Euskara batuaren arerioen argudioak

Data: 2024-07-18 Egilea: belamendi

Gaurko egunez (2024.07.18), euskararen mundura urrats esanguratsua ekar dezakeen kulturgunea inauguratu da Gasteizen, Ruiz Bergarakoa izeneko jauregian. Gasteiz Antzokia da, hain zuzen, nahiz eta ofizialki Izazkun Arrue Kulturgunea izendatua azaltzen den. 

Berri pozgarria, zinez, batez ere Gasteizko euskaldunen aspaldiko ilusioa azkenean errealitate bilakatzen hasia dela ikus daitekeelako. 

Gogoratu behar da, halere, ez dela lorpen erraza izan, urtetako borroka latzak eta jende askoren ahalegin eskergak eskatu dituen egitasmoa izan baita. Zeren eta, gezurra badirudi ere, gasteiztarren hizkuntz eta kultur garapenerako tresna izan zitekeen kulturgune honek ezin pentsa daitezkeen mamuak eta arerioak sorrarazi ditu hasieratik hainbat eta hainbat urtetan barrena. Eta ez dira guztiak horrelakoetara ohituak gauzkaten esparruetako jendeak bakarrik izan. 

Guztiarekin ere, lortutakoaren ilusioarekin eta etorkizunerako suposa dezakeenaren alderdi pozgarrienarekin eta itxaropentsuenarekin geratu dira Gasteizko euskaldunak eta euskaltzaleak gaurkoan.

Horren karietara, duela bi urte adiskide batek kaleratu zuen artikulua berreskuratu nahi luke Belamendik oraingoan, batik bat, argi islatzen duelako nolakoak izan diren duela gutxira arte euskara batuaren kontra zeuden euskaldunen iritziak eta jarrerak, betiere itsu-itsuak eta herraz eta amorruz beteak. Horrelakoekin, noski, ez zuen bestelako etsaien premiarik hizkuntza nazionaltzat dugun euskara estandarizatuak.

Horratx artikulua:

GASTEIZKO ANTZOKIA ETA EUSKARA BATUA

Ezer ez dakiena bezala, ni neu ere zeharo harrituta geratu naiz Gasteizko Antzokiari bertako alkateak jarri dion izenarekin eta are gehiago izena jartzeko baliatu duen era pertsonalista zurituezinarekin. 

Bigarren jokabide-erak sakontze-premiarik ez duela esango nuke, gure agintariak, guztiak, faraoien piramide-gosea gogoan sartuta jaiotzen baitira.

Gasteizko Antzokiaren izen berriaz argitaratu diren artikuluetan (a, b, c…), ordea, ez da behar beste argitu jarri izan zaion izenaren aurkako lehen argudioaren sustraietan dagoen karga eta herra sakona, gure artean Euskara Batuaren aurka agertzea ez baita inoiz izan, nola esan, etxean katuak izatearen kontra egotea bezalako hautua.  

Are gehiago, une haietan sortu zen ikusmen laburreko “intelektualitate” batek arras kaltegarri jo zituen euskararen normatibizaziorako –biziraupenerako, azken batean– burutzen ari ziren ahaleginak eta ekarpenak, eta euskara normatibizatuaren –batuaren– aldekoak eta aldezleak benetako etsaiak balira bezala hartuz, zentzurik gabeko borroka itsu eta amorratu bati ekin zion jarraian.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Hori dela eta, komenigarria da azaltzea zertan zen 1960ko hamarkadan eta ondoko urteetan Euskara Batuaren aurka paratzea eta zein ziren Izaskun Arrue andreak eta beste hainbatek hain modu itsuan kontrajarritako borrokaren ustezko oinarri teorikoak.

Hemen asmakeriatan ez ibiltzeko, bando hartako ideologo batek esandakoak ekartzeari ekingo diogu. Izatez, dagokigun Antzokitik hurbil bizi zen Andoni Urrestarazu “Umandi”-k 1981ean Gasteizen bertan kaleratutako Euzkera. El problema del euzkera, su valor decisivo para la vida de Euzkadi, su relación con la historia de nuestro Pueblo, su situación actual, su futuro bilakatu zen kontrairaultza haren pentsamendu-ontzi.

Haren jatorrizko bertsioa omen zena (1977ko Euzkal-Betekizunak izeneko lana, hain zuzen) har nezakeen, egia esan, haien argudioak hemen erakusteko, baina, gizarte kapitalista heteropatriarkal honek barnerarazitako nagiak nagi, nahiago izan dut Umandik dialekto popularrik gabeko “erdara batu” ezin hobean idatzitakoak hobetsi, eta ez, alajaina, korapilatsu samarrak zaizkidan “erriketa dala-ta, euzkal-erazko erri-jaurgoa jarri-erazi” bezalako esaldiak dakartzan lana (kontuan izan, gainera, hor jarritako “rr” bikoitz horiek hemen ezin transkriba daitezkeen “r” bakan azentudunak direna).

Harira nadin, beraz, presaka nabil eta.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Euskara batuaren aurka egoteko arrazoiak, Araiako euskaltzale zintzoaren hitzek laburbiltzen dituzte hobekien. Alegia, irabazi beharreko gerra bat bezala planteatu zuen –eta zuten– hasieratik eta hori besterik ez da haren hitzei dariena, hartarako fikzio-zertzelada gordinegiak batu behar izan bazituzten ere:

Hoy, está desarrollándose por todo el País (Euskal Herriaz ari da) una corriente que aspira a ser de tipo pro euzkera, y que a mi juicio es, acaso, el error más grande que se puede cometer en ese terreno, ya que no solo se acepta, en la práctica, la perniciosa influencia erdérica sobre el euzkera, sino que se le presta la ayuda más eficaz que pueda caber y que nunca ha tenido lugar hasta ahora con tanta fuerza y eficacia. Nos referimos, claro está, al llamado tan impropiamente “euskera batua” simplemente porque en él no se une nada y, al contrario, lo que hace es eliminar (18-19).

Eta nola definitu euskara batua?

La definición probablemente más exacta que se pudiera dar del “euskera batua” tiene que ser la de que está produciento la […] erderización del euzkera; eso es evidente. Y sólo con esta innegable evidencia basta para calificar a ese movimiento como erróneo (26)

Baina zein ziren “euskara batua” delakoari leporatzen zizkioten bekatuak? Honatx:

Son dos los aspectos que caracterizan principalmente al “euskera batua”; el primero, de poca importancia […] se refiere al empleo de la letra H que solamente ha sido utilizado hasta ahora en nuestros dialectos norteños, como una influencia más […] del o de los erderas, y que el “euskera batua” trata de generalizarlo como presunto medio de unificación (20)

Eta hori irakurtzean gogoratu naiz Koldo Mitxelenak Euskara Batuaren hautuez oraindik konbentzituegi ez zegoen Martin Ugalderi erantzun zion hartaz:

Zure galderak, beti edo gehienetan, xede batera doaz: h kontura. Ez dut nik ukatuko auzi hori larria denik. Batasuna, ordea, ez dago horretan, ezta urrik eman ere. Askozaz ere gehiago da batasuna eta batasunera bidean ba ditugu, pilaka, hori baiño kontu larriagoak. Hori ez da, gehienez ere alde nahiz kontra jokatzeko ederki datorren bandera ikusgarria besterik.

Non aurkituko, horrenbestez, Umandik Euskara Batuaren benetako bekatu larria handik zazpi urtera? Bada, zehaztu ezinezko “proliferación exagerada de la erderakada” kontzeptuan:

El segundo aspecto […] que es el que tiene verdadera y mucha importancia en relación con nuestro idioma y en lo que al “euskera batua” se refiere consiste en la proliferación exagerada y lamentable del erderismo, de la erderakada, que llega a unos extremos verdaderamente ridículos (21).

