Joan den ostegunean aurkeztu zen Donostian nire Euskararen aztarnak Sardinian. Ari da hedabideetan oihartzuna izaten.
Pamielaren webguneko bideoa
Diario Vasco-n Felix Ibargutxik egindako elkarrizketa luzea. Garako kronika, Ariane Kamiorena (ez dugu aurkitzen Interneten). Bestalde, Euskadi Irratian Mezularian, Onda Vascan eta Bilbo hiria eta Halabedi Irratiaren Araba Hizpide programan ere egin dizkidate elkarrizketak.
Datorren asteazkenean, maiatzak 31, nire Euskararen aztarnak Sardinian? liburua aurkeztuko da hitzaldi baten bidez. Napar Zuzterrak Elkarteak antolatzen duen zikloaren barruan izango da.
Lekua eta ordua: Baigera Elkartearen aretoa, 19:00.
Hitzaldiaren bideoa, Elkarteak editatua. Milesker, Joseba.
“Egiari zor” esan ohi da egi-egia diogula azpimarratu nahi denean. Ba egiari oso gutxi zor dio Arabako Kultura Diputatuak Biltzar Nagusietako batzorde bati kontatu eta EFE agentziak jaso duenak. Halako batean “la señalización dentro del “opium” dio kazetariak, “oppidum” beharrean. Lapsus geniala. Biltzarkideak ez ote zuten galderarik egin? Esate baterako, zer egiten du orain Nuñezek? Zuzendari izaten jarraitzen al du? Ala zigortuta jarraitzen du? Nor da une honetan zuzendaria? Edota, noiz argitaratu behar dituzte zazpi urte hauetako aurkikuntzen berri ematen duten txostenak?
Eta denok buruan dugun galderari erantzunik ez: zer egingo du orain Diputazioak auzi judizialean? Correok iradoki bezala 250.000 euroko isuna eta 5-9 urteko kartzela eskatuko du Eliseo Gilen kontra, ala auzia artxibatzea frogarik ez dagoelako?
Hau ote da “la postverdad” famatua? Merezi du Koenraad Van den Driesschek Ama Atan egin duen sarrera irakurtzea.
Pamielak editatzen du eta 368 orrialde eta 160 bat ilustrazio izango ditu. Datorren larunbatean, maiatzak 27, Zarauzko Garoa liburutegian egingo da lehen aurkezpena (13:40) Literaturia Jardunaldien barruan Editore lanak egin dituen Jose Angel Irigarairekin hogei bat minutuko solasaldia.
Maiatzaren 17an artikulu hau agertu zen Berrian.
2017-05-17 / Juan Martin Elexpuru – Idazlea
Gauza jakina da izen bat baino gehiago izan ohi duela sarri leku batek. Batzuetan euskarazkoa/erdarazkoa (Iruña/Pamplona), beste batzuetan aldaera fonetikoa (Galdakao/Galdakano), eta abar. Kasuistika amaigabea da. Ez da beti erraza euskarazko izen «ofiziala» adostea. Batzuetan aukerak hainbat izaten dira, eta zenbat buru hainbat aburu. «Kriterio bat hartu eta beti aplikatu», esango du norbaitek, baina irizpide karratuek ez dute honetarako balio.
Euskaltzaindiak lan handia egin du leku-izenen normalizazioan, atzerriko zein etxeko. Etxekoak hartuko ditugu hizpide, Arabakoak gehienbat. Dena dela, aurrera jarraitu aurretik, garbi gera bedi akademiari diodan estimua, nahiz eta pentsatu guzti-guztia ere ez duela ondo egiten, eta noizean behin zirikatu egin behar dugula.
Goazen harira. 2016an argitaratu zuen «Euskal-Herriko leku-izenak» azken eguneraketa. Gauza jakina da bokal arteko [n] askotan galdu egiten dela leku-izenetan. Arabako –ana bukatuei begiratuko diegu lehenik. Zerrendaren arabera, ez dute [n] galdu: Erretana, Antoñana, Antezana, Zanbrana…, eta bai ostera Dura(na), Matura(na), Lopida(na), Subilla(na)… Erretana eta Dura(na) elkarren ondoan daude; zer pekatu egin ote du Dura(na)k azken silaba ken diezaioten, Erretana osorik geratu den bitartean? -ano: Abornikano, Aprikano, Bitoriano, Uzkiano…, baina Berrika(n)o, Miña(n)o, Zir(i)a(n)o, Zurba(n)o… -niz: Dordoniz, Trokoniz… baina Albe(n)iz, Apinaiz (Apellaniz), Argoma(n)iz, Ariz (Ariñiz). Apinaiz entzunda, zenbatek lotuko dute Apellaniz-ekin? Eta Ariz entzunda Ariñiz-ekin? –ona: Letona baina Estarro(n)a. Eta Labiano euskaraz Lubiao da, eta Undiano Undio.
