Kategoriaren artxiboa: Sailkatugabeak

Jesubioa

-n -kargitaratuta
2



(Bideoa saltoka ikusten baduzu, konexio motela duzu. Ikusi ondo hemen, kalitate gutxiagorekin bada ere)

Jesubioa terminoa asmatu zuen Georges Bataille filosofoak, Jesus, je suis, sujet eta Vesubio hitzak batean sintetizatzeko. Tximino baten ipurditik ateratzen den erupzio eskatologiko gisa irudikatu zuen Jesubioa. Batailleren ideia zertan den azaltzeko goiko bideoa egin dizuet, sarrera gisa.

“Guztiz begibistakoa da Jésuve izenean Jesus aipatzen duela Bataillek, ez dago beste froga bilatu beharrik”. Hala idatzi dit Camille Dumoulié irakasleak. Literatura konparatua irakasten du Dumouliék Paris X-Nanterre unibertsitatean eta, horrez gain, Littérature et Idée ikerketa zentroa zuzentzen du.

Batez ere, Nietzscheren ideiek Antonin Artaud idazlearengan izaniko eragina aztertu du Dumouliék bere lanetan eta Bataillek horiei segida eman ziela dio. Dumouliéren Sur quelques sujets dionysiaques, d’Archiloque à Artaud lana irakurri dut eta, berehala idatzi diot irakasleari, Kixmi blogean interesatzen zaizkidan gaietan sakontzeko.

Georges Bataille

Lehen ere idatzi dut Batailleren inguruan. Gogoratu Bataille estasian sartzen zela zoologikoan tximinoen ipurdiak ikusten zituenean. Gogoratu istorio sadomaso-mistiko bat idatzi zuela tximino baten sakrifizioaren inguruan (azpiko gailuan sakatu eta entzun dezakezu).

Tximino hori Jesu kristorekin lotzea baino ez zitzaidan falta. Hor daukat, azkenean, Jesubioa.

Eguzki uzkia

“Batailleren lan osoan islatzen da horrore dionisiakoaren sakontze alai hau. Baina bi gaiek bereziki ongi ilustratzen dute: Eguzki uzkia (l’anus solaire) eta Begi pineala (L’oeil pineal)”, dio Dumouliék. “Eguzkiarekin bat egiteko desio obszenoak begi pineala sortarazten du gizakien kaskezurrean eta desio honi erantzuten dio izarraren izaera fekalak. Ikuspegi kosmologiko, bolkaniko eta fekal honen bihotzean jartzen du Bataillek berak Jesubioa deiturikoa. Termino hau “Sujet” eta “Vésuve” hitzen kontrakzioa da eta gizakiaren indar-muina adierazten du, hau da, energia bolkanikoa, anala eta fekala”.

Hizkuntza gutxitan adierazten da Eguzkia eta ipurtzuloaren arteko analogia hori euskaraz bezain ongi.


Eguzki uzkia, Coil musika taldearen arabera, 1984ko Scatology diskotik

Nietzschek bi kontzeptu asmatu zituen Tragediaren jaiotza lanean: apolineoa eta dionisiakoa. Apolineoa da forma, subjektua, gizbanakoa, ni-a, pertsona. Dionisiakoa, berriz, aurreko guztien sorburua da, existentziaren magma, “bataren abismoa”, jaio aurretik genuen aurpegia. Bien arteko jokoak eratzen du unibertsoaren tragedia.

Sumendiaren irudia ona da ideia ilustratzeko. Lurraren barruan magma dago, harri urtu formagabea. Sumenditik gora egiten duenean, berriz, gogortu eta forma hartzen du, apolineoa bihurtzen da. Horrela guk ere, subjektu forma hartzen dugu, umetokiaren magmatik ateratzen garenean jaiotzaren erupzioan.



Enpedokles filosofoaren istorioan drama honen ilustrazio egokia ikusi zuen Nietzschek. Kosmosaren sorrera azaltzeko lau elementuen teoria sortu zuen greziarrak: lurra, airea, sua eta ura. Elementuok elkartzeko bi indar proposatu zituen: amodioa eta gorrotoa edo gatazka. Greziako filosofian separazioa sartzeko bekatua egin zuen, nolabait esateko, Enpedoklesek eta larrutik ordaindu zuen. Kondairaren arabera, izurria zabaldu zen haren hirian, Agrigenton. Hiria salbatzeko, bere burua sakrifikatu zuen Enpedoklesek, Etna sumendiaren kraterrera botata.

Sakrifizio erlijiosoaren logika dago hor. Naturatik (Jainkotik) aldentzearen bekatua, separazioaren bekatua, sakrifizioaren bidez garbitzen da. Hori da Jesu kristoren heriotzaren atzean dagoen logika.