Sakonak, argiak eta zehatzak, ikusten denez, Euskara Batuaren aurkako hizkuntz gudari ekiteko arrazoiak, guztiak lexikografiaren, hizkuntzalaritzaren eta soziolinguistikaren ezagutza eta jakituria sakonean oinarrituak.

Etsaiak identifikatzea, hortaz, hurrengo urratsa: “quienes se tiene por euzkaltzales”

tenemos que pensar que se trata de […] una enorme y absurda obcecación colectiva, pues, de otro modo, tendríamos que concluir en que han venido a convertirse en los mayores enemigos de nuestro idioma (25)

Eta etsai horien buruzagiak? 

¿Cuál es y cómo es la dirección que lo rige? ¿Es realmente la actual Euskaltzaindi quien da esa dirección?

Erantzuna:

A pesar de que desde 1968 a partir de la asamblea de Arantzazu se declaró en ese sentido y de que […] en la otra asamblea de Eibar se ratificó en aquella posición adoptada, nos repugna pensar que los actuales dirigentes de la organización [Euskaltzaindiaz ari zaigu, ez erakunde armatuaz], entre los que hay personas de mucha valía y donde contamos con buenos amigos, acepten plenamente ese proceder del “euskara batua” (26)

Nola izango, beraz, Euskaltzaindia bide okertu horren buruzagia? Hobe bestelako konfabulazioren bat dagoela pentsatzea, hots,

¿Podría haber, tal vez, otra dirección distinta [beherago Txillardegi aipatuko duenez, akaso…] que no se manifiesta?; es de temer que sí, pero no lo podemos saber con certeza. Y hemos de juzgar por lo que aparece a la vista de todos (26)

Izan ere, gertatzen dena benetan ikusi nahi duenak aztarnak omen ditu begien aurrean, haietako bat, euskara batuaren hedatzearekin batera, euskalkiak desagerrarazteko asmoa nonbait:

vienen apareciendo en distintas publicaciones del País, criterios que tienden a la sustitución de los dialectos en que vive popularmente el euzkera por el artificial “euskera batua”, so pretexto de la necesidad de contar con un lenguaje en que podemos entendernos todos (26).

Kezka horrek eramaten du gure ideologoa honako hau baieztatzera

no cabe la menor duda de que […] vayan a ser ahora los mismos vascos que se tienen por euskaltzales los que hayan de terminar con el euzkera, destruyéndolo; pues a eso tienden ciegamente, en su intento de imponer el “euskera batua” por encima de los dialectos populares (27-28)

Zorionez ez dute itxaropenik galtzen Urrestarazu jaunak eta haren inguruko aldrak:

Quisiéramos creer que esa idea de sustitución de los dialectos no fuese compartida, realmente, por todos los partidarios del “euskera batua”, pues siendo así habría que catalogar al movimientos “batua” como el enemigo mayor que ha tenido nunca nuestro idioma. Y desde luego, ese criterio tan cerrado que se demuestra entre los “batuas”, hace pensar en la existencia de un verdadero sectarismo constituído alrededor y a causa de lo que preconizan (29)

Dado ese empeño pertinaz que se demuestran tan insistentemente en todas la publicaciones “batuistas” y que se destaca además con la actuación general de sus partidarios, […] resulta obligado pensar en ese sectarismo; y hay en ese proceder motivo más que suficiente para reputar como una verdadera secta al conjunto de todos los que propugnan por el “euskera batua”. Y esa secta que da la impresión de existir, de prevalecer en nuestro País, no llegaría a ser, a nuestro entender, sino el enterrador definitivo del euzkera (29)

Sekta, etsai, euskararen lurperatzaile… nor izango eta Euskal Historiak eman dituen Euskara Batuaren sustatzailerik adoretsuenak, emankorrenak eta eraginkorrenak.

Edozelan ere,

No podemos pensar que todos los partidarios del “euskera batua” compartan ese mismo sentimiento de odio, a pesar de todo su sectarismo; sería horrible si así aconteciera; pero no hay duda de que todos, pocos o muchos, los que han llegado a albergar en su corazón ese desgraciado sentimiento, sí, se comprenden dentro de la secta (32)

Horren guztiaren aurrean, noski, borroka zen bidea:

En consecuencia no nos queda más remedio que luchar contra los propósitos de esa tendencia, de influencia nefasta para la vida de nuestro idioma y para la misma vida de nuestro Pueblo (30)

Paradoxiko samarra, dena dela, Euskara Batuaren aurka buru-belarri ziharduten borrokalari hauen sustrai ideologiko nagusia, aski garbi omen baitzuten ezen

[…] se encuentra nuestro Pueblo, tan necesitado de unificaciones de criterios en tantos aspectos, principalmente en lo que a nuestro idioma nacional se refiere (24)

Alegia, euskararen batasuna iruditzen zitzaien “el estado actual del problema del euzkera” delakoaren inguruan identifikatutako lehen arazoa, eta bigarrena, eta hirugarrena, eta…:

∞∞∞∞∞∞∞∞

Gorka Urtaran alkatea gazteegia da eta inuzente dago oraindik, eta ez bide daki ezer ez huntaz, ez hortaz eta ez hartaz. Eta halaxe erabaki du Gasteizko Antzokirako izena.

Kategoriak Euskarari erasoka | Utzi iruzkina

Aerosorgailuak ezinbesteko ei direla eta

Data: 2024-07-12 Egilea: belamendi
Jules David, On Kixote eta haize-errotak (1887)

Badirudi gure honetan inork ez duela aukerarik galdu nahi une batean edo bestean energia-trantsizioaren eta berriztagarrien aurpegiren batez jarduteko, asko eta handiak baitira era bateko zein besteko interesak eta polarizatuegiak jarrerak. Oraingoan, adibidez, aerosorgailuen gaiari heldu nahi izan dio estimu handian dugun Iñaki Irazabalbeitiak “Erraldoien itzalak 30 urte” artikuluan.

Espero zitekeenaren kontra, ez bide zaie erantzunik luzatu haren iruzkin aztoragarriei. Belabeltz honi, berriz, orain hilabete batzuk papereratuak etorri zaizkio trumilka gogora eta, atalen batean argigarri-edo gerta daitekeelakoan, ondoko lerroak zirriborratzeari ekin dio, haren baieztapen gordinen bat edo beste baliatuz. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Labur-zurrean, Euskal Herrian haize-errotek izandako iraganaz eta orainaz jardun eta gero, Irazabalbeitiak artikuluaren amaieran mahairatu du puntu mamitsu-asaldagarria, NIMBY-NALE (Not In My Back Yard – Nire Atzeko Lorategian Ez) efektu hedatua antzematen uste baitu gure inguru honetan aerosorgailuei dagokienez. Nonbait gurean (harenak dira hitzak) “hamaika proiektu [eoliko] berri abiatzeko asmoa dago […], ekimen pribatuak bultzatuak” eta –honatx, itxuraz, egilea liskar-esparrura erakarri duen faktorea– “gizartearen sektore batzuetan kontrako jarrera agertu da”. Eta, areago, kontrako jarrera hori (“NIMBY efektuak” eragindakoa, antza) “ez da borrokatzeko erraza, askotan debatea arrazionalitatetik at kokatzen delako”.

Borondate onez, eta antzeman uste duen errealitate hori abiapuntutzat, erraz “borrokatzeko” izan beharko lukeen arrazionalitate-irizpide dikotomikoa eskaini dio irakurle egoskorrari segidan, honek eztabaidetarako aintzat har dezan behingoz. Alegia, badira –seriotan bide dioenez– “parke eolikoen inguruan” eztabaida daitezkeen puntuak (hala nola, poligonoen jabegoaz, inpaktuez, etekinen banaketaz, etab.) eta ba omen dira orobat –horra debate demokratikoak aberasteko ekarpena!– ezin eztabaida daitezkeen puntuak (sic-sic-sic).

