Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Betidanik uste izan da Iturissa hiria Aurizperritik hurbil egon behar zuela, Orreagatik ez oso urrun. Klaudio Ptolomeok (II. mendea), Antonino-ren Itinerarium-ak (III. mendea) eta Ravenako Anonimoak (VII.a) aipatzen dute, guk dakigula. Asturica-Burdigala galtzadan zegoen, Iruña-Veleia eta Iruña Ponpaelo igaro eta Pirinio mendiak  zeharkatu baino lehen. Azkenik, Aranzadi Zientzia Elkarteak aurkitu du Aurizperri inguruan, Zaldua deitzen zaion parajean. Handi samarra zen, nonbait, 18 bat hektarea inguru har zitzakeela esan dute. Berezko euskal izena Iturritza izan liteke, edo agian Iturrizar, ba omen da-eta izen bereko leku bat inguruan. Hiri erromatarraz gain, aurretiko hiri baskoiaren aztarnak ere ba omen dira. Aurrez, bi miliario ere agertu ziren ez oso urrun.
Notizia Berrian, DNNn eta Ostraka Munduan.  Miliarioei buruzko bideoa Aranzadin eta Youtuben.

Euskeraren Jatorria taldeak Iruña-Veleiari buruzko I. Nazioarteko Biltzarra antolatu du. Gasteizen egingo da azaroaren 24an, larunbatez. Edward Harris, Joaquim Baxarias, Antonio Rodriguez Colmenero, Luis Silgo eta beste aditu batzuek hartuko dute parte. Hemen aurki daiteke programa osoa eta izena emateko bidea.

Atzo ETBko albistegietan Julio Nuñezi egindako erreportajetxoa eman zuten (hemen, 29:40-31:35). Ahaztu ez dakigun, Nuñezek hiria Astorga-Burdeos galtzadan kokatua zegoela gogoratu zigun berriz ere. Pasoko lekua zela. Gero, azoka bat eta tenplu bat aurkitu duela  esan zuen “in situ”, lurrean metro erdi alturako harri batzuk besterik ikusten ez ziren lekuan. Ereño, Carrara eta Greziako marmolez jantzia omen zegoen. Eta brontzezko plaka bat ere aurkitu omen du, Marte eta Merkurioren irudiekin.
Txundigarria! Ez sinestekoa!
Lehenago zerbait entzuna ote genuen begitantzen zitzaigun. Hemerotekara jo dugu eta begira zer ekarri zuen 2011ko abuztuko Correok:
http://www.elcorreo.com/alava/v/20110814/alava/renacer-iruna-veleia-20110814.html
«Iruña Veleia fue una estación del correo imperial romano por la que pasaba la vía Astorga- Burdeos…”
“De las excavaciones de 2010, destaca una placa de bronce con las
figuras de los dioses del comercio y de la guerra, Mercurio y Marte,
respectivamente. También el museo guarda los restos de placas de mármol
rojo Ereño (procedente de Vizcaya), mármol verde Cipollino de Grecia y
mármol blanco de la mina italiana de Carrara. Todas estas piezas
aparecieron en la misma habitación, por lo que los arqueólogos apuntan a
que esa estancia pudiera haber sido una especie de templo sagrado.”

Sortu, Aralar, EA eta Alterbatibak osatzen duten EHBildu Koalizioak kaleratu du bere hauteskunde-programa euskaraz eta gaztelaniaz. Zera dio Iruña-Veleiako auziaz:

EH Bilduk ahalegin berezia egingo du eta bitartekoak jarriko ditu Iruña-Veleiako auzia betiko argitu dadin. (131. or.)

EH Bildu realizará un esfuerzo especial y pondrá los medios para aclarar definitivamente el caso de Iruña-Veleia. (129 o.)

Koen adiskide flamendarrak jakinarazi digu. Gotikoz (alemaniera zaharrez) K.o. IV. mendeko (350 ingurukoa) Pater Nosterraren lehen itzulpena ATTA UNSAR hasten da. ‘Aita gurea’. Honek ez du esan nahi ezinbestez euskarazko ‘ata’ edo ‘atta’ dagoela horren atzean. Beste hipotesi batzuk ere egin daitezke, hitz onomatopeikoa edo haur hizkerakoa izatea eta abar. Baina euskarazkoarekin duen kointzidentziak zer pentsatua ematen du. Hemen eta hemen aurki daiteke.
Atta unsar þu in himinam,
weihnai namo þein,
…
Hau da, gure gaurko:
Aita gurea zeruetan zaudena
santu izan bedi zure izena,
…
Beranduagoko bertsioetan ‘Ata’ desagertu egiten da; VATER UNSER hasi ohi da. Hona hemen egungo alemanierazkoa:
Vater unser, der Du bist im Himmel,
geheiligt werde Dein Name.
…
Duela pare bat urte, asko estimatzen dudan Patxi Huarte ‘Zaldieroa’ komikilariak XX. mendeko otoitzak Veleian izenburuaz hizpidea ipini zuen Sustatun. Eztabaida garratza baina interesgarria izan zen. Patxik tinko defenditzen zuen XVI. mendera arte otoitzak latinez bakarrik izan ohi zirela. Zera zioen, kategoriko, 14. komentarioan
Otoitza, egunerokoa, benetakoa, zen “Pater Noster”a latinez eta latinez
segitu zuen. Beraz otoitzaren ahozko tradizioa latinez zen, kitto.
Ez dirudi zuzen zebilenik. Pater Nosterra eta beste oinarrizko otoitz batzuk oso goiz itzuli zituzten kristauek hizkuntza ezbedinetara.

