Eskerrik asko, neskak, erretratuarengatik.

Argazkilari batek tximinoekin eginiko lan harrigarriaz mintzatu nintzen Pasioa, James Mollisonen arabera mezuan. Tximinoen aurpegien argazki erraldoien erakusketa Manchesterren jarria zuen artistak. Ingalaterrako hiri euritsura (Fucking Rainy Manchester, esaten diote han) joateko modurik ez nuela idatzi nuen. Baina hiru neska gazte donostiar hauek han egon ziren, Mollisonen tximuak ikusten.

Hor dituzue, ezkerretik eskuinera, Ana Jaione, Silvia eta Zaida. Atzean Haidar (ezkerrean) eta Bonny.

Haidarrek nesken adin beretsua du, nerabea da, baina oso bestelako bizitza izan du.

Erretratuak erretratu baten barruan. Gizakiak eta tximinoak. Hainbat geruza sinboliko bata bestearen gainean, argazki batean. Simioen esan nahia aztertzen duen zientzia zein da?

Simiotika.

Tximuaren urtea izan zen 1969.a egutegi txinatarraren arabera. Ongi dakit hori, ni urte horretan jaio nintzelako. Azken 12 hilabeteak ere tximinoaren urtea izan dira niretzat. Urtebete da blog hau kaitik atera zela ozeano ilunak zeharkatzeko Kixmiren bila. Joseph Ratzinger Eliza Katolikoaren buru izendatu zuten egunean hasi zen KIXMI bloga, eta hor ditugu kristau sutsuak goiko argazkian, atzo bertan Erromako San Petri plazan, Jesukristo Superman dela aldarrikatzen.

Bidaiaren lehen zati honen balantzea egiteko ordua dela iruditzen zait. Bide batez, irudi, ideia eta testu anabasan egon daitezkeen ildoak eta koherentzia apurra ikusteko aukera eman dezake atzera begiratzeak. Hona Kixmiri buruz urtebetean bidera atera zaidana.