Eta eztabaidagarri omen diren puntuok inplikazio larririk gabeko gaiak balira bezala edo utzita, honela laburtu du, ponendo ponens, zertan datzan euskal jendeak ezin eztabaida dezakeen (anti-)agenda: “gure herriak urrats azkarrak egin behar ditu [aerosorgailu-poligonoak eraikitzen]”, azkartasun eztabaidaezin horren xede eragileak ondoren jartzen dituelarik: “menpekotasun energetikoa gutxiagotzeko, beste toki batzuetan sortzen ditugun ondorio kaltegarriak leuntzeko eta trantsizio energetiko benetakoa egiteko”.

Behin debekuen zutarria jarria, eztabaidaezinak (horiexek ere bai!) omen diren korolarioak erantsi ditu jarraian autoreak: “parke eolikoak gure geografian txertatzea ezinbestekoa da, ezinbesteko diren bezala energia-kontsumoa adierazgarri murrizteko politikak”. Amaitzeko, eta mezua biribiltzeko, neokolonialismo oro (auto?-)gainditzeko dirudien formula bat iradokiz itxi du artikulua: “munduko jendeekiko solidario izan nahi badugu, gure deserosotasun-kuota pagatzen hasteko garaia da”.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Irazabalbeitiarenak irakurrita, honatx haietaz bospasei iruzkin labur.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Ez da zalantzarik trantsizio energetikoari eta energia berriztagarriei buruzko debatea, orain arte ez bezala, arrazionalitatearen esparruan kokatu beharko litzatekeela, guztia lokaztu dezaketen interes ekonomiko eta politiko gehiegi baitaude megaproiektu hauei dagozkien erabaki askoren/gehienen atzean. 

Ez da gauza ziurra, halere, zer ulertu nahi duen solaskide bakoitzak arrazionaltasun hitza baliatzean. Esku artean darabilgun artikuluan, adibidez, egileak berak axiomatizatzen du arrazionalitatearen joko-zelaia: “parke eolikoak gure geografian txertatzea ezinbestekoa da”. Horrela, gordin-gordin axiomatizatua, behialako filosofia-debateen hasieran Jainkoaren zalantzaezinezko existentzia baieztatuz mintzo ziren teologoen antzera.

Ondorio logikoz, baieztapen horri aurre egiten dion solaskide tematia edota aerosorgailu eta fotoboltaikoen kontua eztabaida-gaitzat behin eta berriz proposatzen duen burugogorra ere –NIMBY efektuaren menpeko jendea baino ez, dirudienez– “arrazionalitatetik at kokatzen d[ir]a” eta zaila da, Irazabalbeitiaren aburuz, haiekin ezer lortzea… Nolanahi ere, gizagaixo horiek senera itzularazteko esperantza galdu nahi ez –bai baitaki artikulugileak bihotz gorri asko dagoela “irrazional” horien artean– eta gorago aipatu deserosotasun-kuotaren bidezko solidaritate bitxirako deia egiten die azken errekurtso modura.

Paradoxikoki, artikulugileak poligono eolikoen ezinbestekotasunaren alboan erantsi duen bigarren ezinbestekotasuna edo arrazionalitate-printzipioa –“energia-kontsumoa adierazgarri[ro] murrizteko politikak”– lurrun hutsetan urtuta eta bideratua izateko probabilitate gehiegirik gabe atzematea –“Ez Nire Poltsikoa Ukitu” efektuagatik, naski–, ez bide zaio, gutxien-gutxienik, boterearen eta oligopolioen arrazionalitate-eskasiaren seinale iruditu. Nahiz eta horren ondorioz, munduan barrena mantenduz eta areagotuz joango diren energia fosila darabilten industriak, hormigoi-lantegiak, altzairuarenak, energia elektrikoa aski ez duten azpiegitura erraldoiak, itsas, aire- eta lehor-garraioak, edozertarako behar diren hondeamakinak, etab.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Analista zoli gisa, badakike artikulugileak hemen, gure Herrian, ia ez dela gai horietaz eztabaidarik burutzeko aukerarik izan, ez behintzat erabakitzeko ahalmena duten instantziekin eta are gutxiago orain, une hauetan, tarta-zatiak aldeztaile politiko izugarri zintzoak dituzten oligopolioen erretiluetan edo, kasurik txarrenean, plateretara bidean daudenean. Eta ez da izan, inondik inora, ustezko NIMBY-kumeek, “arrazoia”-ren beldur, debateak boikotatu dituztelako.

Ez ahaztu, gainera, taxuzko debateak nekez abia daitezkeela eztabaidaezintasunak, arrazionaltasun-ukatzeak eta eztabaidaren aurreko “ondorioak” eta erabaki finkoak premisa modura jarriz. Hau da, funtsezko eztabaidak aldaketa klimatikoari, energia-trantsizioari eta berriztagarriei buruz jardun beharko luke lehenik eta behin. Eta naturaren eta biodibertsitatearen altxorrari buruz. Eta aurrerabide ekonomiko eroari buruz eta, ziur asko, baita giza-balazta sakatzearen ideiari buruz ere.

Ez da horrelakorik planteatu hemen. Hemen, zeharo “antropizatua” izateko zorian dagoen Herri honetan, dena bide da energia-ekoizpen eta tramankulu-landaketa. Horixe ei da orain azkar baino azkarrago egin behar duguna.

Eta orain artekoak ikusita, badirudi gauza larri guziez erabakitzea omen dagokion Herriak lapurtutzat jo beharko duela eztabaidatzeko aukera oro. 

Orain zalantza da, hortaz, ea ukatu zaion eztabaida arrazionala egin nahi izatetik erresistentziara igarotzea baino ez ote zaion geratuko erabakitzea. Eta hori, argi eta garbi, ez litzateke NIMBY efektuaren ondorio, “deserosotasun” solidarioa jasatetik harago –askoz harago– doan beste zerbait baizik.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Irazabalbeitiak badaki, bestalde, “menpekotasun energetikoa gutxiagotzea”-ren ideia aipatzean komenigarria dela noren menpekotasun energetikoaz eta norekiko/zerekiko menpekotasunaz ari garen zehaztea, ez baitago argi Estatu osoko kide bezala mintzo garen (intermitentziak gorabehera, ezin kontsumi dezakeen energia-kopurua ekoizten du Estatuak dagoeneko), Hegoaldeko hiritar gisa dihardugun (ez bide da energetikoa, hain preseski, hirutan banatutako Euskal Herriaren zati honek jasan behar duen menpekotasunik kezkagarriena; ala ahaztu egiten zaigu jadanik aerosorgailuz eta fotoboltaikoez zeharo kolonizatuak utzi dizkiguten ekialdeko lurraldeetan –Nafarroan, alegia– ekoizten dena askitxo litzatekeela gure premia energetiko guztiei aurre egiteko?) edo Erkidego murriztu honetako biztanle modura (energia Araban ekoitzi, jarraian Bizkaira eta Gipuzkoara eramateko?). Gero, jakina, debate zabal batean argitzeko utz liteke Iberdrola-Endesa-Naturgy oligopolioaren eskuetan geratzen den ekoizpen elektrikoak noraino atera gintzakeen litekeen menpekotasun-egoera batetik. 

