Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Argia. Lau hilabete dira Iruña-Veleia auziaren inguruko epaiketa burutu zela eta berriki jakin dugu sententzia. Egunkari, irrati eta telebistetan era honetako titularrak irakurri edo entzun ditugu: “Epaiketa, sententzia, grafito faltsuak, zigor eskaera, isunak, kartzelara ez…”. Zer esanik ez, sententzia honek askoren gogoa asebeteko zuela eta beste batzuena zapuztu (nirea, horien artean).

Zoritxarrez, hitz hauek Iruña-Veleiarekin nahasita ikusi ditugu aspalditxotik, hamaika urtetik hona! Berez, Iruña-Veleia ez zen auzi judiziala, 1994tik zetorren indusketa arkeologiko soil bat beterik ez, euskal historiaurrearekin, euskararekin, latinarekin, kristautasunarekin … zerikusia zuena. Baina han agertutako grafito ezohiko batzuk faltsuak ote ziren zurrumurruak zabaldu ziren, zabaldu eta indartu, harik eta 2009an Arabako Foru Aldundiak indusketagunean lanean ari ziren Lurmen enpresa, zuzendari eta langile guztiak barne, kanporatu eta kereila jarri zuen.

Auzia argitzeko bi bide proposatu ziren, baina bat inposatu, epai-bidearena. hamaika urtez, Arabako Foru Aldundiak ahaleginak eta bi egin ditu bere postura inposatzen, faltsuketa bat egon zela frogatu nahian: EHUko katedradun batzuen txostenak, estatu mailako bi erakunde (IPCE eta ESCRBC), bi txosten grafologiko, Ertzaintzaren sei urteko lana eta 700 orrialdeko txosten poliziala, Eitbren eta hedabideen konplizitatea (salbuespen gutxi batzuekin), dirutza handiak, alderdi politikoen axolagabekeria eta Euskaltzaindia, Eusko Ikaskuntza, Jakiunde eta unibertsitateen isiltasunarekin kontatuz… Eta hala ere Aldundiak bultzaturiko epaiketak ez du lortu faltsutzailea nor izan den jakitea, ez du lortu faltsuketa noiz-non-nola burutu zen frogatzea. Ridikulu itzela!!! Porrot honen ondoren normala izango zen epaileak beste bide bat proposatzea auzia argitzeko. Bai zera!

“Faltsutzailea nor den jakin ez arren, grafitoak faltsuak omen dira. Epaiketa aurretik 476 ziren faltsuak, epaiketan bertan 291 eta sententziaren ondoren 36 dira. Eta gainontzekoak?”

Non eta noiz galderen inguruan zehaztasun batzuk egin nahi nituzke. Egia da grafito gehienak piezak garbitzerakoan agertu zirela eta hortik ondorioztatu dute han faltsutzen zirela. Egia jakiteko bi bertsioak entzun omen behar dira, eta Lurmen enpresako zuzendari ordea izan zen Idoia Filloy arkeologoak ematen duenaren laburpentxo bat ekarriko dut: “Grafito gehienak garbitzeko unean identifikatzen dira… Material arkeologikoa zikin edo oso zikin ateratzen da lurpetik, segun eta materialaren konposizioa nolakoa den… Zerbait berezia nabarituz gero garbiketa mekaniko bat egiten zaio in situ eta koordenatu egiten da… Estratu bereko piezak batera gordetzen dira, identifikatuta… Leku batean pieza asko agertzen direnean ez dira garbitzen leku horren indusketa bukatu arte… Piezak txikiak izaten dira…” (Ostrakabase.com; gaian sakondu nahi duenak zer ikasi ugari aurkituko du hemen). Eta baten batek ustezko faltsuketak di-da batean egin daitezkeela pentsatzen badu, har ditzala zeramika, hezur, adreilu eta beira puskak eta proba egin dezala, 400dik gora direla kontutan hartuz.

Goian aipatutako beste bidea, bigarrena, Lurmenek hasieratik proposatu eta Iruña-Veleia Argituk bere Manifestuan jasotakoa da eta honela dio: “1) Piezen lagin bat Arkeometrian adituak diren Europako laborategietan aztertzea. Gure ustez, hiru laborategi ezberdinetan egin beharko lirateke analisiak, kasu berezietako protokolo zorrotzak ezarriz. 2) Parteekin zerikusirik ez duten arkeologo entzutetsuek indusketa kontrolatuak egin ditzatela Lurmenek grafitoen agerlekutzat seinalaturiko lekuen inguruetan”.

Bide hau oztopatua, boikotatua eta isilarazia izan da hasieratik, nahiz eta euskal kulturan eta beste arlo batzuetan ezagunak diren 140 pertsonak babestu beren sinadurarekin. Aipatu behar da erakunde batek ere (bakarrak!) ez duela aldarrikatu epai bidea ez baizik eta bide zientifikoa hartu behar dela, nork eta Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak. Duela 10 urte froga bat ere egin nahi izan zen Ingalaterrako laborategi espezializatu batekin: grafito batzuen azterketa arkeometrikoa egin ahal zuten galdetu zitzaien eta baita aurrekontua eskatu ere. Baiezkoa erantzun zuten eta aurrekontua bidali zuten: 10.000 euro. Pertsona batzuk prest agertu ziren laborategiak eskatzen zituen 10.000 euroak biltzeko. Baina grafitoak Aldundiaren eskutan zeudenez, proposamena egitera joan zirenean… ezezko borobila, hainbat aitzaki merke jarrita. Gutxienez, zientzia aldetiko ikuspegi serio bat izango genuen.

Sententziaren beste puntu batera itzuliz, faltsutzailea nor den jakin ez arren, grafitoak faltsuak omen dira. Epaiketa aurretik 476 ziren faltsuak, epaiketan bertan 291 eta sententziaren ondoren 36 dira. Eta gainontzekoak? Jakin ez, linboren batean egongo dira. Zer gutxi jakin dugun hedabideetatik benetakoak diren-daitezkeenei buruz. Adibidez, sententziak zera dio, hitzez hitz, ustezko RIP jartzen duen grafitoari buruz (13.359 zenbakidun grafitoa): “… resultando que, al tratar dicha pieza, la restauradora Paloma López Sebastián pudo comprobar que en la misma no pone RIP a pesar de parecerlo a simple vista, y a diferencia de lo que han manifestado otros expertos, incluyendo los peritos calígrafos de la acusación particular” (142. o.). Edota Diputazioko zaharberritzaileek aurkitu zutenari buruz (2.371 zenbakiduna, usoa eta galburua). Berria egunkariak ere beste baten argazkia (12,799, galburua) zekarren ekainaren 11ko alean “ikerketek benetakotzat jo duten pieza bat” azalpenarekin.