Oker ez banago, Patxi Salaberri euskaltzain nafarraren ikerketa-lan bikainean oinarritu da Euskaltzaindia erabakiok hartzeko orduan. Araba/Álava, los nombres de nuestros pueblos (Euskaltzaindia 2016). Eta kriterioa honako hau izan dela dirudi: [n] gabeko forma dokumentatzen bada idazki zaharretan (zeharka bada ere), hori bihurtuko da izan ofizial; ez bada dokumentatzen, [n]duna hobetsiko da.
Euskara gaur arte gorde den lekuetan agian badu bere logika ofizial bihurtzeak gaur ahoz erabiltzen den forma: Galdakao, Zestoa, Fruiz… nahiz eta ohiko irizpide baten aurka joan, hau da, hitzak ahalik eta kontrakzio gutxienez idatzi behar direla, eta zalantzazko kasuetan forma zaharrei erreparatu behar zaiela. Honen harira, azken eguneraketan Sopelana-ren ordez Sopela hobesteak harrotu du hauts apur bat. Kontua da Araba gehienean badirela berrehun bat urte euskara galdu zela eta ahoz transmititu diren bakarrak forma osoak direla, «erdarazkoak». Eta euskara gorde den leku apurretan ere Durana esaten dela. Ahotsak.com: «Duranan eskolia euen. Duranan los rojos giñen». (Juana Elorza, Legutio 1927). «Guztixok joan giñen Duranara ihesi gerriai». (Angel Elorza, Legutio 1937).
-a artikuluarena da bestea. Elge-a, Larre-a, Murgi-a, Sarri-a, Hermu-a, Urizaharr-a… Agian Elgeko, Murgitik, Larrera… izango litzateke erabilera «jatorra». Baina nork erabiltzen eta erabiliko ditu horrela? «Larrera noa bihar» esanda, zer ulertuko du entzuleak? Ahotsak: «Estraperlua, ardaua be bai, ekartera zeretik, Larreatik» (Pedro Urteaga, 1931 Goroeta, Aretxabaleta).
Zein da hor aurreko herria?, galdetzen digute bisitariek Arabako Iruñan. Trespuentes, erantzuten diegu. Hiru zubi daude ala?, ohiko galdera. Beti egoten da norbait dakiena Transponte(m) latin-izenaren desitxuraketa dela, eta «zubiaz bestaldekoa» esan nahi duela. Eta beste norbait Euskaltzaindiak Tresponde proposatzen duela entzun duena. Azaltzen dugu aldaera hori ere agertzen dela dokumentazio zaharrean eta badirudiela euskaraz forma hori erabiltzen zela garai batean. Baina hori nahikoa arrazoi da izen ofizial bihurtzeko? Eta epaia aho batekoa izaten da: edo forma zaharra, etimologikoa, Transponte, edo (eta hobe) gaur egungoa, Trespuentes, baina ez Tresponde, paper zahar batzuetan galdua dagoena eta inongo aukerarik ez duena jendearen ahotan sustraitzeko.
Nire ustez auzi hau ez da huskeria, filologoen arteko xestra. Ezin dugu nahasmena sortu edo areagotu leku-izenekin. Durana/Dura edo Argómaniz/Argomaiz bezalako bikoteek, bide-seinaleetan-eta ikus daitezkeenak, harridura eta nahasmena besterik ez dute sortzen. Zer ulertu behar da, bata gaztelerazkoa dela eta bestea euskarazkoa? Batzuetan ebitaezina izango da bikoiztasuna, baina ahalik eta gutxien izan daitezela. Duranako Ikastolari Durako Ikastola deitu behar ote zaio aurrerantzean? Zer iritzi dute guraso eta irakasleek? Gonzalez de Durana abizendunak ere aldatu beharrean izango ote dira?
Nire iritziz, zonalde erdaldunduetan bakean utzi behar dira bokal arteko n-ak: Durana, Zurbano, Argomaniz…; eta –a eta guzti deklinatu behar dira: Murgiatik, Larreara, Elgeako…
Ondo ulertu badut, Nafarroako Gobernuak Euskaltzaindiaren izendegi ofiziala erabiliko omen du praktikan, nahiz eta «ofizial» bihurtzeko zenbait pauso eman beharko diren. Nafarroako izendegia Arabakoaren irizpide berdinaz eginda dago (Arróniz/Arroitz). Nire ustez, gobernuak hanka sartze handia egingo luke akademiaren izen-zerrenda hitzez hitz ezarriko balu. Beste buelta bat eman behar zaiolakoan nago, eta horretarako bada zentzunik eta toponimian aditurik Nafarroan.