“Hitz batean, Enpedoklesen heriotzak ordain-akerraren ezaugarri guztiak ditu”, dio Dumouliék. “Errealitatean, Enpedokles hil egin zuten denen artean, horda primitiboan aita hiltzen zuten bezala, Freuden arabera, edo ordain-akerra, René Girarden aburuz. Beraz, subjektuaren ustezko eroaldia taldeak subjektuaren gainean proiektaturiko zoroaldia litzateke, hau doble sakratu eta munstroa bihurtuta. Asko dira, historian, lilura horretan erori diren subjektuak”.

Enpedoklesen istorioa eta euskal Jentilen akaberaren mitoa ere elementu berdinak dituzte. Hodei bat datorkiela ikusten dute jentilek (izurria, Hartsuagaren aburuz) eta leinuaren aita sakrifikatzen dute: “Kixmi etorri da, gure aroa amaitu da, bota nazazue amildegi horretatik”.

Ordain-tximinoa

Kixmi bat daukagu Bataillek bere irudimenean sakrifikatzen duen tximinoan? “Jesus sakrifikaturiko Jainko bat denez, bistan da lotura egin dezakegula”, idatzi dit Dumouliék.

Tximino-Jesusen uzkia sumendi gisa, kaka dariola heriotzaren azken ikarekin…

Zentzurik al du irudi sintesi bitxi horrek?

“Jesubioa, Nietzscheren Dioniso bezala, antikristo alai eta umoretsu mota bat da”, dio irakasleak. Haren arabera, kristautasunak eskaintzen duen sakrifizioaren ereduari jarritako “erresistentzia indar barrezalea da”. Izan ere, nola ekidin dezake Enpedokles moderno batek bere burua hiltzea edo gizartearen ordain-akerra bihurtzea?

Nietzschek hasitako eta Bataillek zein Artaudek jarraituriko bide umoretsua jarraituta, hain zuzen ere. “Salbazioaz edo sakrifizioaren problematikaz harago, abjekzio alaiaren bidea da, subjektuaren oinarri umoretsua, hau da, fekala, sakontzen duena”.

Batailleren arabera, tximinoan ipurditik ateratzen dena, gizakian ahotik bideratzen da. Kaka erupzio horren giza baliokidea barrea da.

“Nietzscherentzat munduak ez du helbururik, eta, orduan, zer aukera daukagu? Mundua den horretaz barre egitea”, esan zuen Bataillek.

Barre hori ez da edonolako barrea, ordea. Nietzschek “Zaratustraren barrea” deitu zion horri. Kafkak tximinoen algaraz idatzi zuen, “eraikinik zutik uzten ez duen barrea”.

Barrearen azken aukeretaraino heltzea da, Batailleren arabera, tragikoki barre egitea: “gurutze baten aurrean barre egingo genukeen bezala”.

Um was geht es…

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alemaniako gaztetxo hipergaitu talde batek (hipergaitua = talentu apartekoa,
‘superdotatua’) Kixmi blogaren aurkezpen mezua alemanera itzuli du. Bigarren aldiz, irakurle batek bere hizkuntzara itzuli dit testu hori. Dagoeneko, ingelesez, brasileiroz eta alemanez daukat jarrita, eskuineko zutabean, Google turisten kontsolamendurako.

Bihotzmakina bideoaren harira heldu dira gazte alemaniarrak Kixmi blogera. Ez zuten asko ulertuko; baina, zorionez, aurkezpen mezu bat ingelesez idatzita dut, Austriako Monochrom taldeak eskatuta.

Hipergaituek gauza bitxia egin dute: ez dute soilik testua itzuli eta irudiak jarri, Kixmi blogaren HTML guztia erabili dute. Ondorioz, Kixmi blogaren klon bat sortu dute hemendik kanpo, orri bakarrekoa. Norbaitek al daki horri nola esaten zaion geek hizkeran? (Bloga klonatzea, agian?)

Klonak klon, Danke Schön!

Eskerrik asko Gottlob Preiswert eta besteei itzulpena egiteagatik.

Kixmino lisergikoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Picture 6

Big Bang bideo psikodelikoa aurkeztu nuen aurreko mezuan eta LSDa aipatu nuen. Izan ere, haluzinogenoek giza eboluzioan izan duten eginkizuna gai interesgarria iruditzen zait, zientziak orain arte ikertu gabekoa. Era berean, haluzinogenoek jatorriko kristautasunean izaniko eraginaren inguruko hausnarketak tabu izaten jarraitzen du, baina gutxiago.

  • Giza eboluzioaren inguruan pentsatzea, giza kontzientziaren inguruan pentsatzea da.

Honela dio Terence McKenna pop-filosofoak (1946-2000) Jainkoen bazka liburuan. Giza kontzientzia nola sortu zen hausnartzeko helburua jartzen dio bere buruari liburu horretan eta tximino kolokatuaren teoria (stoned ape theory) botatzera ausartzen da. Eragin handia izan du, bai zientzia fikzio literaturan, zein mugimendu neoxamanikoetan edo rave musikan.

