‘Menudo circo’, Unai Fernandez de Betoñoren artikulua Naiz-en

Naiz, 2024ko abuztuak 18. Unai Fernández de Betoño

Menudo circo

Lakua y la Diputación Foral de Araba informaron, el 17 de julio pasado, del hallazgo de un circo romano en Iruña-Veleia y de su intención de no desenterrarlo. Para entender el porqué de esa decisión, afirma el autor, basta con «darse un paseo por los alrededores».

Iruña-Veleia.

El notición del hallazgo de un circo romano de casi 300 metros de largo en Iruña-Veleia se explica en una rueda de prensa a la que no asiste la nueva consejera de Cultura, Ibone Bengoetxea. Los arqueólogos anuncian que el circo es solo parte de un gran descubrimiento: hay numerosos restos de edificaciones, tanto dentro como fuera del recinto amurallado del oppidum. Un gran yacimiento urbano de más de 250 hectáreas revelado gracias a técnicas de teledetección, todavía por desenterrar. ¿O no se quiere desenterrar?

Surge la duda, por los curiosos avisos lanzados en dicha rueda de prensa, organizada por Gobierno Vasco y Diputación. «Excavarlo en su totalidad implicaría luego la conservación en su totalidad. La excavación arqueológica es destructiva: la mejor conservación del yacimiento es la no excavación», aseguró el jefe de Arqueología de la Diputación, Javier Fernández Bordegarai, ante las preguntas de los periodistas, que no se podían creer que no se quiera planificar ya la excavación.

Y qué problema habrá para conservarlo en su totalidad, se pregunta cualquiera. A ver si el problema no va a ser solo presupuestario. El mercado de Iruña-Veleia también se descubrió extramuros por teledetección, y posteriormente se excavó. ¿Por qué se pone ahora en duda la excavación de un descubrimiento bastante más importante? El plano enseñado en la mencionada rueda de prensa, que indica las edificaciones romanas en amarillo, nos da varias pistas. Tanto por lo que muestra, como por lo que se ha decidido no mostrar.

Grava, árido y hormigón

Lo más evidente: justo sobre el circo romano ya existe un edificio. Un pabellón abandonado de una empresa de remolques, cuya parcela está llena de bloques de hormigón. Precisamente, la actividad de la contigua fábrica de bloques Faconor. Otra ruina industrial semiabandonada, usada como vertedero de áridos desde hace años, propiedad de la conocida familia Echave. Familia que, a través de la empresa Ecalsa, también posee la vecina cantera de Azkorrigana, situada a escasos 200 metros del oppidum, y que, como quedaba fea en el plano de la rueda de prensa, se cortó del mismo, evitando así preguntas acerca de los posibles efectos de las voladuras sobre las ruinas romanas (la Audiencia Provincial ya condenó a la empresa por causar grietas en viviendas de Trespuentes). Desenterrar el yacimiento, ponerlo en valor y ampliar su perímetro de protección supone luchar contra el extractivo negocio de la grava, el árido y el hormigón.

Y lo más importante: toda la parte sureste del yacimiento que ahora se ha descubierto trasciende las 126 hectáreas que tradicionalmente se han delimitado como conjunto arqueológico, traspasándose la carretera A-3302 a Mendoza. ¿Qué supone eso? Que el descubrimiento mayor de ahora linda con (si no yace abajo) otra obra, que por supuesto no se ha indicado en el plano de la rueda de prensa, a pesar de estar ya bastante avanzada: la descomunal macroplataforma logística de Jundiz-Billodas, ideada por el PNV, y su dique de contención de inundaciones sobre el que irá la vía del TAV. Un dique de 11 metros de alto cuya base se está construyendo con la piedra caliza extraída mediante voladuras de la cantera de Trespuentes.

Una obra del TAV, realizada en ese tramo porque el PNV se empeñó en construir otra plataforma intermodal gestionada por ellos (al lado de la de ADIF), que a escasos metros de Iruña-Veleia ya sepultó bajo hormigón el pasado 2023 un importante tramo de la calzada romana Burdeos-Astorga y un poblado neolítico de hace 5.000 años. En ese caso también se nos explicó, con no poco paternalismo, que tal vez los yacimientos se conservarían mejor sepultados. Como si fuéramos bobos. Es el comodín que juegan cuando no es válido lo de que «el yacimiento está muy lejos de la vía del TAV», como ya colaron el pasado año sobre el inaceptable destrozo en Lezetxiki.

En Girona, Soria o Cuenca deben de estar locos, porque desenterraron completamente los yacimientos de Empúries, Numancia y Segóbriga. En la CAPV somos más de dibujar, documentar y «proteger» bajo hormigón. Para entender el porqué, basta con darse un paseo por los alrededores del circo romano ahora desvelado: cantera, bloques de hormigón, vertedero de áridos, dique de contención, plataforma intermodal. Suficiente ‘opus caementicium’.

En el vídeo de la rueda de prensa se ve cómo la diputada de Cultura, Ana del Val, hace gestos a los arqueólogos para que no sigan dando explicaciones sobre los pros y los  contras de excavar. Eso ya lo decidirán los gobernantes. Menudo circo.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

Kuadriga-lasterketak eta beste ospakizun batzuk egiten ziren zirku handi bat aurkitu dute Iruña-Veleian

Berria. Arkikus enpresak egin du aurkikuntza, Arabako Foru Aldundiaren babesarekin. Azterlanaren arabera, 280 metro luze eta 72 metro zabal zituen egitura bat litzateke. Bihar emango dituzte hari buruzko xehetasunak.

