 copy
Colette Peignot, Saint-Nom-la-Bretêcheko basoan.

Beraz, zer egin zuten azefalistek Paristik gertuko Saint-Nom-la-Bretêche herriko baso hartan? Kixmino bat hil zuten, pertsona baten ordez, Bataillek hamar bat urte lehenago irudikatu bezala?

Saint-Nom-la-Bretêcheko basoa.

Hogei urte geroago, erlijio ateo bat sortzeko egitasmoa “akats ikaragarria” izan zela esan zuen Bataillek. Bazuen, nire ustez, damua agertzeko aski arrazoi. Izan ere, Bataille zen taldearen burua eta askoz koherenteago izango zen bera izan balitz sakrifizioaren biktima. Agian, jentilen buruak Kixmiren kondairan bezala esan beharko zien bere kideei: “bota nazazue amildegi horretatik behera“.

N’est-ce pas, Colette?


Jesubioa

-n -kargitaratuta
2



(Bideoa saltoka ikusten baduzu, konexio motela duzu. Ikusi ondo hemen, kalitate gutxiagorekin bada ere)

Jesubioa terminoa asmatu zuen Georges Bataille filosofoak, Jesus, je suis, sujet eta Vesubio hitzak batean sintetizatzeko. Tximino baten ipurditik ateratzen den erupzio eskatologiko gisa irudikatu zuen Jesubioa. Batailleren ideia zertan den azaltzeko goiko bideoa egin dizuet, sarrera gisa.

“Guztiz begibistakoa da Jésuve izenean Jesus aipatzen duela Bataillek, ez dago beste froga bilatu beharrik”. Hala idatzi dit Camille Dumoulié irakasleak. Literatura konparatua irakasten du Dumouliék Paris X-Nanterre unibertsitatean eta, horrez gain, Littérature et Idée ikerketa zentroa zuzentzen du.

Batez ere, Nietzscheren ideiek Antonin Artaud idazlearengan izaniko eragina aztertu du Dumouliék bere lanetan eta Bataillek horiei segida eman ziela dio. Dumouliéren Sur quelques sujets dionysiaques, d’Archiloque à Artaud lana irakurri dut eta, berehala idatzi diot irakasleari, Kixmi blogean interesatzen zaizkidan gaietan sakontzeko.

Georges Bataille

Lehen ere idatzi dut Batailleren inguruan. Gogoratu Bataille estasian sartzen zela zoologikoan tximinoen ipurdiak ikusten zituenean. Gogoratu istorio sadomaso-mistiko bat idatzi zuela tximino baten sakrifizioaren inguruan (azpiko gailuan sakatu eta entzun dezakezu).

Tximino hori Jesu kristorekin lotzea baino ez zitzaidan falta. Hor daukat, azkenean, Jesubioa.

Eguzki uzkia

“Batailleren lan osoan islatzen da horrore dionisiakoaren sakontze alai hau. Baina bi gaiek bereziki ongi ilustratzen dute: Eguzki uzkia (l’anus solaire) eta Begi pineala (L’oeil pineal)”, dio Dumouliék. “Eguzkiarekin bat egiteko desio obszenoak begi pineala sortarazten du gizakien kaskezurrean eta desio honi erantzuten dio izarraren izaera fekalak. Ikuspegi kosmologiko, bolkaniko eta fekal honen bihotzean jartzen du Bataillek berak Jesubioa deiturikoa. Termino hau “Sujet” eta “Vésuve” hitzen kontrakzioa da eta gizakiaren indar-muina adierazten du, hau da, energia bolkanikoa, anala eta fekala”.

Hizkuntza gutxitan adierazten da Eguzkia eta ipurtzuloaren arteko analogia hori euskaraz bezain ongi.


Eguzki uzkia, Coil musika taldearen arabera, 1984ko Scatology diskotik

Nietzschek bi kontzeptu asmatu zituen Tragediaren jaiotza lanean: apolineoa eta dionisiakoa. Apolineoa da forma, subjektua, gizbanakoa, ni-a, pertsona. Dionisiakoa, berriz, aurreko guztien sorburua da, existentziaren magma, “bataren abismoa”, jaio aurretik genuen aurpegia. Bien arteko jokoak eratzen du unibertsoaren tragedia.

Sumendiaren irudia ona da ideia ilustratzeko. Lurraren barruan magma dago, harri urtu formagabea. Sumenditik gora egiten duenean, berriz, gogortu eta forma hartzen du, apolineoa bihurtzen da. Horrela guk ere, subjektu forma hartzen dugu, umetokiaren magmatik ateratzen garenean jaiotzaren erupzioan.