Burmuinaren, edo, hobeto esanda, Neokortexaren eboluzio ikusgarriak harritzen du McKenna: Homo habilis-arekin burmuinaren handitze bat-bateko eta misteriotsua hasi zen… Lehenengo hominidoen burmuinek 530 gramo baldin bazuten milioi urteko tartean (huskeria, eboluzioaz ari garelarik) 1.100 gramotara heldu zen Homo erectus-aren garuna. Hiru milioi urteren buruan burmuinaren tamaina hirukoiztu egin zen. Garapen ikusgarria, alajaina; burmuinaren big-bang-a!

Picture 1

Hazkuntza honen emaitzarik bereziena lengoaia izan zen, McKennaren arabera, eta honekin batera kontzientzia. Orain artekoa, zientziaren ortodoxiaren barruan sartzen da. Aurrerakoa ez. Zerk eragin zuen bada burmuinaren eboluzio izugarria Terence McKennaren aburuz? Ezetz asmatu!

  • …Hona nire teoria: Hainbat landareren alkaloideek, bereziki eragin haluzinagarria duten psilozibinak, harmalinak eta DMTak, giza kontzientziaren sortzea eragin zuten…Hominidoen dietan txertaturik zeuden hainbat gai psikoaktiboek zuzenean eragin zuten burmuinaren informazioa prozesatzeko ahalmenaren antolaketa azkarra.

Psilozibina hainbat perretxikotan agertzen zaigu, baita euskal Herrian aski arruntak diren sorgin zorrotzetan (psilocybe semilanceata, gazteleraz: mongis) Eboluziorako egiten duen mesedeak honakoak lirateke McKennaren aburuz:

  1. Ikusmena zorrozten du psilozibina dosi txikiak. Beraz, jana biltzeko eta ehizarako trebeago bihurtzen zaitu.
  2. Dosia pixka bat handituz gero afrodisiako lana egiten du. Beraz, ugalketa bultzatzen du.
  3. Dosi handitan estasi xamanikoa eragiten du eta honek norberekoikeriaren mugak hausten ditu, taldearteko loturak sendotuz eta sexu harremanak taldeka egitera bultzatuz. Beraz, komunitate zentzua bizkortzen du, ugalketa, berriro ere, bultzatzen du eta nahasketa genetikoa laguntzen du.

Guzti honek lengoaiaren sortzea eta garatzea eragin zuen. Gizakien arteko harremanak estutzerakoan komunikazio beharrak handitu ziren. Hiztegia aberastu zen eta honek oroimena indartu. Gizakiek taldeak eta leinuak osatu zituzten, kulturak sortu ziren…

Ebak Adani paradisuan eskainitakoa ez zen, nonbait, sagarra. Afrikako iparraldeko landaredian oparoak ziren alkaloide aluzinagarriek hominidoen neokortexaren leherketa eragin zuten, McKennak arrazoia balu.
 
Picture 2

Zoritxarrez, intuizio polita mozorro sasi-zientifikoarekin itsusitzen du McKennak bere lanean. Dena den psikonauta konbentzituentzat eta nerabe kuriosoentzat utziko dut teoriaren inguruko eztabaida, baina ez Kixmi blogean aurretik jorraturiko beste istorio batekin lotu gabe.

Kontuz gazteok! haluzinogenoek psikosiak eragin ditzakete, bereziki eskizofrenia; hona gai kimikoon etsaien ohiko argudioa. Halakorik oraindik frogatu ez bada ere, aluzinagarrien defendatzaileek ere onartzen dute gaiok psikosien katalizatzaile lana egin dezaketela, hau da, ezkutuan dagoen eskizofrenia atera dezaketela, dagoeneko horretarako joera dutenengan. Eskizofrenia eta haluzinagarriak lotuta badaude, ba al dago lengoaia eta eskizofrenia lotzerik?

Tximino eskizofrenikoa mezuan eman nuen Tim Crow genetistaren ikerketen berri. Lengoaia eta eskizofrenia, biak eraldaketa genetiko beratik datozkio gizakiari, haren arabera. Eraldaketa hori hominidoetan nola gertatu zen ikertzen ari da Crow, gaitza sendatzeko eta, bide batez, lengoiaren jatorria azaltzeko. Dena kolpe batez, ez da asmo makala.

Perretxiko eta onddo haluzinagarriak dira eraldaketa genetikoaren gakoa hor?

Picture 5

Tximinoa gurutzean

Aurrehistoriako oihanetatik, duela bi mila urteko Jordaniara. Ezaguna denez, Itsaso Hilaren inguruko kobazulo batean Nazareteko Jesusen garaiko hainbat idazki aurkitu zituzten hango artzai batzuk: Itsaso Hilaren Roiloak deiturikoak.