Guztiarekin ere, eta zorionez, “menpekotasuna gutxitzea” izan da Irazabalbeitiak erabilitako formula eta ez baliokide semantikoa dirudien “subiranotasuna lortzea” delakoa. Izan ere, gure Ipar Hispania Nostra honetan industria-poligono eolikoak eta fotoboltaikoak defendatzeko unean, eskuin-ezkerreko zenbaitek, energia-sistema estatal zentralizatuan txertatuta gaudela jakingo ez balute bezala arituz eta oligopolioek guri “burujabetza” eskaintzetik hurbil gaudela sinetsi-edo nahirik, hitzetik hortzera erabiltzen dute “gure subiranotasun energetikoa”-ren mantra. Nonbait zail bide zaie ulertzen “haiena” eta “gurea”, funtsezko independentzia politikorik lortu artean bederen, nekez datozkeela bat ez energetikoki, ez ekonomikoki, ez sozialki, ez ingurumenari gagozkiola…

∞∞∞∞∞∞∞∞

Irazabalbeitiak badaki, orobat, soberako ekoizpen elektrikoa duela jadanik euskal lurraldeek ere partekatzen duten elektrizitate-sare espainiarrak eta, horrexegatik hain zuzen, aerosorgailuek ere maiz asko geldirik pasatu behar dutela eguna. Eta soberako ekoizpen hori gutxi bailitzan, penintsulako biztanleek gero eta elektrizitate-kontsumo baxuagoa dutela (horixe berresten dute azken datuek, behinik behin). Eta bateriek, momentuz behintzat, ezer gutxi konponduko dutela, asago baitabiltza teknologi ahaleginak horretara iristeko. Azken aukera, bada, “gure” ekoizpen eta kontsumo elektrikoari buruzko gogaldiren bat egiteko, eta horrela bai ala horrela ez erabakitzeko ere.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Solidaritatearen ideia eta deia ere ez dira berriak aerosorgailuen eta fotoboltaikoen aldeko argudiaketen pagadi hauetan. Solidaritatea, damurik, ingurumenaren kaltetzearen areagotze kuantitatibo eta kualitatibo huts gisara baizik ez da planteatzen, hots, guri kanpotik iritsi lekigukeen energiak kaltetzen dituenez errukitu eta haien hondamendi-maila berdintsura jaisteko elkartasun anfibioa aldarrikatuz. Eta horrela, haiei –ez beti beren borondatearen kontra– paisaia eta biodibertsitatea hondatu bazaizkie energia-poligono erraldoiekin, hemen ere paisaia eta biodibertsitatea hondatu behar ditugu haiekiko “elkartasuna” adierazteko, “deserosotasun-kuota” ordainduta uzteko eta, azken batez, gure lasaitasun existentziala erdiesteko. 

Ikuspegi eta konbikzio ekologista sakonak, baiki, biodibertsitatea (gizakia barne) eta espazio naturalak kaltetzearen bidezko konpentsazio espiritualarenak!

∞∞∞∞∞∞∞∞

Bitxiak, azkenik, berriztagarrien ustezko garapen-premia larria dela eta, horrela –bai, HORRELA!– planteatuta irentsi nahi zaizkigunak: gure ingurunearekin inolako sustrai fisiko edota lotura emozionalik ez duten oligopolioek (politikoak barne) erabakitzen dute non jarri poligonoak, haiek eraikitzen eta zutitzen dituzte behar dituztenak (aerosorgailuak, planta fotoboltaikoak, argindarra garraiatzeko kilometrotako dorre-ilarak…), haiek jasotzen dituztenext-generationak eta laguntza administratibo-juridiko-fiskalak, haiek bideratzen/behartzen dituzte banatzen duten energiaren prezioak eta haiena da, azken buruan, negozioa bere osotasunean…, hartarako gure sentitzen ditugun biodibertsitatea, nekazaritza, abeltzaintza, paisaiak, herriak eta toki kuttunak erro-erroetatik eta errukirik gabe hondatu behar badituzte ere.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Eta azken oharra. Segurua da Irazabalbeitiari ez zaiola ahaztu aerosorgailuak ez ezik, gure Herrian poligono fotoboltaikoak ere fagozitatzen ari direla hango, horko eta hemengo inguruneak, modu indiskriminatuan eta, besterik balirudi ere, betiere ekimen pribatuen apeten arabera hautatutako tokietan, baita laborantzarako gero eta beharrezkoago ditugun lur aberatsetan ere (ai, Araba, hamaikagarren alaba!). Uste izatekoa da tupustean izandako gabezia hori aitzakiatzat baliatuko duela eztabaidaezintasun sakratuak ezbaian jartzeko kalera dezakeen hurrengo lanean. Hori espero, behintzat, eta hala bedi! 

Kategoriak Aerosorgailuak | Utzi iruzkina

Aramaioko Samartinak orain dela 65 urte

Data: 2024-07-02 Egilea: belamendi

Ezaguna denez, azaroaren 11n ospatu ohi da Tours-eko san Martinen omenezko jaia. Aramaioko patroia hura bera izanik (urruneko santua gurea, alajaina!), festak ere data haren inguruan hasi ziren ospatzen. Geroago etorri zen herriko jaiak uztailaren lehen asteburuan ospatzeko ekimena. Aldaketa moderno samarra, beraz.

∞∞∞∞∞∞∞∞

1959an, Francoren diktaduraren erdi-erdian (orduan amaitu zen “lehen frankismoa” deitutakoa), Samartin jaiak uztailaren 4tik 7ra bitartean ospatu ziren, larunbatetik astearterarte hain zuzen.

Denbora-urruntasunak urruntasun, orduko Samartinetako egitarauaren eskema nagusia oraintsura arte mantendu izan da funtsean. Dena den, bada azpimarra litekeen ekitaldirik 1959ko jai-programan. Honatx:

-Igandean, gero eta ohikoago bilakatuko zen Bizente Goikoetxearen Hiru Ahotseko Meza kantatu zen elizan.

-Igande-astelehenean dantza-erakustaldi arrakastatsuak eskaini zituzten bizpahiru urte lehenago sortutako “Lagun artean” taldeko irule eta ezpata-dantzari aramaioarrek.

-Igandean, bikotekako euskal dantzen eta aurreskularien txapelketa antolatu zen. Guztira, 1.500 pezetako sariak banatu ziren. 

-Astelehenean, sokatira-norgehiagoka antolatu zen kale eta auzoetako talde desberdinekin. Aurkezteko baldintza bakarra taldeko zazpi kide izatea zen. Hiru sari banatu ziren.

-Asteartea izan zen haurrei eskainitako eguna.

-Dantza-saioak eta erromeriak Bainerako zelaian eta plazan egiten ziren eta gaueko 12ak eta erdietan bukatu behar ziren beranduenez.

-Musikari dagokionez, txistulariak eta Oiongo musika-taldea izan ziren erromeriak alaitu zituztenak. Berrikuntza teknologiko gisa, Arrasateko Jose Aranzabal elektrikariak Bizente Goikoetxea plazan jarritako gramola eta bozgorailuak erabiltzen hasi ziren lehen aldiz.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Oso antzekoak izan ziren handik urtebetera, 1960an, uztailaren 2tik 5era bitartean, burutu ziren jaiak ere.

Gogoratzekoa da Hitler akatzen eta II. Mundu Gerra bukatzen lagundu zuen Eisenhower lehendakari amerikarraren bisitarekin hasia zela estatuan bigarren frankismoa deitutakoa.

Orobat, hilabete lehenago (maiatzaren 30ean) kaleratu zen Hego Euskal Herrian “339 apaizen agiria“. Bertan Euskal Herria jasaten ari zen errepresioa, askatasun eza eta Elizaren konplizitatea salatzen ziren.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Giro aldakor hartan, jaietako egitaraua idazteko ardura hartu zuenari ere ez bide zitzaizkion lar gustatu aurreko urtean programari emandako tonua eta estilo laua eta, ondorioz, bera ere aldatzaile agertu nahi izan zuen hegatsarekin. Hartara, erredakzio berritzailea eman zion testuari, estilo zeharo barrokoa eta jai-giro orotatik at isuri zitzaion arren. Nonbait, gobernu frankistan zeuden Opus-eko teknokraten lilurapean idatzitako lerroak. Antologikoak, edonola ere, beherago ikus daitekeenez.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Jaietarako antolatu ziren ekitaldiei gagozkiela, nabarmentzekoa da uztailaren 4an, astehelena, Gasteizko Txirrindularien elkarteak bizikleta-lasterketa prestatu zuela lehen eta bigarren kategorietako zaleekin.