Dokumentazioa, toponimia historikoa, fonetika… inportanteak dira, baina ez dira nahikoa horrelako erabakiak hartzeko orduan.
Blog honetan atalka argitaratu nuen autoaren kritika, euskeraz. Orain osorik jaitsi daiteke pdf-an, eta gaztelerazko bertsioa ere bai. Gustokoa baduzu, zabaldu zure inguruan, mesedez.
euskeraz eta gazteleraz
Enrike Ruiz de Gordoa Gasteizko Udaleko Kultura Zuzendaria izan da urte luzez, 2016an erretiroa hartu zuen arte. Radio Vitorian hitz egin du gaur. Audioa.
‘Con el caso Iruña Veleia se ha destruido la vida personal y profesional’ 15/05/2017
Enrike Ruiz de Gordoa reflexiona sobre el caso Iruña Veleia, a la espera de saber si finalmente se celebrará juicio oral, de un caso “que ha destruido la vida personal y profesional” del equipo.
Uno de nuestros “guadianas alaveses” vuelve a ponerse en primer plano. Es el denominado Caso Iruña-Veleia, vinculado al yacimiento arqueológico donde estuvo situada la ciudad romana más importante del País Vasco. Un yacimiento alavés que, a lo largo de los muchos años de excavación, ha posibilitado sacar a la luz piezas muy interesantes que se pueden ver en el Museo Bibat de la Diputación Foral de Araba/Álava e incluso en alguno de la capital del Reino de España.
El caso Iruña-Veleia se remonta al año 2006 y desde marzo del 2009 está judializado y para el que, por fin, después de un largo recorrido en el tiempo, se abre un proceso contra los responsables de las excavaciones, a quienes la jueza imputa estafa económica vinculada a las ayudas recibidas y daños al patrimonio. Se puede abrir juicio en el que, las personas imputadas podrán, por fin, hablar, demostrar su trabajo, sus informes y defenderse en un proceso limpio ya que, hasta la fecha, el caso tiene ya una sentencia y condena pública, incluso la de algunos medios de comunicación y redes sociales. Para nada se ha respetado la presunción de inocencia que asiste a toda persona.
Este caso ya ha logrado, sin juicio, la destrucción de la vida personal y la carrera profesional de los responsables de equipo de Lurmen. Una carrera de larga trayectoria, de excelentes trabajos. Una trayectoria desprestigiada asociándola, malévolamente, a la burda falsificación de las pinturas rupestres que un seráfico estudiante realizó en la cueva Zubialde que el 13 de mayo de 1991 fue presentada como la Capilla Sixtina de la Prehistoria. Un lastre que no puede empañar el magnífico trabajo que, desde el ámbito de la arqueología en nuestro Territorio Histórico de Araba/Álava, ha sido siempre muy importante, antes de la mano de figuras de enorme prestigio como José Miguel de Barandiaran o Domingo Fernández de Lezeta Medrano, o de las nuevas hornadas de jóvenes y experimentados arqueólogos que trabajan e investigan en nuestra comunidad.
Desconozco qué nos va a deparar el proceso abierto, ni si se va a poder demostrar algo mediante contrates de investigación, incluso de carácter internacional o si se van a poder solicitar nuevas analíticas, o si se va a tener en cuenta el trabajo de la Plataforma SOS Iruña-Veleia. Pero sí soy conciente de que, a lo largo de todo este tiempo, hemos visto y asistido a rivalidades, a luchas por posibles cambios de paradigmas científicos, a reticencias por debatir posibles aperturas a nuevas etapas con otros equipos, a contrastar otras evidencias, sobre todo desde el plano lingüístico del euskera o de la religión
Todo viene por algunos de los grafitos, cerámicas con inscripciones, entre ellos algunos considerados por algunas personas como excepcionales y para otras, falsificaciones que, en estos años, se han convertido en arma arrojadiza. Uno de ellos representa, casualmente, un Calvario, que es en lo que se ha convertido su vida durante este tiempo, y en un pimpampún mediático que incluso aprovechan mezquinos anónimos para hacer el mayor daño posible.
Es tiempo para no precipitarse, para poner sobre la mesa todos, todos los informes de todas las partes, aunque hubiera sido de justicia haberlo hecho antes de llevar este tema a la Justicia. Por fin Eliseo Gil Zubillaga y colaboradores podrán defenderse de los indicios recogidos en la instrucción ante la comunidad científica y judicial.