Idazki luzeok aztertzeko zientzialari talde bat antolatu zen. Zientzialari/hizkuntzalari haietako bat John Allegro zen (1923-1988). Ia bi hamarkada idazkiak aztertzen eman ondoren, 1968an hain zuzen, The end of the road izeneko liburuan, bere lanaren ondorioak aurkeztu zituen: Kristautasuna fede zaharrago baten (esenioen fedearen) imitazio engainagarria besterik ez da.

Baina benetako marka bi urte geroago egingo zuen, The sacred mushroom and the cross liburuarekin. Hartan zioenez, roiloek argi erakusten dute jatorrizko kristautasuna perretxiko haluzinagarrien inguruan antolatutako erlijio orgiastikoa zela. Halako kultuen ezaugarri tipikoak agertzeaz gain, hainbat xehetasun bitxi ematen dizkigu Allegrok: ostiari Jainkoaren gorputza esaten diote kristauek, Mexikoko indigenek perretxiko sakratuei Teonanacatl, jainkoen haragia, esaten dieten bezala. Jesukristo perretxiko haluzinagarri bat zela esan zuen Allegrok.

Are gehiago, gurutzearen jatorrizko sinboloa ez zen gaur egungo + , baizik eta Τ( tau ) hizki grekoa, eta bistakoa da azken honek perretxikoa irudikatzen duela, Allegroren aburuz. Bibliako paradisuko zientziaren zuhaitza perretxiko bat zela, alegia. Esenioek Asiako estepetako txamanismotik jasotako ideia, antza.

Jakina, kristorenak eta bi leporatu zioten Allegrori. Liburua suizidio akademikoa izan zen, baina pop kulturaren panteoian leku bat eman zion ikertzaileari.

Eta halere, Allegro ez zen lehena izan gurutzea Tau hizkiarekin lotzen.

  • Gurutzeak oso zaharrak dira eta Egiptotik datoz, antza. Tau zeinu sakratuari, gurutze formako gurtutako zutabeari, Thot esaten zioten egiptoarrek.

Hala idatzi zuen Jacques-Antoine Dulaurek 1805. urtean argitaraturiko Des divinités génératrices, ou du culte du phallus chez les anciens et les modernes liburuan. Hor dago Egiptoko Thot jainko-tximino haren aipamena, gurutzearen sorburu gisa.

Polemika nahietatik urrun eginiko azken liburu honek, pop kulturarekin zerikusirik ez duenak, mezu honetan jorraturiko ideia guztiak sintetizatzen laguntzen du: xamanen kuleto faltsua perretxiko haluzinagarriak, logos-a (eta eromena) eman zizkion tximinoari, eta kristautasunak istorio biologiko hau jaso du Thoten gurutzean kodetuta. Kode horrek gako bat du: Kixmi.

Baina hau ere, pop-filosofia da, haluzinagarrien eraginpekoa.

 Picture 4

Big Bang

-n -kargitaratuta
4


Big Bang bideoa egin dut elkarlanean Izarne Cardaba margolariarekin. Izarne da protagonista eta fondo gisa haren Big Bang margoa erabili dugu. Eli Laztangurenek irudiak hartu eta editatu egin ditu eta Izarneren garrasi eta oihuak oinarri erabilita, soinu banda sortu du. Albert Hofmann LSDaren aurkitzailea hil zen joan zen astean. Bideo hau da gure omenaldi xumea, alua eta (h)aluzinagarria, tximino lisergikoarentzat.


(Bideoa saltoka ikusten baduzu, konexio motela duzu. Ikusi ondo hemen, kalitate gutxiagorekin bada ere)

Giboiaren sakrifizioa

-n -kargitaratuta
8

Georges Bataille pentsalariak Dossier de l’oeil Pineal (Begi pinealaren txostena) testu bilduma harrigarria eta sailkaezina idatzi zuen 1927. eta 1930. urteen artean. Horren lehen partean agertzen da Giboiaren sakrifizioa testua.  Tximino baten inguruko erritual sadikoa deskribatzen du.

Testua (azkarregi) itzuli eta audio lantxo hau egin dut zuen gozamenerako. (Gezian klikatu abiatzeko).

Edo beste gailu honetan:

powered by ODEO

Bestela, hemen duzue irakurtzeko.

Giboiaren sakrifizioa

Oilarren kantu jasanezinaren esan nahia eguzkiarekin dago lotuta, gizakia harro eta garaile sentitzen delako zeruaren erdian ikusten dituenean bere kakak. Era berean, gauean, maitasun izugarria, bortitza, neska gazte baten espasmoa bezalakoa, abandonatu egiten da, unibertso erraldoi batean amiltzen da, izarrak txizatu izana barnean sentituta.

Sabela naturarekin lotzen duen itun samur hau berritzeko,  oihan ustel batek bere komun zulo ilunak eskaintzen ditu. Eguzkiaren argia desegiten da adarrik altuenetan. Emakume ingeles ilehori batek bere gorputz miresgarria ematen die hainbat gizonezko biluziren lizunkeriari eta irudimenari, eta estasian murgiltzen da, ustel usain bitxi batez.