Ohiko lehiaketez gainera, astelehen hartan bertsolari-txapelketa ere antolatu zen lehen aldiz Aramaion. Sariak urriagoak izan ziren dantzariei banatutakoak baino. Oroitu bedi, dena den, Euskal Herrian ere urte hartan burutu zela 1936ko gerraren ondoko lehen Bertsolari Txapelketa (“Campeonato Mundial de Bersolaris“), Euskaltzaindiak antolatua. Iñaki Eizmendi “Basarri” suertatu zen irabazle.

Uztailaren 5ean, azkenik, beste garaiko jantziekin apaindutako kuadrilen txapelketa jokatu zen Aramaioko jaietan. Talde bakoitzak euskal kanta bat abestu behar zuen eta sariak “ustekabekoak” suetatu omen ziren.

Francoren diktadurari hain gogoko zitzaion folklorismotik oso urruti gertatu ez baziren ere, 1960ko jaiak ordura arteko euskaltzaleenak suertatu ziren, oro har.

Kategoriak Historia eta istorioak | Utzi iruzkina

Juana Ondarra Azurmendi: Aramaioko irakasle depuratua (1936-1942)

Data: 2024-06-23 Egilea: belamendi

Bigarren Errepublika espainiarraren garaiko paperak arakatzen, ezin ahaztu daitezkeen bizpahiru berri azaldu zaizkigu. Espainiako gobernua Manuel Azaña buru zuen koalizio errepublikar-sozialistaren agindupetik eskuineko indarrenera iragan zen garaiaz ari gara, hain zuzen ere, Alexandro Lerroux-en Partidu Errepublikarra eta CEDA (Confederación Española de Derechas Autónomas) agintean egon ziren biurtekoaz (1933-1935).

∞∞∞∞∞∞∞∞

Ezaguna da Errepublikak Azañaren Biurtekoan hezkuntza izan zuela lehentasunen artean, hedatuegia baitzen analfabetismoa penintsulan (ia % 50eko tasa 1931n). Hartara, 27.000 ikastetxe berri eraikitzea aurreikusi zen ikasteko aukerarik gabe zeuden milioi eta erdi haur eskolaratzeko. 1932ko amaieran, ordea, kalkulatutako eskolen herena baino ez zegoen bukatua. Gainera, krisi ekonomikoari ikastegi erlijiosoak debekatzen zituen legea erantsi zitzaion, ikastetxe gehiagoren premia biziki areagotuz. 

1933ko azaroaren 19ko hauteskundeetan (esanguratsuak, halaber, lehen aldiz bozkatu ahal izan zutelako emakumeek), eskuina jabetu zen espainiar gobernuaz. Lehen neurrien artean, 1932ko estatu-kolpea eman zuten inplikatuak kaleratzeko Amnistia Legea onartu zen parlamentuan, besteren artean, nola ez, 1936ko estatu-kolpean ere inplikatuko zen Jose Sanjurjo jenerala. Kasualitateen kasualitatez, Sanjurjo, matxinatu faxisten buru izan behar zena, 1936ko uztailaren 20an hil zen hegazkin-istripu batean. Matxinada-kide zuen Emilio Mola jenerala ere hegazkin-istripu batean zendu zen 1937 ekainaren 3an. Berrogei urtez diktadore gisa ezagutuko genuen hirugarren jeneral matxinoa, beraz, laster asko geratu zen inolako itzalik egingo zionik gabe.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Boterea eskuinaren esku egon zen Bigarren Biurteko hartan Aramaiok bost bat irakasle ezagutu zituen.

1933-34 ikasturtean, esaterako, Jesus Diez Gonzalez izeneko erdaldun gaztea ibili zen Oletan bertako haur euskaldunen maisu moduan. Madrilen 1905eko abuztuaren 24an jaioa, urtean 3.000 pezeta irabazten zuten irakasleen mailan zeukan Eskolapen Publiko eta Arte Ederretako Ministerioak sailkatua. 

Ikasturte berean (eta hurrengo zenbaitetan), Julio Gurpide Beope (1906.06.15 – 2002.12.02) eta Julia Ibarrola Latasa (1903.01.08 – Iruñea, 1997.12.04) izan ziren kaleko (Ibarrako, alegia) maisu-maistrak, lehena mutikoekin eta bigarrena neskatilekin. Biak nafarrak, urteko 4.000 pzta. kobratzen zituztenen hezkuntza kategoriakoak ziren. Senar-emazte izan ziren eta hamaika seme-alaba izan omen zituzten.

Emazteak Zaragozan atera zituen eskoletarako oposaketak (1923) eta handik gutxira hasi zen Aramaion irakasle-lanetan.

Bigarren lerroan, erdi-erdian jarria, Julia Ibarrola irakaslea (1929)

Senarra, aldiz, Otsagin jaio zen eta Iruñean atera zuen irakasle-titulua (1925). Gogoan izatekoa da bi urte lehenago bilakatu zela apaiz haren anaia Pablo, geroago Bilboko elizbarrutiko apezpiku izendatuko zutena. Karlista bezain frankista, Pablo Gurpide hura bera izan zen 1968ko azaroan Frankoren errepresioaren aurka jokatzen hasia zen “Gogor” taldeko hainbat apaizi eliz jarduera oro debekatu ziena (“a divinis etenaldia”). Nonbait patuak hala nahirik, handik egun gutxira zeruratu zen.

Arrazoia ez dakigula, Julio irakasleari ere etorkizuna ireki zitzaion frankismoaren argipean. Erregimen berriarekin Lehen Hezkuntzako ikuskari bilakatua, Nafarroako geografia, historia eta elezaharren inguruko hainbat liburu idazteko beta ere izan zuen, hala nola, Navarra foral siempre española…

∞∞∞∞∞∞∞∞

Arras kontrakoa gertatu zitzaion, berriz, 1934-35 ikasturtean Aramaioko eskolan haurren irakasle izatera iritsitako Juana Ondarra Azurmendi izeneko gazte euskaldunari. 1914ko ekainaren 28an jaioa, Aramaion izandako eskarmentuak “depuratua” izateko baino ez zion balio.

Antza denez, Aretxabaletako “Biteri” eskolan irakasle suertatutako senar-emazte batzuen alaba izan zen. Aita, Santiago Ondarra, mutilen maisua izan zen eta ama, Frantziska Azurmendi, nesken irakaslea. Aita, bestalde, Aretxabaletako alkatea ere izan zen bolada batez. Biak Seguran jaiotakoak, badaiteke seme-alabak ere ezpal berekoak atera izana.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Ezaguna da, 1936ko gerra iritsitakoan, inbidiak (profesionalak zein bestelakoak), mesfidantzek eta pentsaera ideologiko desberdinek eraginda hasi zirela salaketak hezkuntza-munduan eta, bereziki, eskoletan. Betiere militarren agindupean, herrialde bakoitzeko agintari akademikoei egokitu zitzaien irakasle susmagarrien eta “desafekto” haien lehenengo zerrendak osatzea. Nahikoa zen erlijiotasun gehiegirik ez erakustea, prentsa abertzalea irakurtzea, ezkerreko lagunak izatea edota ustezko ideia “liberalak” eskolan zabaltzea, zerrenda haietan agertzeko. Eta zer esanik ez irakasleak nolabaiteko militantzia politikoa islatua bazuen…

Urte hartako azaroaren 8tik aurrera, ordea, legezko eta sistematiko bihurtu zuten matxinatu faxistek espainiar irakasleen “depurazioa”:

La atención que merecen los problemas de enseñanza, tan vitales para el progreso de los pueblos, quedaría esterilizada si previamente no se efectuase una labor depuradora en el personal que tiene a su cargo una misión tan importante como la pedagógica. El hecho de que durante varias décadas el Magisterio en todos sus grados y cada vez con más raras excepciones haya estado influido y casi monopolizado por ideologías e instituciones disolventes, en abierta oposición con el genio y tradición nacional, hace preciso que en los solemnes momentos porque atravesamos se lleve a cabo una revisión total y profunda en el personal de Instrucción Pública, trámite previo a una reorganización radical y definitiva de la enseñanza, extirpando así de raíz esas falsas doctrinas que con sus apóstoles han sido los principales factores de la trágica situación a que fue llevada nuestra Patria (Franco-ren 66. Dekretua).