Ser Kateak Arkikus enpresako arduradun Javier Ordoñori eginiko elkarrizketa.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

Iruña-Veleiari buruzko 4. Biltzarra urriaren 26an, Durangon



Iruña-Veleiaren 4. Biltzarra Argitu, ez Suntsitu


4º Congreso de Iruña-Veleia Esclarecer, no Destruir
SarreraIntroducción
18 urte pasatu dira indusketan 400 bat grafito agertu zirenetik, 16 urte froga zientifikorik gabe Lurmen indusketa eremutik kaleratu zutenetik eta 4 urte gaia argitu barik epaiketa egin zenetik eta berdintsu jarraitzen dugula esan genezake: gaia argitu nahi genuenok ikertzen jarraitzen dugu eta datazioak ukatu zituztenek Iruña-Veleia hondeamakinarekin suntsitzen jarraitzen dute, etengabe.   Gai hau argitzeko mota askotako ekintzak egin dira baina, bereziki, orain arte gauzatutako Iruña-Veleiari buruzko egindako hiru biltzarrak aipatu behar ditugu. 2012an lehenengo biltzarra egin genuen eta besteak beste, Edward C. Harris arkeologia modernoaren aita eta beste hainbat aditu izan genituen. Ondoren, 2016an, bigarren biltzarra eta 2021ean hirugarrena. Guztira 24 aditu izan dira, hemengoak zein kanpokoak, hainbat ikerketa arlotakoak.   Biltzar horietan guztietan ikusi dugunez, grafitoak egiazkoak izateko gero eta arrazoi gehiago daude eta, horrez gain, faltsutasunaren aldeko argudio guztiak ezeztatuz joan dira urte hauetan. Oraingo Biltzarraren hizlarien ponentziei esker azken ikerketak ezagutu ahal izango ditugu eta baita azken suntsiketak ere. Horrez gain, komunikazioak aurkezteko aukera egongo da biltzar honetan. Iruña-Veleia euskal arkeologiaren eta hizkun-tzalaritzaren ardatzetako bat bihurtu da. Bertan gauza asko ikusi daitezke: ondare arkeologikoan zelako aberastasuna dugun, politikariak nola ari diren ondare hori suntsitzen eta nola kultura eta euskera babestu behar duten erakundeek beste aldera begiratzen ari diren. Hala ere, hemen gaude eta beti egongo gara, tinko, Iruña-Veleia argitzen laguntzeko grafitoak datatu arte.18 años después de que aparecieran los 400 grafitos de Iruña-Veleia, 16 años desde que expulsaron a Lurmen del yacimiento sin pruebas científicas y 4 años desde que se celebró el juicio que no resolvió la cuestión de la veracidad o falsedad, podríamos decir que seguimos igual: los que queríamos aclarar el tema seguimos investigando y los que se negaron a hacer las dataciones siguen destruyendo Iruña-Veleia con la excavadora, sin parar. Se han hecho infinidad de acciones para clarificar este tema, pero, especialmente, hay que mencionar los tres congresos sobre Iruña-Veleia celebrados hasta ahora. En 2012 celebramos el primer congreso en el que participaron, entre otros, Edward C. Harris, padre de la arqueología moderna, y otros expertos. Después, en 2016, el segundo congreso y en 2021 el tercero. En total han sido 24 expertos, tanto de aquí como de fuera, de diferentes ámbitos. Como hemos visto en todos estos congresos, cada vez hay más razones para pensar que los grafitos son verdaderos y, además, se han ido refutando todos los argumentos que existían a favor de la falsedad. Y ahora, gracias a los ponentes de este 4º  Congreso, podremos conocer las últimas investigaciones y también las últimas destruc-ciones. Además también habrá la opción de presentar comunicaciones en este evento. Iruña-Veleia se ha convertido en uno de los ejes de la arqueología y lingüística vasca. En ella se pueden ver muchas cosas: el rico patrimonio arqueológico que tenemos, cómo los políticos siguen destruyendo el yacimiento y cómo las entidades que deben proteger el euskera o la cultura están mirando hacia otro lado. Mientras tanto nosotros seguimos aquí, firmes, para ayudar a aclarar Iruña-Veleia hasta que los grafitos puedan ser datados.
Egitaraua. 2024ko urriak 26, larunbata Durango – Landako ElkartegiaPrograma 26 de octubre del 2024, sábado Durango – Landako Elkartegia
09:30 Harrera – Recepción
09:45 Aurkezpena – Presentación
10:00 Joseba Lizeaga Rica Licenciado en Biología y Diplomado en Estudios Avanzados en Estadística, Informática y Matemáticas
¿Cuántas manos hay en los textos de las ostracas encontradas en Iruña-Veleia?
10:30 Xabier Gorrotxategi Anieto Arkeologoa. Geografia eta Historian doktorea.
El fracaso de la filología en la autentificación de textos antiguos: los casos de Irulegi e Iruña-Veleia
11:00 Luis Silgo Gauche Doctor en Geografía e Historia
Inscripciones paleocristianas, protovascas y latinas, de la muralla de Iruña-Veleia
11:30 Miguel Thomson Okatsu Investigador Científico de los Organismos Públicos de Investigación
Trazabilidad, lectura e interpretación del grafito en lengua vasca de la pieza 15656 de Iruña-Veleia, un plato hallado en un enterramiento
12:00 Atsedenaldia – Descanso
12:30 Patxi Zabaleta Zabaleta Abokatua eta euskaltzain emeritua
Iruña-Veleiako indusketa berrasi
13:00 Mikel Larrañaga Arregi Historian doktorea
En busca de la paloma perdida: un particular escape room en el Museo de Arqueología de Álava
13:30 Juan Martin Elexpuru Arregi Idazlea eta euskal filologian doktorea
Euskalduntze berantiarra, euskarazko grafitoak izutzeko mamua
14:00 Bazkaria-Comida
16:30 Josetxo Mendia Azurmendi Lanbidez baratzezain ekologikoa. Afizioz historia zalea eta Iruña-Veleia Martxan-eko kidea
 Iruña -Veleia, etenik gabeko suntsiketa
17:00 Eliseo Gil Zubillaga Iruña-Veleiako zuzendaria (1992-2008)
Reflexiones de un arqueólogo condenado
17:30 Tomas Elortza Ugarte Irakasle erretiratua
Iruña-Veleia: bibliografia bateruntz
18:00 Komunikazioak – Comunicaciones Partaideek gai honi buruz komunikazioak aurkezteko aukera izango dute (informazioa eskatu) Los participantes tendrán opción de presentar comunicaciones (solicitar información)
18:30 Mahai ingurua – Mesa redonda
Iruña-Veleia: estado de la cuestión y propuestas de actuación
19:30 Itxiera – Clausura    