Haren ezpain hezeak musutan irekitzen dira, padura goxo bat bezala, zaratarik egin gabe isuriko litzatekeen erreka bat bezala, eta plazerez itotako begiak ahoa bezain galdurik ditu. Besarkatzen eta ukitzen duten giza-piztien gainetik altxatzen du buru zoragarria, bortizki itsututa, eta haren begi handiak irekitzen dira, eromenez beteriko eszenaren aurrean.

Landareria oparoaren erdian, berriki eginiko lubaki borobil batetik gertu, giboi eme handi batek borroka egiten du, hiru gizonen eskuetatik askatzeko. Soka luzeekin lotzen dute. Aurpegi lerdoa du, are doilorragoa, eta haren izu-garrasi harrigarriei erantzun egiten diote tximinoen oihuek, adar altuetatik. Hegaztiak bezala lotu bezain laster, hau da, hankak gorputzaren kontra estututa, hiru gizonek jaitsi egiten dute eta buruz behera lotzen diote lubakiaren erdian lurrean sartuta dagoen hesola bati. Horrela, lurra jaten du garrasi izugarri bakoitzarekin, eta kontrara, ipurdiko koskor handiak, arrosa kolore bizikoa, zerura begiratzen du lore batek bezala. Soilik atal hori ateratzen da lubakiaren mailatik. Ipurdi horren lizunkeriak txunditu egiten du.

Prestakizunak amaituta, han diren gizonezko eta emakume guztiak lubakiaren inguruan jartzen dira: une horretan denak daude biluzik, denak plazerraren goseak eroturik, arnasestuka eta paroxismoaren atarian…

Ingelesa izan ezik, denak pala batez daude armaturik: lubakia betetzeko lurra banatuta dago euren inguruan. Giboi doilorrak, jarrera doilorrean, garrasi izugarriak botatzen jarraitzen du. Ingelesak keinu bat egiten duenean, denak hasten dira lurra palakadez botatzen lubakira eta, berehala, zapaltzen dute azkar eta zorabioa eragiten duen grinez. Horrela, di-da batean, bizirik lurperatzen dute pizti higuingarria.  

Isiltasuna nagusitzen da: begirada guztiak harrituta elkartzen dira lurretik ateratzen den eguzki uzki zikinean, odol kolore ederrekoan. Heriotzaren espasmoek astintzen dute era barregarrian. Orduan ingelesak ipurdi ederreko bere gorputz luzanga biluzia zabaltzen du, beteriko lubakiaren gainean: kaskezur faltsu burusoil horren haragi likitsua kakaz zikindurik dago, izar itxurako erdiko lorean. Are izugarriagoa ematen du hatz zuri ederrez ukituta. Inguruan, garrasia itotzen dute denek, izerdia lehortzen dute, ezpainak hozkatzen dituzte. Lerde arina erortzen da nahastuegi daudenen ahoetatik: asfixiak eta heriotzak gogortuta, haragi gorriko puspiloa gar nabar kirastuez betetzen da.

………………………………..

Jesubio nazkagarriaren gainean jarri du ingelesak musurik sutsuenak, gozoenak, ume okada txiki hori gertatu denean. Musuen soinu bitxia haragian zabaltzen zen, heste soinu okaztagarriren kirrikan. Egoera harrigarriak orgasmoak eragin zituen ikusle gaixoen artean; eztarri guztiak hasperen lakarretan itota zeuden, ezinezko oihuetan, eta begi guztiak zorabioaren malko distiratsuekin zeuden heze……………………………
……………………………………..

Eguzkiak botaka egiten zuen garrasi barregarriez beteriko ahoen gainetik, zeru zentzugabe baten hutsunean, mozkor gaixo batek bezala… Eta, era horretan, su eta espantu izugarriak ituna sinatzen zuen. Ezteiak ospatzen zituen, kiratsa duen zuloaren eta eguzkiaren arteko kopulazio txikia.

Altximia

-n -kargitaratuta
2

Fludd1

Zerikusirik al dute tximinoek alkimiarekin? Galdera hori egin nuen aurreneko mezuan, Jodorowskyren Mendi Sakratua filman agertzen den tximua gogoan. Robert Fludd pizkundeko alkimista aipatu nuen, adibide gisa, tximinoa eta alkimia sorreratik lotuta daudela baieztatzeko. Are gehiago, tximinoa dago zientzia guztien atzean.

Alkimia naturae simia zen Robert Fluddentzat, hau da, naturaren tximinoa edo imitatzailea. Fludd XVI eta XVII mendeen artean bizi izan zen eta sendagile, astrologo eta mistikoa zen, pizkundeko alkimisten adibidea. Alkimia ezagupen sistema osoa zen eta kimikaz gain, metalgintza, medikuntza, filosofia, semiotika, mistizismoa eta beste hainbat praktika biltzen zituen. Mesopotamian eta Egipton praktikatu zuten, baita antzinako Txinan ere (Taoistek hilezkortasuna lortu nahi zuten horren bidez). Europan modan jarri zen berriz, Pizkundean.