Epai-bide hau antzua izan da. Proba egin dezagun laborategiekin (arkeometria, C14, isotopoak, termolumineszentzia, analisi fisiko eta kimikoak…); egin bitez indusketa kontrolatuak arkeologo inpartzialekin (oraindik indusketagunearen %90 induskatu gabe dago); lege kontuetan adituak direnek aztertu dezatela epaiketa honetan alde biek aukera berdina izan duten, eta ea Eliseori ‘omisio delitua’ eta ‘autoría mediata’ aplikatzea bidezkoa izan den; euskalariek, latin arruntaren aztertzaileek eta historiagileek ere badute lana… Norberak ere saiakera bat egin dezake handik eta hemendik informazioa bilduz eta norbere iritzia osatuz.

Eta… otoi, arren, mesedez eta faborez ez ditzatela grafitoak desegin!

1.-  15565 , IAN/VAN ZVTA euskerazko testua duena,  Arkeologoek ehorzketaren gainean aurkitu zuten platera ere aipatu zuten zaharberritzaileek (goiz batez aterea eta eguerdian garbitua hainbat pertsonaren aurrean). Erabileragatik oso gastatua zegoela adierazi zuten, hainbat puskatan zegoela, paretak oso hauskorrak zirela. Abokatuak Isabel Ortizi galdetu zion ea inskripzioa berriki egin izan balitz begiratu batez antz emango litzatekeen, eta baietz erantzun zuen, faltsua balitz igarriko litzatekeela eta bere ustez grafitoa zaharra dela. Abokatuak ere galdetu dio ea prozesatzeko orduan buztingilearen marka, aurkitu zuten eta erantzun dio triangelu bikoitza aurkitu zutela, zigilua izan zitekeena. Marka hau ez zuten arkeologoek ikusi.

2.-  14468, VIIL(II)I(A) GORI / VIILIII NOVVA / VI(…)(A)III, adreilu gaineko grafitoak, tokiaren mapa bat adieraz lezakeena, zaharberritzera eraman zenean konkrezio asko zituen, eta letrak igartzen ziren arren, ez zen ondo irakurtzen. Lan zehatza egin zuten inskripzioa ondo ikus zedin. Defentsako abokatuak aurrekoan egindako gauza bera galdetu zuen, inskripzioa orain dela gutxi egina balitz ea begiratu batez nabarituko litzatekeen, eta baietz erantzun du eta jarraian bere ustez grafitoa zaharra dela erantzun dio.

3.- 12396, OVN MIA VINCIT / AMOR.  Defentsak hezur gaineko grafitoa erakutsi die teknikariei, eta galdetu die ea hezurretako letra batzuen gainean dauden hutsuneak landareen sustraiek eragindako markak izan daitezkeen. Baietz erantzun dute, nahiko ohikoa dela hezurretan horrelako arrastoak aurkitzea. Idazkuna berria balitz ea begiratu batez igarriko litzatekeen galdetu dio, eta baietz erantzun du, eta bere ustez grafitoa zaharra dela.

4. 12047 , VITAE. Eguneroko bizitzako marrazkiak agertzen dituen ostraka. Albisuk azaldu zuenez,  sustraien markak ageri dira ildoen gainean. Konkrezioez gain.

5.- 15920,  NIIV XII / VRT[II] TV, III / RIIBA TV, NIIV / CII (…) Euskarazko esaldia duen grafitoa, non konkrezioek R baten buztana estaltzen duten, eta, beharbada, baita konkrezio handi baten pean egon daitezkeen letra batzuk ere, CII letren ondoren. Harrigarria bada ere, Navarroren txostenak berak iradokitzen du espatula batekin kentzea zarakarrak, ezkutuko grafitorik dagoen ala ez egiaztatzeko. Ez zen horrelakorik egin epaiketan.

6.- 15542, ABCDEF / GHIKLM / NOPQR / (S)TVXYZ. Abecedario osoa. Henar Cebrián eta Daniel Vallo arkeologoek atera zuten lurretik eta hantxe bertan garbitu, horixe deklaratu zuten eatzaintzaren aurrean eta epaiketan. K, Y eta Z letrak ditu, ezinezkotzat joak Batzordeko filologoen aldetik.

7.- 11420, LEONIDA. Xabier Reparaz arkeologoak epaiketan deklaratu zuen Leonidas jartzen zuen grafito bat ikusi zuela lurretik irteten; “Leónidas, rey de Esparta”, gaineratu zuen.

Radio Euskadiko Boulevard saioan elkarrizketa egin zioten Lorena Lopez de Lacalleri, gaia epaitegietara eraman zuen EAko diputatuari. Barruak irakiten jartzen zaizkigu esaten dituen gezurrak eta ergelkeriak entzunda. Etorriko da garaia pertsona horrek gai honen inguruan izan duen jokabidea zehatz aztertzeko. Bestalde, harri eta zur gaude Euskadi Irratiaren eta Radio Euskadiren jokabidearekin. Epaiketa aurretik sarri eskatzen ziguten iritzia, eta elkarrizketa ugari egin ohi ziguten. Baina turuta jo zieten, nonbait, epaiketa baino hilabete bat lehenago, eta harrezkero ez dira gugana behin ere hurbildu.

Joseba Unzalu irakasle gasteiztarra I-V Argituko kidea da. Ondorengo mezua bidali zuen Radio Euskadira, Lacalleren adierazpenak entzunda gero:

“Radio Euskadiko Boulevard saioko Whatsappera bidalia, Lorena Lpz de Lacalle-ren azken minutuak entzun ondoren. 2020-VI-25.

Boulevard:

¿Por qué seguimos escuchando a los mismos personajes una y otra vez tras 12 años con los mismos argumentos?

No nos damos cuenta que la jueza no consideró relevantes lo que los miembros de la Comisión Científica Asesora pudieran aportar, aunque dichos informes fueron los utilizados por la Diputación para expulsar Eliseo y Lurmen del yacimiento como si fueran delincuentes? ¿Por qué no declaró ninguno de dichos miembros en el juicio? ¿Quizá porque todo lo que aparece en sus informes ha sido rebatido por otros 20 investigadores pro-autenticidad de dilatada experiencia en sus respectivas áreas?

Insisto, en 12 sesiones de juicio y 50 testigos que pasaron por la sala ninguno fue de la UPV-EHU, pese a que ellos iniciaron este desaguisado.

Por otro lado gracias a la enorme campaña de desinformación que los medios habéis impuesto, parecía que Eliseo, su abogado y sus testigos no habían estado en la sala durante esas 12 sesiones. Nada Favorable a Eliseo podía colarse en los medios. No lo habéis puesto nada fácil. Pero no estamos como hace 12 años, ya que en el juicio han aparecido datos que muy pocos conocían. Las restauradoras del Museo de Arqueología de Araba (BIBAT), Paloma e Isabel nos aportaron perlas que no tienen desperdicio: tras el clima de sospecha que indujeron “nos llegaron 20 cajas llenas de material del yacimiento para su limpieza y observación. Cuando en las dos primeras cajas aparecieron grafitos y dibujos nos ordenaron parar. Hoy por hoy, nadie sabe dónde están dichas cajas llenas de muestras”. Esta es buena ¿verdad? ¿Dónde han aparecido estas declaraciones?