Enpedokles filosofoaren istorioan drama honen ilustrazio egokia ikusi zuen Nietzschek. Kosmosaren sorrera azaltzeko lau elementuen teoria sortu zuen greziarrak: lurra, airea, sua eta ura. Elementuok elkartzeko bi indar proposatu zituen: amodioa eta gorrotoa edo gatazka. Greziako filosofian separazioa sartzeko bekatua egin zuen, nolabait esateko, Enpedoklesek eta larrutik ordaindu zuen. Kondairaren arabera, izurria zabaldu zen haren hirian, Agrigenton. Hiria salbatzeko, bere burua sakrifikatu zuen Enpedoklesek, Etna sumendiaren kraterrera botata.

Sakrifizio erlijiosoaren logika dago hor. Naturatik (Jainkotik) aldentzearen bekatua, separazioaren bekatua, sakrifizioaren bidez garbitzen da. Hori da Jesu kristoren heriotzaren atzean dagoen logika.

“Hitz batean, Enpedoklesen heriotzak ordain-akerraren ezaugarri guztiak ditu”, dio Dumouliék. “Errealitatean, Enpedokles hil egin zuten denen artean, horda primitiboan aita hiltzen zuten bezala, Freuden arabera, edo ordain-akerra, René Girarden aburuz. Beraz, subjektuaren ustezko eroaldia taldeak subjektuaren gainean proiektaturiko zoroaldia litzateke, hau doble sakratu eta munstroa bihurtuta. Asko dira, historian, lilura horretan erori diren subjektuak”.

Enpedoklesen istorioa eta euskal Jentilen akaberaren mitoa ere elementu berdinak dituzte. Hodei bat datorkiela ikusten dute jentilek (izurria, Hartsuagaren aburuz) eta leinuaren aita sakrifikatzen dute: “Kixmi etorri da, gure aroa amaitu da, bota nazazue amildegi horretatik”.

Ordain-tximinoa

Kixmi bat daukagu Bataillek bere irudimenean sakrifikatzen duen tximinoan? “Jesus sakrifikaturiko Jainko bat denez, bistan da lotura egin dezakegula”, idatzi dit Dumouliék.

Tximino-Jesusen uzkia sumendi gisa, kaka dariola heriotzaren azken ikarekin…

Zentzurik al du irudi sintesi bitxi horrek?

“Jesubioa, Nietzscheren Dioniso bezala, antikristo alai eta umoretsu mota bat da”, dio irakasleak. Haren arabera, kristautasunak eskaintzen duen sakrifizioaren ereduari jarritako “erresistentzia indar barrezalea da”. Izan ere, nola ekidin dezake Enpedokles moderno batek bere burua hiltzea edo gizartearen ordain-akerra bihurtzea?

Nietzschek hasitako eta Bataillek zein Artaudek jarraituriko bide umoretsua jarraituta, hain zuzen ere. “Salbazioaz edo sakrifizioaren problematikaz harago, abjekzio alaiaren bidea da, subjektuaren oinarri umoretsua, hau da, fekala, sakontzen duena”.

Batailleren arabera, tximinoan ipurditik ateratzen dena, gizakian ahotik bideratzen da. Kaka erupzio horren giza baliokidea barrea da.

“Nietzscherentzat munduak ez du helbururik, eta, orduan, zer aukera daukagu? Mundua den horretaz barre egitea”, esan zuen Bataillek.

Barre hori ez da edonolako barrea, ordea. Nietzschek “Zaratustraren barrea” deitu zion horri. Kafkak tximinoen algaraz idatzi zuen, “eraikinik zutik uzten ez duen barrea”.

Barrearen azken aukeretaraino heltzea da, Batailleren arabera, tragikoki barre egitea: “gurutze baten aurrean barre egingo genukeen bezala”.

Giboiaren sakrifizioa

-n -kargitaratuta
8

Georges Bataille pentsalariak Dossier de l’oeil Pineal (Begi pinealaren txostena) testu bilduma harrigarria eta sailkaezina idatzi zuen 1927. eta 1930. urteen artean. Horren lehen partean agertzen da Giboiaren sakrifizioa testua.  Tximino baten inguruko erritual sadikoa deskribatzen du.

Testua (azkarregi) itzuli eta audio lantxo hau egin dut zuen gozamenerako. (Gezian klikatu abiatzeko).

Edo beste gailu honetan:

powered by ODEO

Bestela, hemen duzue irakurtzeko.