Jainkoaren Tximua / Naturaren Tximua

Pizkundeko pentsamolde aldaketa nabari da Jainkoaren tximino esamoldearen garapenean. Platonek artistak gaitzetsi zituen, gizakiak formekin engainatzen eta idealetik urruntzen dituztela argudiatuta. Eliza kristauaren sortzaileek haren ideia hartu zuten eta “egiazko” elizaren ondoan “gezurrezko simulakroak” asmatzen zituzten herexeak gaitzesteko erabiltzen zuten esamoldea, giza-harrokeriaren salaketa gisa. Jainkoaren tximino kategorian sartzen ziren artistak ere, batez ere, margolariak eta eskultoreak. Musikariak onargarriagoa ziren, berriz, musika abstraktuagoa delako. Erdi Aroan, Jainkoaren tximino esamoldea erabiltzen zen deabruaren sinonimo gisa.

Robert Fludd (1574-1637)


Pizkundean, ordea, aldatzen hasi zen ikusmoldea. Arteak eta zientziak deabruaren atzaparretatik askatu ziren eta bekatu zein harrokeria izateari uzti zioten. H. W. Janson artearen historialariaren arabera, Boccacciok sortu zuen ars simia naturae –artea naturaren tximino– kontzeptua, zentzu positiboan, ez artea(k) gaitzesteko, baizik eta goratzeko. Genealogia Deorum Gentilium liburuan Boccaciok iradokitzen duenez, natura imitatzen duenean, artista idealera hurbiltzen saiatzen ari da, kristauak, imitazionearen bidez, “Jesu kristoren tximinoak” izaten saiatzen diren bezala.

Hor ulertu behar dugu Fludd alkimistaren tximinoa. Alkimian eta okultismoan inon baino hobeto islatzen da ars simia naturae ideia. Utriusque Cosmi Historia lan entziklopedikoaren lehen bi liburukiak soilik argitaratu zituen Fluddek, horietako lehena 1617. urtean. Dena den, liburu horretan egitasmo osoaren planoa eman zuen alkimistak irudi honen bitartez:

Fludd-ezhandia


Integrae Naturae speculum Artisque imago (Natura osoaren ispilua eta artearen irudia) grabatuan (Jansonen ustez, Matthaeus Merianek egina), Gizakiaren, Naturaren eta Zeruaren alorrak irudikatu zituen Fluddek, zirkuluen bidez. Lurraren gainean, tximino batek esfera bat neurtzen du konpas baten bidez. Kate batez dago lotuta, eta katearen beste aldean emakume bat dago, biluzik. Emakumea ere kateaturik dago, hodei batetik ateratzen den esku bati lotuta. Hodeian Yaveh dago idatzita.

Jansonen arabera, hodeia Jainkoa da, emakumea Natura eta tximinoa “artea”, hau da, gizakien ezagutza mota oro. Zirkulurik barnekoena alkimia da: Ars naturam corrigens in regno minerali (Arteak natura zuzentzen du mineralen alorrean) leloa du idatzita. Hurrengoa nekazaritza da (Arteak naturari laguntzen dio landareen alorrean) eta, hirugarrena, abeltzantza.

Gizakiaren eginkizuna natura “zuzentzea” da. Ideia erabat modernoa da hori. Egun ere, sekulako indarra du (ingeniaritza genetikoa, horretan argiena).

fludd-tximino

Ars simia naturae ideiak azaltzen al du erabat Fludden tximinoa?

Bada gehiago hor, nire ustez. Jansonek berak ohartarazten du: tximinoa kateaturik duen emakumea marrazteko orduan, Isis jainkosa hartu zuten eredu, hau da, Ilargi Jainkosa Nagusia, emetasunaren sinboloa (adi aluaren gainean duen ilargiari). Gizontasuna tximinoa da, beraz, eta katetik lotuta du jainkosak.

Egiptoko eragina ote dagoen hor galdetzen dio Jansonek bere buruari. Cynocephaloak -babuinoak- Egipton ilargiaren gurtzarekin zuen lotura aipatzen du. Egiptoko artelanetan eta Pizkundean haien ereduari jarraiki eginiko piezetan, askotan agertzen da babuinoa, otoitz egiten bezala eta, askotan, itifaliko (zakila tente duela). Fludden tximinoa ere tradizio horren bidez ulertu behar izatea litekeena dela dio historialariak.

babuino

Babuino itifalikoa, 1470. urteko Florentziako grabatu batetik

Harrigarria iruditzen zait Janson haratago ez joatea norabide horretan. Izan ere, tradizioaren arabera,Thot Egiptoko jainkoak sortu zuen alkimia (idazkera eta beste arterekin batera) eta, Thot, babuino itxurarekin irudikatzen zuten askotan. Hermes Trismegistos bihurtu zuten gero eta haren liburuek –Hermetica– eragin handia izan zuten Erdi Aroko eta Pizkundeko alkimian.

