Bisita gidatua abenduaren 7an, 2025eko azkena

Gidaria: Josetxo Mendia Azurmendi

Hitzordua: 11:00, Iruña-Veleiako aparkalekuan

Komeni da aurrez jakinaraztea tlf. honetan: 696296767

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

MISCART dibinitate punikoa Iruña-Veleian eta ez DESCARTES, auzia argituta ChatGTPren laguntzaz

Iruña-Veleiako auzi surrealistan dena izan da surrealista, baina agian DESCARTES gaia surrealistena. Blog honen irakurleak badakienez, piezak faltsuak direla baieztatzeko “froga definitiboa eta eztabaidaezina” izan zen ostraka batean Descartes irakurtzen zela, XVII mendeko filosofo frantsesa. Ikusi zer zioen Sergio Carracedo kazetariak Diario Vascon eta Correon 2020an, Eliseo Gil epaitzen ari ziren garaian.

Itsuak ere ikus zezakeen ez zuela Descartes jartzen, MISCART edo horrelako zerbait baizik.

Norbaitek iradoki zuen jainko punikoren bat ote zen, baina horren lekukotasun garbirik erakutsi gabe. Duela egun batzuk gure lagun Arantzazu Arregik ChatGTPri galdera egin dio, eta hona hemen erantzuna:

IRUÑA-VELEIA

MISCAR(T)

Chatgpt

Miskar (también escrito Miskar(t) / Miskar en fuentes modernas) aparece en inscripciones neopúnicas del templo de Hathor-Miskar en Maktar (Mactaris), en el norte de África (Túnez). Es decir, es el nombre de una deidad o santuario local documentado en inscripciones datadas en época tardo-helenística / romana.

Registro epigráfico norteafricano (Maktar / Hathor-Miskar). Las publicaciones clásicas (Berger 1901; estudios posteriores) editan varias inscripciones neo-púnicas del templo de Hathor-Miskar. En esas inscripciones el elemento Miskar aparece como nombre teofórico / divinidad o parte de un topónimo.

Aquí tienes la transcripción (neo-púnica transliterada) que figura en las ediciones modernas para la gran inscripción votiva del templo de Hathor-Myskar / Hathor-Miskar encontrada en Mactaris (Maktar), seguida de la fotografía(arriba). La transcripción se edita en catálogos epigráficos contemporáneos (Jongeling / editiones modernas) y en bases de datos académicas. Humanidades Digitales UC3M+1

transcripción y traducción de la inscripción neopúnica de Maktar que menciona a Miskar.

“hmzrḥ ᵓš ldrt ᵓš bnᵓ mqdš ḥṣrt / pḥnt qdšm mḥzt štᶜt ᵓl ᶜmt / ᶜṭrt ᵓdrᵓt lᵓ wlᶜmᵓ yšb ᵓdmt / lᵓlm hqydš lšᵓt ᵓḥt šmm bṭwr̊ / mlk ḥṭrmyskr rzn ymm bᶜl ḥdrt / ᵓl gb[ ]rtm kᶜtrty ytnt̊ẙ šbᶜt

(ii)
sml mrn̊[ ]ḥsyd tm p̊ltᵓ ᶜl mᶜbr / yrd bᶜmq hlḥ wᵓḥrst [ᵓ]š tᶜt ᵓdrt / rᵓšᵓ ṣlq ᵓtm p̊lyṭm wdl ᶜqṣb ḥbᶜrt / š ḥrṣ dᵛrkn wlnᵓḥn ẙt̊n np̊tḥt / kyln bᵓšr lb pᶜln bytn̊ šbᶜt

(iii)
š̊mᵓt hmzrḥ ᵓš / ᵓykrmᵓ t hmnḥt / qrᵓ lmmᶜlᵓ mtᵓ / lmdt t̊ mᶜz̊rt “

(la edición indica la lectura del teónimo como ḥṭr myskr = “Hathor-Miskar”). Humanidades Digitales UC3M+1