Giboiaren sakrifizioa

Oilarren kantu jasanezinaren esan nahia eguzkiarekin dago lotuta, gizakia harro eta garaile sentitzen delako zeruaren erdian ikusten dituenean bere kakak. Era berean, gauean, maitasun izugarria, bortitza, neska gazte baten espasmoa bezalakoa, abandonatu egiten da, unibertso erraldoi batean amiltzen da, izarrak txizatu izana barnean sentituta.

Sabela naturarekin lotzen duen itun samur hau berritzeko,  oihan ustel batek bere komun zulo ilunak eskaintzen ditu. Eguzkiaren argia desegiten da adarrik altuenetan. Emakume ingeles ilehori batek bere gorputz miresgarria ematen die hainbat gizonezko biluziren lizunkeriari eta irudimenari, eta estasian murgiltzen da, ustel usain bitxi batez.

Haren ezpain hezeak musutan irekitzen dira, padura goxo bat bezala, zaratarik egin gabe isuriko litzatekeen erreka bat bezala, eta plazerez itotako begiak ahoa bezain galdurik ditu. Besarkatzen eta ukitzen duten giza-piztien gainetik altxatzen du buru zoragarria, bortizki itsututa, eta haren begi handiak irekitzen dira, eromenez beteriko eszenaren aurrean.

Landareria oparoaren erdian, berriki eginiko lubaki borobil batetik gertu, giboi eme handi batek borroka egiten du, hiru gizonen eskuetatik askatzeko. Soka luzeekin lotzen dute. Aurpegi lerdoa du, are doilorragoa, eta haren izu-garrasi harrigarriei erantzun egiten diote tximinoen oihuek, adar altuetatik. Hegaztiak bezala lotu bezain laster, hau da, hankak gorputzaren kontra estututa, hiru gizonek jaitsi egiten dute eta buruz behera lotzen diote lubakiaren erdian lurrean sartuta dagoen hesola bati. Horrela, lurra jaten du garrasi izugarri bakoitzarekin, eta kontrara, ipurdiko koskor handiak, arrosa kolore bizikoa, zerura begiratzen du lore batek bezala. Soilik atal hori ateratzen da lubakiaren mailatik. Ipurdi horren lizunkeriak txunditu egiten du.

Prestakizunak amaituta, han diren gizonezko eta emakume guztiak lubakiaren inguruan jartzen dira: une horretan denak daude biluzik, denak plazerraren goseak eroturik, arnasestuka eta paroxismoaren atarian…

Ingelesa izan ezik, denak pala batez daude armaturik: lubakia betetzeko lurra banatuta dago euren inguruan. Giboi doilorrak, jarrera doilorrean, garrasi izugarriak botatzen jarraitzen du. Ingelesak keinu bat egiten duenean, denak hasten dira lurra palakadez botatzen lubakira eta, berehala, zapaltzen dute azkar eta zorabioa eragiten duen grinez. Horrela, di-da batean, bizirik lurperatzen dute pizti higuingarria.  

Isiltasuna nagusitzen da: begirada guztiak harrituta elkartzen dira lurretik ateratzen den eguzki uzki zikinean, odol kolore ederrekoan. Heriotzaren espasmoek astintzen dute era barregarrian. Orduan ingelesak ipurdi ederreko bere gorputz luzanga biluzia zabaltzen du, beteriko lubakiaren gainean: kaskezur faltsu burusoil horren haragi likitsua kakaz zikindurik dago, izar itxurako erdiko lorean. Are izugarriagoa ematen du hatz zuri ederrez ukituta. Inguruan, garrasia itotzen dute denek, izerdia lehortzen dute, ezpainak hozkatzen dituzte. Lerde arina erortzen da nahastuegi daudenen ahoetatik: asfixiak eta heriotzak gogortuta, haragi gorriko puspiloa gar nabar kirastuez betetzen da.

………………………………..

Jesubio nazkagarriaren gainean jarri du ingelesak musurik sutsuenak, gozoenak, ume okada txiki hori gertatu denean. Musuen soinu bitxia haragian zabaltzen zen, heste soinu okaztagarriren kirrikan. Egoera harrigarriak orgasmoak eragin zituen ikusle gaixoen artean; eztarri guztiak hasperen lakarretan itota zeuden, ezinezko oihuetan, eta begi guztiak zorabioaren malko distiratsuekin zeuden heze……………………………
……………………………………..

Eguzkiak botaka egiten zuen garrasi barregarriez beteriko ahoen gainetik, zeru zentzugabe baten hutsunean, mozkor gaixo batek bezala… Eta, era horretan, su eta espantu izugarriak ituna sinatzen zuen. Ezteiak ospatzen zituen, kiratsa duen zuloaren eta eguzkiaren arteko kopulazio txikia.