1. XX. mendearen amaieran minbiziak jota hilzorian zegoen margolari batek azken koadroa egin zuen. Irudian margotu zuen azken gauza KIXMITRON hitza izan zen.
2. Ameriketako Estatu Batuetako musikari batek Jainkoaren tximino bat naiz abestu zuen. Kantarekin bideo bat egin zuen. Bideoan txinpantze bat gurutze batean kulunkatzen zen, eta Jesukristoren lekua hartzen zuen Azken Afarian.
3. Idazle batek KIXMI botere totalitarioaren errepresentazioa dela idatzi zuen. Inperioaren gezurra salatzeko hereseek erabilitako formula bat da KIXMI, tren batean esan zidanez.
4. Botere gosearen zentzugabekeria tximinoen bidez irudikatu zuen zine zuzendari batek, Lope de Aguirre protagonista duen pelikula batean.
5. XX. mendearen hasieran tximino buruz apainduriko gurutze bat aurkitu zuen lurperaturik AEBetako idazle batek Hego Kalifornian, hango indioek egina, omen.
6. Hegoafrikako artista batek giza-tximinoak eta ikonografia kristaua erabili ditu Apartheid-a salatzeko.
7. Irakurle batek tximino panpinak gurutziltzatu zituen, argazkiak egin eta bidali egin zizkidan, erronka gisa edo.
8. Imitazioaren bitartez, tximino bat gizaki bihurtu eta gizakia baino gizakiago izatera heldu zela kontatu zuen idazle batek.
9. Egipton tximinoak jainko izan zirela azaldu nuen. Thot jainko babuinoak Jesukristorekin duen parekotasuna aztertu nuen.
10. Artista batek Bilboko Guggenheim museoa suntsitzeko kanpaina abiatu zuen. Museoaren hondakinak tximino orrolarien bizileku bilakatuta irudikatu zituen.
11. Gizakiaren eboluzioaren une batean mutazio genetiko batek mintzaira garatu zuen, eta mutazio berak eragiten dizkio psikosiak gizakiari. Teoria hori ikertzen dabilen psikiatrak esan zidanez, gizakia tximino eskizofreniko gisa defini daiteke.
12. XVI. Mendeko grabatugile baten ikonografian tximinoak duen sinbologia aztertu nuen, eta beste tximinoaren amabirjina bat aurkeztu nuen.
13. Hanuman Indiako jainko-tximinoaren berri eman nuen. Mendebaldeko mitologiako hainbat pertsonaiaren aitzindaria izan zitekeela azaldu nuen, besteak beste Jesukristo eta Superman.
14. XVI. Mendeko Italiako margolari batek Inkisizioarekin izaniko arazoen berri eman nuen. Besteak beste tximino bat sartu zuen Jesukristoren Azken Afarian, eta inkisidoreei ez zitzaien oso egokia iruditu. Margoan tximinoa aurkitzeko lehiaketa antolatu nuen, eta irakurle batek eraman zuen saria (gorila bat, nola ez).
15. Azaroaren 27an Eliza Katolikoak San Buda eguna ospatzen duela kontatu nuen. India eta Mendebaldearen artean mitoak nola trukatu diren agertzeko adibide bat da San Josafaten istorioa.
16. Kristautasunaren historiaz munduan dagoen aditu handienetako batek zera esan zidan hitzez hitz: Jesukristo plagio hutsa da.
17. XX.mendeko artearen abangoardian Picassok eta beste hainbat tximinok izaniko garrantzia azaldu nuen.
18. Gizakien eta tximinoen DNA ikertu dituen zientzialari korear batek azaldu zidanez, txinpantzeak hurbilago daude gizakietatik beste tximinoetatik baino, eta Homo generoan sailkatu beharko lituzkete.
19. Tximinoak pertsona gisa erretratatzen dituen argazkilari baten istorioa kontatu nuen, eta tximinoen pasioaz mintzatu zitzaidan artista.
20. Kixmi euskal mitologian elementu arrotza dela esan zidan antropologo batek, eta ikerketa hau ezerezean geratzeko arriskuaz ohartarazi ninduen.

Hau da balantzea. Litekeena da datorren urtekoa ere antzeko saltsa-maltsa izatea. Hau ez da zientzia, badakit. Balekotzat hartzeko oso posmoderno izan behar duzu. Eta edonola ere, sumatzen da dagoeneko KIXMI hirutasun santuaren sinbolo perfektua dela. Tximinoak, gizakiak eta supergizakiak osaturiko hirukiarena, alegia.

Ez, ez naiz alferrarena egiten ibili.

Ez dut mezurik sartu azken egunotan, beste zeozertan ibili naizelako.

Trapero maixu handiari jarraikiz, blog hau bideoz hornitzen jardun dut. Askotan aipatu ditut filmak mezuetan, zeluloidean ere jesukristo-tximinoaren bila. Orain arte pelikulen fotograma pare bat jartzera mugatu naiz. Aurrerantzean, ordea, intereseko sekuentziak sartuko ditut YouTube bideotegiaren bitartez.

Irudi kalitatea ez da oso ona, eta soinua desfasaturik agertzen da gehienetan, baina, beharbada, traba beharrean abantaila da hori. Izan ere, irudion copyrighta duenak ez du horrela kexatzeko aitzakiarik, argi geratzen delako bideoak gaiak dokumentatzeko jartzen ditudala.

Hona orain arte jarri ditudan bideoen inventariuma:

1. David Bowieren erloju biologikoa
2. Tximinoen planeta
3. Kafkaren tximinoa
4. Aguirre Lehendakaria

Barkatu zilborrari begirako mezu honengatik, laster batean zeozer mamitsuago jarriko dut.

Banpiro pelikula batean aurkitu ditut erloju biologikoaren gaia ilustratzeko irudiak, KIXMI blogarentzat propio egindakoak dirudite.