Estas mismas restauradoras manifestaron que “no pone DESCARTES (para darse cuenta de esto no es necesario ser restaurador ni arqueólogo). Ni tampoco pone RIP ya que son 3 marcas de santidad con desconchados”

En los mismos términos se expresó José Manuel Tarriño, arqueólogo- dibujante de Iruña-Veleia con respecto a DESCARTES. Recordemos que con estos argumentos (DESCARTES, RIP, pegamento en las piezas, los informes grafológicos…) se abrieron portadas de periódicos durante mucho tiempo. ¿Dónde queda todo aquello? Tampoco podemos olvidar lo manifestado por Amelia Baldeon (responsable del BIBAT en aquella época) que manifestó en sala que fue presionada por miembros de la Comisión Científica Aserora y como no era de su cuerda fue relegada de su puesto de trabajo.

Tampoco podemos olvidarnos de Mikel Albisu. ¿Alguien sabe quien es? Pues este geólogo dejó en evidencia al perito del IPCE, también geólogo Sr. Navarro, que declaró tras un biombo, sobre su método totalmente experimental y chapucero, todo hay que decirlo. Pero la juez se agarra a esto olvidándose del informe demoledor de Albisu. Ella sabrá porqué, pero motivo suficiente para que Eliseo pida el recurso. Por último escuchar a Lorena Lpz de Lacalle decir que las analíticas que supuestamente (no) realizó Cerdán son falsas nos situaría en un escenario en el que todavía no ha habido ciencia de la de verdad; aunque Mikel Albisu utilizó la ciencia ingeniosamente para vapulear el informe Navarro.

Ciencia es lo que ha pedido y sigue pidiendo Eliseo y colectivos sociales que apuestan por el esclarecimiento total de este tema. Radio Euskadi (y grupo EiTB en general) tenéis/tenemos un problema serio como radio pública y como sociedad cuando no existe modo alguno de escuchar opiniones disidentes a “la verdad establecida”. Esto os lo tenéis que mirar seriamente. Vais a tener que pasar mucho tiempo apuntalando la verdad oficial para que no sucumba ante el peso de la otra verdad. Una pena.”

Joseba Unzalu

1.- RIP. Honetan behintzat epaileak zabalik izan ditu begiak: “… resultando que, al tratar dicha pieza, la restauradora Paloma López Sebastián pudo comprobar que en la misma no pone RIP a pesar de parecerlo a simple vista, y a diferencia de lo que han manifestado otros expertos, incluyendo los peritos calígrafos de la acusación particular.” (142. o.). Faltsuketa zaleen ikonoa puskatu da epailearen eskuetatik jausita.

Paloma Lópezek eta Isabel Ortizek, Arabako Foru Aldundiko Zaharberritze Zerbitzuko teknikariek deklaratu zuten epaiketan. Egun hartako  kronika zati bat kopiatzen dugu:     “Biak bat etorri dira ez duela RIP jartzen, baizik eta hiru marra direla, santutasunaren ikurra, I-Vko beste pieza kristau batzuetan agertzen direnen antzekoak. Zaharberritzen ari ziren pieza tratatu zuten, mikroskopioz begiratu zioten, eta biak ondorio horretara iritsi ziren inolako zalantzarik gabe.”

2.- DESCARTES. Bestalde, Jose Manuel Tarriño arkeologoak (lekuko gisa deklaratu zuen alde biek eskatuta) gauza bera esan zuen balizko RIPi buruz, eta gaineratu ez duela DESCARTES jartzen. Kronika.  “Asteazkenean, hiru arkeologo salatarien ostean, Jose Manuel Tarriñok, Lurmenekin arkeologo eta marrazkilari lanak egindakoak deklaratu zuen.  Arkeologo beteranoa, berrogei urte baino gehiago darama lanbidean. Bere esku egon zen grafitoen marrazketa. Oso trebea da horretan. Haren adierazpenak ez dira inon ageri, batetik berandu deklaratu zuelako (arratsaldeko bostak aldera hasi zen), eta bestetik esan zituen gehienak Lurmenen aldekoak direlako.

Hiru salatariek DESCARTES irakurtzen dute oraindik, edo behintzat horrekin ere eraso nahi izaten dute. Berak garbi esan zuen pieza hori marrazteko sakon begiratu zuela bitarteko guztiak erabiliz, eta MISCART jartzen duela. Bestalde, balizko RIP hiru marra direla jatorriz, zalantzarik gabe, eta ilusio optikoan eragina dela  RIP irakurketa, gainazala zartatu delako zonalde horretan.”

DESCARTES ez du aipatu ere egiten epaiak, nahiz eta faltsuketa zaleen beste ikono bat izan eta presentzia handia eduki epaiketan. Beste gauza interesgarri asko argitu zuten bi zaharberritzaileek egun hartan, nahiz eta egun hartako albistegietan eta hurrengo eguneko egunkarietan ezer ez agertu. Hurrengo atalean zehaztuko ditugu.

Epailea ondo hasten da oinarriak jartzen: “No pueden confundirse los indicios con las sospechas. Para enervar la presunción de inocencia debemos contar con indicios probados y no con meras “probabilidades” de que el hecho haya ocurrido como señala la acusación. Una prueba indiciaria ha de partir de unos hechos (indicios) plenamente probados, pues no cabe evidentemente construir certezas sobre la base de simples probabilidades.” (85. o.).

Baina berehala konturatzen gara printzipioen adierazpen hau erretorika hutsa dela. Hamaika “indicio probatorio” zerrendatzen ditu (sententziaren 98-100 o. ikus daitezke, eta Ama Atan). Horietako gehienak ez dira indicio izatera ere heltzen, eta gutxiago probatorio. Hona hemen labur-labur:

1) Eliseo Gilek zuela aztarnategiraren ardura osoa; 2 eta 3) Zenbait material kanpoan egon zela hainbat hilabetez garbitu aurretik; 4) Eliseoz gain beste batzuek ere bazituztela aztarnategiko giltzak; 6 eta 8) arkeologo batzuek oharterazi ziotela Eliseori lan-metodoa aldatzeko, trazabilitatea bermatu ahal izateko (gezurra, epaiketan garbi geratu zen bezala), baina ez zutela aldatu eta aurkikuntzarik dokumentatu argazki eta abarren bidez; 7) Oscar Escribanok grafito bat egin zuela eta berehala broma bat zela aitortu, eta hala ere lanean jarraitu zuela; 9) Eliseo Gilek prentsaurrekoan aurkeztu zituela grafitoak, eta horren ondorioz eztabaida handia sortu zela adituen artean (mundu guztiak dakiena isiltzen du: EHUko hiru katedratikok bermatu zutela aurkikuntza; Knörr, Gorrochategui eta Santos-ek); 10 eta 11) Ez zitzaiola Cerdani txostenak egin izanaren agiririk eskatu;  ez dagoela Cerdanek Frantzian egin omen zituen analisien frogarik.