Fludden tximinoa gizaki modernoa da, beraz. Deabru harrosko izatetik, artista izatera pasatakoa, jainkoaren tximino izatetik, naturaren tximinoa izatera. Gure mantal zuriko zientzialaria ere tximu hura da. Mundua neurtzen, kalkulatzen, disekzionatzen, jarraitzen du; urtegiak eraikitzen, mendiak zulatzen eta berdintzen, “natura zuzentzeko”.

Mendi sakratua

-n -kargitaratuta
Erantzun

mendia3

Mendi Sakratua filma egin zuen Alejandro Jodorowskyk 1973.
urtean, besteak beste John Lennonen diruarekin. Prozesu alkimikoan dago
oinarrituta istorioa. Jesu kristo eta tximinoa elkarrekin Mendi
Sakratura igoarazten ditu Jodorowskyk eta eskutik helduta jaitsiarazten
ditu, Mari Maddalen putaren bitartez.

Kaka urre bihur daiteke, literalki zein metaforikoki, hona Jodorowskyren alegia -edo eldarnio- alkimikoak frogatu nahi duena. Mendi sakratura igotzea hilezkortasuna lortzeko abentura da, sakrifizioa eskatzen duena: egoa sakrifikatzea, alegia. Gaiztakeria mota guztiak irudikatzen dituzten bederatzi pertsonaia, Jesukristo-lapur bat tartean, trebatzen ditu alkimista batek Mendi Sakratura igo daitezen. Gailurretik mundua kontrolatzen dituzten bederatzi jainkoak hil behar dituzte eta haiek ordezkatu.

mendia2

Jodorowskyk berak antzezten du alkimista -ingeles penagarriz, by the way-.  Filmaren protagonista nagusia lapur bat da, Jesukristo irudikatzen duena. Haren gorputzarekin molde bat egin eta dozenaka kopia egiten dituzte. Panpin horietako bat hartuta, prostituta talde batekin elkartzen da, prozesioan. Prostituta nagusiak, Maria Maddalenarena egiten duenak, txinpantze handi bat darama beti eskutik. Hemen duzue sekuentziaren bideoa.

Alkimistak urre bihurtzen du Jesukristoren kaka, beste sekuentzia ikusgarri batean. Proba eta neke askoren buruan Mendi Sakratura heltzen direnean, azterketa pasa dutela eta mundura itzultzeko agintzen die alkimistak familia sakratuari, hau da, Jesukristok, Maddalenek eta tximinoak osaturiko hirukoteari.

mendia4

Altximioterapia?

The Beatles taldeko George Harrison Mendi Sakratua filmeko protagonistetako bat izan behar
zuen, baina uko egin zion, ipurdia erakutsi behar zuelako gidoiak
eskatuta. Filmak zentsura pairatu zuen estreinatu zutenean. 35 urtez
bahituta izan zuen produktoreak –John Lennonen ordezkari Allen Kleinek-
eskubideen inguruko xextra baten ondorioz. Kopia piratetan baino ezin
izan da ikusi hamarkadetan. Iaz, azkenean, hitzarmena egin eta DVD-an
plazaratu zuten.

Filmak merezi du, irudi indartsuz beterik
dagoelako, Jodorowsky hainbatetan jasanezina egiten bada ere, handinahi
eta mesianista.

Zer egiten du hor kixminoak, ordea?

Jodorowskyren beste irudi txundigarri eta probokatzaile baina hutsal bat baino ez dela pentsatzeko tentazioa handia da. Zer ikusirik al dute tximinoek alkimiarekin?

Ez gutxi. Tximino batek sortu zuen alkimia, Egiptoko Thot jainko-babuinoak, gero Hermes Trismegistos deituko zutena. Tximinoak zientziaren-alkimiaren ikur gisa erabili zuen Robert Fludd alkimistak XVII. mendean.

Blog honetan ikusi genuen aurreneko batean Jodowskyk sorturiko Jesukristo buztanduna.

Nabarmentzekoa da ere bai, idazle, zinemagile eta esoterista txiletarrak Jainkoaren Tximinoa ideiarekin duen obsesioa. Aita Santu “faltsuak” irudikatzen ditu askotan bere lanetan, jainkoaren ordenuaren gezurrezko ordezkari gisa (goiko bideoan adibide bat dago, Jesukristoren figura batekin ohean dagoen Aita Santu Beltza, alegia).