Biltzarraren Batzorde Antolatzailea / Comité Organizador del Congreso:
Patxi Alaña Arrinda, Juan Martin Elexpuru Arregi, Josetxo Mendia Azurmendi eta Miguel Thomson Okatsu.  
Erakusketa, Ostracabase,  Geostraka eta webguneak Exposición, Ostracabase, Geostraka y páginas webs
Biltzarrean “Iruña-Veleia: historiak ezin du itxaron” izeneko Carlos Ura-garen erakusketa ikusi ahal izango da, euskerazko eta kristautasunaren  grafito garrantzitsuenen erreproduk-zioekin. Bestetik, Ostracabase ezagutzea komenigarria da. Bertan Lurmenek topatutako grafito guztiak ikusi daitezke, haien ezaugarri guztiekin: argazkia, testuak, garaia… Era berean, aztarnategiaren eta grafitoen erakusketa birtuala ikus daiteke Interneten: Geostraka. En el Congreso se podrá ver la exposición “Iruña-Veleia, la historia no puede esperar“ de Carlos Uraga donde se reproducen y se explican los grafitos más relevantes de euskera y cristianismo. Por otra parte conviene conocer la Ostracabase, web donde se reco-gen todos los grafitos encontrados por Lurmen con todas sus carac-terísticas: fotografía, texto, época… Así mismo en internet se puede acceder a Geostraka que es la exposición virtual del yacimiento..
Azkenik, hauek dira gai honi buruz informazio gehien eskaintzen duten webguneak:
www.iruñaveleia.eu                            
www.amaata.com
https://blogak.goiena.eus/elexpuru                               
euskerarenjatorria.eus
Komunikazio bat bidaltzekoPara enviar una comunicación
Abuztuaren 30erako izenburua, 200 bat hitzetako laburpen eta bat 5 lerrotako CVa aurkeztu. Onartua izanez gero, urriaren 10erako testu osoa (2 orrialde gehienez) eta argazkia bidaliko dira. Eta urriaren 25erako diapositibak, egotekotan. Komunikazioa azaltzeko 10 minutu egongo dira arratsaldeko saioan.Para el 30 de agosto presentar el título, un resumen de unas 200 palabras y el CV en 5 líneas. Si se aprueba para el 10 de octubre el texto completo (máximo 2 páginas) y la foto y, para el 25, las diapositivas, si las hubiere. Cada comunicación dispondrá de 10 minutos de exposición en la sesión de la tarde.  
Izena ematekoPara inscribirse
Bazkariarekin 40 €. Bazkaririk gabe 25 € Laboral Kutxa: Iruña-Veleia Martxan ES84 3035 0056 46 0560073696 Ondoren bidali mezu bat izen-abizenekin irunaveleiamartxan@gmail.com postara. Informazioa: 696 296 767Con comida 40 €. Sin comida 25 € Laboral Kutxa: Iruña-Veleia Martxan ES84 3035 0056 46 0560073696 A continuación enviar un mensaje con el nombre y apellidos a irunaveleiamartxan@gmail.com. Información: 696 296 767
Kategoriak Sailkatugabeak | 2 iruzkin

“Irulegiko Eskua: ziria sartu nahi digute berriro”, Independentean

Aspaldi samar idatzia den arren, gaur argitaratu da lehendabizikoz Independentean. Txosten luze baten laburpena da. Txosten osoa irakurri nahi duenak pantailaren eskuinean dagoen ikonoan klik eginda jaitsi dezake pdf-a.