Kixmiren ekuazioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Simio bat ipur masailak irekitzen eta uzkia agerian uzten. Hona XVI. mendeko bestiario bateko marrazkia. Irudia klasiko bat da dagoeneko blog honetan: Hanuman tximu-jainkoaren eta Jesu kristoren bihotz sakratuetatik, Superman eta Goatse, Interneteko supergizaki anonimo nazkagarrira.

Bi urtez ibili naiz liburu bat lortu nahian. Tximinoen sinbologiaren inguruko testu askotan etengabe aipatu didate Apes and apes lore, in the Middle Ages and the Renaissance hau (Simioen eta simioen inguruko tradizioa, Erdi Aroan eta Ernazimenduan). H. W. Janson artearen historialariak idatzi zuen eta Londresko Unibertsitateak argitaratu zuen lehen aldiz, 1952. urtean. Izenburuak argi deskribatzen du liburua zertan den: simioek eta tximinoek Mendebaldeko kulturan izan duten eginkizuna aztertzen du, Ernazimendura arte.

Londresko Unibertsitateko The Warburg Institutera idatzi nuen duela aste batzuk, testua lortzeko modurik ote zegoen galdetzeko. Liburua aspaldi agortu zela erantzun zidaten, baina 1976. urtean berriz inprimaturiko edizioko ale bakar bat geratzen zitzaiela.

Eskuartean dut, azkenean, ale hori, eta ez du Londresko soto edo bulego batean 31 urte eman izanaren zantzurik ageri.

Berehala hasi naiz, urduri, orriak pasatzen. Kixmiren misterioa behingoz argituko duen testua edo irudia aurkituko al dut simiotikaren biblia honetan?

Baina liburuak barre egin dit, berehala, kupidarik gabe.

Begiak zuzenean joan zaizkit, iman batek erakarrita bezala, 269. orrialdean dagoen ilustrazio honetara.

engraving copy

Florentziako (egungo Italia) grabatu bat dela dio Jansonek, 1470. urte inguruan eginikoa. Marrazturiko bestiario batean argitaraturikoa, hau da, animaliak deskribatzen dituen liburu batean. Benetako eta fikziozko animalien artean, lau simio agertzen dira.

Horietako bat babuinoa dela argitzen du grabatzaileak, inskripzio baten bitartez, eta simio mota horien sexurako grina nabarmentzen du marrazkian.

Nire arreta, ordea, lehen lerroaren erdiko marrazkiak erakarri du. Ipurdi masailak zabaldu eta uzkia agerian uzten duen simio bat erakusten du.

engraving

Liburuaren egileak ez du hitzik ere egiten irudi honen inguruan. Ziurrenera, testuingururik ez duelako simio horren keinua kokatzeko. Hainbatetan hitz egin dut blog honetan irudi horren inguruan. Keinu horren genealogia saio bat ere egin dut, grafiko honetan laburbilduta:

uebermenschazkena

Jansonek berak ere aipatzen du “Kreazio Bikoitzaren ideia zaharra” tximinoen ikonografia azaltzean (86. orr.): Deabrua Jainkoaren kreazioa imitatzen saiatzen da, baina kopia txar bat baino ez du lortzen. Georges Bataillek ideia hori hartu zuen berriz XX. mendean, baina jainkoak eta deabruak albora utzita, munduaren berezko “izate parodikoa” salatu zuen.

Ipurdia zabaltzen duen pertsonaia hauek bihotz sakratuaren gaiaren parodia jokoan jartzen ari direla dirudi, Goatse irudia Interneten aroan eta Florentziako grabatu horretako simioa XV. mendean.

Irudia eta kontrairudia, keinua eta keinuaren parodia, jar daitezke orain elkarrekin, formula berean. Interesgarriena da tximinoa ekuazioaren bi aldeetan aurkitzea. Bide bat izan daiteke inkognita argitzeko.

ekuazioa

Gizakia, behin-behinean

-n -kargitaratuta
Erantzun

foucault
Orri polit hau aurkitu dut Lawrence Ganeren Nietzsche para todos liburuan(Introducing Nietzsche, jatorriko bertsioan). Lan polita da, testu eta marrazkien bidez azaltzen baititu filosofoaren bizitza eta haren ideia konplexuak. Piero da marrazkilaria.

Nietzschek sekulako eragina izan zuen Georges Bataillerengan, hau da, tximinoen ipurdiekin obsesionaturik zegoen pentsalariarengan. Bataillek itzal handia izan zuen Michel Foucaultengan eta, gero, Jean Baudrillardengan.