Zantzu oso probatorioak, bai jauna! Zantzu gisa pisu apur bat lukeen bakarra 5.a izan liteke, grafito gehienak garbitokian ikusi zirela lehenengoz, alegia, pieza gehienen trazabilitatea ez dagoela frogatuta, hau da, pieza lurretik atera eta museo-zainen eskura heldu bitarteko bidea ez dagoela behar bezala dokumentatuta argazki bidez eta abar. Lurmenek askotan esplikatu du milaka pieza agertzen zirela indusketan, eta katalogatzeko orduan protokolo bati jarraitzen ziotela, eta haren arabera guztiz normala zela piezak garbitu arte grafitoa ez ikustea, lokatzaz eta kostraz  estalita agertu ohi direlako. Ikusiak ikusi, egia da gauzak askoz hobeto egin zitezkeela, baina 2005-2006an nork pentsatu behar zuen horrelako txolopote bat sor zitekeenik aztarnategi batean?

Nolanahi ere, trazabilitatea bermatua ez egoteak ez du pieza bat faltsu bihurtzen edo eta Eliseo faltsutzaile. Arkeologia museoetan grafito asko  ikusten dira, baina inoiz ez lurretik irten diren uneko argazkia.  Honek susmagarri bihurtzen al ditu? Hauxe bera galdetu genion Oiaso Museoko zuzendariari (ordukoari) duela urte batzuk, eta ez zuen jakin zer erantzun.

Eta benetakotasun zantzuak, zer?

Benetakotasun zantzuak bilatzen hasita, beste hamaika aurkitu daitezke erraz asko. Epaile justu batek ez ditu aintzat hartu behar akusatuari kalte egiten dioten zantzuak soilik, mesede egiten diotenak ere baloratu behar ditu. Bistan da ez duela hori egin. Ertzaintzak ere gauza bera egin zuen instrukzio fasean.  Epaiketan ertzain arduradunari galdetu zitzaionean zergatik ez zituzten kontuan hartu, eurei faltsutasun-zantzuak bakarrik ikertzeko eskatu zietela erantzun zuen. Eta lasai geratu zen.

Julen Diaz de Argote gaztea arkeologian doktoregaia da EHUn. Sententzia ezagutu eta berehala gutun ezin zitalago eta iraingarriago bat argitaratu zuen Alean eta Berrian. Handik gutxira Jose Antonio Villar Oiarzabalek erantzun zion. Euskeraren Jatorria. (Aleako loturak hautsita daude).

“Argitu du

Argitu da, behingoz, gehienok pentsatzen genuena: ostrakak faltsuak zirela. Luzea izan da prozesua, 14 urte ustezko grafitoak aurkitu zituztenetik eta 11 urte faltsukeria horiek judizializatu zirenetik.

Nahiz eta gutxiengo batek debatea «zientifikoa» zela irudikatu nahi zuen, zientziaren munduan ez zegoen inolako eztabaidarik: ez arkeologian, ez historian, ez filologian ezta kimikan ere, Espainiako Kultur Ondarearen Institutuaren informeak argi utzi zuenez.

Lehenik eta behin, azpimarratu nahi dut Euskal Herrian sekten jokabideen antzekoak dituen talde bat jaio zela gai hau baliatuz, martiri bat zutelarik irudi gisa: Veleiberrak. COVID-XIX jarri izan balu ostrakaren batean oraindik «froga arkeometrikoak» eskatuko zituzten, haientzat haien «egia» eta haien «zientzia» baitira benetakoak, soilik.Publizitatea

Urte luzez presiorako estrategiarekin ibili dira, fraude hau salatu zutenak mehatxatuz, zientzialarien lana desprestigiatuz, arkeologoen profesionaltasuna kolokan jartzen saiatuz… Baina, zientzialari horiei esker, gehienok argi izan dugu hau faltsifikazio zatar bat besterik ez zela: ez zela posible pieza bakar bat ere in situ aurkitu izana, ez zela posible hasperenik ez agertzea, Nefertiti izen horrekin idatzita ateratzea, eta abar eta abar (200 bat, argiago esateko).

Baina hau ez da egun batetik bestera gertatu. Eliseoren defendatzaileak ere konturatu ziren gauza batzuk defendaezinak zirela: hasieran mundu guztiak Descartes irakurtzen zuen pieza batean, baina terraplanismoaren magiaz hitz hori Miscart izatera pasa zen. Berdina gertatu zen denok hitzarekin, Denos izatera pasa baitzen. Iruña-Veleiako aztarnategiko garbitze-gelako teknika bera erabili zuten, aurretik ezberdina zen gauza bat haiek izatea nahi zutena bihurtuz.

Batzuk Atapuercaz hitz egiten zuten, Vaticano-EHU-Euskalduntze Berantiar konfabulazio bat zelarik, baina argi geratu da Atapuercaz baino gehiago Zubialdez hitz egin beharko genukeela. Descartesez ez, baina Kopernikoz edo Galileiz bai hitz egin beharko genukeela, horiek zientzia erabili baitzuten, nahiz eta beste martiridun sekta erraldoi batek haien aurka egin. Askotan esaten dute historia errepikatu egiten dela, eta badirudi oraindik zientzialarien lana kolokan jartzen saiatzen direla.

Amaitzeko, mahai gainean jarri nahiko nuke faltsukeria honetatik benetan minduta atera diren hiru adarrak. Batetik, arkeologia, ogibidearen izena zikindu baitute. Euskara ere kolpatuta atera da, hizkuntza hau zaharrena dela esateko asmoarekin ondarea eta hizkuntza zikindu baitituzte. Azkenik, kaltetuena, Iruña-Veleiako aztarnategia izan da, Araban eta EAEn dagoen erromatar aztarnategirik handiena. Espero dezagun hemendik aurrera instituzio publikoek egoera honi buelta ematea eta Veleiak erakusteko duen ondare eta informazio guztia lur azpitik ateratzea.”