Fuentes: La inscripción es conocida en las ediciones como Hr. Maktar N 64 / KAI 145 (gran inscripción dedicatoria del templo de Hathor-Miskar). sel.cchs.csic.es+1

La transcripción arriba procede de ediciones y catálogos neo-púnicos modernos (registro digital: Henchir Ghayada / Mactaris; edición resumen en Jongeling 2008 y en catálogos online). Humanidades Digitales UC3M+1

La fotografía proviene de los archivos públicos (Wikimedia Commons / archivo de la publicación original del descubrimiento y de Berger), y corresponde a la losa con la inscripción votiva atribuida al templo de Hathor-Miskar en Maktar.

Traducción aproximada

traducción aproximada y comentada de la inscripción votiva de Hathor-Miskar de Mactar.Advertencia: el texto está en neopúnico tardío, con lagunas y fórmulas difíciles; por tanto, la traducción no puede ser totalmente literal y se basa en las reconstrucciones aceptadas por las ediciones modernas.

Traducción del párrafo en el que aparece la inscripción

(i)

“Este santuario (o: este edificio consagrado) lo hizo levantar el sacerdote —el que administra el recinto sagrado—
y cumplió los ritos santos en el año establecido,
ante la Señora Astarté la poderosa, para que ella proteja al pueblo que habita la tierra.
Sea para siempre la santidad del lugar, según el decreto del cielo,
[santuario] de Hathor-Miskar, ordenado por los dioses, Señor del Mar, Baal (o: Maestro) del Atrio,
sobre la colina […], según lo dispusieron los escribas del santuario.”

(“Hathor-Miskar” suele interpretarse como la unión de la diosa Hathor con un epíteto/hipóstasis local llamado Miskar, probablemente un dios o numen protector del lugar.)

Los otros dos párrafos:

(ii)

“La imagen (o: estatua) de nuestro Señor […] el piadoso fue colocada
sobre el camino del paso,
descendiendo hacia el valle donde [estaba] la corriente de agua.
Y la otra fue situada bajo la protección de la Señora,
en el lugar de la elevación, según lo establecieron los encargados.
Ellos pusieron los haces para la ofrenda
y lo hicieron con recto corazón al servicio de la Casa de los Siete (o: de los Siete Días / Siete Santuarios).”

(Este fragmento describe la colocación de estatuas u objetos cultuales en distintos puntos del recinto.)

(iii)

“Los nombres de los que hicieron (este santuario) son:
los honorables que ofrecieron la ofrenda;
invocaron a los dioses de arriba
para que la Señora conceda protección.”

Resumen del sentido general

La inscripción conmemora:

  1. La construcción o restauración de un santuario dedicado a Hathor-Miskar.
  2. La realización de ritos y ofrendas por parte de sacerdotes o funcionarios del culto.
  3. La colocación de objetos o imágenes sagradas en distintos puntos del recinto.
  4. La invocación a la diosa para la protección de la comunidad y del lugar.

El teónimo Miskar aparece como una designación local asociada a Hathor, probablemente una deidad protectora del sitio o un numen del territorio.

Conclusión clara (chatgpt)

✔ ¿Podría existir el teónimo Miskar en época romana en la que se datan los grafitos de Veleia?

Sí, la cronología encaja.

✔ ¿Encajaría Miskar en un horizonte romano-imperial (siglos I–III)?

Perfectamente: coincide con la época en la que sí está documentado.