Nietzscheren intuizioa baieztatzeko beste arrazoi bat eman du zientziak azken egunotan. Gizakia gehien eboluzionatu duen espeziea dela uste izan dugu orain arte. Azken ikerketen arabera, ordea, txinpantzeak gizakiak baino askoz gehiago “eboluzionatu” du.

Jianzhi Zhang eboluzioaren genetistak baieztatu du hori. Blog honetarako izugarri gustatzen zait eboluzioaren genetika, ustekabe pilo ematen dituelako, eta emaitzek askotan kutsu ironiko polita izaten dutelako.

Jianzhik konparatu egin ditu gizakiek, txinpantzeek eta rhesus makakoek partekatzen dituzten 13.888 gene. Ondorioztatu duenez, txinpantzeen 233 gene aldatu dira aukeraketa naturalaren ondorioz azken sei milioi urtetan. Gizakien geneetan, ordea, soilik 154.

Polita da emaitza, batez ere kolokan jartzen duelako eboluzioan hierarkia ikusteko joera. Gizakia aulkitik jaitsiarazita, beste behin ere.

Nietzschek arrazoia zuen beraz: gizakia behin-behineko kontzeptua da, etengabe eraldatzen ari delako. Kontua zera da, zer ekarriko du eraldaketa horrek?

Jean Baudrillard ez zen oso baikor. Duela aste batzuk hildako soziologoak klonazioaren inguruan idatzi zuen 1990ko hamarkadaren amaieran.



  • Gizatiarraren eta ezgizatiarraren arteko mugak lausotzen ari dira, baina gizakiak ez du supergizakia ekarriko Nietzschek amestu bezala. Haatik, azpigizatiarrari uzten dio bidea, gizatiarra gainditzen ez duenari, gizatiarren azpitik dagoenari, espezieak zehazten dituzten marka sinbolikoen ezabaketari. Horrek erakusten du Nietzsche zuzen zebilela, azken finean, esan zuenean gizateria bere asmakizunen menpean erortzen denean, soilik bere ahaleginak bikoitz ditzakeela, bere burua bikoiztu… edo bere burua suntsitu.

Eboluzioak hoberenerantz egiten duela pentsatzea ilusio hutsa da beraz. Ezkortasun honek azaltzen du mutantearen figurak literaturan eta pop kulturan duen arrakasta.

Nazien supergizakia munstro barregarri bat zen. Estatuaz jabe eginiko langile klaseak ez du orain arte ekarri “gizaki berria”, antza (Vladimir Putin ikustea besterik ez dago).

Itxaropen bakarra, beraz, mutantea da. Tximino mutantea, Tarkovskyk aurreikusi zuen bezala. Eta argi dago honez gero: eboluzioak ez du zertan onerako gertatu behar (gu ikustea besterik ez dago).

photo%20(1)%20copy%20(47a)

(Barka nazala irudi honen egileak, baina aspaldi lapurtu nuen saretik eta ez dut gogoratzen artistaren izena)

Tximinoen ipurdiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

ischiosis4jpg

Betirako txundituta eta liluratuta geratu zen filosofoa  zoologikoan, tximinoen ipurdiak ikusi zituen egun hartan.

Georges Bataillez ari naiz. XX. mendeko pentsalaririk garrantzitsuenetako bat da Bataille, Michel Foucaulten arabera, eta sekulako eragina izan du posmodernitatearen pentsamenduan, Foucault beratik, Jean Baudrillarderaino.

Londresko Zoological Gardenen zegoen Bataille 1927ko uztailean, tximinoen ipurdiei begira “errebelazioa” izan zuenean. “Estasi antzeko batean sartzeraino txunditu ninduen tximinoaren uzkitik ateratzen zena”, idatziko zuen gero Begi Pineala testuan. “Haur guztiek miretsi dituzte inoiz edo behin, zoologikoetan, puspilo lotsagarri horiek, gorotz-kaskezur mota horiek, kolore bizikoak, nabarrak batzuetan, arrosa bizitik nakar-more izugarri itsusi batera”.

gelada_baboon

Zer ari da deskribatzen Bataille? Tximino mota askok ipurdian izaten duen azal multzo lodia. Kallositate iskiala izena ematen dio horri zientziak. Ipur maskurra esan dakioke bestela.

Fisiologoen definizioaren arabera, ipur maskurrak pelbisaren atzeko zatiaren (iskietako tuberositatearen) azala loditzen denean agertzen dira. Oso ohikoak dira txinpantzeen, babuinoen eta makakoen artean.