Jose Antonio Villarren erantzuna:

“Julen:
Ez dakit zein Olinpoko pulpitutik ausartzen zaren eta zein Olinpokoek babesten zaituzten, baina badirudi ustez“ ex catedra” hitz eginez, baina hizkuntza zakarra erabiliz iraintzen dituzula hainbat jakintsu eta gezurrez eta irainez nahi gaituzula beste asko eta asko ere isilarazi.
Nik pulpitu umilagotik erantzuten dizut, baina ez dut uste arrazoi gabe edo gutxiagorekin.
Lehenik eta behin, ezin duzu esan Iruña-Veleiako auzia argitu dela, gezurra baita, zeren eta EZ DA ARGITU, baldin eta auzia faltsutasuna/egiazkotasuna frogatzean bazegoen. Jakina da auzia ez zela tramitera onartuko aurrez ostrakak faltsuak zirela sinetsi ez bazen, erailketa bat epaituko ez den moduan eraila hilik dagoela erabat sinetsi gabe.
Zera da zuk soilik epaiaren emaitza eta gero esan ahal duzuna:
1-Epaileak ontzat ematen duela, zuk bezala, IPCE (Instituto del Patrimonio Cultural de España) erakundearen txostena.
2-Ontzat ematen duela, baita ere, aurkitutako piezak garbiketa prozesura arte ez zutela atentziorik eman grafitoen edukieraz.
3-Ontzat hartzen duela salaketak adierazi duena, hau da, Eliseok faltsutze prozesuari bide emateko zituen balizko asmoak intentzioak eta zergatiak (Eliseok kontrakoak adierazi arren) baina ez duela azaltzen faltsutzea bera egin izanaren frogarik bat bera ere, hori izanik epai-mahaiaren eginkizun bakarra, hau da, “zer” (faltsutzea), “nork” (Eliseok), “nola”, “noiz”, “non” eta horrelako datu objektiboak frogatzea, eta ez besterik gabe “zergatik” eta “zertarako” asmatzea, zeren eta horiek beti dira espekulatiboak, egileak berak askatasun guztiz aitortzen ez baditu edo aitortzen ez dituen bitartean.
Ni ez nago ados, bada, guzti horrekin eta benetan uste dut, gainera, epai-mahaia kasu honetan berari ez dagokion arloan sartu dela beste askotan beste asko sartu ohi diren bezala, eta hori argituko dizut nahi duzunean.
Dena den, zu libre zara aipatu dizkizudan hiru horiek behintzat eta beste antzerako hainbat esan ahal izateko, baina ez zara inola ere egiaren jabe botatzen dituzun beste ozarkeriak botatzeko, adibidez :
1-Ezin duzu inola ere esan zientziaren munduan inolako eztabaidarik ez zegoela.
Arkeologia, historia, filologia eta kimikari dagokienean IPCE-aren Vaticano-ren eta faltsutasunaren alde tinko aritu diren beste hainbat “zientzialari”-ren teoria soilei buruzko erantzun ugari eta bereziak eman dituzten beste “zientzialari” ospetsu eta ugariren zerrendak zenituen eta dituzu eskuragarri, nahi bazenuen eta baduzu, eta egia zale bazina, onez gero aztertuta beharko zenituzke beste “zientzialari” ugari eta garrantzitsu horien kontra-teorien bildumak, oso eskuragarri horiek ere.
Jakinean egon beharko zinateke teoria bar ezin dela egiazkotzat hartu bere kontra-teoriaren faltsutasuna frogatu arte eta ez, inola ere, bere mezulariak baztertuz eta beren aipua eta ospea galaraziz.
2-Ezin gaituzu “sekta terraplanista-homeopatiko”, ez “Veleiberrak”, ezta ere “XXI ko sekta” deitu, guk (nik behinik behin) zu “ezjakin interesatu” deituko ez zaitudan / zaitugun bezala.
3-Ezin duzu inondik ere esan “Zientzialarien lana kolokan jartzen saiatzen garela”, badaezpada “zientzialariak” zertzuk eta zeintzuk diren definitu gabe, jakinik gainera, zuk diozun “sekta”-kook zientziaren babesa eskatu izan dugula beti, eta orain ere.
Azken hori da, nire ustez, zure akatsik larriena, zeren zu zeu eta zure iritzi berdineko direnak dituzu, dirudienez, zientzialari bakar eta orojakiletzat.

Beraz, horren harira joko dut besterik gabe:
Ez zaizu nire ikuspuntua interesatuko seguruenik, baina nik zure gezurtia eta iraingarria jaso dudan bide beretik zuk nirea jasotzea oparitu nahi dizut.
Eta nire diziplinatik apaltasun guztiz abiaturik, nire “Hiztegi heterodoxoan” aipatzen ditudan definizio batzuk azalduko dizkizut beren adierazpideak baliagarri izan ditzazun, zuk zeuk hoberik ez badituzu behintzat:
ZIENTZIA – Arlo bakoitzean bakoitzari buruzko EGIA. – Egiaren bila jarduteko dauden arlo guztiak eta bakoitza.
ZIENTZIALARIA – Dagokion arloan egiaren bila saiatzen dena. – Ez soilik norbaitek merezimenduz edo gabe emandako etiketa erakutsi ahal duena.
IKERKETA ZIENTIFIKOA – Egiari buruzko aurreiritzi guztiak (teoria, kontra-teoria eta abar) aztertu ondoren, erabakirik egokiena, hau da, egiatik ustez hurbilen dagoena, hartzeko behar diren adinako baliabideak jarri eta erabiltzearen ariketa.
TEORIA – Edozeri buruzko iritzi espekulatiboa, nolabait arrazoituta edo gabe.
Beste asko dira gai honekin zerikusia dutenak, baina aipatutako horiekin nahiko delakoan geratzen naiz

Hara, bukatzeko, zer lortu den/duzuen, inperio erdaldunak Euskarari buruzko iritzi “zientifikoa” eduki dezan:
“Dos años de cárcel para el arqueólogo que falsificó unos escritos para adelantar el origen del euskera al siglo III” (m.publico.es/culturas).”

Jose Antonio Villar Oiarzabal

Jose Vicente Navarro Gascón haren izena; geologian lizentziatua eta IPCEko (Instituto del Patrimonio Cultural de España) funtzionarioa. Haren txostenari eta hitzari fede osoa eman dio epaileak, eta haren esanetan oinarrituta deklaratu ditu faltsu 36 grafitoak.  M. Thomsonek eman zigun testuingurua aurreko sarreran:

“Un licenciado en geología que afirmó que ni él ni nadie del IPCE tenían experiencia alguna en la metodología utilizada para datar grafitos. Que no utilizó controles de grafitos o incisiones en cerámica de edad conocida, ni antiguos ni recientes. Que no ha demostrado que el método que utilizó lo haya utilizado nadie para demostrar si un grafito es reciente o antiguo.”