Juan Martin Elexpuru

Pozak gutxi irauten du pobrearen etxean. 2024ko urtarrilaren 7an titular hauekin gosaldu genuen: «Euskarak irrist egiten dio Irulegiko Eskuari. Pieza aurkeztu eta urtebete pasara hasierako hipotesiak zorroztu dituzte adituek, eta, hainbat hizkuntzalariren hitzetan, oraindik ere ezin da baieztatu testua euskaraz edo euskararen ahaide batean idatzita dagoenik» (Iñigo Astiz, Berria). Harritu bai, baina gehiegi ere ez ginen harritu; déjà vu usaina hartu genion notiziari. Irulegik urtebete inguru behar izan du lehertzeko, Iruña-Veleiak bi urte pasatxo. Gaitzerdi hala ere, idazkuna benetakoa omen da. Behintzat zerbaitetan aurreratu dugu.

1. Txostenak burutzeko metodo eztabaidagarria

Denek onartzen dute Gorrochategui eta Velazaren irakurketa berria, aurretikoa aldatzen duena

Fontes-en azken alean bederatzi txosten agertu ziren, zortzi gaztelaniaz eta bat ingelesez. Horietako hiru bi lagunen artean eginak. Zortzi egile EHUko filologoak dira; honi endogamia usaina hartuko lioke gaizki-pentsaturen batek. Beste laurak iberieran adituak, nafar bat, bi aragoitar eta katalana. Denak elkarren ezagunak. Txostengile guztiek izan dute beste txosten guztien berri publikatu aurretik, eta besteenak irakurri ondoren burutu du bakoitzak berea. Ez dirudi metodorik zientifikoena horrelako gai korapilatsu baterako. Eta emaitzetan igartzen da: ia denek onartzen dute Beltran-en ebazpena: «Una mano cortada», gerra-trofeoa omen. Denek onartzen dute Gorrochategui eta Velazaren irakurketa berria, aurretikoa aldatzen duena. EHUko ia guztiek onartzen dituzte Lakarraren baieztapen txundigarriak.

2. Bisitariei ongietorria emateko sinboloa ala etsaiari moztutako gerra trofeoa?

Berdinak dira ba! Hau da hau, apotropaiko trabatu gabe esaten ikasi dugunean, ezetz, ez dela hori. F. Beltran: «Puede concluirse, por lo tanto, que la amputación de la extremidad diestra del enemigo y su exhibición como trofeo está perfectamente atestiguada…». Hipotesi hori aipatu zuten aurkezpen egunean, baina berehala baztertu zuten. Eta orain ia denek onartu dute hasierakoaren antipodetan dagoen interpretazio berria. Baina nola ez ziren horretaz lehenago jabetu, ia urtebete izan baitzuten ikertzeko? Orain bete-betean sinetsi behar zaio Beltrani? Gu geure aldetik Luis Silgo arkeologo eta iberista valentziar ezagunarekin harremanetan jarri gara, eta hona hemen haren erantzunaren hasiera: «He leído el artículo de Beltrán que me parece muy flojo. Precisamente de los tres monumentos con manos que cita de Aragón las manos fueron interpretadas como signos de protección, siendo indiferente que apareciese también figurado un guerrero». Gaia luze garatzen du gero. Interneten argitaratuko dugun txostenean dator jarraipena.

Baskonikoz idatzia zegoela esan zitzaigun 2022an. Zalantza txikienik ere ez. Orain, berriz, auskalo…

3. Baskonikoa, iberiera, ala hizkuntza ezezagunen bat?

Baskonikoz idatzia zegoela esan zitzaigun 2022an. Zalantza txikienik ere ez. Orain, berriz, auskalo… Gorrochateguik eta Velazak hasierakoari eusten diote, iberistek ere bai, ñabardurekin, baina EHUtarren iritziz, ezin da jakin. «Siempre quedará la posibilidad teórica de que la inscripción represente una lengua o variedad lingüística de la que no tenemos conocimiento ni constancia y que, en el mejor de los casos, incorpora algún elemento aislado procedente de otras lenguas que presumiblemente se hablaron en el entorno geográfico en el que se ha encontrado la pieza» (Igartua).

4. Ez omen da SORIONEKU irakurri behar, SORIONEKE baizik

Jakina da idazkunak berezitasun bat duela: zeinuak marratu (esgrafiatu) egin ziren lehenik, eta gero puntuak ezarri ziren marren gainetik. «Gure edizioan desberdintasunen bat ikusi dugunean, puntuek adierazitakoa lehenetsi dugu», zioten 2022an. Ba orain ez, orain marratua lehenetsi dute. Zergatik? Ez dute pisuzko arrazoirik ematen. Eta irizpide berriarekin sorioneke irakurtzen dute. Eta Fortuna jainkosaren bertsio baskonikoa omen litzateke Zorion. -ke datibo atzizkia, nori eskainia. Irudimen lartxo ez ote dute erabili gauzak koadratu ahal izateko? Denak koadratzen du, bai, irakurketak izan ezik. Aurki ikusiko dugu.

Garai jakin batean «dokumentatua» ez badago hitz edo forma bat, mesfida gaitezen!