Purga politiko-pedagogiko hura izugarri hedatua izan zen estatu espainiarrean (hiru irakasletik bat hain zuzen, hau da, guztira 20.000 irakasle inguru) eta batik bat euskal lurraldeetan. Horrek, jakina, zigor desberdinak ekarri zizkien “depuratuei”: batzuk fusilatuak eta beste batzuk irakaskuntzatik betiko aldenduak, irakaskuntza-mailan beheratuak, soldatarik edo jubilaziorik gabe utziak, leku-aldaketak eta lan-etendurak jasatera behartuak, zenbait postutarako desgaiturik utziak, etab.

Bastidako Fidela Sierra Amurrio irakaslearen txostena

Gerra bukatu eta diktadura finko ezarrita zegoela hasi ziren faxistak zigorrak hala edo hola berrikusten, tramitazioak beren gogara luzatzen zituztelarik. 1942an, ebazpenek agerikoa zuten kutsu politiko-militar arbitrarioa lausotu nahian, auzitegi administratibora pasatu ziren berrikusketak. Halere, berrikusketa-eskabideak sarritan geratzen ziren erantzunik gabe. 

Depurazioek eta gerrak utzitako azpiegitura-eskasiak ondorio latza izan zuten estatuan gerra amaitutakoan, milioi bat neska-mutil geratu baitziren eskolarik gabe. Frankismoak, baina, laster aurkitu zuen irtenbide egoki bat bere bandoko militar ohiak, soldadu zaurituak, hildakoen alargunak eta ahaideak maisu-maistra jarriz. Inolako prestakuntza pedagogikorik gabekoak, ideologia faxista eta diziplina kastrentsea ziren irakaskuntzan egin zezaketen ekarpen bakarra, eta horixe izan zen azkenean egin zutena. Haien ekarpen pedagogikoaren ageriko sinbolo gisa, gogoangarria da nola behartzen zituzten ikasleak egunero “Cara al Sol” abestera. Juan Telleria Arrizabalaga zegamarrak konposatutako “Egunsentia Zegaman” musikari hainbat adiskide falangistek jarritako letra hura laster bilakatuko zen estatuko eskoletan eguna hasteko himnoa. Betiere, besoa altxatuta agur faxista eginez. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Baina itzul gaitezen honaino ekarri gaituen Ondarra Azurmendi familiaren harira.

Baldin eta, pentsatzekoa den bezala, Ondarratarren seme-alaba haiek euskaldunak, euskaltzaleak eta irakaskuntza arloko langile finak baziren, aski zitekeen hori susmagarritzat joak izateko eta salaketa bideratzeko.

Aramaion irakasle zegoen Juana maistraren aurkako salaketa, ordea, badirudi lotuago egon zela, arrisku faxista hurbiltzean, Bizkaira alde egin eta Euskadiko Irakaskuntza Nazionalaren ordezkaritzaren zerbitzura pasatu zelako. Gertatuak gertatu, kontua da diktadurak bere partida jokatu zuela. Alegia, “depuratu” egin zuen neskatoa 1936-1942 bitartean, besteak beste, irakaskuntzan lan egitea debekatuz (Administrazioaren Artxibo Nagusia, 32/13166 espedientea).

Baina depurazioa ez zen harekin bukatu. Une hartan Buradon Gatzagako eskolan ziharduen Mertzedes ahizpa eta Bilbon Agustin neba, eta haiek biak ere izan ziren “depuratuak”. Motibo bertsuengatik, ziurrenik.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Gogora dezagun, “depurazio pedagogiko” frankisten atalarekin bukatzeko, Palentziako Cubillo de Castrejón-en zebilen maisu bat ere izan zela “depuratua” (32/13258 esp.). Jesus Diez Gonzalez izenekoa.

Zalantza da ea 1933-34 ikasturtean Oletan irakasle ibilitako madrildar hura bera izan ote zen. Hala izan bazen, Aramaioko lau maisu-maistren artetik bi izan ziren depuratuak; beste biek –senar-emazte emankorrak– egoki asko hautatua bide zuten jokalekua.

Kategoriak Historia eta istorioak | Utzi iruzkina

Europatik datorkigun oldarraz hausnartzeko ikerketa

Data: 2024-06-11 Egilea: belamendi
Txostenaren azaletik jasoa

Honatx, gaurkoan, jatorrizko txostenera jotzeko ahamen ezin erakargarriagoa delakoan, Europar Batasuna: agenda oliba-berdea eta digitala enpresa transnazionalen zerbitzura. NGEU funtsek Hego Euskal Herrian duten inpaktuaren azterketa (2020-2024) izenekotik jasotako ondorioen atala. Latinoamerikako Multinazionalen Behatokiko kide diren Gorka Martija Rodrigok eta Gonzalo Fernandez Ortiz de Zaratek burututako lan honetan agerian uzten da zertan diren Europako agenda berdearen eta digitalaren lehentasunak eta errealitatea. Saldu nahi zaigun kontakizun ofiziala baloratzeko tresna ezin aproposagoa, beraz, eta euskal alderdi politikoek ere arretaz irakur lezaketena. Egingo ahal dute ezkerrekoek behintzat!

∞∞∞∞∞∞∞∞

“Europar Batasuna (EB), hasiera-hasieratik, “gozoki pozoitsua” izan da ezkerreko gizarte mugimendu eraldatzaileentzat. Gaur egungo arkitektura komunitarioaren aurrean alternatiba sistemikoak eraikitzeko zailtasun objektiboa Damoklesen ezpata moduko bat bilakatu da; izan ere, oso konplexua da lortutako integrazio ekonomiko-finantzarioa atzeratzea. Aldi berean, bakearen eta giza eskubideen kontakizunak nolabaiteko legitimitatea du oraindik herri mailan, nahiz eta politiken esparruak kontrako noranzkoan egiten duen gero eta modu argiagoan. 

Gainera, gaur egun muturreko eskuin euroeszeptikoak duen gorakadak daukagunaren alde borrokatzera bultzatzen gaitu, Europa neofaxismoen aurkako trintxera gisa ikusten duen imajinario edulkoratua eta progresista eguneratuz. 

Horixe da HEHn (Hego Euskal Herrian) eztabaida hegemonizatzen duen esparru politiko estua. Denbora luzez, barne gatazka konpontzeko inperatiboen ondorioz, negoziazio-prozesuen aurrean konplizitateak eta bitartekaritzak bilatzeko esparru gisa ikusi da Europar Batasuna. Gobernantza neoliberaleko eredu horren aurkako posizionamenduak, hortaz, alde batera utzi dira. 

Europar Batasunaren proiektuaren gaineko ikuspegi atsegin eta onbera hura itzuli egin da, 2008ko eztandak ekarritako herstura politikaren aurrean agertutako kritika laburraren ondoren, eta agenda berde eta digital berriak eragindako ustezko biraketa neokeynestar baten eskutik dator. 

Pandemiaren shocka NGEU (Next Generation EU) bezalako tresnak sustatzeko haztegia izan zen. Horiek lantzaren punta izan behar zuten, jasangarritasuna gero eta garrantzitsuagoa zen momentu berri batean. Digitalizazioa aukera askatzaile gisa aurkezten zen, politika hedakorrak garatzen ziren, EHIa (Egonkortasun eta Hazkunde Ituna) eta zor mutualizatua bezalako lerro gorriak ezartzen ziren eta inbertsio publiko masiboa sustatzen zen, murrizketen ordez. 