410204aa.0

Zientzialariek ez dakite zergatik sortu diren edo zer nolako funtzioa betetzen duten. Batzuen arabera, kuxin lana egiten dute: Asko errazten omen diete tximinoei adarretan edo lur gainean denbora luzez esertzea. Beste batzuen arabera, ordea, bikotekidea erakartzeko sexu-zeinuak dira. Horregatik dira kolore bizikoak eta horregatik biziagotzen dira koloreok ugalketarako garaietan.

ischiosis3jpg_s_

Giza aurpegiaren parodia

Zergatik erakarri zuten, ordea, Batailleren arreta tximinoon ipurdiek?

Bataillerentzat mundua parodia hutsa da: “Begiratzen dugun gauza oro beste baten parodia da.[…] Horrela, beruna urrearen parodia da. Airea uraren parodia da. Burmuina ekuatorearen parodia da. Koitoa krimenaren parodia da”.

Zeren parodia dira, orduan, tximinoen ipurdi maskurrak?

Gizakiaren buruaren parodia da. Batailleren arabera, goranzko joera batek gobernatzen du gizakiaren eboluzioa. Eguzkirantz altxatu nahiez zutitu zen gizakiaren arbasoa eta atzeko hanken gainean ibiltzen hasi. Joera horrek eman dio lehentasuna ahoari gizakian, hau da, mintzamenari. Tximinoetan, ordea, indar hori atzeko zulorantz desbideratu da: “Ilerik gabeko uzkiaren loraldia puspilo bat bezala lehertu da, erresistentziarik gabe, grabitate zentrorik ez duen sistema batean. Beharbada, hemen beste edozein lekutan bezala, orekaren hauste txikiena ere nahikoa delako naturaren zikinkeriak askatzeko lizunkeria lotsagarrienarekin”.

XX. mendearen hasieran modan zegoen teosofia, eta horren oihartzuna nabari da Batailleren testuan. Filosofoak begi bat irudikatzen zuen bere kaskezurraren tontorrean, begi pineala edo hirugarren begia izenekin ezagutzen dena. Begi hori irekitzea tximinoen uzkiaren loraldiaren kontrako mugimendutzat hartzen zuen, eboluzioaren hurrengo urrats gisa.

Baina Bataille hori baino konplexuagoa da. Bestela aspaldi ahaztuta izango genuke. Ezin da Begi Pineala irakurri ironia sumatu gabe. Kafkaren tximinoaren eragina begi bistakoa da. Gizakiaren bertikaltasuna eta honen aurpegi “noblea” tximinoen ipurdiekin kontrajartzen denean “algara hots ulertezina” da jasotzen den erantzuna, dio pentsalariak. “Tximinoen algara” da hori, Kafkarentzat.

“Ez dago zertan baztertu behar gizakiaren atal nobleek (aurpegiaren duintasuna eta noblezia) sakoneko inpultso nahasien itxura sublime eta neurrikoa eman beharrean, bat-bateko erupzioari eusteari uztea, eta tximinoaren ipurdiak bezala, era probokatzaile eta lizunean lehertzea”.

Batailleren hitzak irakurri, eta leherketa hori irudikatzeari ekin diot. Berehala etorri zait burura David Cronenberg kanadarraren Scanners filmeko sekuentzia hau:

Bigarren urterako gida

-n -kargitaratuta
4

txan1

 

Bistan da mundua parodia hutsa dela, hau da, begiratzen dugun gauza oro beste gauza baten parodia dela, edo gauza bera itxura engainagarri batean.

Georges Bataillek idatzi zuen hori aspaldi. Arrazoia zuela ikusten dut gero eta argiago, Kixmiren erresuman egiten ari naizen bidaia honetan aurrera egin ahala. Ikusi bestela bigarren urte honetan bidera atera zaizkidan gauzen zerrenda:

1- Marco Ferrerik Ciao Maschio filma egin zuen 1978. urtean, tximinokume bat protagonista eta King Kongen gorpu ustela zein New Yorkeko Dorre Bikiak dekoratu gisa (profezia ote?). Tximu horretan Jesus haurraren alegoria ikusi zuen zinemaren historialari batek.
ciao maschio

2- Jesukristo buztandun bat irudikatu zuen Alejandro
Jodorowskyk Juan Solo izenburuko komikian. Halere, ez
dago argi tximino edo txakur buztana den.
juansolo2

3- Gizakien eta txinpantzeen arbasoek haurrak elkarrekin
izan zituzten lau milioi urtez, Nick Patterson genetistak
esan zidanez.
DrNick_pat.190

4- Erremellurin izan ginen, Bixente Ameztoik margoturiko
Paradisua margoa ikusten. Tximino bat da margoaren
protagonista, eta Kixmitron hitza agertzen da. Hitz hori da
Ameztoik hil aurretik margotu zuen azken gauza. Bideo bat egin nuen, gure bidaia kontatzeko.
kixmitron

