Chirbes. Memoriak. Biluztasuna.

Kontsolamendua ekarri dit Chirbesen memorien bigarren zatiak, badirelako liburu batzuk iristen zaizkizunak momentu egokian. Zuri hala iristeko idatziak diruditenak. Kasu zehatz honetan, memoria liburu honen lehen alea oso gordina egin bazitzaidan ere, hemen dago horri buruz jarduen nueneko blogeko sarrera, bigarren honek aho zapore hobea utzi dit.

Liburua, Diarios – A ratos perdidos 3 y 4 (Rafael Chirbes, 2022, Anagrama) da eta 2005 eta 2007 urte arteko idazlearen memoriak biltzen ditu. Koadernoka dago obra antolatuta eta, berton, ageri da gizonaren bakardade eta sufrimendu biluzia. Izan ere, aurreneko atalean baino bareago bada ere, idazle izatea hautatu duen -hori hautatzerik balego bezala- gizon baten nondik norakoak ageri dira bizkarrean duen motxilaren zamarekin batera.

Idazleak egin behar dituenak bizirauteko aberatsa izan ezean -bidaiak, aurkezpenak, mandatuak-, orri zuriak berarekin dakarren izua, tesigile bizargabeko baten proiekzioak -ikasleak uste du Chirbesek jada amaitua duela bere nobelagile ibilbidea gizona beste nobela bat prestatzen egon arren- egiten duen itzala, irakurle goseti eta zorrotz baten menua… Eta nobela proiektu batek dakarren, dakarkion, angustia guztia.

Hain justu nire nobelaren zuzenketa fasean harrapatu nau irakurketak eta eskertu dut beste bati irakurtzea nigan sentitzen ditudan beldurrak. Jakina, Chirbesen kasuan ironikoa da, bere arrakasta handienetako baten zirriborroaz oso gogor jarduten baitu orrietan zehar, Crematorio nobelaz hain justu. Akaso ironikoa ez da hitza, akaso fokua jarri beharra dago zenbat buelta eta ñabardura eman eta egin zizkion nobelari, zenbat xehetasun eta kontu txiki hartu zituen aintzat.

Jakina, nik ez dut Crematoriorik idatzi. Txapela kentzen dut dut Chirbes nobelagile eta egunerokogilearen aurrean. Zintzotasun intelektuala, zorroztasun literarioa eta eskuzabaltasun irakurlea. Nahiko nuke nik bakoitzetik hark zuenaren hamarrena. Nobela inprentan dudan une honetan, irakurleek zer esango duten zain, aholku hau osten diot. Testuingurua da lagun batek aholkua eskatu diola nobela bati buruz, izan ere, Herraldek (Anagramako buruak) ez du ikusten. Egileak oso gustuko du ordea. Hau da Chirbesen erantzuna:

Intento razonarle lo que me gusta y lo que no. Le hablo con dureza y él a ratos me da la razón, pero no se trata de eso. Se trata de que yo creo que tiene un libro que puede ser precioso y que no lo es. Su misión, o su vocación, no tiene que ser adecentar la novela, sino despojarla de ganga para sacar a la luz la joya que hay dentro. Y no parece que esté por la labor. Le digo: Al único que debe gustarle el libro es a ti. Cuando decides publicar una novela y cuando te mueres estás solo. Nadie puede ayudarte. Si a ti te gusta y a Herralde no, que no te la publique, y a ti te toca pelearte por que lo haga otro editor. Le digo también que desconfíe de la opinión de los novelistas, somos malos lectores. Siempre leemos a los demás desde la novela que llevamos en nuestra cabeza. En fin, que uno nunca sabe cuándo obra bien y cuándo mal.

Zer ondo ulertu dudan bakardadearen zera hori. Ezin da ukatu hori. Bestearekin, argitaletxearen aurrean zure proiektua defendatu behar izate horrekin, ez da nire kasua. Babesa sentitu dut. Eta, hau esan arren, harea zakuak pilatzen aritu naiz azken egunotan lubakia eraikitzeko. Afrikako gerraren ajea da, oker ez banago. Baietz espero dut, pilatuko nituela nahikoa. Babes neurri oro da desiragarri, Euskal Herrian sotana bakoitzaren azpian aizto bat baitago.