Hala, agenda berri bat proposatzen zen, eta inor ezin zen biraketatik kanpo geratu. Hausturarik gabeko adostasuna behartzen zen “momentua ondo irakurtzeko” eta sortzen zen “abagune” neokeynestarra baliatzeko. HEHko ezkerraren zati bat, batez ere parlamentuan parte hartzen duena, jarrera horietan kokatzen da, baina gure txostenaren arabera, jarrera horiek ez diote muturreko eskuinari aurre egiten eta ez garamatzate etorkizun askatzaile batera. 

Zentzu horretan, Europako agenda berriaren azterketa integraletik –helburu estrategikoetatik NGEU bezalako tresnetaraino–, honako ondorio hauek nabarmentzen ditugu:

1.- EBren kanpo eta barne agendek elkarrekiko koherentzia sakona dute, baita atzean duten proiektu europarrarekiko ere: botere korporatiboa indartzea erabateko lehentasuna izan da une oro. Agenda berria balizko trantsizioaren kontakizuna ezartzeko ahalegin etsia izan da, krisi sakoneko eta beste potentzia batzuekiko atzerapeneko testuinguru batean. Kontakizun horren bitartez, gaur egungo ekaitz perfektuaren erantzukizunak ezkutatu nahi izan dituzte, eta benetako trantsizio ekosoziala lortzeko behar diren eraldaketa sakonak ekidin nahi izan dituzte. Agenda horrek, beraz, “trantsiziorik eza” bultzatzen du, hondamendira garamatzan kapitalismo berde-oliba eta digitala: geldialdi ekonomikoa, muga biofisikoak gainditzea, eremu komuna desegitea, estraktibismo neokoloniala, neofaxismoen aurrerakada eta gerrako erregimena hedatzea. 

2.- NGEU izan zen europar agendaren apustu berdea eta digitala gauzatu zuen lehenengo tresna. Jasangarriagoa eta inklusiboagoa zen kontakizun ofizial batean oinarrituta, bere jarduketa, berriz ere, Europako langile-klasea interes korporatiboen aurrean diziplinatzeko ariketa bat izan da. Kapitalizazio bereziko merkatu-hobi global berriak bilatzea, sektore kritikoak birmoldatzea eta mota guztietako megaproiektuak ugaritzea izan dira haren helburuak, eta inbertsioa eta aliantza publiko-pribatuak dira programa ezartzeko modu nagusiak. NGEU planaren identitate horrek eta haren gobernantza zentralizatuak erakusten dutenez, programa “Bermudetako triangelu” bat da gizartearen gehiengoentzat: kontrarreforma sozialak, bideragarritasun zalantzagarriko inbertsioak, zorra handitzea, eta burbuilak eta funts publikoak espekulaziorako bereganatzea. Gainera, NGEU programak erabiltzen zuen win-win trantsizioko hizkera atsegina alde batera geratu da eta, bere ordez, RepowerEU izeneko programa fosila eta belizista dugu. Beraz, NGEU programa sirena kantu bat izan zen, eta haren soinuak indarra galdu du. 

3.- NGEUren etorrerak erabakitzeko eremuetatik baztertu ditu estatu-mailaz beherako organoak. Hala ere, elite ekonomiko eta politikoek interes handiz hartu dute, programak haien interesak bermatzen baititu; hau da, euskal botere korporatiboa nazioarteko egoera zailean posizionatzen saiatzea, beste edozer gauzaren gainetik. Zentzu horretan, argia da Bermudetako triangeluaren hiru erpinen inpaktua: langile klasea lan erreforma, pentsioen erreforma eta erreforma fiskala jasaten ari da, baita kontratazio publikoko irizpideen desegitea; zorra eskala guztietan handitzeak hersturazko etorkizuna iradokitzen du; eta azkenik, funts publikoak bereganatzen dituzten hainbat sektore ez dira ez errentagarriak ez bideragarriak, prekarietate gero eta handiago dute, kontrol autoritarioa erabiltzen dute, ez dira jasangarriak eta oro har, trantsizio ekosozialeko edozein prozesuren oinarrizko printzipioen aurka jarduten dute. 

Europako agendaren eta haren tresnen errealitatea, beraz, Europar Batasunaren inguruan dagoen kontakizun ezti eta onbera horretatik urrun dago. Are gehiago Ukrainako gerraren, Gazako genozidioaren eta energia-horniduraren krisiaren ondorioz agertutako parametro agresiboak, belizistak eta neokolonialak kontuan hartzen baditugu. Hala, parametro horien barruan aldaketa politiko eta sozialeko ikuspegiek galtzekoa dute. 

Azken finean, berrarmatze teoriko baten eta ezker politiko, sozial eta sindikalaren mobilizazioaren premia dugu, Europa osoan eta HEHn. Estrategikoa da agenda kritiko bat sortzea, agenda partekatua, internazionalista eta EBren gaur egungo arkitekturari aurre egiten diona. Baita alternatiba egingarriak bultzatzea ere, instituzioetatik eta instituzioetatik kanpo. Europako herrien emantzipazioa lortzeko Europar Batasunaren dominazio eta esplotazio arkitekturari aurre egin behar diogu, argi eta garbi, Euskal Herritik eta gizartea errotik eraldatzeko borrokatzen diren munduko beste herri guztiekin batera”.

Kategoriak Hausnarrean | Utzi iruzkina

Aramaion mediku bat sobran zegoenean

Data: 2024-06-06 Egilea: belamendi

Egungo Hego Euskal Herriko Osasun-zerbitzuek islatzen duten egoera gorabehera (oro har, Lehen Mailako Arretan mediku bat dago 1.300 biztanleko), gure udalerrietan beharrezkoak izan zitezkeen sendagileen kopuruak eta osasun-arretaren kalitatea beste begi eta irizpide batzuekin begiratu behar izaten ziren sarritan. Aramaion, behintzat, horrela gertatu zen orain dela mende eskas. Edo zehatzago esanda, 1932ko Gabonetan. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Urte berria arazotsu zetorkiokeela eta, Aramaioko Udalbatzak kexa bat jarri zuen orduko Osasun Zerbitzuaren aurrean, herrirako esleitua zioten mediku-kopurua murriztu zezaten. 

Arrazoi nagusia ez zen izan, noski, arreta-kalitatearekin lotua, medikuei ordaindu beharreko dirua baizik, ez Udalak eta ez herritarrek ezin baitzioten aurre egin gastu hari. 

Izan ere, bi mediku titular esleitu zitzaizkion Aramaiori, herriak “igualak” izenekoen bitartez ordaindu behar zituenak. Erabakia zuzentzeko eta bakar bat esleitzeko eskatu zuen Udalak, herrialdean bazirelako, izatez, bestelako “partidos médicos con mayor número de habitantes y de mayor recorrido para los Facultativos, como es fácil comprobarlo, a los cuales solo se les ha fijado una sola titular [sic]”.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Honatx, erdaraz –horrela idatzi baitzuten–, Aramaioko Udalak abenduaren 25eko batzarrean erabakitako eskabidearen arrazoibidea:

El Municipio de Aramayona, según el último Censo de población de 31 de Diciembre de 1930, cuenta con 1.945 habitantes de derecho, pero que para los servicios sanitarios, no puede tenerse en cuenta esa cifra, por que de ella hay que rebajar para el pago de igualas y demás gastos 445 habitantes distribuidos en la forma siguiente: 335 habitantes que corresponden al pueblo de Olaeta, que es visitado y atendido por hallarse en mejores condiciones por el Facultativo de Ochandiano; 20 habitantes del punto de Albina que son asistidos por el Sr. Facultativo de Villarreal de Alava, por encontrarse también en mejores condiciones; 37 habitantes que existen en los caseríos de Arrupe, Arocibar, Gachecarroa y Ulezar próximos a Salinas de Leniz y que son visitados por su Facultativo, todos desde tiempo inmemorial, y 53 almas que representa la lista de pobres con derecho a la asistencia gratuita médico-farmacéutica, que tampoco satisfacen cantidad alguna para atenciones sanitarias, quedándose como consecuencia de todo ello, 1.500 habitantes para sostener dos facultativos de medicina, punto menos que imposible máxime en los actuales tiempos, por la escasez de ingresos y las muchas gabelas que se les van acumulando.