Gizakien eta tximinoen erloju biologikoaren inguruko azalpenak eman zituen Hego Koreako zientzialari batek Gizatiarra Gizatiarregia sarreran. Gizakiaren zein txinpantzearen erloju biologikoa hurbileko beste espeziena baino askoz geldoagoa dela aurkitu du Soojin Yi biologoak. Horren ondorioz, txinpantzea gizakiarekin batera Homo generoan sartu beharko luketela esaten zuen Soojinek.

Espezie batek sexu heldutasunera heltzeko zenbat urte behar dituen, eta, azken finean, zenbat urte bizi daitekeen markatzen du erloju biologikoak.

The Hunger 1983. urteko filmean (El Ansia jarri zioten gazteleraz, El Hambre zuzenagoa litzateke) hilezkortasunaren gaia jorratzen du David Bowie, Catherine Deneuve eta Susan Sarandon hirukoteak. Ez da pelikula borobila, baina fina eta originala da bere generorako. Horrez gain, emakumeen arteko amodioa ikuspegi elegante batez (Lesbianismo chic, esan diote) jorratu zuen lehen film komertziala izan zela diote batzuk.

Bowie eta Deneuve banpiroak dira. Deneuve da banpiro nagusia, egia esan, Bowie bigarren mailako xurgatzaile bat da, Deneuvek bikotetzat harturikoa. Euren biktimen odolari esker jarraitzen dute gazte. Bowiek arazoa du, ordea, erloju biologikoan. Mendeak bizi ondoren, ordularia azkartzen ari zaio eta zahartzen ari da, laster hilko da (banpiroak hiltzen direla esan badaiteke).

Sarandon tximinoen erloju biologikoarekin jolasten dabilen zientzialari bat da. Lortu du tximuen erlojua azkartzea, baina ez daki erlojua gelditzen edo atzeratzen. Jakingo balu, hilezkortasunaren giltza izango luke.

Bowie zientzialariaren laborategira joaten da konponbide bila, baina zorotzat hartzen dute. Itxarongelan aspertzen uzten du Sarandonek.

Esperimentuotan erabilitako tximu baten zahartze eta usteltze prozesua erakusten du guri interesatzen zaigun sekuentziak. Bowie nola zahartzen den ikusten dugu, paraleloki. (Azpian duzuen bideoa ikusteko arazorik baduzue, idatzi mesedez konpon dezadan).

Pelikulan etengabe egiten diote erreferentzia Egiptori eta hango babuino-jainkoei. Deneuve antzinako Egiptotik datorrela iradokitzen dute.

Momiak eta banpiroak hilezkortasun nahiari emaniko erantzunak dira. Ziurrenera, filmaren gidoilariak (edo hobeto esanda, Whitley Strieber oinarrizko liburua egin zuen idazleak) William S. Burroughsen azken hiru eleberrietatik (The place of the dead roads nobelatik batez ere) atera zuen Egiptoren, momifikazioaren eta banpirismoaren inguruko loturaren ideia.

Azpiko irudian, The Hungerreko banpiroek biktimak hiltzeko erabiltzen dituzten laban txikiak. Egiptoko Ankh gurutzearen forma dute, hau da, bizitzaren eta hilezkortasunaren sinboloarena. Litekeena da Ankh sinboloa Kristauen gurutzearen aitzindaria izatea.

Artean eta literaturan behin eta berriz agertzen diren betiko gaiak. The Hunger filmean, pop kulturako azpi genero batean, ditugu tximinoak, gurutzeak, eta hilezkortasunaren promesa. Umberto Ecok arrazoia zuen, ez dago funtsezko diferentziarik goi mailako kulturaren eta kultura herrikoiaren artean, tximino batzuk gorabehera.

Ez gaude bakarrik Tximinoen Planetan.