Hogeita sei metal mota ezberdin aurkitu ditu Navarrok grafitoetan. Hau logikarekin eta zentzunarekin haserre dago. Burdindegi osoa erabili ote zuen? Zertarako hainbeste tresna ezberdin? Faltsifikazioa egin nahi duenak ez du inolako zailtasunik erromatar garaiko iltze edo gailu metaliko bat aurkitzeko. Gainera, aipatzen dituen metal mota askok ez dute balio grabatzeko. Hemen sententziaren parrafo bat:

“El perito aprecia que, donde hay acero en las piezas, hay mucho acero; el acero común está presente en 35 de las 39 piezas, y puede corresponder a cualquier tipo de elemento cotidiano, como clavos, y además se encuentra níquel, pues se trata de un acer niquelado, que al ir rozando, se ha ido descascarillando la punta; a veces el acero es inoxidable, y por eso es inequívocamente reciente. También ha encontrado restos de otros metales, como oro, que, en opinión del perito pudiera deberse a que manipulaba la pieza tendría un anillo de oro, y en la figura del cerdo ha encontrado rastro de plomo. Y en otras piezas ha encontrado alpaca, cobre, cinc, níquel de baja calidad, pero son metales que están inalterados, y también molibdeno, aleaciones para herramientas, así como cuprita y alteraciones de bronce.” (132. o.).

Metal horiek kopuru oso txikietan aurkitzen dira grafitoetan, eta lurretik aterata gero itsatsiak direla aldarrikatu zuen defentsak, garbitzeko orduan eta abar. Horrela jarraitzen du Thomsonek:

“… Que no ha tenido en cuenta que los grafitos han pasado por muchas manos: arqueólogos, personal que hace el lavado en el yacimiento, técnicos del museo de arqueología, miembros de la comisión que los estudiaron personalmente, grafólogos … Pero es lo que vale para la jueza.”

Epaileak ez ditu kontuan hartu Navarro txostena eraisten duen Mikel Albisu geologoaren argudioak

Hona hemen epaiketa eguneko kronika. Merezi du irakurtzea, Albisuren saioa epaiketako argigarrienetakoa izan baitzen, nahiz eta epaileak aintzat hartu ez. Laburtuz, Albisuk zeramika erromatarra imitatzen duten zeramika pusketa modernoak hartu zituen, haren gainean X bana maraztu zuen iltze batez, eta gero mikroskopio elektronikoz neurtu zituen ildoetan geratzen ziren metal arrastoak. Emaitza: 100 mikra, batenaz beste, arrasto bakoitzak, 300era ere heltzen zirelarik batzuk.

 Hau azalduta gero,  Navarroren analisien diapositibak erakutsi zituen, non metalen presentzia puntu txikiekin agertzen zen, eta horien alboetan mikroskopioak zenbaki bat sortzen: inoiz ez ziren 20 mikra gainditzen, eta gehienak 5 eta 10 artean zeuden. Iltze kamustuak sortzen dituen batez besteko 100etik oso urrun. Horrek argi eta garbi erakusten du Navarrok aurkitzen dituen metal arrastoak ez direla faltsifikazio moderno baten ondorio, baizik eta zehaztu beharko den beste jatorri bat dutela.

Xehetasun hauek ez daude jasota sententzian, ezikusi egin ditu epaileak, amarruz eta gezurrez betetako Navarroren txostenari sinesgarritasun osoa eman dion bitartean. Egia esan, helduleku bakarra zuen Eliseo kondenatzeko, grafologia erori ondoren.

Epaiaren osteko hainbeste iritzi zital eta kaskarin entzun ondoren, eskertzen da gaurko Deian irakurri dugun artikulu zorrotz eta zuzena. Itzulpena ere argitaratu da Ama Atan Letra Txarra Daukat-ek egina. Koen Van den Driesschek iruzkin interesgarriak gehitu dizkio. Xabier Gorrotxategi esperientzia eta bibliografia zabaleko gizona da.

“EPAIKETAREN sententzia dugu. Batzuek pentsatzen zuten sententziarekin batera Iruña- Veleiako grafitoen irtenbidea agertuko zela, zerutik eroria balitz bezala. Baina esan behar dut berdin dela zer esan dezakeen epaileak balizko faltsukeriaren inguruan.

Berak erabakia hartu du prozedura tekniko bati jarraituz. Lehenik eta behin, polizia judizialak esandakoa onartuz, horretakoek Eliseo Gil faltsutzailea dela konbikzioa dutelako, baina frogarik nimiñoena ez. Eta bigarrenik, Madrideko peritu baten konklusioa ontzat hartuta, 38 grafito orain dela gutxi egindakoak direnak. Esan behar da peritu horrek dakartzan informazioa hartuta bestelako konklusiora ailegatzen naizela ni: grafito guztiak benetakoak direla frogatzen da. Nire ustez, bi arazo gaindiezin ditu perituren txostenak: 1, ez du ezer demostra-tzen eta, beraz, fede kontua da berak esandakoa, ez zientzia; 2, aldrebesteko konklusioak ateratzeko ez du begiratzen objektu bakoitza osotasunean, berari interesatzen zaiona baizik, beraz, osatu gabea da. Balio anekdotikoa besterik ez dauka balizko ikerketa horrek zientziaren aldetik. Balio juridikoa, ordea, erabatekoa, onartu duelako epaileak.

Epaileak ahalmena dauka modu subjektiboan informazio hori hartzeko, egin duen bezalaxe, baina hori ez da zien-tziak onartzen duen prozedura. Zientzia baita grafitoak onartu behar dituena, eta zientzialariak erdibituta daude. Eta indusketa arkeologikoa da, aurkikundeen aldameneko laukietan egindakoa, Iruña-Veleiako aztarnategian E. Gilek erabilitako metodoa balioztatu edo baliogabetu behar duena, eta ez lekuko batzuen iritzi interesatuak.

Orduan, epaiketaren emaitza ez da izan guztiok pentsatzen duguna. Nik, kanpotik begiratzen batzuek eta besteek esandakoa, jarraitzen dut pentsatzen grafitoak benetakoak direla. Egia esan, pentsatu, bakarrik batzuek pentsatzen dugu, beste batzuek gezurrak zabaltzen jarraitzen dutelako, hasieratik gaur egunera arte. Eta pentsatzen dudalako (dugulako) hori eskatzen dugu, administrazio publikoak benetako autentifikazio prozesu bat martxan jartzea, erabat independentea eta bikoitza; eta benetako indusketa arkeologiko independentea burutzea ere bai. Besterik ez. Bestalde, salatu behar da euskal administrazio publikoak erdi desagertuta daudela, legea ez betez.