Tampoco pueden tenerse en cuenta para sostener dos titulares de medicina, las distancias a recorrer dentro del radio del Municipio, una vez de excluidos del mismo, a los efectos sanitarios, Olaeta y demás caseríos antes reseñados […]: A Arejola 1.250 metros; al pueblo de Azcoaga 1.210 metros; al pueblo de Barajuen 1.250 metros; del de Echagüen 3.500 metros; al pueblo de Gánzaga 2.900 metros; al de Uncella 3.100 metros y al de Uribarri 1.250 metros, distancias estas nada excesivas para el recorrido del Facultativo, y mucho más reducidas de las que tiene que recorren en la casi totalidad de los partidos médicos de esta provincia, y en los cuales existe un solo médico titular.

El presupuesto municipal de este Ayuntamiento de Aramayona es bastante elevado, por lo que sus habitantes, que tienen que vivir modestamente de los productos que les reporta la poca agricultura que cultivan, y la escasa ganadería que poseen, ya que es la única riqueza del Municipio, apenas pueden soportar las cargas que se les causan, por lo que al aumentar las 2.200 pesetas como sueldo del titular e Ynspector municipal de sanidad (kopuru hori honela desglosatuta zegoen hasieran: “2.000 pesetas como sueldo del titular y 200 pesetas como Ynspector municipal de sanidad”), esas cargas se elevan más y más y las igualas de un modo considerable, y de ahí el que se vean obligados a disminuirlas, máxime al no ser necesario en este Municipio mas que un solo Médico titular, agravándose el caso, si tenemos en cuenta el que la mayoría de los vecinos son arrendatarios, y que apenas recolectan en las fincas que labran para satisfacer a los propietarios de las mismas las rentas que les tienen señaladas.

Hay también que tener en cuenta el que a causa de no poder sostenerse en este Municipio por la escasez de recursos en él existentes, tienen que emigrar diariamente a los Municipios de Mondragón y Vergara unos setenta obreros, en donde ganan un jornal reducido, y teniendo en cuenta la carestia de la vida en estos momentos, apenas pueden subsistir, por lo que a esos obreros, que varios de ellos son casados, hay que tratar de favorecerles en sus intereses y para ello ahorrarles de satisfacer una de las dos titulares de medicina que no se cree necesaria.

Ybarra de Aramayona a veintisiete de Diciembre de mil novecientos treinta y dos.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Ordurako, 13 urte zeramatzan Zeferino Gartziarena Otaegi izeneko lizartzarrak Aramaioko mediku modura, herri guztia zaintzen eta gobernatzen.

1889ko abuztuaren 26an jaioa (eta handik bi egunera bataiatua), 1914ko ekainaren 13an eskuratu zuen mediku titulazioa Valladolideko unibertsitatean eta 30 urte betetzera zihoanean iritsi zen Aramaiora. Guztira 42 urte eman zituen Gartziarenak aramaioarren sendagile izaten; sendagile bakarra, alegia. Eta euskaldun peto-petoa. Erretiratu eta handik bi urtera zendu zen medikua (1963.12.11).

Oroitzapenak oroitzapen, harengandik jaso zuen hemengo belabeltz honek R. M. Azkuek baino bildua ez duen “zakarrondo” hitzaren bidezko bataioa, “Zakarrondo Muñoa!” gaitzizen amultsua luzatuz agurtzen baitzuen sendagileak mutikotxoa ikusi orduko.

Kategoriak Historia eta istorioak | Utzi iruzkina

Finantziazio klimatikoa negozio bilakatua

Data: 2024-05-24 Egilea: belamendi

Reuters agentziak argi utzi berri du munduko estatu aberatsenak milaka milioi dolar irabazten ari direla aldaketa klimatikoaren efektuei aurre egin ahal izateko prestatutako programa ekonomikoen bidez. Garatze-bidean dauden herrialdeei zuzendutako programa berezien bidez, alegia.

Nazio Batuen Erakundeak (NBE-UNO) eta Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA-OECD) kaleratutako datuez baliaturik, izena jarri die Reutersek herrialde aberats horietako garrantzizkoenei (Japonia, Frantzia, Alemania eta Ameriketako Estatu Batuak….) eta azaleratu egin ditu, halaber, darabiltzan etekin-mekanismoak.

***

Klima-aldaketak kalteturiko herrialdeentzako laguntzak lehenagotik eskaintzen baziren ere, Parisko Akordioa (2015)izan zen garatu gabeko herrialdeentzako finantziazio-bideak egokiarazi zituena. Parisko Akordioa, ezaguna denez, negutegi-efektuko gas-isurketak murrizteko nazioarteko ituna da eta izaera loteslea du sinatzen duten estatu guztientzat (193 herrialde eta Europar Batasuna).

Ildo horretan, herrialde txiroenetako gas-isurketen murrizketa lortzeko eta ezohiko fenomeno meteorologikoei aurre egin ahal izateko, 100.000 milioi dolarreko finantzabidea aurreikusi zen 2020rako konpromiso ekonomiko gisara. Diru-laguntza horren funtsezko arrazoia, erantsi beharrik ez dago, herrialde aurreratuenek aldaketa klimatikoan historikoki izandako erantzukizunean zegoen, begi-bistakoak baitziren haien aurrerapen ekonomikoak, industrialak, sozialak… ingurunean eta atmosferan eragindako efektuak eta, era berezian, garapen eskaseko herrialdeetan sorrarazitako kalteak.

Paradoxikoki, finantziazio-konpromiso horretan bertan aurkitu zuten herrialde aberatsek mozkinak eta etekinak eskuratzeko bidea ere: diru-laguntza izan behar zutena sarritan mailegu gisara iristen zen herrialde txiroenetara, azken buruan konpentsazio ekonomikoa izan behar zena zama eta zor bilakatuz.

***

Reutersek aztertutako datuak ezin argiago mintzo dira. Honatx “laguntza-emaileek” erabilitako formularik adierazgarrienak:

1) Gutxienez 18.000 milioi dolarreko maileguak luzatu zizkieten herrialde aberatsek hainbat herrialde azpigaraturi (10.200 milioi Japoniak jarriak), betiere horrelako maileguek ohi duten interesik eza edota oso interes baxua “ahaztuz” eta merkatuko interes-tasak jarriz.

2) Beste 11.000 milioi dolarreko maileguak iritsi zitzaizkien herrialde txiroenei (gehienak Japoniatik bideratuak), baina oraingoan baldintza zehatzekin: maileguak luzatzen zituzten estatuetako enpresak kontratatu behar zituzten herrialde jasotzaileek eta materialak ere haiei erosi.

3) Antzeko baldintzekin iritsi zitzaien 10.600 milioi dolarreko diru-laguntza Europar Batasunetik eta beste 24 herrialdetatik, oraingoan era itxuraz “altruistagoan”: herrialde txiroek diru-emaileen estatuetako erakunde publikoak, enpresak, irabaz-asmorik gabeko erakundeak… kontratatu behar zituzten lan egiteko edo materialak eskuratzeko.

***

Herrialde aberatsenetako enpresen kontratazioa, materialaren erosketa, lan-kontratuak, mailegu-bueltatzeak, merkatuko interes tasak… Etekinen jolasa, beraz, finantziazio klimatikoaren dirua beste modu batez berreskuratzean datza. 

Hain zuzen ere, herrialde zaurgarrien premiei eta lehentasunei muzin eginez eta, merkatuko interes-tasen kasuetan, zorrak berak areagotuz.

Alegia, garatze-bidean dauden herrialdeekin Parisko Akordioak aldarrikatu nahi izan zuen “espiritu” solidarioaren eta konpentsatzailearen aurkako jokabide latzak. 

Kategoriak klima-aldaketa | Utzi iruzkina