5. Lakarrak dio ZORIONEKU/KE zein ZORION ezinezkoak zirela orduan

«Ni el derivado zorioneko, ni el compuesto previo zorion existían ni en el siglo I a. C., ni en 1545, ni varias décadas y centurias más tarde, hasta bien entrado el siglo XVIII. […] Sorioneku/ke no equivale a zorioneko ‘dichoso, feliz’, ni se relaciona con zorion ‘dicha, felicidad’». Punto, horrelaxe da eta kito. Bizkaitarrak badaki zori honian, zorigaitzean, zorigatxean diotela Etxeparek eta Lazarragak, eta zori oneko eta zorionezko darabiltela XVII. mende hasierako idazle lapurtarrek, baina arrazoi eztabaidaezinak ditu bereari eusteko. Garai jakin batean «dokumentatua» ez badago hitz edo forma bat, mesfida gaitezen! EHUtarrek aho batez onartzen dituzte Lakarraren baieztapen borobilak. Guk begiradatxo bat bota diogu OEHri, eta zera aurkitu dugu, esaterako: «Lakar: Áspero, basto, duro. Documentado en autores guipuzcoanos y vizcaínos a partir de finales del s. XIX”. Hitz hori ez ote da zaharragoa, auskalo noizkoa, Lakarra jauna? Toponimian ere badu presentzia, Nafarroa Behereko Lakarra herria, esaterako.

6. Sinetsi eta onartu egin behar da irakurketa berria?

EZ, inola ere. Hemen ezarri dudan ilustrazioak nahikoa esaten duelakoan nago.

Bi egile ezberdin ibili ote diren iradokitzen da txostenetan, eta marrak egin zituena zela jakituna eta puntuatzailea ezjakina. Dena den, lehen bertsioan guztiz bestela jokatu zuten filologoek: «Gure edizioan desberdintasunen bat ikusi dugunean, puntuek adierazitakoa lehenetsi dugu.» (Aiestaran 2022: 62). Egia esan ez du logikarik lehendabizi jakitunak marrak egitea eta gero ezjakinak lana borobiltzea puntuak ezarriz, Ferrer i Janek eta beste batzuk iradokitzen duten moduan. Zentzunak diosku (guri behintzat) pertsona bera izan zela idazkuna egin zuena, lehenik zeinuak trazatu zituela gida gisa eta gero puntuatu egin zuela gainean, marratzeko orduan geratutako hutsuneak betez. Bertsio marratuan osatu gabe utziko zituen zeinu banaka batzuk, gero puntuatzerakoan burutu zituenak.

Bertsio marratua lehenetsita ere asko bortxatu behar da irakurketa ke ikusteko. Bigarren lerrokoa oraindik eta nabarmenagoa da. 2023ko udan berriz garbitu zuten pieza eta konturatu omen ziren kuneker’e jartzen zuela d/tenekebe beharrean. Argazkiak zehatz arakatu ditugu, eta iruditzen zaigu ez dela egia, ezta bertsio marratua hobetsita ere. Bistak huts egiten die, nonbait, hor ez baitu diotena jartzen. Begiratu ilustrazioari. Nire txosten luzean xehetasun gehiago.

7. Etsipenaren eta itxaropenaren artean

Lehenik eta behin aitortu behar da interpretazio zailekoa dela Eskua, ziurtasunak gutxi direla eta hipotesien eta espekulazioen munduan gabiltzala denok. Aurkikuntza berriak beharko dira garai hartako aitzineuskara zuzen samar interpretatu ahal izateko. Bigarrenik, ez zaigula batere harritu gertatutakoa. Oso antzeko zerbait jazo zen Iruña-Veleian. Gorrochateguik lehendabizi arre, gero iso; eta Lakarra eta beretarrak hitz bakoitza beren berreraiketaren iragazi estu bezain absurdutik pasatzen. Irizpide horiekin Donemiliagako Glosek ere hainbat arazo izango lukete. Contra facta non valent argumenta.

Agian gertaturikoak begiak irekitzen lagunduko dio zenbait pertsona eta erakunderi

Etsigarria. Nolanahi ere, Fontes-eko dosierrekoak ez dira txosten bakarrak izan. Interneteko leku ezberdinetan hainbat ikerle saiatu da idazkuna interpretatzen. Juan Inazio Hartsuaga, Bizkaiko Hizkuntzalariak, Josu Lavin, eta abar eta abar. Nire blogean eskegi dut nire txosten luzea (pdf-a jaitsi daiteke) eta han sakonago jorratzen dira proposamen desberdinak.

Esanak esan, esperantzari leihoa zabalik utziko diogu. Agian gertaturikoak begiak irekitzen lagunduko dio zenbait pertsona eta erakunderi.

Kategoriak Sailkatugabeak | Iruzkin 1

LARAHE jartzen duen aldare bat aurkitu dute Larunben, Arriaundi mendian (Itza)

Gaur jakin da Larunben (Itza), Arriaundi mendiko aztarnategian, LARAHE jartzen duen aldare bat agertu dela,  LARA edo LARRA izeneko dibinitateari Valeria Vitellak eskainia, hain zuzen. Erromatar garaikoa. 2022an aurkitu zuen Aranzadik, horren berri gaur jakin den arren.