The Daily Monkey ekimen bitxia da. Egunero tximinoei loturiko irudi eta testu labur bana argitaratzeko helburua du ingelesezko blog honek. Duela bi aste hasi ziren lanean. Eta uste baino zailagoa dela konturatu dira dagoeneko.

Horregatik, asteburuetan atseden hartzea eta tximinoak soilik astegunetan argitaratzea erabaki dute.

Astegunetako tximinoa da, beraz, izen egokia.

Tximino bat egunero, zer garen gogoratzeko.

Harrituta nago oraindik Idoia idazle eta argazkilari trebeak Indiatik ekarri didan opariarekin. Sekulako argazki-erreportaia egin du Hanuman eta tximino sakratuen gurtzaren inguruan, Kixmi blogarentzat.

Erabat bizirik dagoen tradizio baten erretratua dira irudiok. Hanuman bizirik dago, tximino jainko haragiztatuek eta Indiako hainbat hiriko milioika biztanleek plater beretik jaten dute egunero.

Ikusi bestela… Hona Idoiaren txostena:

Indiara joatekoa ginela eta, enkargutxo batekin etorri zitzaidan Eli, ea Hanumanen irudi bat ekarriko nion handik. Hanuman? Entzun gabe neukan nik tximu-jainkoaren berririk.

Tximu Eroen erresuman

• Noian zonan ez dakitt halakoik egongo dan, baina, bestela, ekarriko dotsut.

Ez genuen luzaz bila jardun beharrik izan: iritsi bezain pronto, Hanumanen omenezko tenpluak ikusten hasi ginen, han eta hemen: Delhin, Varanasin, Bundin, Pushkarren, Jaipurren. Eta tximuak ere bai, nonnahi: hoteleko balkoian, adibidez.

Bi tximu mota daude: aurpegi beltza dutenak oso lasaiak dira, baketsuak; aurpegi eta ipurdi gorrikoek, ordea, jenio bizia dute, eta haserre aurpegia. “Tximu eroak”:http://www.travelintelligence.com/wsd/articles/art_754.html ere deitzen diete.

Laztangurenentzat atera nituen argazkiak, azalpenekin:

Tximuen Tenpluko bi irudi, hasteko.

Varanasi

Ohituta egon beharko lukete, tximua guretzat katua bezala delako indiarrentzat, baina argazkiko neskatoak izu aurpegiarekin begiratzen zion tximu mutur-gorriari. Tximuak aurrera egiten zuen bakoitzean, berak atzera, beldurtuta. Egingo zion zerbait!

Bizikleta-rickshaw (taxi) gidari bat. Varanasi kanpoaldera joan nahi genuen, 10 kilometrora zegoen toki batera (Saarna), eta berak eramango gintuela esan zigun. Guk ezetz, motorickshaw bat hartuko genuela, bidea luzea zela eta. Baina ez zegoen amore emateko. Haize zizpuru bat bezalakoa eta ez oso gaztea izan arren, indartsua zela zioen. Bekokian margotuta zituen marrak erakutsi zizkigun, irribarrez: “Hanuman! Strong!”. Tximu-jainkoak ematen ei zion indarra. Berarekin joan ginen, eta bide erdi bizikletatik jaitsita egin zuen, bultzaka. Baina ez genuen barre gutxi egin, bozinarik ez zuenez ahoarekin ateratzen baitzituen hotsak. Elementu ederra!

Ume talde bat, Hanumaren tenplu baten aurrean. Hasieran bi haur ziren, baina argazki makina ateratzea Doneteak ateratzea bezala da!

Bundi

Hori tximu pila! Bai, hori pentsatu genuen guk ere. Aurpegi beltzekoak zirelako gerturatu ginen. Eta lasai-lasai jarraitu zuten, gu han ez bageunde bezala. Besteak izanez gero… igual kulerotan etxera!

Eserita, elkarri zorriak kentzen…

Tximu txikia izan zen asaldatu zen bakarra. Jakin-minez etorri zen guregana.