5- Tximinoetaz, gizakietaz eta kristautasunez hitz egin nuen   Afrikako oihanean tximinoekin 40 urte baino gehiago pasa
dituen Jane Goodallekin: Arpilaketa geratu ezean, gizateria
osoa hondoratuko da tximinoekin batera.
janegoodall4

6- Eliza katolikoko agintariek Darwinen eboluzioaren teoriaren aurka abiaturiko kanpainaz jardun nuen, Joseph Ratzingerrek munduko musulmanak sutan jarri baino egun batzuk lehenago.
boxeolari

7- Jainkoaren tximinoaren ideia agertzen du Martin Scorsesek 1989. urtean estreinaturiko film batek, eta horren inguruko bideo-galdera egin nien irakurleei.

8- Andrei Tarkovskyren Stalker filman neska elbarri batek irudikatzen du gizateriaren etorkizuna. Neskak tximino izena du eta zinema aditu baten arabera, Jesu kristo irudikatzen du.
stlkr102

9- Adoleszentziaren eta tximinoen inguruko Simiotika 2.0 bideoa egin nuen. Pertsonalitatea tximino disekatu bat da, bota nuen, ausarkeriaz, agian.
neskak

10- Werner Herzog zinema zuzendariak eman du, orain arte, Kixmiren errepresentaziorik gordinena, nanoak protagonista dituen film batean. Ipotxak ere txiki hasi ziren.
ipotxak3

11- Bideo bat egin nuen Tertulianoren Diabolus est simia dei (Deabrua Jainkoaren tximinoa da) esamoldea irudikatzeko. Patxi Traperori ere gustatu egin zitzaion bideoa!!! Gero mezu luze bat idatzi nuen bideoa esplikatzeko, Luistxo Fernandezek esan ez dezan blog hau kriptikoa dela.
simia dei

12- Interneteko folklorean jendea higuintzeko erabiltzen den irudi bat laugarren pieza da Hanuman-Kristo-Superman sailan. Hori esatera ausartu nintzen, aski posmodernoki. Pornografia sakratua.
Teresa

13- Bideo bat egin nuen bihotz sakratuaren irudiaren eboluzioa erakusteko: Hanuman tximu-jainkotik, Goatse irudi analera. Bihotzmakina.
bihotzmakina thumbnail

14- Gizakiz mozorrotzen den tximino bat antzezteko, tximinoz mozorrotzen den gizaki bat elkarrizketatu nuen. Kafkaz mintzatu ginen, nola ez.
Duo 1

15- Austrian egoitza duen nazioarteko arte/filosofia/teknologia kolektibo batek testu bat idazteko eskatu zidan, eta bere blogean argitaratu zuen. Ni baino nahastuago egongo dira nonbait.
monochrom

16- Txokolatezko Jesu Kristo bat egiteagatik zentsura pairatu zuen eskultore kanadiar batek New Yorken. Hari elkartasuna adierazteko, Choco Kixmies zerealak baino ez nituen gosaldu, kutxa bat bukatu arte. Hona bideoa.

kixmiesgosaltzen

Bistan da, eldarnio hutsa da azken urte honetako balantzea, iazkoa bezalakoa. Aurten hil da Jean Baudrillard filosofoa, Batailleren jarraitzailea. Esaldi borobil asko atera daitezke haren testuetatik, baina hau da nik bukatzeko aukeratu dudana:

Mundua eldarnioranzko joera hartu duen honetan, ikuspegi eldarniogarria hartu behar dugu.

txan2

Bihotzmakina

-n -kargitaratuta
3

Aurreko batean mezu bat idatzi nuen (Diabolus est) bideo bat esplikatzeko (Simia dei).

Oraingoan kontrakoa. Bideo hau egin dut aurreneko mezua (Pornografia sakratua) esplikatzeko.

Baina ez publikatzeko zorian egon naiz, YouTubek konprimitu duenean oso gaizki geratu delako.

Segundoko hamar irudi erabili ditut animazioa egiteko, Bryon Gysin beat belaunaldiko margolariak asmaturiko ametsmakina haren erritmoa jarraitzeko.

YouTubek bideoa flash bihurtu duenean, erritmo osoa hankaz gora jarri du, eta badirudi arrastaka eta ezinean dabilela berez bizia den irudi lasterra. Gainera, definizioa galdu dute irudiek. (formato mota guztiak probatu ditut, eta GoogleVideok ez du emaitza hoberik).

Edonola ere, blogak horretarako daude. Ez soilik arrakastak argitaratzeko. Baita porrotak agertzeko ere.