Ez dagoela debaterik zientziaren munduan esaten dute faltsifikazioaren sinestunek (faltsifikazioa interpretatzen dutenak), hori argudioa balitz bezala. Jakin dezala jendeak lehen unetik diputatu berriak ukatu zuela arkeologoek prestatutako grafitoen bilduma argitaratzea. Horregatik ez dago (neurri batean) debaterik, kanpoko aditu eta zientzialariek ez baitute argitalpen bat erreferentzia moduan zientziaren bidez kritikatzeko. Jakin batzuek, administrazioak aukeratuek, berriz, grafitoak zuzenean erabili dituzte argudioak eraikitzeko, baina gainerakoek ezin izan dute horrelakorik egin, aurrekoen iritzia besterik ez dute. Eta hau jakinda, faltsifikazioaren aldeko horien balizko argudioak argaltzen dira inanizioraino, nire aburuz. Besteen beldur dira? Bai, egiaren beldur direla da niri bururatzen zaidan interpretazio bakarra. Jakin dezala jendeak oztopo gaindiezin hori, orijinalak kontsultatzea, pasatuta, benetakoak direla interpreta-tzen dituztenak gai izan direla besteen interpretazio guztiei erantzun egokia ematen. Harritzekoa da.

Beraz, badago debaterik, batzuek behin eta berriz ukatzen badute ere, ukatu nahi badute ere. Egia bilatzen dutenen eta egia ezkutatzen dutenen artean, hain zuzen ere, debatea da. Azken hauek, faltsifikazioaren aldekoek, esaten dute froga arkeometrikoak ez direla beharrezkoak, zientzia aplikatzea alferrikakoa balitz bezala. Inolaz ere, are gutxiago kontuan hartuta epaileak 39 grafito besterik ez dituela sartu sententzian, gainerakoak linboan geratzen direla. Eta, inolaz ere, zientzia irekia baita, fedea ez bezala. Dena dela, gogora dezagun, zientzialari batzuek oztopo guztiak gaindituta, gai izan direla faltsifikazioaren aldekoek esandako guztia baliogabe-tzeko, haien lotsarako.

Faltsifikazioaren aldekoek behin eta berriz erabiltzen dute faltsukeriaren fedea besteak satanizatzeko, baina nik kanpotik ikusita bakarrik hau esan dezaket: batzuen argudioak faltsukeria frogatzeko barregarriak izan dira eta jarraitzen dute izaten: DESCARTES, DENOK, ANQUISES, RIP… Hau nik esateagatik zientzialarien lana desprestigiatu nahi dut? Irakurketa faltsu horiek defendatu dituztenak dira haien buruak desprestigiatu dituztenak. Egun batean, agian, esango digute zergatik egin zuten, nola izan zen posible horrelako basakeria. Garaiz daude oraindik, baina ez dut uzte horren ausardia izango dutela.

Egia bilatu behar dela aipatzeagatik sekta baten kide naiz? Eskerrik asko kokatzeagatik Egiaren Aldekoen sekta horretan. Eta gezur batzuk salatzeagatik mehatxatu ditut gezurtiak? Zehatz ditzagun mehatxuak: gezurra da in situ ez zirela agertu grafitoak, aztarnategiko erregistro orokorrean zenbait grafitok koordenadak dituztelako eta frogatuta dagoelako grafito baten agerpen sekuentzia argazkien bidez; gezurra izan da, biribila, DESCARTES idatzita zegoela, lehen unetik MISCART irakurri bai-tzen; gezurra da DENOK idatzia izan zela, ikus dezala irakurleak horren argazkiak sarean; gezurra da RIP idatzia izan zela, zenbait akademikok eta irakaslek defendatu (eta defendatzen) dutena.

Bestalde, azken hauei, faltsifikazioaren aldekoei, ahazten zaie esatea epaileak ez duela onartu irakurketa hori (RIP) idatzia zela, Diputazioko errestauratzaileen lekukotza hartuta, baina lehen unetik ezaguna zena. Baina Madrideko perituak RIP dagoela idatzita esaten du! Eta gezurra (eta gezurrak eta interpretazio okerrak hamaika dira faltsifikazioa defenditzen dutenen artean) da garbiketa lanetan egin zirela grafitoak, polizia judiziala bere txostenean ez baitzen gai horretaz frogarik txikiena ere aurkitzeko.

Eta kaltetua ez da izan Iruña-Veleiako aztarnategia metodo arkeologikoaren bidez grafitoak aurkitzeagatik, zuzendari berriak hondeamakina metodo arkeologiko bezala erabili izanagatik baizik. Eta kaltetuak izan dira gure instituzio publikoak ekintza hori onartzeagatik. Eta kaltetua izan da ikerketa Euskal Herrian eta Espainian emozioak eta sineskeriak zientzia zikintzeko erabiltzeagatik.

Eta gehien harritzen nauena da enpatia izpirik txikiena ere ez aurkitzea batzuen aldetik, gehien kaltetuena izan denerako. Ozenki esan behar baita: kaltetuena pertsona bat izan da, aztarna zaharrak maite dituen horietakoa, aztarnarik txikiena eta xumeena ere dokumentatzeko prest dagoena, arkeologo kontsekuentea, arkeologo petoa, Eliseo Gil Zubillaga. Eta arazoaren mamia ez da errugabe edo errudun den ala ez, berak ez baitu ezer egin ez bada izan arkeologo aditu bati dagokion lan zintzoa.

Amaitzeko, Historia errepikatu egiten da, bai, beti izan da ahaltsuen (borreroekin batera) eta menpekoen arteko borroka, gupidarik gabeko borroka, eta jarraituko du izaten per secula seculorum. Kontua da non kokatzen den bakoitza.

Arkeologian doktore

Miguel Thomson Okatsu doktorea epidemiologoa da Madrileko Carlos III.a Osasun Institutuan. Aditua epigrafian eta beste arlo batzuetan, sakon ezagutzen du Iruña-Veleiako gaia. Hainbat txosten eta artikulu idatzi du, eta hitzaldiak eman ere bai. Ezagutzen dugunok badugu haren analisi-gaitasunaren eta argitasunaren berri. Ama Ata.

“No sé si en un recurso se pueden pedir nuevos análisis. Pero yo me he leído la sentencia y es cierto que se basa totalmente en el informe de Navarro. De los informes de la Comisión Científica Asesora dice que solo contienen hipótesis y opiniones, que no sirven en un juicio, después de toda la fanfarria que les dio la DFA. Ni siquiera tiene en cuenta el informe de evidencias físicas de Madariaga, diciendo algo así como que es demasiado vago e impreciso. De la grafología afirma que no tiene validez científica, a pesar de que fue en lo que se basó la DFA para interponer la querella, junto con los informes de la Comisión. Y la declaración del ertzaina diciendo que era “la mayor falsificación de la arqueología del mundo romano”, etc., a la que dieron tanto bombo los medios, ni se menciona. Solo vale Navarro. Un licenciado en geología que afirmó que ni él ni nadie del IPCE tenían experiencia alguna en la metodología utilizada para datar grafitos. Que no utilizó controles de grafitos o incisiones en cerámica de edad conocida, ni antiguos ni recientes. Que no ha demostrado que el método que utilizó lo haya utilizado nadie para demostrar si un grafito es reciente o antiguo. Que no ha tenido en cuenta que los grafitos han pasado por muchas manos: arqueólogos, personal que hace el lavado en el yacimiento, técnicos del museo de arqueología, miembros de la comisión que los estudiaron personalmente, grafólogos … Pero es lo que vale para la jueza. Me pregunto si en un juicio en el que se dirime si un conductor iba con exceso de velocidad, si declara un guardia civil que no acredita experiencia ni formación en el manejo de radares, que utiliza un instrumento o método cuya validez no está demostrada, que el aparato que utiliza no está calibrado ni ha pasado las revisiones obligatorias, ¿tendría validez su declaración como único testimonio inculpatorio?