Badira egun batzuk Zuzeun elkarrizketa argitaratu zela eta dagoeneko 2.500 bisita jaso ditu eta 36 iruzkin. Eztabaida bero-bero egon da une batzuetan, ezizenez sinatzen duen blogari baten identitatea dela eta ez dela.

1)     Epaileak analitikak egiteko agindu du./ La Jueza ha ordenado que se hagan las analíticas./ The judge has ordered the analyses be
undertaken

·        Iruña-Veleiako auzia daraman epaileak Lurmenek eskatutako analitikak egiteko agindu du. Instituto de Patrimonio Cultural de España delakoa izendatu du horretarako.

·        La jueza que lleva el caso de Iruña-Veleia ha ordenado que se efectuen las analíticas solicitadas por Lurmen sobre los grafitos. Ha designado al Instituto de Patrimonio Cultural de España para realizarlas.

·        The judge in charge of the case of Iruña-Veleia has ordered the tests be performed that Lurmen requested.The Institute of Spanish Cultural Heritage has been designated to carry them out.  

·        –Lurmenen agiria berriaren aurrean./ Comunicado de Lurmen ante la noticia./ Lurmen’s press release concerning the news. Albistea egunkarietan./ La noticia en la prensa./ News articles:

Gara,
DNA,
Berria,
Correo,
Diario
Vasco.

2)     KONTRAPROGRAMA
webguneak bideoz grabatutako eztabaida-saioa./ Debate grabado en bideo por la web KONTRAPROGRAMA sobre el tema./ Video of the debate concerning Iruna-Veleia, recorded by Kontraprogama, available online.

·         Benetakotasunaren alde./ Defendiendo la autenticidad./ Defending the authenticity of the inscriptions: Idoia Filloy, Juan Martin Elexpuru.

·        Benetakotasuna zalantzan jartzen./ Poniendo en duda la autenticidad./  Questioning their authenticity: Mertxe Urteaga, Javier Arce.

3) ZUZEU Blogak Mertxe Urteagari eta Juan
MartinElexpururi eginiko elkarizketak./ Entrevistas en el blog ZUZEU a Mertxe Urteaga y Juan Martin Elexpuru./ ZUZEU blog interviews with Mertxe Urteaga and Juan Martin Elexpuru.

4) “Repasando a Joseba Lakarra: observaciones sobre algunas etimologías en euskera a partir de un acercamiento más cognitivo”. Roslyn M. Frank.

·        Lakarraren zenbait etimologia xelebre (timor > bildur; caninu > agin; *la)grima > nigar…) kritikatuz  argitaratutako artikulu interesgarria/
Interesante artículo que critica algunas etimologías absurdas de Lakarra./ An interesting publication criticizing some of the absurd etymologies of Lakarra.

Zuzeu atariak joan zen astean egindako elkarrizketa argitaratu da gaur. Kazetariaren bederatzi galderaren erantzunak datoz, tartean grafito polemikoei buruzkoak: “txerritxoa”, Nefertiti, “RIP” eta abar.

Zuzeu atariak elkarrizketa grabatu dio Mertxe Urteaga arkeologoari. Iruña-Veleiaz, batez ere. Kontraprograman esandakoak errepikatzen ditu gutxi gorabehera. Erantzun-sorta polita ere izan du elkarrizketa honek. “Txerritxoaren” gaia ere badakar berriz, eta bere ezinezkotasuna, eta beraz faltsutasuna, begibistakoa dela dio.
Badira gai horretan sakondu dutenak eta hipotesi serioagoak plazaratu dituztenak, Hator-ra esaterako Iruina blogean. Nik neure aldetik hurrengo iruzkina jarri dut Zuzeun:

Aspaldi iragarri genuen bezala, Iruña-Veleiako auziaz eztabaida grabatu zuen Kontraprograma webguneak. Benetakotasunaren aldeko jarrera Idoia Filloy zuzendari ohiak eta nik neuk defendatu genuen. Beste jarrera, hots, aurkikuntzei
sinesgarritasunik ematen ez diena, Mertxe Urteagak (arkeologoa, Irungo
Oiasso Museoko zuzendaria), eta Javier Arce-k (arkeologoa, Lille-ko
Unibertsitateko irakaslea, zaragozarra). Merezi du eztabaida ikustea.
Irailaren 20an, Euskeraren Jatorriaren blogean komentario interesgarria agertu da gaiaz, Kontraprogramako eztabaida eta dendokrinologia izenburuarekin.