Belamendi

UEMAk aurten hizkuntz erabileraz kaleratutako txostenek poztasun larregirik sortu ez badute ere, gutxienez pausua eta lasaitasuna ekarri izan dituzte hainbaten bihotzetara, gauzak ondo-edo egiten gabiltzalakoan.

Aramaioarrontzako lasaigarriena –eta batzuen ustez, pozgarriena– izan da gure kaleetan gero eta euskara gehiago erabiltzen dela dioen datua. 2017an –2016ko datuak baliatuz– argitaratutako neurketaren arabera, aztertu laginaren % 63,40k hitz egiten zuen euskaraz kalean. Oraingo erabilera hamar bat puntu gorago ei dago. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Ez dira hemen zalantzan jarriko Aramaioko etxe eta kaleetan egiten den hizkuntz erabileraz UEMAk argitaratutako azken txostenak eta datuak. Baina behin hori esanda, aitortu behar da oso kezkagarria dela irudikatutako ikuspegia.

Badakigu, jakin, subjektibotasun hutsa lepora lekigukeela kalean entzuten den euskararen egoera UEMAk emandako ehunekoek islatzen duten panorama lasaigarritik aldenduta dagoela baieztatuko bagenu. Halere, datuak kontrastatzen hasi baino lehen pare bat oharkizun. Honatx:

2017ko eta 2022ko otsaileko txostenak kale gorrian jasotako datuekin osatu ziren. Lehenengoan 2.409 hiztunen lagina baliatu zen Aramaioko hizkuntz erabileraren neurketarako (kalean aurkitutako ehunka hiztun behin baino gehiagotan suertatu bide ziren kontabilizatuta, haurrak batik bat). 2022ko txostenerako lagina, horratik, urriagoa suertatu zen, aurrekoaren erdia gutxi gorabehera (1.302 hiztun hain zuzen, eta orduan ere hainbat eta hainbat errepikatuak). 

2022ko azaroko txostenak, bestalde, EUSTATek burututako Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsua izan du iturri eta horrelakoetan, ezaguna denez, norberak emandakoak izan ohi dira hizkuntz erabilerari dagozkion “datuak”. Hots, nornahik azal dezake une horretan duen interes, gogo edota nahia, eta ez errealitatea, erdal elebakarra izan arren, euskal hiztun gisa agertuz –edo alderantziz, noski– eta benetako egoeraren argazkia lausotuz. 

Duela berrogei urte pasatxo egiaztatutako kasu bat adibide: jadanik erdaldun bilakatua den herri txiki bateko familia euskaldun zenbaitek, aparatu errepresibo frankista aurrean zutela, erdal elebakar huts gisa azaldu zuten beren burua erroldako paperetan. Zentsuaren aurrean euskaraz tutik ere ez balekite bezala jokatu arren, euskaldun petoak ziren, eta halaxe agertzen ziren haiekin mintzatzera zihoan edonorekin. Kasu hartan, beraz, errealitatearen ordez, hiztunen beldurra/zuhurtzia islatu zuten estatistika ofizialek oharkabean. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

2022ko otsaileko  txostenean zentratuta, bitxi samarra da, lagin bera erabilita (esan bezala, 1.302 hiztuneko lagina), kopuruak beti bat ez etortzea. Ñimiñokeriatzat har daitezke batzuk, zalantzarik gabe (esate baterako, sexuaren arabera gaztelaniaz egiten dutenak % 25,3 omen dira txostenean, baina gizon eta emakumezkoen datuen batez besteko kalkuluak % 25,45 direna erakusten du). Zertxobait larriagoak dira bestetzuk; hau da, kalkulua adinaren arabera egiteko molestia hartuz gero, % 72,04 da Aramaioko euskararen kale-erabilera. Kontuak sexuaren arabera eginez gero, % 73,4 ateratzen da batez bestekoa. Txostenak “ofizialki” eskaintzen duen datua, azkenik, % 73,8 da, eta halaxe kaleratu da, hodei ilunak konjuratu nahi izan balira bezala. Alegia, mespretxa ezin daitekeen ia bi puntuko diferentzia lehenetik hirugarrenera. 