Por otra parte, los 11 indicios… y cero pruebas ¿No habíamos quedado en que “indicios no son pruebas”? Pero un juez, para ser justo, si se basa en indicios, debe buscar no solo indicios de culpabilidad, sino también de inocencia, y considerarlos en principio igual que los de culpabilidad, por respeto al principio constitucional de presunción de inocencia. Y una condena por indicios solo puede hacerse si esos indicios son indubitados, demostrados por prueba directa, y llevan, por una deducción lógica y más allá de una duda razonable, a la conclusión de culpabilidad, sin que razonablemente se pueda encontrar una explicación alternativa que no implique culpabilidad, porque en caso de duda hay que absolver: in dubio pro reo, principio fundamental en derecho. ¿Llevan cada uno de los indicios considerados por separado o conjuntamente, por lógica y sin que se pueda encontrar otra explicación, a la conclusión de culpabilidad de Eliseo? Yo soy absolutamente incapaz, a partir de esos indicios tan endebles, algunos de ellos dudosos, pues hay testimonios contradictorios, de llegar a la conclusión que Eliseo Gil, personalmente o mediante terceros, realizó ninguna falsificación.

Mi impresión personal es que esta sentencia no se sostiene por ningún lado y que tiene un corto recorrido. El tiempo dirá si tengo razón o estoy equivocado. El problema es que aparte de la justicia y el derecho, en este caso hay muchos otros factores que lo condicionan, que hacen difícil prever lo que va a ocurrir.”

Correo egunkariak elkarrizketa luzea (ez dute lotura jarri sarean) egin zion kultura diputatu ohiari sententziaren harira. J. L. Erdozia Mauleonek Naizen erantzun dio:

“Pozik egonen zara, zu bereziki, Lorena, epaiketaren ageriko eragile nagusi moduan, Gasteizko epaileak Iruña-Veleia auziari emandako epaiarekin. Bazen garaia, ezta? Hamaika urte luze zuretako horren begibistakoa zena, lau hilabeteren buruan «argitu» eta erabakitzeko.

Lortu duzu nahi zenuena. Zuk «iruzur arkeologikoaren» arduradunetako ematen zenituenak zigortu eta gainera, zure hasierako asmoa ezin hobeki bete du epaileak, ez baitzenuen nahi «espetxe-zigorrik lortzea», «gertatutakoa argitzea» baizik. Halako adierazpenak ezartzen ditu zure ahoan, behintzat, “El Correo”-k hilabete honetako 12koan. Eta epaiak eragindako pozaren gainean metaturik, balio erantsi gisa, Vaticano-aren bedeinkapena ere bai, seguru asko, zure bihotz aratz eta xahuagatik, batetik; eta Itun Berria aldatzen hasi beharrik ez dutelako, bestetik.

Pozik egonen zarete, Lorenarekin batera, zuen iragarle-dohainak baliatuz grafito horietako batzuetan «Descartes» edo «RIP», esate baterako, irakurri zenuten hizkuntzalaritzako, arkeologiako, epigrafiako eta unibertsitateko beste espezialitateko adituak. Zuen jakinduriaren aurrean, ezerezean utzi ditu epaileak beste aditu batzuen iritziak, Museoko zaharberritzaileenak, adibidez. Eta Lorenarena bezala, zuen poza ere bikoitza, seguruenik, ez baituzue zuen espezialitateetako hainbat teoria moldatu beharrik izanen.

Pozik ere bai, era berean, egonen zarete beste alde batera begiratu edo «busti» nahi izan ez duzuen guztiak, azkenean epaile orojakile batek ondorioztatu duelako 36 grafito faltsutu zituela norbaitek, «auzipetu nagusiaren agindupean edo, gutxienez, honen beraren jakinaren gainean». Poz bikoitza zuen kasuan ere, berriz ere jarrai dezakezuelako fedea izaten zuen kezkak eta zalantzak argitu ditzaketen adituengan. Zorionak «dogmazale» zareten guztioi!

Eta, azkenik, pozaren pozez, Iruña-Veleiako auziaren epai honekin haien ganbeletako iturriek etenik ez dutela izanen ziurtatuko dutenak. Arruazuko esaera zaharrak dioen moduan, «Kulpa gabea, penaz egonen da akaso, kofradian ez denak, ez kandelarik jaso!».

36 grafito faltsutu izana ondorioztatu du epaileak, baina benetan argitu du epaiak Iruña-Veleia auzia? Hasteko, ez daki epaileak nork faltsutu dituen grafito horiek, ez daki zer erabili den grafito horiek faltsutzeko, ez daki noiz eta nola faltsutu diren eta, larriagoa dena, zer pasatzen da gainerako hirurehundik gorako grafitoekin, laurehundik gora baitziren auzipean zirenak.

Baina, zer demontre! Eman dezagun arrazoi osoa duela epaileak eta ziurtaturik dagoela Iruña-Veleia auziko 36 grafito faltsuak direla. Grafito guztietako %9a, gutxi gorabehera. Lagin nahikoa, bistan da, gainerako guztietara zabaltzeko erabakia. Ez da horrela, Lorena eta enparauak? Orduan, jakinik dagoeneko faltsuak direla grafito horiek guztiak, ez duzue oztoporik jarriko arkeometrian espezializatua den laborategiren batean aztertzeko 36 grafito horiek dituzten ostrakak, ezta? Horrela, laborategiek epaiari bermea emanik, «fedegabeon» ahoak itxiko zenituzkete betiko, guk iritzietan baino gehiago egintzetan baitugu «fedea».

Edo, ez zenuten, bada, Lorena eta enparauak, pentsatuko 36 horiek eta gainerako guztiak suntsitzea, faltsuak direlako aitzakitan, hondeamakinarekin aztarnategian egindako moduan!

Barkaezina litzaizueke zuri eta zuk ordezkatzen duzun erakunde politikoari bereziki (ordezkari politiko gisa hartu baitzenuen Iruña-Veleiako grafitoak auzitara eramateko erabakia), euskal kulturaren baitan honelako garrantzia duen afera argitu gabe uztea betiko.”