Pornografia sakratua

-n -kargitaratuta
4

Irudi erotikoak eta hainbat irudi erlijiosok jatorri bera zutela esan zuen Georges Bataille idazleak L’Erotisme liburuan. izan ere, bi irudi motak mugen bortxaketan oinarritzen dira. Gorputza ireki egiten da, eta barruan duena erakusten du, ikusi beharko ez litzatekeena geratzen da agerian.

Estasi mistikoak, heriotzak eta orgasmoak aurpegiari antzeko espresioa ematen diotela nabarmendu zuen. Santa Teresaren irudi hau jarri zuen adibide.

Teresa
 

Nik beste bi hauek aurkitu ditut eginda, baina ez litzateke zaila izango gehiago egitea.

DURER1

DURER2

Baina Bataille are urrutiago joan zen. Ekintza erotikoak eta sakrifizio erlijiosoa azken finean gauza bera zirela esan zuen: “Analogoak dira antzinako sakrifizioetako sakratua eta egungo erlijioetako jainkotiarra”. Irudi sakratuaren jatorria antzinako giza sakrifizioetan dagoela adierazi zuen.

Horren adibide argia triptiko honetan ikusten dut nik.

uebermenschazkena

Giza sakrifizio mota paradigmatikoena agertzen da hori. Biktimei bularra ireki eta bihotza erauztea. Praktika hori heroien gurtzarekin ordezkatuz joan da historian zehar. Heroiak bere burua sakrifikatzen du bere herriaren, gizateriaren edo ideia baten alde. Berak irekitzen du bere bularra, eta berak erakusten du barruan dagoena, besteak salbatzeko. Hor daude hiru heroi, testuinguru historiko geografiko eta kultural ezin desberdinagotatik aterata. Hanuman, Indiako tximu-jainkoa, Jesukristo eta Superman.

Hor dago gorputzaren mugaren bortxaketa pornografikoa. Antza denez, irudi hori gogotik kendu ezinik dabil gizateria antzinatik. Izan ere, Supermanena ez da horren adibiderik modernoena. Azpikontziente kolektiboaren isla Interneten agertu zen 2004ean. Beste forma batekin, noski.

Goatse

Interneten sorturiko fenomenoetako bat da Goatse deiturikoa. Inprobisatu diren definizioen arabera, Goatse irudi bat da, ikuslearen burmuinean kalte iraunkor eta konponezina eragiten duena.

Normalean gustu txarreko irudi bat izaten da, eta Interneteko geek nerabeek euren lagunak edo etsaiak harritzeko erabiltzen dute.

Goatse irudia ez da zuzenean erakusten, ikuslea ustekabean harrapatzeak indar gehiago ematen diolakoan.

Goatse irudia erabiltzeko modu tipikoena hauxe da: e-mail bateko edo web gune bateko testu batean irudirako esteka bat jartzen da, baina benetako edukia mozorrotzen da. “Hona oporretako argazki bat”, idazten da, adibidez, esteka aurkezteko, amu gisa. Haren gainean klik egitean, ordea, Goatse irudia irekitzen da biktimaren pantailan.

Triptikoa osatu nuen nik blog honetako Übermensch testuan sartzeko. Esan bezala, saga ez da Supermanekin bukatu, laugarren irudia gehitu dakioke sailari. Goatse fenomenoa abiatu zuen irudia, hau da, jatorriko Goatsea, Supermanen segidan jar nezakeen hor, arazorik gabe.

übermensch

Ez dut jarriko, ordea.

Goatse irudia inoiz ikusi dudan gauzarik nazkagarriena da. Ikuslearen sentsibilitatea gogor min dezake. Ni ez naiz Ameriketako Estatu Batuetako geek ganberro bat, ez nuke inoiz irudia erabiliko inor ustekabean harrapatzeko. Baina irudien sakoneko esan nahia aztertu nahi dut blog honetan. Goatse irudia ikusteko aukera eman nahi dut, baina ikustea edo ez ikustea zure ardurapeko kontua da. Ez dut esteka zuzenik jarriko. Ikusi nahi duenak orri honetan dauka linka See what I replaced the Grim Reaper with esaldian.

Bataillek ez zuen irudi hori ikusi. Baina iragarri egin zuen nolabait ere. L’Anus Solaire testu bortitza (Eguzki Uzkia: Euskaraz are indartsuagoa da analogia) irudi horretan pentsatzen idatzi zuela dirudi:

  • Solar annulus-a haren hemezortzi urteko gorputzaren ikutu gabeko uzkia da. Ez dago horrekin pareka daitekeen gauza itsugarriagorik Eguzkia ezik, uzkia gaua bada ere.