Egun berean, tximu muturgorriak ere ikusi genituen, Bundiko beste toki batean:

Tenplu baten aurrean zeuden, han jaten ematen zietelako. Tenplu horretako estatua gurtua, berriz, hurrengoa da. Ez du tximua ere ematen, baina tira!

Aurrerago beste tenplu bat zegoen, eta bertako zaindaria ere irten zen, gure bisitarekin harrituta. Egia esan, gautzen ari zuen, eta seguruenez lotan harrapatuko genuen.

Honek ere txerri itxura handiagoa du tximuarena baino, ala?

Pushkar hiri sakratua da, erromes askoren topagunea. Tximuak lasai asko esertzen dira haiekin.

Pushkar

Mutiko bat hanuman jainkoz jantzita.Rupia batzuk eskatu zizkigun argazkiaren truke. Gameluen azoka ezaguna zegoen Pushkarren, eta turistei dirua ateratzeko hamaika modu asmatzen dituzte. Baina argazkia polita da, ezta?

Jaipurreko Tximuen Tenplua muino baten gainean dago. Gu ginen turista bakarrak. Aldapa luzearen alde banatan, tximuentzat kakauesak saltzen zituzten emakume eta haurrek, zikin-zikin.

Jaipur

Ilara luzea zegoen tenpluko gizon santuarekin egoteko, zinemako leihatilan baleude bezalaxe. Ur “bedeinkatua” ematen zien erromesei.

Eta gustura asko edaten zuten.

Erritualak ere egiten zituzten, suarekin.

Jaipurreko tenpluko tximu familia bat.

Eta beste gizon santu bat, ondoan tximu bat duela.

Behiak ere hantxe zebiltzan, noski. Toki guztietan bezalaxe, lasai-lasai.

Jaten eman zieten.

Varanasikoa da irudia. Kali da, suntsipenaren jainkosa izugarria.Ez da Hanuman, baina interesantia da, ezta?

Idoia

Begi zorrotza duela erakutsi zuen Felix Rodriguez de la Fuentek Lehiaketa estupidoan , eta Koxme (Kixmiren lehengusua) etxera eramateko aukera irabazi zuen. Gorila bidaltzean, txosten bat egiteko eskatu nion Felixi, Koxmek habitat berrira nola moldatzen den jakinarazteko. Luze gabe bidali du txostena, argazki batekin lagunduta. Bai, Koxmek handiagoa ematen zuen lehiaketako argazkian. Izan ere, publizitategintzako trikimailu bat erabili nuen jendeak gorila erraldoia zela pentsarazteko, efektu optiko bat, alegia (behekaldeko marra berde-urdinak! bai, asmatu duzue).

Hona Koxmeren habitat eta bizimodu berriaren inguruko agiria, oso-osorik:

• KOXMEREN PRESENTZIA ATSEKABEA ANIMALIEN ETXOLAN. BADIRUDI JENTILEK KIXMIREN ETORRERA EZ ZUTELA BIZIKI OSPATU, ASPALDI , OSO ASPALDI PASATAKO GURE HISTORIAREN MENDE ILUN ETA MISTERIOTSU HOIETAN. EGI OBJETIBOA ESAN BEHAR BADUGU ETXOLAKO ANIMALIEK ONGI-ETORRI BERORIK EZ DIOTE ESKEINI GURE KOXME XINPATIKOARI. PENA ! KOXME AZALDU BEZAIN PRONTO TROPA GUZTIAK KOXMEREN USAINA KODIFIKATU BEHAR IZAN ZUEN. BATZUK BERE BELARRIAK PROBATZEN SAIATU ZIREN, BESTE BATZUK BURUAREN GOGORTASUNA …….ENFIN ! DENA DELA SEGITU BEHAR BADUGU EGI OBJETIBOA ERRATEN ,GAUZAK NABARMENKI ALDATZEN ARI DIRELA ERRAN BEHARKO DUGU. ETXOLAKO ANIMALIAK HASIAK DIRA GURE KOXME ONARTZEN , DAGOENEKO EZ DIOTE JANA LAPURTZEN , BASOTIK EGITEN DITUZTEN TXANGOETAN ONARTZEN OMEN DUTE ETA LO EGITEKO GARAIAN DENEN ARTEAN LORTZEN DUTEN BABESA ETA BEROTASUNA BERAK ERE GOZATU EGITEN DU.
  ELI , HAU EZ AL DA POESIA ?