Gauza jakina denez (guretzat, baina ez dirudienez, hedabideentzat), 2015eko urtarrilean hasita, ostegunero biltzen gara Eliseori gure elkartasuna adierazteko eta Iruña-Veleiarekin egiten ari den injustizia salatzeko. Tarteka, Justizia Jauregiaren aurrean ere manifestatzen gara. Bilkurekin jarraituko dugu, eta gogo handiagoz gainera, injustizia areagotzen ari den garai honetan. Azpian, joan den osteguneko argazkia.
2017-05-11
Joan den astean elkarrizketa egin zidaten Goiena Telebistan Txomin Madina kazetariaren eskutik. Hemen ikus daiteke.
8.- “Unanimidad científica”? Diputazioak faltsutasuna dekretatu zuen egunean (2008-XI-19) txosten bakarra zegoen entregatuta
Hona hemen txostenen sarrera-datak, zigiluen arabera: Gorrochategui: 2008-VI-25; Cipres-Santos: 2008-XI-20; Trebolle: 2008-XI-24; Azkarate: 2008-XII-3; Lakarra: 2008-XII-3; Nuñez: 2008-XII-4; Galán: 2008-XII-10; Velázquez: zigilurik gabe; Madariaga: zigilurik gabe; Legarda: zigilurik gabe.
J. Lakarra, A. Azkarate et alii, J. Núñez eta J.M. Galánen txostenen erregistro-zigiluak
Unanimitate zientifikoa? Ziur asko zenbaitek bere txostena hasi ere egin gabe izango zuen egun horretan. Presaka eta korrika egindakoak direla ematen dute batzuek.
Garbi dago 448. Agindu Forala eta Batzordearen ondorioen agiria ez zirela egun horretan idatzi, eskuan entregatu baitzitzaizkion eguerdian Eliseori. Lau egun lehenago, astelehena, bilera izan zuten Batzordean agintzen zutenek erabakiak hartzeko. Zera irakurtzen dugu Ama Atan: “Este proceso puramente político es activado el 15 de noviembre 4 días antes de la última reunión de la Comisión. Es cuando se reúnen el Director de Euskera, Cultura y Deporte, del Jefe de Servicio de Museos y de la Secretaría General de la Diputación Foral de Álava para la evaluación de la situación actual del yacimiento (Declaración de Iciar Lamarain en la Comisión de Euskera, Cultura y Deporte de las JJGG de Álava del 3 de julio de 2014). La intención de la reunión es clarísima, el traspaso del yacimiento a la universidad vasca, como está plasmado en las pseudo-conclusiones escritas por el Jefe del Servicio de Patrimonio Histórico-Artístico y Arqueológico (también redactadas con antelación a la reunión de la Comisión)”.
Ikusten denez, Lurmen aztarnategitik botatzeko erabakia azpikeriaz, gezurrez eta balizko prebarikazioz josia dago.
9.- Eliseoren kontrako isun-proposamena: 600 euro grafito bakoitzeko, 240.000 euro denera
Idazkunak eta marrazkiak zeramika, hezur, adreilu eta beirazko pusketen gainean eginda daude. Grafitorik ez duten pusketak zakar-pilara joaten dira ia guztiak, ez badute ertz bereziren bat edo horrelako zerbait. Beraz 400 pusketa horien balore materiala zero da, edo zerotik hurbil dagoen zifra bat. Zer balore zientifiko eta historiko dute zaborretara joan ohi diren zatiak? Non arraiotik ateratzen du epaileak pusketa bakoitzak 600 euro balio duela?
10.- Azken gogoetak
Autoan esaten direnak jorratu eta komentatu ditugu goian. Baina esaten ez dituenak eta esan beharko lituzkeenak ere komenta litezke. Epaileak ez du aipatu ere egiten benetakotasunaren eta praxi arkeologiko egokiaren aldeko hogeitaka txosten mardul burutu direla, eta horien sinatzaileen artean E. Harris, R. Colmenero, U. Fritz, R. Baxarias edo L. Silgo bezalako adituak daudela; beren prestigio profesionala arriskuan jarri arren, inork ez duela euro bat ere jaso trukean. Ez du aipatzen Batzordekide bat, bi txosten sinatu zituen J. Nuñez jauna, zuzendari berri izendatu zutela, epaile eta onuradun izan zela, eta karguan egon den zazpi urteetan imagina daitekeen gestiorik desastrosoena egin duela. Sei hilabetez kargutik eta unibertsitateko klaseetatik kendua egon dela, klaseetara zelabait joateagatik. VELEIA jartzen duen arari buruzko txostenaz gain, ez duela ezer argitaratu, Plan Zuzendariak horretara behartu arren, eta bere lehen langintza hondeamakina handi batez ia hamar mila metro karratu harrotzea izan zela. Gaur egun pena ematen duela aztarnategia ikusteak, eta haren bisitari-talde ia bakarrak benetakotasunaren aldeko mugimenduak erakarritakoak direla. Luze jarrai genezake bide honetatik baina honetan utziko dugu.