Lotura honetan ere bada informazioa honetaz: https://humanidadesdigitales.uc3m.es/s/nuevo-sirar/item/41408

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘2008-11-19: efemeride mingotsa’, Tomas Elortza Ugartek gogora ekarri digu egun beltz hura

Egun horretan kanporatuak izan ziren Iruña-Veleia aztarnategian indusketak egiten ari ziren LURMEN-eko arduradunak, Eliseo Gil eta Idoia Filloy, eta hainbat langile “Orden Foral 444/2008 de 19-11-2008”-aren bidez. Kanporatze erabakia ‘Batzorde Zientifiko-aholkularia’k hartu zuela esaten badu ere, Batzordearen bileretako aktetan ez da ageri holakorik. Handik hilabete batzuetara honela deskribatzen du egun hura Eliseo Gilek: “2008ko azaroaren 19an irregulartasun-prozesu etengabe bat hasi zen, eta, horren ondorioz, nire lana baztertu eta nire ospe profesional, laboral eta pertsonalarekin amaitu nuen, suntsituta, foru-agindu eta komunikabideen bidez (“Perdón por ser inocente” 2009)

17 urte geroago zertan da auzia? Kanporatuek eta kanporatzaileak postura antagonikotan jarraitzen dute:

Kanporatuak, eta haiekin bat egin dutenak, ahalegin betean aritu eta ari dira ekarpenak egiten grafitoen balizko benetakotasunean sinistuta, haien analisia eskatuz, “Iruña-Veleia argitu” aldarrikatzen. Aurten bertan, 25 artikulu argitaratu dituzte gai desberdinak landuz, 10 bisita gidatu egin aztarnategira, 9 bideo editatu, 5 hitzaldi eman, 3 agiri ‘Iruña-Veleia Argitu Ez Suntsitu Plataforma’ren eskutik eta manifestaldi bat Gasteizen grafitoak analizatzea eta eskabadora aztarnategitik ateratzea exijituz. Bideoetako baten protagonista Eliseo Gil bera da, auziari eta bere buruari buruz: El arqueólogo maldito / Arkeologo madarikatua (2025)

Kanporatzailea, berriz -AFA-, sinistuta dago grafitoen balizko faltsutasunean. Azpimarratzekoa da aurtengo martxoaren 25ean, E. Jaurlaritzarekin batera, ateratako prentsa-oharra: “https://prentsa.araba.eus/es/web/arabapress/-/gobierno-vasco-remite-a-la-ertzaintza-dos-piezas-ceramicas-del-yacimiento-de-las-ermitas-por-ver-indicios-de-falsificacion”.

Miguel Thomson ikerlariak erantzun zien lehenbizi “César, Nerón y otras mentiras del montón” artikulu mamitsuarekin. Eta orainago, Idoia Filloyk- EHUtik “Arkeologoa eta Historian lizentziatua, eta Ondare Arkeologiko, Historiko eta Artistikoan Unibertsitate Masterra- duenak erantzun die bideoz eta idatziz: “Autopsia de una Noticia – 2025” eta “Las Ermitas (Espejo, Álava): los grafitos de César y Nerón en su contexto” arqueológico”. Dena ondo dokumentatuta. Prentsa-oharraren egileek irakurri eta ikusi badituzte ziur nago dagoeneko ondo damututa egongo direla idatzi izanaz.

Bertan gezurrak, erdi egiak eta susmoak nahasten direla diote bai batak zein besteak, berriro ere Iruña-Veleiako grafitoak eta LURMEN empresa lokazteko, ezelako frogarik eskaini gabe. Gainera, idatzi hau lau haizetara zabaldu zuten 30 bat hedabidek, bai EHan (EITB, El Correo, El Diario Vasco… ; bai Estatu espainiarrean (ABC, Cadena SER, Infobae, El Debate…). Baita Facebook-ek eta X-k ere.