Poesia, amigo Felix, poesia zeu zara.

Tontoarena egitea taktika ona da boterearen aurrean. Soldaduskara joan aurretiko osasun azterketara deitu zuten Imanol eibartarra 1980ko hamarkadako egun batean. Beste milaka gaztek bezala, Burgosera joan behar izan zuen Imanolek. Eibartarrak plan bat zuen, ordea.

• Nombre?, galdetu zion aztertzaile militarreko bat. Hiru zeuden epaimahaian, uniformea eta guzti. Ez dakit horietakoren bat sendagilea izango ote zen.

Imanol isilik egon zen hainbat segundo luzez. Azkenean hitz egin zien militarrei:

Astebete izan zuten Imanol erietxe batean, junkiez inguratuta. Gero etxera bidali zuten trenez, bi militarrek zainduta, “Inutil total” zioen agiri bat poltsikoan.

• Mi nombre es X.
• Aizak Imanol!, esaten zioten lagunek Eibarren, Mi nombre es X hori oso ona dok. Nondik atera dok hik halakorik?

Eta Imanolek honakoa erantzuten zuen:

• Komik batean irakurri naban.

Veronese (goiko irudian bere autoerretratua) margolariak halako taktika erabili zuen 1573ko uztailaren 8an, Venezian, Inkisizioaren aurrean. Larriagoa zen veroneseren egoera, zalantzarik gabe. Deliturik larriena leporatu zion Inkisizioak: heresia. San Giovanni e Paolo komenturako Azken Afaria margoa zen arrazoia.

• Egokia iruditzen al zaizu , galdetu zion inkisidoreak, Jesukristo gure jaunaren azken afarian bufoiak, mozkorrak, alemaniarrak, ipotxak eta halako tontakeriak margotzea?, galdetu zion inkisidore buruak.

XVI. mendean gaude. Alemaniarrak eta beste asko Erromaren aurka matxinatu eta protestante bihurtu ziren. Inkisizioak kontra-erreformako errepresioa abiatu zuen. Milaka herese eta “sorgin:http://euskalherria.indymedia.org/eu/2004/05/14741.shtml torturatu eta erre zituzten Europa osoan. Paolo Caliari (Veronese ezizenez) dardara batean dago inkisidoreen aurrean.

• Nirea ez da pentsatzeko artea. Nire artea alaia da eta Jainkoa argi eta koloreen bidez goratzen du, erantzuten du margolariak.

Inkisidoreei esaten dienez, figurak apaingarri gisa margotu ditu, eta Maria Magdalenaren ordez zakur bat jarri du, hobeto geldituko zela pentsatu zuelako.

• Ba al dakizu, esan zuen inkisidoreak, Alemanian eta heresiak kutsaturiko beste lekuetan ohitura dutela margoak halako astakeriekin betetzeko, Eliza Katoliko santuaz barre egiteko edo iraintzeko, jende ezjakin eta zoroari euren dotrina gaiztoak irakasteko?

Apal-apal dago margolaria, inkisidore beldurgarrien aurrean. Esaten duenez, irudia egiterakoan ez zuen pentsatu ere egin Elizako doktoreek horren argi azaldutako nabardura horietaz.