Hona hemen notizian Berrian eta Aranzadi Elkarteak eginiko bideoa

LAR(R)AHE, -I eskainitako beste hiru aldare ezagunak ziren aspalditxotik Nafarroan. Horregatik, iruditzen zait sentsazionalismo apur bat egon dela  notizia emateko orduan, nahiz eta gero datu hori ere ematen den letra txikian. Hona hemen Larunbekoa:

LARAHE (dat.).// Val(eria)·V[i]-tel·la/ m(erito?)·La·r-/a·he·vo(tum)/ l(ibens)·s(solvit).

Aranzadi-Berria (2024-06-16)

 Jainko-jainkosaren izena LARRA zen ziurrenik (‘larrea’ jainkotuta), gauza ezaguna baita -he (edo -hi) datiboko marka dela; zein jainko-jainkosari dedikatua, hain zuzen.

Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan izeneko lan luze bat egina dut, eta laster argitaratu nahi nuke. Handik atera dut hurrengoa:

7.- LARRAHI (dat.)// Manili/us Mar/tialis votu(m) re/tulit/ Larrahi(?). Andelo (Mendigorria). EDCS-06100375

8.- LARAHE (dat.)// Deo/ Larahe/ Felix/ v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito). Iruxo. EDCS-11800904. (Ez dago argazkirik).

9.- LARAHI (dat.). Argitaratu gabea. Ez da testuaren berri eman. Luis Mari Zalduak aipatzen du Riezu-Errezun agertutako aldare hau, eta argazkia ere badakar (2022: 53-54).

Zaldua 2022: 54

Bukaerako hiztegikoa:

LARRA. Larre, larra ‘alha, zelaia’. Jainko honi eskainitako hiru aldare Nafarroan. Azalpenak, Zaldua 2022: 51-54. Larrahi (j, Na7, Andelo), Larahe (Na8 Iruxo), Larahi (Riezu). Zalduak ematen du oraindik argitaratu gabe dagoen azken aldare honen berri (2022: 53-54). Deigarriak r/rr zein datibo markako duda-mudak. LARRASO. Larrasoni (j, Ak158, 159, Moux-Carcasona, Narbona aldea). ΛΑΡΡΑΣΣΩΠΙ (‘Larrasoni’) (Ak160, Narbona). Alfabeto greziarrez idatzirikoa azkena. Larraso-ri eskainitako hiru aldareak Akitaniatik at agertu dira (ez oso urrun), Narbona aldean. Zera dio Carmen Castillok: “Más bien diría yo que es la versión indígena de Silvanus, un dios que es el que más ampliamente se documenta en territorio pirenaico” (1992:123).

(Hemen ere aipatu beharko dut aurkikuntza berria, gaur jakin dena)

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

“IRUÑA-VELEIA. Duela 18 urte…”, Tomas Elortza Ugarteren artikulua, euskarazko grafitoen aurkezpenaren urteurrenean

Duela 18 urteko ekainean Iruña-Veleiako grafitoen berri izaten hasi ginen. Berri pozgarria euskaldunontzat.

Gaur egungo egoera ez da hain pozgarria, ordea. Alde batetik, Arabako Foru Aldundia (AFA) grafito guztiak faltsuak direla esanez eta bestela pentsatzen dutenak ‘konspiranoiko’tzat joz. Bestetik, duela lau urte argitaratutako Epai Judiziala. Eta hirugarren alde bat, grafitoen benetakotasuna edo faltsutasuna Zientziak erabaki behar duela aldarrikatuz: azterketa filologikoekin batera, froga fisiko-kimikoak, datazioa, termoluminiszentzia, C14a… egitea eskatuz, Irulegiko Eskuarekin bezala.

Epaiketak grafitoen auzia argituko zuen ustea ustela gertatu zen. Eliseo Gil zigortzeko balio izan zuen, baina soilik 36 grafito ‘faltsutzeagatik’ -beste gauza bat da faltsutze horren frogak sinesgarriak diren, pertsona bakarraren ikerketan oinarrituta baitaude. Beste 17 ikertzaile ez ziren ondorio horretara iritsi. Eliseo Gilek helegitea jarria dauka Epaiaren aurka.

Gainera, Epaiaren hainbat baieztapenek zalantzan jartzen dute AFAren erabateko ziurtasuna eta oraindik grafitoen inguruan zeregin handia dagoela adierazten dute: 39 grafito bakarrik analizatu zirela IPCEn eta horietako bat benetakoa eta 36 faltsuak direla; gainerakoei -291taz ari da Epaia- ez zaiela analisirik egin. Eta bat berari ere ez dataziorik.

Bien bitartean, Zientziaren aldeko apustua egin dutenak beren ahaleginean ari dira, korrontearren aurka, hitzaldiak eta hileroko bisita gidatuak antolatuz, artikulu eta eskutitzak idatziz, AFAri grafitoak 3 laborategitan aztertzea eskatuz, blogak eta sareak erabiliz, bideoak grabatuz, aztarnategian egiten ari diren txikizioa salatuz…, azkenean Iruña-Veleia argituko den itxaropen osoarekin.