Zortzi urte eta erdiko tortura sufritu behar izan dute auzipetuek, batez ere Eliseo Gilek. Eta hori gutxi balitz, orain epaiketa etorriko da, itxura guztien arabera. Eta diru-isunaz gain, ez ginateke harrituko kartzela-zigorra ere eskatuko balu akusazioak, nahiz eta akusatzeko ebidentzia txikienik ere ez izan eskuetan, gorago ikusi dugun bezala.
Egoera honen aurrean, zer egingo du Arabako Diputazioak? Lanean jarriko ditu bere zerbitzu juridikoak auzipetuen kondena bilatzeko, kartzela barne? Ez dakigu, datozen egunetan argituko da. Hala egingo balu, krudelkeriaren goren gradura helduko litzateke. Urte hauetan izan dugun esperientziaren arabera, zera da iritzi zabalduena faltsutasunaren aldeko mugimenduaren barnean: “Eliseo ez da izan, hori badakigu, ziria sartu diote, beste norbait izan da”. Zenbat aldiz entzun dugun hau! Instrukzioak ere garbi utzi duen gauza bakarra horixe izan da: ez dagoela inolako frogarik Eliseoren kontra. Hori jakinda ere, Foru Aldundia ensañatu egingo da lehengo zuzendariarekin? Ez nuke egon nahi erabaki hori hartuko duten pertsonen larruan. Ez kontzientziak bakarrik, Historiak ere kontuak eskatuko dizkie ziur asko, eta uste baino lehenago, beharbada.
Zer egingo du Fiskaltzak? Ez dakigu. Orain arte geldi egon da. Erakunde biek, diputazioak eta fiskaltzak, aukera ederra dute auziaren artxiboa eskatzeko, baina, ikusiak ikusita, ezin itxaropen handirik izan.
Eta zer egingo dute alderdi politikoek? Gobernuan daudenek badakigu Diputazioari orpoz orpo jarraituko diotela, baina oposiziokoek? Zer egingo dute EH Bilduk, Podemosek eta Irabazik? Otzan-otzan onartuko dute besteek egiten dutena, “justiziak erabaki dezala” esango dute, orain arte bezala? Justiziak erabakitzen duena onartzeko prest egoten zarete beste kasuetan? Egunkaria, Otegi, Cabacas…? Ala zuen iritzia aldarrikatu eta hortzak erakusten dituzue? Baina ez dezagun itxaropena galdu, oraindik astia dago kritiko agertzeko, eta, esate baterako, analitika berriak eskatzeko. Ikusiko dugu.
Auzi honetan pilatu den bidegabekeria eta zentzugabekeria ezagututa, ez dakit zuzen ala oker, baina batzuetan ondorio honetara heltzen gara: Hau “estatu-arazo” bihurtu da, eta ez du arrazoiak agintzen, “estatu-arrazoiak” baizik. Euskalduntze berantiarraren auziak pisu handia hartu du, eta “arrazoi” horri zenbait unibertsitariren arrazoi akademikoak eta krematistikoak gehitzen bazaizkio, irtenbide iluna du auziak. Baina zein estatuz ari gara? Zer egiten dute alderdi abertzaleek eta pertsona euskaltzaleek estatu horren sasi-interesei babesa ematen?
Lurmenek zein auzia argitzearen aldeko mugimenduak mila aldiz proposatu dute IRTENBIDEA : pieza esanguratsuenen multzo bat aukeratzea eta berme osoa eskaintzen duten Arkeometria laborategietan aztertzea. Adituen iritziz, gauden puntuan egonda, gutxienez hiru laborategi beharko lirateke. Agian hezurrezkoak (berrogei bat) Euskal Herrian bertan azter daitezke, gauza jakina baita gurean daudela hezur-irakurlerik onenak.
Helduko da bertsolariek VELE(G)IA, ARGIA eta EGIA sarri errimatuko duten eguna. Hala izan bedi!
Juan Martin Elexpuru, SOS Iruña-Veleiako kidea, 2017 maiatzak 9