Bukatzeko, apunte bi: Chirbesek ez zituen batere gustuko katalanak (hori ondorioztatu dut behintzat) eta euskaldunoi buruz elkar akabatzeko dugun sena aipatzen du behin eta berriz. Zergatik ote.

Chirbes. Memoriak. Anagrama.

Liburu batzuek jaio aurretik dakarte soka eta luzeena memoriena da. Zer gorde eta zer erakutsi nahi digu idazleak? Nola hartuko dute bere hurbilekoek? Konfesatuko du ordura arte berarentzat eta ez beste inorentzat gordetako sekreturik? Zein da tonua, barkabera edo gupidagabea? Leporen bat mozten du? Maitasunen bat deklaratu?

Akaso esperotakoa zelako, gehiago postumoa izanda, baina Chirbesen A ratos perdidos 1y2 memorien liburua (Anagrama, 2021) izan da nire lagun batzuentzat urteko literatura akontezimendua. En la orilla edo Crematorio bezalako obra puskak idatzi dituen gizon Valentziarrak zer du esateko dagoen tokitik?

Bolada aztoratuetan, edo literaturaren iturria txintxin mehea besterik ez den sasoietan, 2013an Harkaitz Cano bidelagun zuela Donostian emaniko hitzaldi hau ikusten dut. Zeharo gomendagarria da eta niri idazlearekiko sinpatia eta esker ona pizten dit tonaka. Horregatik akaso egin zait gordina liburuko lehen herena (ez dut hitzaurre batekin, bi ditu, egoniko polemika aipatuko ez baitut irakurri eta bost axola didalako), hori sufrimendua eta mina gizonarena, eta ezerosoa hainbat pertsonekiko duen tonu gogorra, une puntualen batean kontuak kitatzekoa dirudiena. Hildakoekin ezin da eztabaidatu, zer esango dizuet Domu Santu egunaren bezperan idazten ari naizen lerrootan, baina Marxek arrazoi zuen Luis Bonaparteren 18. Brumarioan: hildakoek itotzen gaituzte. Etengabe ari gara haiei arrazoia ematen edo kentzen. Ez naiz sartuko Chirbesek arrazoi duen edo ez, ez ditut kasu zehatzen detaileak ezagutzen, baina ziur asko memoria hauetan pertsona ageri da biluzik eta eskuzabal eta nire arazoa da egile horri buruz nuen irudia kudeatzea lerrootan jasoaz ez badator bat.

Ondoren liburuaren tonua goxatzen da zerbait esateagatik, bukaera arte ageri baitira haurtzaroko internatuko oroitzapen mingarriak eta bestelako koskak, eta egiten dituen kritika batzuk funts askokoak eta mardulak dira. Esate baterako Bernardo Atxagaren Soinujolearen Semea eta Echevarría kritikariaren kritikari buruzkoa, lagun batzuek seinalatu zidaten hau eta arrazoi dute. Argudioak eta sendoak eskaintzen ditu Chirbesek esateko zergatik ez dagoen ados kritikari batzuen rolarekin. Perez Reverteri buruz dioena zuei utziko dizuet bilatzen.

Liburuko onena? Ez nuke jakingo esaten. Momentuan gordina egin bazait ere, zenbat min dagoen bere koadernoko hasieako zirriborroetan, Madrileko mobida zeritzonaren biharamunari, HIESari eta homosexualitatearen jazarpenari buruzko zertzeladak oso interesgarriak dira. Idazle ofizioari buruz egiten dituen anotazioak puntakoak. Eta irakurtzen dituen obrei buruzko iruzkinak bikainak. Bainaren bat jartzekotan, edizioarekin lotuta dago. Liburuko edukia memoriak idatzi ziren koadernoka banatuta dago, hala utzi zuen prest hil aurretik Chirbes berak, eta faltan bota dut hasieran edo bukaeran bere biografia labur bat, bere obren argitaratze urteekin edota bestelako mugarriekin. Jakintzat ematen dira akaso gauza horiek, baina ikasita jaio ez ginenoi erraztu ohi digute bizia halakoek.

Literaturari emaniko bizia izan zen Chirbesena. Minak, edanak, keak eta orban ugarik lagundu zuten umemokoa zenetik. Lagundu akaso ez aditzik egokiena. Edo bai, baina egilearentzat ona dena ona da pertsonarentzat?