Sei urte lehenagoko erabilera-estatistikarekin alderatuz gero (% 63,4), hamar puntutan hobetua luke gaur egun Aramaiok kaleko hizkuntz egoera, edo % 8,6, edo… Baina datu horiek ere bertako inori ez zaizkio errealegiak iruditzen, puztuak baizik. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Zeinahi ere den norberak hartu duen lasaitua, panorama arroztuagoa da UEMAk iragan azaroan euskararen ezagutzaz, herritarren lehen hizkuntzaz eta etxeko hizkuntz erabileraz kaleratu duen txostenak eskaintzen diguna.

Nola ulertu, bestela, euskararen erabilera altu samarra izatea kalean (% 73,8) eta, aldi berean, etxeetan, sukaldean, % 49 baino ez izatea? Jakina, aurreko horiei etxean hizkuntza bi erabiltzen omen dituztenak (% 16,6) metatu dakizkieke egoeraren iluna eguzkitsuago ikusteko, baina, nola adierazi?, hizkuntza bi darabiltzatela esaten duten arren, susmatzekoa da ez dagoela haien erabileran elebitasun orekaturik eta, bai, ordea, euskara ez den beste hizkuntza baten presentzia ia erabatekoa; gaztelaniarena, esan nahi da.

Artegatzen eta kezkatzen hasteko beste arrazoi bat, batez ere bere burua euskaldun petotzat duen udalerri batentzat.

Nolanahi dela, benetan larria eta dramatikoa dena datuek argiki erakusten duten beste argazki hau da: aramaioarren % 66,6k euskara lehen hizkuntza izatea eta % 8,6k euskara eta gaztelania, eta gero (eta lehenago) etxean % 49k baino ez egitea euskaraz. Ez da ahaztu behar, gainera, gaztelania lehen hizkuntza duen jende askok euskaraz ere badakiela…

Hortaz, lehen hizkuntza euskara (eta batzuk gaztelania ere bai) duten % 75,2 horiei euskaraz geroago ikasi dutenak (% 11) gehituz gero, Aramaion euskaraz dakiten biztanleen kopurua % 86,2koa da. Edo zenbaki aratzetan esanda, 1.250 iguru dira euskaraz ondo mintzatu edo komunikatu daitezkeen aramaioarrak. Eta halaz ere, 700 aramaioar baino ez omen dira euskara dutenak etxeko hizkuntza. Biztanleriaren erdia baino gutxiago.

Nekez interpreta daiteke euskaraz ez dakiten aramaioarrak (% 7) eta euskaraz ondo moldatzen ez direnak (% 6,7) direla etxeetan euskaraz ez egiteko arrazoia, 200 bat baitira guztira (biztanleen % 13,7). 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Gogoan hartu behar da, gainera, egoera hau ez dela koiuntural hutsa, zerbait larriago, errotuago eta iraunkorrago baizik. Eta kaleko erabilera baino askoz ere kezkagarriagoa, izan ere tradizionalki euskararen transmisio-gune eta gotorleku izan den sutondoa bera abiadura bizian doa-eta erdalduntzen, erremediorik gabe erdalduntzen, itxura duenez. Etxeko hizkuntz erabilerak azken berrogei urteotan jasan duen beherakada, lekuko:

Etxeko hizkuntza: Euskara

1991: % 67,3

2001: % 63,6

2011: % 54,7

2021: % 49

Hogeita hamar urtean ia hogei puntu jaitsi da euskararen erabilera. 