Zentzu horretan, argigarria da Jodorowskyk Marilyn Mansonekin duen lotura. Mansonek Jainkoaren Tximinotzat du bere burua. Jodorowskyk “ofiziatu” zuen musikariaren ezkontza eta film bat prestatzen ari da Mansonekin: King Shots. Mansonek 300 urteko aita santu bat antzeztuko du horretan.

Ahaztu gabe, Mansonek ere tximinoa Jesukristoren rolean jarri zuen Disposable Teens bideoklipean.

Zimino esistentzialista

-n -kargitaratuta
4


dore2

Polydore Marasquin tximinoen uharteko zirkuan, uztaiaren-jauzia egiteko prest. Gustave Doré.


Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegik 1957. urtean idatzitako Orangutanen Uhartea ipuina nabarmendu du Markos Zapiain filosofoak Txillardegi eta ziminoa liburuan.  Tximinoen eta gizakien arteko hibridoak populaturiko uhartea irudikatu zuen Txillardegik, Tximinoen Planeta eleberria eta filma zabaldu baino urte batzuk lehenago. Halere, Orangutanen Uhartea narrazioaren aurrekaririk nabarmenenak XVIII. eta XIX. mendeko literaturan daude.

‘Gizakia tximinoen lurraldean’ egoera hori baino askoz zaharragoa da, edonola ere. H. W. Jansonen kontatzen du horren jatorria, blog honetan lehen ere aipatu dudan Apes and apes Lore in the Middle Ages and the Renaissance (1952) klasikoan. Erdi aroko Romuloren Alegiak deiturikoetan badago bat bidaiari bikote baten inguruan. Horietako bat gizon zintzoa zen, bestea, berriz, zuri hutsa. Tximinoen herrialdean daudela, tximuen erregearen aurrera eramaten dituzte. Ikusten dutena deskribatzeko eskatzen die erregeak. Zuriak diotso monarka indartsu bat eta haren kortea ikusten duela. Zintzoak, berriz, tximino koadrila penagarri bat besterik ez duela ikusten esaten du eta gogor jipoitu egiten dute.

Vulcano jainkoa Lemnos tximinoen uhartean nola babestu eta elikatu zuten kontatu zuen Bocacciok De Genealogia Deorum–en (1350. urtea inguru).

XVIII. mendean eta hurrengoetan sarri erabili da eskema, batez ere, garaian garaiko gizartearen egitura eta ohituren satira egiteko. Jonathan Swiftek Yahoo deituriko izakien berri ematen du Gulliverren Bidaiak liburuan (1726). Iletsu eta higuingarritzat jotzen ditu Gulliverrek yahotarrak, nazkagarriak, batez ere, gizakiaren antza izugarria dutelako.

Gulliverren bidaietaz eginiko parodia batek gehiago sakontzen du gaian. Ludvig Baron Holbergek danimarkarrak, uharte batean barik, Lurrazpiko erresuma batean jartzen du ziminoen gizartea, Nicolai Klimii Iter Subterraneum narrazioan (1741). Martiniako erresumako tximino pinpirin eta argiak deskribatzen ditu (Frantziako Louis XV. kortearen satira, Jansonen aburuz).

Nils Klim bidaiariaren abentura hauek arrakasta handia izan zuten garaian eta antzeko lanak inspiratu zituzten.

Dore1

Marasquin harrapatu eta preso daramate, tximinoek osaturiko zubi batetik. Gustave Doré.

Horietako nabarmenena Leon Gozlan judu-frantziarrak argitaratu zuen 1856. urtean: Les émotions de Polydore Marasquin. Itsasontzia hondoratu ondoren, tximinoek populaturiko uharte batera heltzen da Marasquin merkataria. Ziminoen buruzagi izatera heltzen da, konspirazio politikoaren bitartez. Gozlan kazetaria izan zen eta bere idazkien bitartez parte hartze zuzena izan zuen bere garaiko politikagintzan. Gustave Doré grabatugileak ilustrazio zoragarriak egin zituen liburuarentzat (mezu honetan jarri ditudan adibideak ez dira kalitate onekoak, baina ezin izan dut besterik aurkitu).

Gero etorri ziren Tarzan (1912), Tximinoen planeta (eleberria  1963, filma, 1967), eta bestelakoak…

Non dago, orduan, Txillardegiren originaltasuna?

Gizartearen satiraz landa, gizabanakoaren egoera ontologikoa bera jartzen du Txillardegik tximinoen ispiluan. Hibridazioa da hor giltzarria. Txilardegirenean ez dago dagoeneko funtsezko diferentziarik, muga ontologikorik, gizakia eta tximinoaren artean. Horregatik Txillardegik ez ditu jainkoak, merkatariak edo bidaiariak bidaltzen tximinoen uhartera, baizik eta zientzialariak. Hauen arrazionaltasuna hausten du tximuekiko indefinizioak eta eromenera eramaten ditu horietako asko. Txillardegiren istorioa tximinoen uharte zaharra da, Kafka irakurri duen esistentzialista posmodernoak revisited.