Grafitoen balizko benetakotasunaren edota faltsutasunaren gaira pasatuz gero, ohartuko gara ez dela ezer aurreratu urteen joan-etorrian. Oraindik 2013an pertsona bakar batek egindako txostenarekin gabiltza –“Instituto del Patrimonio Cultural de España (IPCE), primer informe de José Vicente Navarro”-, 2020ko Epaiak berretsi zuena: grafitoetatik 39 bakarrik analizatu  zirela eta horietatik 36 faltsuak direla eta 1 benetakoa. Guztira 300 bat izan daitezkeela jakinda, oraindik badago zer analizatua. Ezin esango dute denbora falta izan denik gehiago edo denak analizatzeko! Ulergaitza da zergatik ez dituzten eramaten behingoz bizpahiru laborategitara. Seguru egongo ginateke, Irulegiko Eskuaz gauden bezala.

Eta aurrera begira zer? Auzi larri eta korapilatsuei eman izan zaie irtenbidea gure Herrian eta honi ere esperantzaren leihoa zabaldu behar zaiolakoan nago. Etorriko dira garai hobeak.

Tomas Elortza Ugarte

Kategoriak Sailkatugabeak | Iruzkin 1

‘Euskararen mende magikoak (V-IX K.o.)’ liburuaren aurkezpena Bergarako Olaso Torrean azaroaren 18an

Aurkezpena: Olaso Torrea, azaroak 18, martitzena, 18:30

Antolatzaileak: Goiena eta Jardun, Olaso Dorrea Fundazioaren laguntzaz

Formatoa: Aitziber Aranburuzabala kazetariak galderak egingo dizkio liburuaren egileari

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Euskalduntze berantiarra eta beste ipuin batzuk’ hitzaldia Usurbilen azaroaren 17an

 
Euskal erreferentziak eta kontakizun espainiarra titulatu duten zikloaren barruan kokatzen da hitzaldia. Hasieran labur-labur aurkeztuko dira nire azken bi liburuak: Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan (2024) eta Euskararen mende magikoak (V-IX K.o.). Gero gaian sartu eta Euskalduntze berantiarraren auzia aztertuko da sakonago. Nafartarrak Kultur Taldeak antolatu du zikloa, Nabarralderen eta Usurbilgo Udalaren laguntzaz.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

Bittor Kapanagaren omenez hitzaldia Otxandion azaroaren 20an

Bittor jaio zela 100 urte betetzen direla eta, Otxandioko herriak omenaldia egingo dio bere seme kuttunari. Horren barruan nire hitzaldia. Besteak beste, euskeraren erroei buruz Kapanagak esandako batzuk azaltzen saiatuko naiz. Gauza asko eta interesgarriak erakutsi zizkigun Otxandioko Aztiak, nahiz eta euskaldungoaren parte handienak ez dituen ulertu edo ulertu nahi izan.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Las Ermitas (Espejo, Álava): los grafitos de César y Nerón en su contexto arqueológico’, Idoia Filloy Ama Ata-n

Gaia jarraitzen dutenek badakitenez, erridikulua egiteko beldurrik ez dute Jaurlaritzak, Arabako Foru Aldundiak eta zenbait arkeologok. Auzi honen gainean txosten bikaina idatzi du Ama Atan Las Ermitas-eko zuzendaria izan zen Idoia Filloyk. Lotura honetan irakur daiteke.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

Azaroaren 2an hurrengo bisita gidatua Iruña-Veleian

Gidaria: Josetxo Mendia Azurmendi

Hitzordua: 11:00, Iruña-Veleiako aparkalekuan

Komeni da aurrez jakinaraztea tlf. honetan: 696296767

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

‘Autopsia de una noticia – 2025’, Idoia Filloyren bideoa Jaurlaritzak eta Arabako Aldundiak CESAR eta NERON “faltsuez” zabaldutako berri zikinaren inguruan

Aurrekoa bezala, Frankotiratzaileak-en produkzioa da. Hemen klik eginda ikus daiteke.

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina

“Denarium Cesar 25”, Iruña-Veleiako elefante ezinezkoaz bideoa Jexux Eizagirre eta Frankotiratzaileak-en eskutik

Hemen klik eginda ikus daiteke

Kategoriak Sailkatugabeak | Utzi iruzkina