Eta aldi berean, areagotu besterik ez da egin gaztelaniaren erabilera ezkaratzean:

Etxeko hizkuntza: Gaztelania

1991: % 15,6

2001: % 15,7

2011: % 29,1

2021: % 32,8

Joera latza bezain beldurgarria datuok erakusten dutena. Laster asko, gaur egun arnasgunea omen direnak oxigenorik gabe utzi ditzakeena, joera berdintsua gertatzen ari baita gainerako udalerri euskaldunetan. Honela mintzo da UEMA txostenean: “Euskaraz gero eta gutxiago egiten da udalerri euskaldunetako etxeetan: % 54ko erabilera agertu zuen 1991ko zentsuak, eta % 41ekoa 2021ekoak: 13 puntuko galera”. Batez bestekoa da hori. 

Aramaiok, agerikoa da, batez bestekoa baino handiagoa izan du galera: % 18,3koa. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Zaila da ulertzea euskaldunak beren hizkuntzaren transmisio-bide naturala hain zabarki alboratzen aritzea eta, bitartean, euskaraz ez dakiten hiritar asko eta asko, Karrantzatik Eskiularaino eta Bidaxunetik Korteseraino, gure hizkuntza ikasteko ahalegin izugarriak egiten ari direla ikustea. 

Eta are ulergaitzagoa da oraindik euskararen baztertze hori euskaraz bizitzeko baldintza objektibo gehien dituzten lekuetan gertatzen dela atzematea. 

Isilpeko joera horren eragile nagusiez galdetzea da, beraz, egin beharreko galdera. Alboetako estatuen legedia linguizidak ote? Globalizazioaren presio glotofagikoak? Erdarazko komunikabideen bonbardaketa sistematikoa? ETB1-en uxatze-gaitasuna? Hemengo hizkuntz politiken txepelkeria? Agintarien narraskeria? Hiztunon axolagabekeria?

Saiatu arren, nekez identifikatu ahalko da gako bakarra, tamaina desberdinetan bada ere, guztiek baitute eragite-indarrik. Halere, badira joera horiek neutralizatzeko antidoto zenbait, haietako bi diktaduraren garai ilunenetan ere erabiliak eta emaitzetan betidanik naro suertatu izan direnak: euskararekiko atxikimendua eta leialtasuna.

365 eguneko Euskaraldiak ere ez luke lortuko horiek biek etxeko sukaldean eta kalean lor lezaketena.

Sinetsita gaude, hainbat instantziatatik horrela transmititu nahi izan digutelako, itsasoko energia eolikoa ustiatzeko teknologia ez dagoela nahikoa garatuta eta horretxegatik baliatu behar dela gurean lehorrekoa, lurraren gaineko aerosorgailuen bidez sortzen dena. Ezinbestean, nolabait.

Gezurra izan gabe, errealitatetik aldentzen den baieztapena da hori, beherago ikusiko den moduan, itsasoko energia eolikoa baliatzeko teknologia ongi garatua baitago. Beste kontu bat da euskal kostako batimetriak –ur azpiko “altimetria”, alegia– eta itsas-hondoaren osaerak noraino erraz dezaketen itsas parke mota baten kokapena.

∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞

Itsasoko baliabidea (offshore) lehorrekoa (onshore) baino bi aldiz emankorragoa da oro har, eta ez du inondik ere lehorreko aerosorgailuen inpaktua sortzen, ez faunan eta ez landaretzan, eta ez begientzat eta ez belarriarentzat, kostatik urrunxko kokatzen baitira betiere.

Bi teknologia erabili ohi dira gaur egun itsasoko energia eolikoa lortzeko, bata guztiz garatua eta aerosorgailuak itsas-zolan zimendatzen dituena, eta bigarrena, teknologikoki garatua bai baina, kostuak direla eta, lar hedatu gabea, besteak beste, sistema flotatzailea behar duelako, hots, aerosorgailuak itsas-hondoan ainguratutako hormigoizko egitura flotatzaileak.