Tomas Elortza Ugarte

IRUÑA-VELEIA. Hace 18 años…


En junio de hace 18 años empezamos a conocer los grafitos de Iruña-Veleia. Una buena noticia.
En estos momentos la situación no es tan buena, con tres factores que giran en torno a los grafitos. Por un lado, la Diputación Foral de Álava (DFA) asegurando que todos los grafitos son falsos y tachando de ‘conspiranoicos’ a quienes piensan de otra manera. Por otro, la Sentencia Judicial publicada hace cuatro años. Y un tercer factor, proclamando que la autenticidad o la falsedad de los grafitos debe ser decidida por la Ciencia: pidiendo que junto a los análisis filológicos, se realicen pruebas físico-químicas, pruebas de datación, de termoluminiscencia, de C14…, como con la Mano de Irulegi.
La creencia de que el juicio aclararía la cuestión de los grafitos resultó fallida. Sirvió para castigar a Eliseo Gil, por “falsificar” 36 grafitos -otra cosa es si las pruebas de esa falsificación son fiables, ya que están basadas en la investigación de una sola persona. Otros 17 investigadores no llegaron a la misma conclusión. Eliseo Gil tiene recurrida la Sentencia.
Varias afirmaciones de la Sentencia ponen en duda la certeza absoluta de la DFA y dan a entender que todavía hay una gran labor por hacer en torno a los grafitos: dice que sólo se analizaron 39 grafitos en el IPCE y que uno de ellos es real y 36 son falsos; que el resto – la Sentencia habla de 291 – no se le ha analizado, y ninguno de ellos ha sido datado.
Mientras tanto, los que han apostado por la Ciencia siguen en su empeño, a contracorriente, organizando conferencias y visitas guiadas mensuales, escribiendo artículos y cartas, pidiendo a la DFA el estudio de los grafitos en 3 laboratorios, grabando vídeos, utilizando blogs y redes, denunciando el destrozo que se está haciendo en el yacimiento…, con la seguridad de que Iruña-Veleia se esclarecerá.

Tomas Elortza Ugarte

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Iruña-Veleiaren afera, zientzia eza, desinformazioa, lawfare’, Xabier Gorrotxategi arkeologoaren iritzi-artikulua Independentea.eus-en

Beste artikulu interesgarri bat Independentea agerkari digitalean. Hasiera kopiatzen dugu:

“Historia, badakigu, irabazleek egiten dute, gehiengoek, ahaltsuek egindako guztia justifikatuz, justifika ezina izanda ere. Irabazleak ez du arrazoia izaten ezinbestez, indarra baizik. Iruña-Veleiako kasuan goi instituzioek narrazio bat onartu dute eta horren alternatiba zokoratu, mespretxatu eta baliogabetu. Gure goi instituzioek Batzorde baten bidez iruzurra frogatuta dagoela zabaldu dute gizartean.

Funtsik gabeko jarrera horren muturra Justiziaren azken erabakietan islatzen da, metodo arkeologiko bezala hondeamakina erabili izana salatu denean. Fiskaltzak ez du neurri prebentibo txikirik ere jarri nahi izan, zentzu komunak (eta jurisprudentziak) zerbait egin behar dela esaten badu ere. Zigor daiteke pertsona bat baliorik gabeko zeramika puska batean txantxa bat idatzi izanagatik, baina zilegi da, ordea, ehunka item arkeologiko baztertzea hondeamakina baten bidez, geruza arkeologikoetatik zuzenean hartu eta zabortegira jaurtitzea. (Jarraitzen du).

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Joaquin Gorrochateguiren Ikerkuntza Euskadi Saria dela eta’, SOS Iruña-Veleiaren prentsa-oharra

Jakin dugunez, 2023ko Ikerkuntza Euskadi Saria eman diote Joaquin Gorrochateguiri. SOS Iruña-Veleiak bere desadostasuna eta haserrea adierazi nahi ditu agiri honen bidez. Gure ustez, Iruña-Veleia auzian katedratikoak jokatu duen paper negargarriak indargabetuta uzten ditu beste gai batzuetan izan ditzakeen merituak. Azken batean bera izan da, beste filologo batekin batera, euskararentzat eta gure herriarentzat  hain inportanteak diren aurkikuntzak zakarretara bota dituena.

Bera izan zen lehena aurkikuntzak ontzat ematen: “Y nuestro objetivo principal era hoy precisamente asegurar a esa comunidad científica que es verdad, que no es un fraude, que han aparecido unas leyendas escritas en alfabeto latino sobre material cerámico básicamente, aunque también hay vidrio y hay huesos, con leyendas en vasco antiguo”. (2006-06-15, aurkezpen eguneko hitzak, Radio Euskadik jasoak). Handik lau egunera, zera zioen gutuna entregatu zion Arkeologia Museoko zuzendariari: “Tras conceder dos entrevistas a los periodistas durante la mañana del viernes y enviarle a Eliseo mi texto de la comparecencia para que lo colgara en la web de la excavación, me voy a los Pirineos. Y la conclusión de lo pensado durante estos dos últimos días, teniendo en cuenta los datos que guardaba en mi memoria, es que no se sostiene en absoluto que los grafitos en euskera sean antiguos”. Hau da, atzo zuria zena gaur beltza da.