Inkisizioaren jauregitik ateratzen denean, lagunak ditu zain. Aske utzi dutela esaten die margolariak, sinestu ezinik. Zakurra ezabatzeko agindu diote inkisidoreek, eta haren ordez Maria Magdalena margotzeko. Horrez gain, soldadu alemaniarrak eta beste “zozokeriak” kendu beharko ditu. Hiru hilabeteko epea eman diote aldaketak egiteko.

Veronese ez zen txatxua, inondik ere. Ez zuen margoa ikutu ere egin. Horren ordez, izenburua aldatu zion. “Azken afaria” beharrean, “Jaia Leviren etxean” jarri zion. Testamentu Berriko pasarte horren arabera, bekatariekin jan zuen Jesu Kristok, eta Maria Magdalena ez zegoen gonbidatuen artean.

Tximinoaren inguruan galdetu ote zioten inkisidoreek Veroneseri? Kronikagileek ez dute gaia aipatzen. Litekeena da Eliza katolikoko epaileek simioa ikusi ere ez izana. Ez litzateke harritzekoa, kontuan hartuta gure lehiaketa estupidoan zenbat kostatu zaion jendeari tximua ikustea.

Eta tximinoa?

Izan ere, oso era berezian margotu zuen Veronesek simioa. Margoan eskortzoan agertzen den pertsonaia bakarra da. Ifrentzua ikusten dugu. Jesukristori begira dago, besoak irekita, gurutzean bezala.

Aurrerantzean dena hipotesiak dira. Tximinoa ezkutatu nahi izan zuen Veronesek? Margoa pertsonaia bitxiz bete zuen, anabasa izugarrian, Inkisizioa nahasteko?

Pause sakatuko dut, honek Da Vinci Coderen antza gehiago hartu baino lehen.

“Azken afaria tximinorekin”, halako izenburua beharko luke margoak. Udaberrian ekarri nuen blog honetara Marilyn Mansonek antzeko ideiarekin eginiko bideo-kliparen irudi hau.

Zerk salbatu zuen Veronese? Elizaren eta Veneziako hiriko Senatuaren arteko botere lehia izugarria zegoen garai hartan. Ahalmen mugatua zuen Inkisizioak hirian, eta ez zen ausartu Europako beste lekuetan bezain gogor jokatzen.

Horrek salbatu zuen Veronese. Horrek eta inozoaren hitz magikoek:

• Mi nombre es X.

XI. mendetik bolo-bolo ibili da Europa osoan Josafat izeneko pertsonaia baten historia. Errege baten semea zen Josafat. Pribilegio guztiak izan zituen txikitatik baina botere eta aberastasun orori uko egin zien, itsu batekin, legenarrak jotako gizon batekin, agure batekin eta asketa batekin topo egin ondoren.

Bitxia ematen badu ere, Eliza Katolikoak mendeak eta mendeak daramatza Budari eskainiriko eguna ospatzen. Gaur da egun hori, azaroaren 27a, San Josafat .

Bistan denez, historiak sekulako antza du Budaren gaztaroaren bizitzaren inguruko kondairarekin. Kristau txobinistek argudiatzen dutenez, Asiako herriek Mendebaldeko Josafaten historian oinarritu ziren, “Buda asmatzeko”. XIX. Eta XX. Mendean Europako unibertsitateetan ekialdeko hizkuntzen ezagutza zabaldu zenean, kondairarekin gertaturikoa argitu zuten filologoek.

Bodhisattvaren (Buda) bizitzaren sanskritoz idatzitako bertsio bat itzuli zuten manikeoek Pertsiako hizkuntzara, Kristoren aroaren hasieran. Bodhisattva (iratzarri dena, sanskritoz) Bodisav bihurtu zen. Gero arabierara itzuli zuten farsierazko bertsio hori, VIII. mendea aldera, eta Bodisav hori Budasav edo Judasav bilakatu zen. Georgierara itzuli zuten IX. mendean, eta printzeak Iodasaph izena hartu zuen. Orduan sartu zizkioten kondairari elementu kristauak: Indiako printzeak kristautasuna hartu zuen erlijiotzat Barlaam ermitauak konbentzituta. Bertsio hau grezierara itzuli zuen Eutimio Hagioritak X. mendean eta Joasap izena eman zion pertsonaia nagusiari. Latinera itzuli zutenean, hurrengo mendean, Josafat izena hartu zuen Indiako printzeak.