Lehena, itsas-plataforman oinarritzen dena, ez da baliagarria 60-70 metro baino gehiagoko sakonera duten uretan. Sakonera horretatik aurrera (Txina 200 metro baino gehiago duten sakoneratan ari da jadanik), itsas-hondoan ainguratutako egitura flotatzaileak erabili behar dira aerosorgailuak jartzeko (Bataren eta bestearen errotze- eta ainguratze-motak ikusteko ireki honako esteka hau).

∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞

Lehen motakoak dira Europan garatzen ari diren itsas-parke eoliko handienak, batez beste, haien ur-sakonera ez baita 30 metro izatera iristen. Erresuma Batuak dauka Europako itsas-parke eolikoen bidezko ekoizpenik handiena, energia-ekoizpenaren % 44, hain zuzen; jarraian datoz Alemania (% 34), Danimarka, Belgika eta Holanda (ekoizpenaren % 7narekin).

Hartzen duten hedadura dela eta, Ingalaterrako kostako Hornsea One eta Two parkeak dira munduko itsas parkerik handienak (174 aerosorgailu, 1.218 MW eta 165 aerosorgailu, 1.386 MW, hurrenez hurren; proiektuan dagoen hirugarren batek 2.400 MW ekoitziko lituzke). Eskoziako Seagreen parkea dugu beste bat (150 aerosorgailu, 1.075 MW); Alemaniak Baltikoan bukatzear duen hub edo megagune eolikoa ere ez da txikiena izango (Baltic Eagle eta beste bi parke eoliko, 130 bat aerosorgailu, 836 MW). Hurbilago dugu Bretainiako Saint-Brieuc parean 75 km² hartuko dituen itsas parke eolikoa (496 MW).

Txina da, edonola ere, offshore eolikoaren bidezko energia gehien ekoizten duena (26,8 GW). Hau da, munduko itsas eolikoaren erdia lortzen du itsasoko aerosorgailuen bitartez, sailkapenean bigarrena den Erresuma Batua (11 GW) atzean utzita.

Estatu Batuek ere ez dute trena galdu nahi eta iragan abuztuan bertan onartu zuten 2027rako abian egon beharko denCoastal Virginia Offshore Wind izeneko itsas parkea (176 aerosorgailu, 2.600 MW). Horrezaz gainera, Kalifornian beste lauzpabost kosta-esparru gehiago atera dira enkantera xede garbi batekin: 2030erako 30 GW ekoiztea.

Erantsi beharrik ez dago: Siemens Gamesa da aipatutako aerosorgailu gehienen ekoizlea. 

Aerosorgailu flotatzaileei dagokienez, ezaguna da aurten bertan jarriko dela abian munduko itsas-gune flotatzaile handiena: Haywind Tampen. Norvegiako kostatik 140 kilometrora kokatua, Equinor enpresak eraikiko du Siemens Gamesak egindako 11 aerosorgailurekin eta 94,6 MW sortzeko ahalmena izango du. 200-300 metroko sakonerako lekuetan jarri izan dira. Txina, halere, 500 metroko sakoneran ere jartzen ari da 

∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞

Bi ohar bukatzeko:

1.- Gurean ez da enkantera ateratzen aerosorgailuak jarri ahal izateko kosta-esparrurik, itxura duenez, ekoizpen eoliko guztia lehorrekoa izan behar da-eta.

2.- Erresuma Batuan ez ziren itsas parkeak garatzen hasi harik eta jendea, lehorreko aerosorgailuek ingurunean sorrarazten zuten inpaktua zela eta, mobilizatzen eta presionatzen hasi zen arte. Gaur egun, gorago esan bezala, Erresuma Batua da Europan itsas parke horien bitartez energia gehien lortzen duena.

Azaroaren 16an Aramaion egindako biltzarrean azaldu zuen Statkraftek aurrenekoz zer-nolako planak dituen Eskoriatzatik San Kristobaleraino hedatu nahi duen parke eolikoari dagokionez.

