Belamendi

Asko okertu da egunotan airearen kalitatea Euskal Herrian. Eta ez bakarrik Saharatik datorren hautsagatik. Albistegietan lar zabaldu ez den arren, Kanadako suteek ere ekarri digute keaz gaineko kutsadura berezirik: beruna, merkurioa eta artsenikoa, hain zuzen.

Baina kutsaduraren jatorriak gorabehera, inpresioa da hemen airearen kalitateaz arduratzen omen diren erakunde publikoek ez dituztela larriagotze horren inguruko datuak behar bezala eskaintzen. Ez da lehenengo aldia.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Kanadako suteak, zuhaitz eta zohikaztegi edo turbategiak medio, ia lau milioi hektarea erretzeraino iritsi dira urte erdi honetan. Kutsadura okerrena, halere, zohikaztegiena izaten ari da, neguan zehar ere mantendu izaten baita sua bizirik lurpe sakonean. Hortik jarri zaien izena: sute zonbiak, inoiz ez dira-eta hiltzen. 

Zohikatza, ezaguna denez, karbono-kopuru ezin handiagoak metatzen ditu bere baitan, baina horrezaz gainera, industria- eta meategi-hondakinak ere xurgatu izan ditu, batik bat orain, erretzean, airera botatzen ari den toxikoak. Beraz, karbono-dioxidoa aireratzeaz gain, urre-meategietan erabili izandako berun-, merkurio- eta artseniko-tonak eta tonak jaurtitzen ari dira orain airera.

Kanadako suteen kutsadura, halere, eta inork ez bide daki zergatik, mundu zabalera hedatzen ari da, Estatu Batuetako ekialde guztia zeharo kutsatua geratzen ari delarik.

Ekainaren hasieran Kanadako suteen kea 5.000-9.000 metro bitartean zegoela hurbildu zen Europara. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Egun beretan gertatzen hasi da, halaber, Saharako hautsaren etorrera manedebaldeko Europarantz ere, honek ere erdian Euskal Herria harrapatu duelarik:

Iturria: Meteo-Paris.com

∞∞∞∞∞∞∞∞

Eta nola eman dute egoera berezi horren berri euskal erakundeek?

Ekainaren 10ean beheko geruzetara jaisten hasi zen kea, kontinenteko airearen kalitatea gaiztotuz. Gasteizko Udalak egun hartan kaleratu zuen airearen kalitate txarraren abisua, betiere, Kanadakoa ahaztu eta “errua” askoz nabarmenagoa den Saharako hautsari leporatuz. Hurrengo egunean, baina, gainditutzat jo zuen Udalak egoera kezkagarria, Eusko Jaurlaritzaren datuetan oinarrituta.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Eusko Jaurlaritzaren kontrolpeko estazioetan jasotako datuek ez bide dute hain egoera lasairik islatzen, ordea. Ez behintzat Gasteizen.

Izatez, aire-kalitatearen berri emateko erabiltzen dituzten informazio-grafikoen mekanismoak oso bitxiak eta, nola esan, nahasgarriak dira, datuetara iristeko estekak irekitzean, berdinak edo, gutxienik, orobatsuak diruditen koadroak azaltzen baitira, trikimaina txiki —eta maltzur?— bat edo beste erakutsiz. 

Gaur, ekainak 13, esaterako, Gasteiz hiribideko datuen grafikoak 25 μg/m3 kontzentrazioak baino gutxiago emateko prestatua dirudi:

Tamaina eta antolamentu berdinak ditu Judimendi parkekoak ere, nahiz eta oraingoan koadro txikia 35 μg/m3-rainoko kontzentrazioak islatzeko prestatua izan:

Martxoaren 3ko plazako grafikoak, bere aldetik, 50 μg/m3 baino gutxiagoko kontzentrazioak emateko pentsatua dela ematen du, batzuetan kutsadura-zifrak altuagoak direla susma badaiteke ere:

Hiru grafiko, lehen begiratuan kolore, egitura eta tamaina berdinak dituztenak, baina funtsean auzo txiro/auzo aberats eskema estaltzen dutenak, haietako kutsadura beti baitabil balore-tarte berberetan: Zaramagan beti altuago, Hiribidean baxuago.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Esan gabe doa Farmaziako estazioak Gasteizko laugarrenak, hiri osoko airearen batez bestekoak eta kalitate-inpresioak hobetzeko baliatzen dela ematen duela, hiriko aire garbienetako bat izateaz gain, han ez baita besteetan neurtzen diren aerosolak eta neurtzen. Han airea, ofizialki, beti da berdea eta osasuntsua.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Norberak erabakiko du manipulazio-nahiari, ezdeustasunari edota zeri egotzi dakiokeen kontua, baina guztiz kezkagarria da ekainaren 11n, Martxoaren 3 plazako estazioari dagozkion datuekin eskaini den “informazioa”.

Eusko Jaurlaritzaren orrialdeak emandako grafikoan hutsune hutsa besterik ez dago goizeko bederatzietatik arratsaldeko lauak arte, itzalaldiren batengatik-edo neurketarik izan ez balitz bezala. Arratsaldeko lauetan, zorionez, beherantz hasten da OSO TXARRA izateko puntua —50 μg/m3 kontzentrazioa azaltzen duen grafikoaren muga bera— haustekotan egon den marra:

Gaizki pentsatzeko zaletasunik izan gabe ere edonork susma lezake grafikoan kabitzen ez den aerosol-kontzentrazioa izan dela zazpi ordu desagertu horietan, izan ere, hurrengo egunean ere, ekainaren 12an, eguerdiko ordu bietan, Martxoaren 3 plazako estazioan 129-ko indize ezohikoa markatu baitzuen neurgailuak:

Lehen lerroko marra gorri/laranjaren luzerak, dena den, ez du proportziorik gordetzen gainerakoekin konparatuta. Askoz txikiagoa da. Arazoren bat disimulatu edo estali nahi izango bailitzan. Eta han zuzen ere partikula kaltegarrienez ari garelarik.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Gaur, ekainak 13, inork ez du arrisku abisurik kaleratu, nahiz eta IQAir delakoak honelako informazioa kaleratu duen Gasteizen dauden lau (Farmaziakoa barne!) estazioetako datuak baliatuz:

Grafikoan ikusten denez, partikula txikienen eta kaltegarrienen (PM 2,5) kontzentrazioa Munduko Osasun Erakundeak duen urteko erreferentzia baino ia bost (4,6) aldiz handiagoa da.

Saharako hautsa izan edota Kanadako kea, hemen inork ez du abisurik luzatu. Aire garbiko paradisu greena gara.

Herenegun, apirilaren lehenean, gaueko 9etan, sute izugarria gertatu zen Gasteizko iparraldean, Arriaga eta Abetxuko auzoen ondoan, Onaindia izeneko birziklatze-plantan.

Sortzen ari zen ke toxikoa eta errautsak medio, Udalak etxeetako leihoak ixtea eta eskegitako arropa jasotzea aholkatu omen zuen. Inor gutxik daki nola hedatu zuen larrialdi-abisua jendearen artean, gehienok irrati-albisteen bidez jakin izan baikenuen beranduago. 

Berdintsu gertatu zen hurrengo goizean, apirilaren 2an: eguerdiko albistegien bitartez jakin izan genuen goizeko 7etarako desaktibatuta zegoela larrialdi-abisua. Nonbait pasatuta zegoen ordurako ke toxikoaren arriskua.

Hiriko prentsak azaldu zuenez,

A primera hora de este miércoles los Bomberos han decidido levantar esta restricción y ya no es necesario cerrar ventanas. Pese a todo, el olor a humo y plástico quemado se nota en gran parte de la ciudad. Es un olor no tóxico.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Goizeko errealitatea, halere, bestelakoa izan zen Gasteizko hainbat lekutan. Zerikusirik ez zuena “ofizialki” kontatutakoarekin. Eta inork inon azaldu ez duena. Ez eta alderdi politikoek edo sektore porrokatuenek ere.

Hain zuzen ere, atzo, apirilak 2, goizeko 6etatik 10etara, denbora errealean airearen kalitatearen berri ematen duen aqicn.org delakoaren arabera, 183 µg/m3 ematen aritu zen Zaramagako “Martxoaren 3” plazako estazioa kaltegarrienak diren PM 2,5 partikuletan. Haren eskalak sei maila ditu: “Ona-Moderatua-Ez da osasuntsua-“Insalubre” (Kaltegarria)-Oso osasungarritasun gutxikoa-Arriskutsua”. Eta atzo goizean neurtutako airea “insalubre” horri zegokion. Kaltegarria, hortaz. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Bitartean, neurtze-estazio berberaren datuak jasotzen dituen iqair.com delakoa goizeko 5etan hasi zen kutsadurak 152 µg/m3 gaindituak zituela erakusten. Aire kutsatu kaltegarria, beraz. Ez zuen, tamalez, ondoko orduetakoa behar bezala islatu.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Lotsagarriena, nolanahi ere, gure erakunde ofizialen aldetik etorri zen.

Gasteizko Udalak erreferentziatzat duen Eusko Jaurlaritzaren aire-kontrolerako sareak 117 µg/m3 jaso zituen goizeko 7etan. Alabaina, arduradunen bati askotxo iruditurik edo (sare horren eskalan, 50etik gora “oso txarra” da), hurrengo hiru (3) orduetan areagotuz joan zen kutsaduraren neurketa ez zen azaldu bere grafikoetan. Horrelako egoera larrietan denbora errealean eman beharko litzatekeen informazio-premiari muzin eginez, web-orri horretan ez zegoen ­–eta ez dago– inolako daturik. Hutsik daude lauki ofizialak. Hiru ordu horietan ez zen arazorik izan, beraz. Aski garbi mintzo da ondoko grafikoa horretaz:

∞∞∞∞∞∞∞∞

Eskola-orduak iritsitakoan (batzuk 8etan hasten dira), Martxoak 3 plazako neurketa-estazioaren ondo-ondoan dauden bi ikastetxeetako batean, arnastean zerbait berezi nabaritu zutenean, Udaletxera deitu zuten airearen kalitateaz galdetzeko. Han inork ez omen zekien ezer. Inork ez omen zien denbora errealean neurtzen ari zen aire toxiko eta arriskutsu hari buruzko abisurik pasatu. Ofizialki, larritasun-egoera bukatua omen zegoen goizeko zazpietarako. Gasteiz guztian.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Eguerdiko albisteen bidez jakin izan genuen Maider Etxebarria alkatesak eta bere auzokide hurbilek (“mi comunidad” delakoak) ongi asko jaso zutela larrialdiaren amaieraren abisua. Ez zuen zehaztu Es-Alert pribatu baten bidez iritsi zitzaien abisua, watxap-en bitartez ala udaltzainen bat bidali zieten atarira ohar bat jartzera, baina abisuaz enteratu ez zena ergel samarra izan zela adierazten zuen irribarre batekin kontatu zuen hori Gasteizko alkatesak irrati-telebisten aurrean.

Herri eta landa-eremuetan biomasa erretzea hirietako trafikoa baino toxikoagoa izan daiteke neguan, CSIC (Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusia) erakundeko zientzialariek burututako ikerketa baten arabera. Eta, noski, toxikotasun-arriskua biziki areagotzen da biomasaren erretzeari inbertsio termiko deritzon fenomenoa eransten zaionean, aire kutsatua barreiatu ezinik geratzen baita “airean” geldirik.

Ikerketa bat Katalunian

CSIC-eko Ingurumenaren Diagnostikorako eta Uraren Azterketarako Institutuak egindako ikerketaren bitartez, argi identifikatu izan dira gune desberdinetako atmosferako aerosol txikienetan dauden kutsatzaile organiko kaltegarrienen isurketa-iturriak. Emaitzek erakutsi dute aerosol hauek batez ere biomasa (egurra, sakimak, zuhamuxkak…) erretzetik datozela herri eta landa-eremuetan. Eta erakutsi dute, aldi berean, gizaki eta animalien zeluletan eragiten dituzten efektu toxikoak Bartzelona hiriko trafikoak sortzen dituenak baino kaltegarriagoak direla.

Aerosol organikoak mikropartikula solidoak edo likidoak dira eta, haien tamaina mikroskopikoa dela eta, denbora luzez geratzen dira “hegan” airean. Ikerketan 10 mikrometro baino txikiagoak diren aerosolak aztertu dira, hau da, milimetro baten milarena diren partikulak. Esan beharrik ez dago partikula horiek arriskutsuenak direla, biriketako ehundura zeharkatu dezaketelako eta zuzenean odolean sartu.

Haien toxikotasuna aztertzeko, Kataluniako hiru esparru desberdin aukeratu zituzten ikerketa-gune gisa: Bartzelona hiriburuko Eixample auzoa, batetik, eta Arrasate moduko Manlleu herria (21.400 biztanle, 460 metroko garaieran kokatua) eta Aramaio baino zerbait handiagoa den Bellver de Cerdanya herria (2.260 biztanle eta 1.060 metroko garaieran kokatua), bestetik. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Logikoa zenez, bizitza normala garatzen den espazioan jarritako iragazkiak (filtroak) izan dira aerosol partikulak atxiki ahal izateko era nagusia. 

Nolanahi ere, kontutan harturik inbertsio termikoek airea geldiarazi ohi dutela gorago, 500 metroko alturan heliozko globo bat ere erabili zuten kutsaduraren banaketa bertikala aztertzeko. Inbertsio termikoa, jakina denez, atmosferan, lurrazaletik distantzia batera, aire epeleko geruza bat sortzen denean ematen da; horrek eragiten duena da aire kutsatua –neguan, batik bat, hotzagoa– ihes egiteko aukerarik gabe geratzen dela behealdean.

Eta horixe erakutsi zuten globoaren emaitzek: inbertsio termikoa gertatzen denetan, lurrazalean harrapatutako aerosol organikoen kontzentrazioa bi aldiz (2,10 aldiz, hain zuzen) handiagoa da atmosferan baldintza arruntak direnean baino. 

∞∞∞∞∞∞∞∞

Kontzentrazio horiek sorrarazten dituzten efektuez jabetu ahal izateko, iragazkietan harrapatutako aerosolen eraginpean jarri zituzten ikertzaileek biriketako zelulak laborategian. 

Ondorioak ikaratzeko modukoak dira: zelulen hiru laurdenak (%75), aldirietako eta landa eremuetako aerosolekin kontaktuan jarri eta hurrengo 24 orduetan hil ziren. Bartzelonan jasotako aerosolen eraginpean jarritako zelulen artetik, berriz, %35 hil ziren soilik.

Jakina zenez, aerosol horiek arnasteak nagusiki pertsonen biriketako barne-ehunetan egiten du kalte, baina orain jakin izan da, argi eta garbi jakin, kalteak askoz portzentaia handiagotan gertatzen direla biomasa erretzen den lekuan, heriotzak, minbiziak eta bihotz eta biriketako gaixotasunak areagotuz.

∞∞∞∞∞∞∞∞

Katalunia utzi eta gatozen Aramaiora!

Datorren maiatzean hamabi urte beteko dira Aramaioko Udalak herrian biomasa erabiltzeko aukera kaleratu zuenetik. Batzorde bat ere osatu zuen proiektuari bidea irekitzeko.

2014an datu zehatzak plazaratu ziren: fase bi izango zituen egitasmoak (lehena, kalean burutzekoa; auzoetan bigarrena) eta 3,2 milioiko aurrekontua, Udala bera eta, Lakuako gobernuarekin sinatutako hitzarmena tartean, EVE eta HAZI erakunde publikoek ere partaide izango zituena. 400 etxebizitzetaraino iritsi zitekeen Kaleko fasean, auzokoen %70en atxikimendua izatea (280 ingurukoena, beraz) izan zen bete beharreko baldintza bakarra.

2015eko urtarrilaren 14an laurogei bat aramaioar bertaratu ziren Kultur Etxean antolatutako batzarrera proiektuaren inguruko kontu teknikoen berri izateko. Oso baikor atera omen ziren antolatzaileak batzarretik, baina “airean” –erantzunik gabe, hain zuzen– geratu ziren jendeak egindako galdera eta iradokizun funtsezko zenbait. Haietakoren batek, esaterako, Ibarreko orografiaren erreferentzia egin zuen eta bertan egon ohi den inbertsio-termikoarena. Bestela esan: argi planteatu zen ea biomasaren ekimenaren sustatzaileek kontuan hartua zuten hainbat faktore garrantzitsu, hala nola Ibarra-kalea zulo batean kokatuta dagoela eta ez haizeak jotzen duen muino baten gainean, galdara ordu luzez egon zitekeela biomasa erretzen (egun osoan? hamalau orduz?…), kea eta partikula kutsagarriak tximiniatik botatzen… hurbileko zein ez hain hurbileko auzokoen kalterako, eta ea aintzat hartuta eta ikerketaren bat burututa zuten ibarrean sarritan gertatzen diren inbertsio-termikoen maiztasunaz eta iraupenaz.

Taxuzko erantzunik jaso gabe bukatu zen batzarra. Halere, biomasaren alternatiban interesatuta egon zitezkeen aramaioarren sinadurak biltzen hasi zen Udala. 

Belabeltzak dakiela, ez da harrezkero ekimen haren berririk izan, ez behintzat berri publikorik: ez izandako atxikimenduei buruz, ez proiektua “izozte”-aren ingurukorik, ez isiltasun hartarako arrazoiez… Harik eta aurreko astean, aurtengo aurrekontuak direla eta, berriro eta ofizialki azaldu duen Udalak ikastetxearen inguruan biomasa-galdara bat jartzeko borondatea.

Ondo aztertuta egongo ahal dira duela 10 urte planteatutako kezka guztiak!

Jainko-jainkosei nahi dakiela!