Jakobo Voraginekoak Urrezko Legenda liburuan jaso zuen kondaira, eta sekulako ospea hartu zuen Barlaam eta Josafaten erromantzeak Erdi Aroan. Arrakasta ikusita, santuen lehen zerrenda ofizialean sartu zuen Eliza katolikoak Josafat 1583. urtean. Harez geroztik, azaroak 27 dituenean, San Buda ospatzen dute kristauek urtero.

Eta zergatik kontatzen dut bitxikeria hau blog honetan?

Antzinako garaietan ideiak nola zirkulatzen zuten argi erakusten duelako adibideak.

Autopista beretik heldu ote zen Hanuman, Indiako tximu-jainkoa, Jesu Kristo izatera? Horregatik esaten zioten euskal paganoek Kixmi Jesu Kristori?

Galderak, galderak!

Kandelak piztu dizkiot Budari, bide honetan argi nazala.

Bide batez, zorionak Buda edo Josafat izena duzuen guztioi.

Non dago Kixmitron? sarrera irakurri duzutenok badakizue udaberrian e-mail bat bidali niola Artelekuko zuzendariari –Santi Eraso jaunari- Vicente Ameztoiren “Paraiso” koadroaren “misterioa” argitzeko.

Atzo jaso nuen erantzuna, urte erdi pasa ondoren. Komunikazioa Interneten aroan.

Kontatu nuenez, 2000. urtean ikusi nuen margoa, Donostiako Koldo Mitxelena Kulturuneak Vicente Ameztoiri eskainiriko erakusketan. Koadroan telebista pantaila erraldoia agertzen zen. Horretan erloju batek: 06:59 ordua markatzen zuen eta pantailak marka zuen: KIXMITRON

Haluzinazio bat izan ote zen galdetzen nion nire buruari. Izan ere, Artelekuk, KMk eta Gizpuzkoako Foru Aldundiak 2000. urtean argitaraturiko Eliztarrak-Mundutarrak. Erremelluriko sainduak, paradisua eta beste lan batzuk liburuan margoaren erreprodukzioa argitaratu zuten, baina argazki hartan ez zen KIXMITRON hitza agertzen.

Hipotesia bota nuen: Libururako argazkia margoa bukatu aurretik egin zuten. Horrek iradokitzen zuen Ameztoik hil aurretik aldaketa bat egin ziola margoari: KIXMITRON hitza gehitu.

Hona Erasoren erantzuna:

• Eli anderea:
  Arrazoi guztia duzu. “Paraiso” margoa izan zen Ameztoik margotu zuen azken obra. Libururako argazkiak egin genituenean Ameztoik bukatu gabe zuen koadroa. Bukatzeko prozesuan jarri zion hitza, eta horregatik azaldu zen horrela erakusketan. Denbora falta izan zen arrazoi bakarra.

Misterio bat argituta, beraz.

Edonola ere, aitortu behar dut KIXMITRON hitzaren gaia aitzakia hutsa izan zela Ameztoi ezagutu zuen norbaitekin koadroaz eta han agerzten den tximinoaz hitz egiteko. Erasok telefono zenbaki bat eman dit. Jaime Rodriguezena, Erremelluriko baselizaren jabearena. Rodriguez ardogileak enkargatu zion Ameztoiri eliza margolanez apaintzea.

• Nik baino hobeto esplikatuko dizu zer nolako asmoak zituen Ameztoik tximua margotu zuenean. Adeitasunez, Santi.

Erremellurin –sotoan- zegoela esan didate goizean. Lurgainera noiz aterako itxoiten ari naiz.