Espiritu kolonialista ezkutatu ezinik, Itsaraz izenarekin bataiatua zekarten proiektua, nonbait bertako hizkuntzaren edota toponimiaren agorrak ez baitzuen haien gogoko izendapenik eskaintzen.

Proiektuaren arabera, 8 aerosorgailu edo haize-errota izango ditu parke eolikoak: zazpi Aramaioko mendietan (Kurtzetatik Asentsiomendi aldera 6, eta Kurtzetatik Sankristobalerantz bat) eta bat Eskoriatzako udalerrian. Bakoitzak ia 8 Megawatt ekoizteko ahalmena izango du. Guztira 60,4 MW. Edo, Statkraftek dioenez, “44.100 etxebizitzarako energia garbia”.

Baina ez Aramaioko etxebizitzetara zuzen-zuzen eramateko, ez. Zeren eta, behin sortuz gero, Iberdrolak Abadiñon duen subestaziora bideratuko da argindar hori guztia 13,6 kilometrotan zehar. 

Azalpen garbirik eman ez badute ere, baliteke airetik eramatea linea guztia, 25-50 metroko dorre elektrikoak baliatuz.

Baina airetik eraman zein lurpetik, teorikoki Eskoriatza-Arrasate-Elorrio-Abadiño izango da hariaren ibilbidea. Horrela esan zuen, behintzat, Statkraftek. Praktikan, halere, beste zerbait pentsatzera daramate ezin zehatzago kalkulatuta dituzten 13,6 km horiek, hau da, benetako ibilbidea, hain motza izateko, Eskoriatza-Azkoaga-Untzilla-Udala (Arrasate)-Atxondo izan beharko litzatekeela.

Antza denez, 2023an ekingo diote obra zibilari (lur-mugimenduak, bide-zabaltzeak, oinarri-jartzeak…) eta 2027an hasiko da haize-parkea martxan. Guztira, 200 bat langile beharko dituzte obretan aritzeko eta, geroago, aerosorgailuak zaintzeko. Dena den, ez dirudi lanpostu berririk sortuko dutenik, nagusiki obrak egiteko kontratatutako enpresen langileak eta teknikariak izango baitira arituko direnak.

Jadanik hasiak dira baimenak eskatzen eta tramitazioak burutzen. Diotenez, Ingurugiroaren gaineko Eragin-Adierazpena eta Aldez aurreko Administrazio Baimena izan dira lehenak (ekainean aurrenekoa, azaroan bigarrena), baina, antza denez, eskuratuak dituzte dagoeneko Sarbide-baimena eta Konexio-baimena ere. Eraikitzeko eta Obrei Ekiteko lizentziak eskatzea bakarrik geratuko litzaieke, beraz.

60 milioi euroko inbertsioa egingo omen dute.

Aipamen berezia eskatzen dute gune eolikoan jarriko diren aerosorgailuek berek. Izatez, 205 bat metroko altura izango dute eta 80 bat metroko luzera, berriz, hegalek (palak, aspak). Ideia argiago bat egiteko, gaur egun Elgea-Urkillako parke eolikoan dauden aerosorgailuekin konpara daitezke Aramaion jarriko direnak. Hangoen garaiera 40-45 metrokoa da (Ganborraldekoak baino lauzpabost aldiz txikiagoak), eta 25-27 metroko palak dituzte (Ganborraldekoak baino hiru aldiz txikiagoak).

Bada, azkenik, harrigarri samarra den beste puntu bat, alegia, nola eroan haraino 80 metroko palak Legutio-Kurtzeta errepidea sakon egokitu gabe? Bihurgune itxiak eta ezaugarri bereziegiak dituen arren, ez dirudi A-2620 errepidea gehiegi aldatu beharko litzatekeenik horretarako. Horretan ere ari da Iberdrola Blade Lifter teknologia garatzen.