Nekez ahaztuko dugu Gorrochateguik gai honetan harrezkero jokatu duen papera. Lehenik, aurkikuntzen eta Lurmeneko arkeologoen aurkako kanpaina mediatikoa lideratu zuen Interneten, ezizenen atzean ezkutatuz, beti ere. Gero, “Las armas de la filología” artikulu luzea argitaratu zuen, eta bertan filologiaren nagusigoa aldarrikatu zuen beste diziplinen aurrean. Lurmenek eta auzia argitzearen aldeko elkarteek hasieratik eskatzen dituzten laborategiko froga fisiko-kimikoen aurka egin du beti, auzia erabakitzeko hizkuntzalaritza aski dela argudiatuz.  Epaiketaren garaian, faltsutasunaren aldeko ia inork aurpegirik eman nahi ez zuenean, sarri ikusi genuen hedabideetan bere tesiak handikiro azaltzen, une hartan akusatuen aulkian esertzen zen Eliseo Gilenganako enpatia eta errespetu minimorik agertu gabe.

Esandakoagatik eta beste gauza askogatik, guk garbi dugu Gorrochategui ez dela duina horrelako sari bat jasotzeko, eta iruditzen zaigu hanka-sartze handia egin duela erabaki hori hartu duen epaimahaiak.

SOS Iruña-Veleia (2024-05-25)

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘IAN DAN ZVTA euskarazko grafitoaren historia, Iruña-Veleiako plater batean aurkitua lurretik atera eta ordu gutxira’ Miguel Thomsonen artikulua Independentea.eus-en

Orain dela egun batzuk argitaratu zuen Independentea.eus agerkari digitalak Miguel Thomsonen artikulua. Irakurrienen artean lehen lekuan dago azken egunetan.

1. irudia. 15656 pieza lurretik jaso aurretik (ezker.), marraz inguratuta dago grafitoa duen zatia; eskuinean, garbitu ondoren.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Irulegiko Eskuaren inguruan sorturiko nahasteari begira’, landu dugun txostenaren pdf-a ikusgai

Lan luze samar bat burutu dugu Irulegiko Eskuari buruz. Status quaestionis bezalako bat da, gauzak nola ikusten ditugun une honetan. Oso nahastuak, labur esanda. Pantailaren eskuman dagoen ikonoan klik eginda jaitsi daiteke pdf-a.
AURKIBIDEA
1.- Fontes-en azken alean argitaratutako artikulu berriak…………………………………….
Artikuluak burutzeko metodo eztabaidagarria…………………………………………………….
2.- Bisitariei ongietorria emateko objektua ala etsaiari moztutako gerra trofeoa?…
3.- Baskonikoa, iberiera, ala hizkuntza ezezagunen bat?……………………………………..
4.- Irakurketa arazoak……………………………………………………………………………………… Herskariak……………………………………………………………………………………………………… Dardarkariak……………………………………………………………………………………………………
Marren gainean puntuak……………………………………………………………………………………
T baskoia?………………………………………………………………………………………………………. Aldaketak azken garbiketaren ondoren……………………………………………………………….
5.- Beste ikerle batzuen interpretazioak……………………………………………………………….
6.- Lerroz lerro…………………………………………………………………………………………………
1. lerroa……………………………………………………………………………………………………………Lakarraren iritziak…………………………………………………………………………………………… zorioneku eta zorioneko ezin omen dira gauza bera izan…………………………………….… Lehen lekukotzaren data, pisu handiko datua?……………………………………………………. sorioneku ala sorioneke?………………………………………………………………………………….. sorioneku/ke-ren interpretazio ezberdinak…………………………………………………………
2. lerroa…………………………………………………………………………………………………………. kuneker’ ala tenekebe?……………………………………………………………………………………. ekir’ater’e/ n……………………………………………………………………………………………………
3. lerroa………………………………………………………………………………………………………… oTir´tan · eseakar´i………………………………………………………………………………………….
ese akar´i ala esea kar´i?…………………………………………………………………………………
4. lerroa……………………………………………………………………………………………………………
e r’ a u k o n………………………………………………………………………………………………………
7.- Ez da lehen aldia irakurketan tranpak egiten direna. IVILIA eta IBARRAren kasuak Ivilia ‘Tutela’ da, eta Ibarra ‘Reburrus’ ziurrenik. Ivilia eta Ibarra kondenatuak -a artikulua daramatelako…………………………………………………………………………………………. IVILIA………………………………………………………………………………………………………………… IBARRA………………………………………………………………………………………………………………
8.- Martinez Areta eta Euskalduntze Berantiarra……………………………………………………
9.- Ondorioak: bakoitzak bereak……………………………………………………………………………. Eskuaren sinbologia……………………………………………………………………………………………..… Eskuaren hizkuntza……………………………………………………………………………………………… Testuaren interpretazioa………………………………………………………………………………………… BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………………………………………………… Eranskina: Iruña-Veleiaren itzal luzea…………………………………………………………………..… Neure uste batzuk Irulegiko Eskuaz…………………………………………………………………………
Bi kasuen arteko antzak eta diferentziak……………………………………………………………………
“Urak eta egiak bere bidea egin ohi dute, lehentxeago edo geroxeago”……………..………….
 
4 4 5 6 7 7 7 7 8 8 9 10 10 10 11 12 13 13 14 15 17 17 18 19 20 20 21   22 22 24 25 25 25 26 27 29 31 32 34 35  
Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina