Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Hondeamakina berriro Iruña-Veleian titulatu genuen joan den maiatzeko sarrera bat. SOS Iruña-Veleia eta Iruña-Veleia Martxan elkarteek salaketa jarri zuten epaitegian, eta bi hilabete igaro diren arren ez du esan tramitera onartzen duen ala ez. Bi elkarteek prentsa-oharra kaleratzea erabaki zuten, eta hona hemen hedabideetan izan duen oihartzuna:

Hondeatzaile batekin egindako indusketa lanek Iruña-Veleiari kalte egin diotela salatu dute                                                                                                                    Iraia Vieira Gil, 2023-07-21. Berria

Una excavadora causa destrozos en Iruña-Veleia – Norte Exprés                             Norte Exprés, 21-07-2023

Iruña-Veleia: «Conspiranoicos», sentencia Diputación

Norte Exprés – 21 julio, 2023

Terrae Antiquae.com/profiles/blogs/Iruña-veleia y sus ‘revolucionarios’ grafitos

Comentario por antton erkizia  (22-07-2023)

Tomas Elortza Ugartek Iruña-Veleiari buruzko bibliografia bildu eta denon eskura jarri du. Lan bikaina, gaiaz sakondu nahi duenak ezinbestez erabili beharko duena. Probisionala, jakina, ezinezkoa izaten baita dena biltzea, eta gainera material berria sortzen da etengabe. Goian eskubian, Bibliografia jartzen duen lekuan klik eginda jaitsi daiteke pdf-a. Sardinia.eus blogera ere igo dugu, eta hemen kontsulta daiteke.

Independentea.eus, Naiz

Iruña-Veleiako auziak mutur asko ditu oraindik solte. Bereziki Eliseo Gil-i ekarri dion sufrikario handiaz gain, grafitoei ez zaie inolako datazio-frogarik egin

2006ko ekainean lehen grafitoak aurkezten dira: 8an latinezkoak eta 15ean euskarazkoak. Eliseo Gil Zubillagak aurkezten ditu, aztarnategiko zuzendari denez, eta EHUko bina katedratikok laguntzen diote aurkezpen lanetan, elkarlan eder baten hasiera bailitzan. Euskaldunoi ilusio handia piztu zigun, duela hilabete batzuk Irulegiko Eskuak bezala (irakur II. eta VI. mendeen artean kokatu dituzte Iruña-Veleian aurkitutako euskarazko hitzak).  

2008ko azaroan Eliseo Gil Zubillaga eta lan talde osoa aztarnategitik kanporatzen dituzte.  Diputazioak izendatutako eta ia osorik EHUko irakaslez osatutako Batzordearen gehiengoak grafitoak faltsutzat jotzen ditu (irakur El juez desoye a Eliseo Gil y le impide acceder a Iruña-Veleia). Ustezko faltsutasun argudioak hizkuntzalaritza mailakoak dira batez ere, ez laborategiko frogak.

2009: Arabako Diputazioak kereila jartzen du ustezko faltsifikazioagatik Eliseo Gil eta beste biren aurka. Urte berean ‘SOS Iruña-Veleia’ sortzen da; behin eta berriz, grafitoen analitikak eskatzen dira, baina alferrik. Aztarnategiaren zuzendaritza EHUk hartzen du eta, berehala, hondeamakina sartzen dute (ikus Destrozando Iruña-Veleia).

2009-2013: Lurmenek grafitoen benetakotasun posiblearen alde eta faltsutasun argudioei erantzunez txostenak aurkezten ditu Epaitegian. Isiltasun totala Diputazio eta EHUren aldetik (irakur Eliseo Gil presenta 13 informes de varios expertos que ven factibles los hallazgos de Veleia).

2013: IPCEko (‘Instituto del Patrimonio Cultural de España’) laborategian egindako lehen azterketa aurkezten du J.V. Navarrok, grafitoen aurkezpenetik 7 urtera (!); metal berrien presentzian oinarrituz 36 grafito faltsutzat eta 1 benetakotzat hartzen ditu. Ondoko urteetan beste 4 azterketa-txosten egiten dira: horietako batek ere ez du grafitoen faltsutasunik ez benetakotasunik ziurtatzen. Beste modu batera esanda: analitikak egiten ibilitako 18 ikerlarietatik Navarrok bakarrik aurkitzen ditu haietan faltsutasun zantzuak.  

2015: Ertzaintzak bere txostena aurkezten du. Ez du argitzen nork faltsifikatu zituen grafitoak, ez eta non-noiz-nola faltsifikatu ziren ere, baina ez du zalantzarik faltsuak direla ziurtatzean. Ertzaintzaren txostena honela bukatzen da: “la total convicción policial de que lo ocurrido en Iruña-Veleia constituye el caso más grave de falsificación arqueológica de los últimos años a nivel mundial“.

2018: ‘Iruña-Veleia Argitu’k manifestua kaleratzen du indusketa berriak eta analitikak eskatuz. Ez du erantzunik jasotzen (ikus prentsaurrekoaren bideoa sarean).

2020: Mikel Albisuren txostena Navarroren analitikari buelta emanez eta haren gabeziak agerian utziz (irakur Albisu Mikel).

2020: epaiketa eta epaia. Navarroren analisian oinarrituta Eliseo Gil zigortzen dute 36 grafito faltsutzea egotzita. Prozesuan zehar, grafitoak akusatzailearen (Diputazioa) esku egon dira; epaiketan zehar bi zaharberritzailek aitortzen dute 18 kaxakada pieza garbitu gabe daudela, baina epaileak entzungor egiten du; Eliseo Gilen egiletza ez da argi eta garbi frogatzen… (irakur epaiketako kronikak klik batez).

2023ko maiatzaren 21ean bisita gidatu alternatiboa zuzentzen ari den Josetxo Mendia eta taldea triskantza baten testigu dira: berriro ere hondeamakina sartu baitute aztarnategian, eta harresia ‘kontsolidatzeko’ lanetan, zanga zabal eta sakonak egin baitituzte inolako erreparorik gabe, lurra zakartegitan pilatuz (ikus Hondeamakina berriro Iruña-Veleian!). Harresiak gure historiaren aztarnek baino gehiago balio du, nonbait. Zeramika puska batzuk manipulatzeaz akusatuta 7 urteko kartzela eta 280.000 euroko isuna eskatu zizkioten Eliseo Gil-i, eta ondoren epaitu eta zigortu. Orain ehundaka pieza -zeramika puskak, hezurrak, ikatz puskak…- zakarretara botatzen dituzte inolako begirune eta kontrolik gabe. A zer kontraesana!

Desmasia honen aurrean ‘Sos Iruña-Veleia’ eta ‘Iruña-Veleia Martxan’ taldeek salaketa jarri dute epaitegian Patxi Zabaleta abokatuaren bidez eta Xabier Gorrotxategik, Geografian eta Historian doktorea, eginiko txostenean oinarrituta.

Oraindik, Iruña-Veleiako auziak mutur asko ditu solte. Pertsona batzuei, bereziki Eliseo Gil-i, ekarri dien sufrikario handiaz gain grafitoei ez zaie inolako datazio frogarik egin Irulegiko Eskuari bezala; 254 grafitok analizatu gabe jarraitzen dute, beraz ezin jakin benetakoak ala faltsuak diren. Eta orain hau! Nork jarriko du zentzu pixka bat honetan guztian?

Pertsona dislexikoak ez du irakurtzen idatzirik dagoen bezala, baizik eta hitz batean idatzita dauden bi letra trukatu ohi ditu irakurtzerakoan. Kasu honetan faltsifikatzaileak idatzi egiten du, eta ez trukatu, letra berri bat.

Hemen ikus daiteke bideoa.

2023ko maiatzak 29. Josetxo Mendia. Independentea.eus.

Irulegiko Eskuak zer zerikusirik izan dezake Iruña-Veleiako grafitoekin?
Gure historia, kultura eta euskeraren gako asko gordeta ditu Iruña-Veleiak.
Berau ezagutzea ezinbestekoa da orain gertatzen ari dena ulertzeko.

Azaleratutako harresiaren zatia, Veleia hiriak edo iruñak zuen tamaina handia irudikatzeko / araba.eus

Iruña-Veleian zer gertatu den jakin nahi duzu? Zer da ezkutatu nahi digute? Zergatik?

Jakin nahi duzu zergatik sartu duten eskabadora laugarren aldiz  eremu handi bat suntsitzeko? 

Jakin nahi duzu zergatik Iruña-Veleia ondoan orain dela 4.000 urteko herrixka baten aztarnak topatu eta porlanez bete duten orain gutxi? 

Jakin nahi duzu zergatik harresia garbitzean “ATA” idazkuna agertu eta ez duten babestu nahi? 

Jakin nahi duzu Irulegiko Eskuak zer zerikusirik izan dezakeen Iruña-Veleiako grafitoekin?

Iruña-Veleiak gure historia, kultura eta euskeraren gako asko gordeta ditu. Berau ezagutzea ezinbestekoa da orain gertatzen ari dena ulertzeko.

Datorren igandean, ekainaren 4an, Iruña-Veleiako 2. Jaira etor zaitezke. Bisita gidatua egingo dugu (doakoa da).

Gero, hurbil dagoen Olabarri herrian bazkari herrikoia egingo dugu 15 euroren truk. Norberaren bazkaria ere eraman daiteke.

Bazatozte?

Bisitarako izena emateko edota bazkarirako: bidali watxap edo telegram bat: 663 901 248

Kontaktu batzuen artean mezu hau zabaltzea biziki eskertzen da.

Jarraitu Iruña Veleia telegramen 👉 t.me/irunaveleia

Atzo, 2023ko maiatzaren 21a, igandea, Iruña-Veleia Martxan-eko Josetxo Mendiaren gidaritzapean bisita gidatu bat egiten ari zirela ikusitakoa. Independentea.eus-en gaur eginiko sarrera eransten dugu:

“Hauek guztiak gaur 10 lagunekin eginiko bisita gidatuan ikusitakoak.

Harresi inguruan berriro hondeamakina sartu dute Iruña-Veleian, gaurko bisita gidatuan ikusi dugun moduan. Oraingoan harresi inguruko gune asko altxatu egin dituzte edozelan. Ikusi denez, behean zeramika zatiak eta denetarik barreiatu dituzte.

Berriz ere hondeamakina Iruña-Veleian sartu dute, oraingo honetan harresitik gertu. Mota guztietako hondakinak ikus daitezke, hondeamakina azpian hautsitakoak.

Ekainaren 4an, igandean, Iruña-Veleiako 2. jaia egitekoak gara eta tamalez, harresian triskantza hau izango dugu ikusgai.

Gehiago Iruña Veleiako atalean Jarraitu ere Iruña-Veleia-Historia-Jatorria telegram kanalean

Hemen Larraitz Zeberiok eginiko elkarrizketa

Luis Silgo Gauche arkeologoa eta epigrafista da, prestigio handiko ikerlea, batez ere iberieraren alorrean. Haren gutuna argitaratu da gaurko Berrian.

2023ko otsailak 9 – Valentzia

Iruña-Veleian egindako bisita gidatu baten barnean, Josetxo Mendiak hiri erromatarreko harresian zegoen grafito handi bat aurkitu zuen 2021eko martxoan. Gertakizun honek hiri honetan aurkitu ziren euskara zaharrean idatzitako grafitoez gogoeta egitera eraman behar gintuzke. Gogora dezagun epaitegiak aztarnategiaren zuzendaria kondenatu zuela 2020an. Izan ere, grafito hori ezin da faltsutze baten ondorio izan, eta, bide batez, aurretik aurkitutako grafitoak baimentzen ditu, berehala ikusiko dugun bezala.

Grafitoa handia da (30 cm-ko altuera eta 24 cm-ko zabalera du), eta gurutziltzatu baten irudia du; gurutzea eta burua irudikatzen dira, hau izpiz inguratuta, eta behean ATA jartzen du. Gurutzea, izpiak eta hitza sakon grabatuta daude.

Grafito honetatik atera daitezkeen ondorioak honako hauek dira: Iruña-Veleian kristau komunitate bat zegoela, komunitate horrek idazkera erabiltzen zuela, antzinako euskaraz idatzi zutela gai kristau baten inguruan, ATA hitzak (eta ez aita modernoak edo ATTA akitaniarrak) lotura garaikidea adierazten duela aurretik aurkitutako grafitoekin, eta, are garrantzitsuagoa, ATA hitza bera grafito horien errepertorio lexikoari dagokiola.

Baina bada aztertu beharreko beste alderdi bat: grafitoa hiriko sarrera nagusitik metro gutxira dago, erraz ikusteko moduko lekuan, eta inskripzioaren neurriek erakusten dute hirian sartzen edo hiritik irteten ziren guztiek irakur zezaten egina dagoela. Beraz, hirian euskaraz hitz egiten zela adierazteaz gain, idaztea eta irakurtzea ere ohikoak zirela iradokitzen du.

Aurkikuntzak jakin-mina piztu zidan, eta SOS Iruña-Veleiako bi kidek eta hau idazten duenak aztarnategia bisitatu genuen joan den udazkenean. Bisita emankorra izan zen, beste hiru idazkun eta zenbait motibo ikonografiko aurkitzeko bidea ere eman baitzuen. Aurkikuntza horiek aztertzen ari gara, eta behar bezala ezagutaraziko dira, baina aurreratu daiteke baieztatu egiten dutela ATA grafitoari buruz esandakoa.

Iruña-Veleiako harresiko aurkikuntzek testuinguru koherentea ematen diete aurretik aurkitutako grafitoei, eta, aldi berean, erakusten dute hiriko kristautasun euskalduna ez dela Lurmeneko arkeologoen asmakizuna. Eta honek, jakina, ondorio judizialak ere baditu. Edonola ere, aurkikuntza berriek antzinako euskarazko grafitoen multzo epigrafikoa berrikustera eta birpentsatzera behartzen gaituzte, aurreiritziak eta ikusiezinak alde batera utzita.

LOS NUEVOS DESCUBRIMIENTOS EN IRUÑA-VELEIA

Luis Silgo Gauche

            El redescubrimiento de un gran grafito en la muralla de la ciudad romana de Iruña-Veleia, efectuado por Josetxo Mendia, en el marco de una visita guiada, en marzo de 2021 hace que se deba repensar los hallazgos de inscripciones en euskera antiguo efectuados en la ciudad y que fueron objeto de condena por parte del juzgado en 2020. En efecto, ninguna posibilidad cabe de que este grafito sea una falsificación, a la vez que autoriza, como en seguida vamos a ver, a los grafiti hallados anteriormente.

            El grafito, de grandes dimensiones (unos 30 cm. de altura por 24 de anchura) consta de la figura de un crucificado, del que se representa la cruz y la cabeza, rodeado de rayos y abajo, la palabra ATA. Tanto la cruz y los rayos como la palabra están grabados profundamente.

            Las consecuencias que se pueden sacar de este grafito son que existía una comunidad cristiana en Iruña-Veleia, que esa comunidad usaba la escritura, que esa escritura anotaba un euskera antiguo cuya temática era cristiana, que la expresión ATA y no el moderno aita o el aquitano ATTA representa una vinculación contemporánea con los grafiti hallados anteriormente y, no menos importante, que la misma palabra ATA pertenece al repertorio léxico de esos grafiti.

            Pero hay un aspecto más que estudiar: la situación del grafito a escasos metros de la entrada principal de la ciudad, en lugar bien visible y las mismas dimensiones de la inscripción muestran que la inscripción fue hecha para ser leída, por todos cuantos entrasen y saliesen de Iruña-Veleia. Era, pues, no solamente un signo distintivo que indica que el euskera antiguo se hablaba en la ciudad sino que se escribía y se escribía para ser leído de una manera habitual.

            Interesados en el hallazgo, dos miembros de SOS Iruña-Veleia y el que esto escribe visitamos la zona el pasado otoño. La visita fue fructífera pues permitió localizar tres letreros más además de motivos iconográficos. Estos descubrimientos están en estudio y serán dados a conocer oportunamente, pero ya se puede adelantar que confirman lo dicho a propósito del primer grafito hallado.

            Los descubrimientos en la muralla de Iruña-Veleia dan un contexto coherente a los grafiti anteriormente encontrados, a la vez que muestran que el cristianismo euskaldun de la ciudad no es un invento de los arqueólogos de Lurmen, lo cual, por cierto, también tiene repercusiones judiciales. En cualquier caso los nuevos hallazgos obligan a replantear y repensar, sin prejuicios ni apasionamientos, el conjunto epigráfico de los grafiti en euskera antiguo objeto de disputa.