Etiketaren artxiboa: eboluzioa

Gizakia, behin-behinean

-n -kargitaratuta
Erantzun

foucault
Orri polit hau aurkitu dut Lawrence Ganeren Nietzsche para todos liburuan(Introducing Nietzsche, jatorriko bertsioan). Lan polita da, testu eta marrazkien bidez azaltzen baititu filosofoaren bizitza eta haren ideia konplexuak. Piero da marrazkilaria.

Nietzschek sekulako eragina izan zuen Georges Bataillerengan, hau da, tximinoen ipurdiekin obsesionaturik zegoen pentsalariarengan. Bataillek itzal handia izan zuen Michel Foucaultengan eta, gero, Jean Baudrillardengan.

Nietzscheren intuizioa baieztatzeko beste arrazoi bat eman du zientziak azken egunotan. Gizakia gehien eboluzionatu duen espeziea dela uste izan dugu orain arte. Azken ikerketen arabera, ordea, txinpantzeak gizakiak baino askoz gehiago “eboluzionatu” du.

Jianzhi Zhang eboluzioaren genetistak baieztatu du hori. Blog honetarako izugarri gustatzen zait eboluzioaren genetika, ustekabe pilo ematen dituelako, eta emaitzek askotan kutsu ironiko polita izaten dutelako.

Jianzhik konparatu egin ditu gizakiek, txinpantzeek eta rhesus makakoek partekatzen dituzten 13.888 gene. Ondorioztatu duenez, txinpantzeen 233 gene aldatu dira aukeraketa naturalaren ondorioz azken sei milioi urtetan. Gizakien geneetan, ordea, soilik 154.

Polita da emaitza, batez ere kolokan jartzen duelako eboluzioan hierarkia ikusteko joera. Gizakia aulkitik jaitsiarazita, beste behin ere.

Nietzschek arrazoia zuen beraz: gizakia behin-behineko kontzeptua da, etengabe eraldatzen ari delako. Kontua zera da, zer ekarriko du eraldaketa horrek?

Jean Baudrillard ez zen oso baikor. Duela aste batzuk hildako soziologoak klonazioaren inguruan idatzi zuen 1990ko hamarkadaren amaieran.



  • Gizatiarraren eta ezgizatiarraren arteko mugak lausotzen ari dira, baina gizakiak ez du supergizakia ekarriko Nietzschek amestu bezala. Haatik, azpigizatiarrari uzten dio bidea, gizatiarra gainditzen ez duenari, gizatiarren azpitik dagoenari, espezieak zehazten dituzten marka sinbolikoen ezabaketari. Horrek erakusten du Nietzsche zuzen zebilela, azken finean, esan zuenean gizateria bere asmakizunen menpean erortzen denean, soilik bere ahaleginak bikoitz ditzakeela, bere burua bikoiztu… edo bere burua suntsitu.

Eboluzioak hoberenerantz egiten duela pentsatzea ilusio hutsa da beraz. Ezkortasun honek azaltzen du mutantearen figurak literaturan eta pop kulturan duen arrakasta.

Nazien supergizakia munstro barregarri bat zen. Estatuaz jabe eginiko langile klaseak ez du orain arte ekarri “gizaki berria”, antza (Vladimir Putin ikustea besterik ez dago).

Itxaropen bakarra, beraz, mutantea da. Tximino mutantea, Tarkovskyk aurreikusi zuen bezala. Eta argi dago honez gero: eboluzioak ez du zertan onerako gertatu behar (gu ikustea besterik ez dago).

photo%20(1)%20copy%20(47a)

(Barka nazala irudi honen egileak, baina aspaldi lapurtu nuen saretik eta ez dut gogoratzen artistaren izena)

Tximinoen ipurdiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

ischiosis4jpg

Betirako txundituta eta liluratuta geratu zen filosofoa  zoologikoan, tximinoen ipurdiak ikusi zituen egun hartan.

Georges Bataillez ari naiz. XX. mendeko pentsalaririk garrantzitsuenetako bat da Bataille, Michel Foucaulten arabera, eta sekulako eragina izan du posmodernitatearen pentsamenduan, Foucault beratik, Jean Baudrillarderaino.

Londresko Zoological Gardenen zegoen Bataille 1927ko uztailean, tximinoen ipurdiei begira “errebelazioa” izan zuenean. “Estasi antzeko batean sartzeraino txunditu ninduen tximinoaren uzkitik ateratzen zena”, idatziko zuen gero Begi Pineala testuan. “Haur guztiek miretsi dituzte inoiz edo behin, zoologikoetan, puspilo lotsagarri horiek, gorotz-kaskezur mota horiek, kolore bizikoak, nabarrak batzuetan, arrosa bizitik nakar-more izugarri itsusi batera”.

gelada_baboon

Zer ari da deskribatzen Bataille? Tximino mota askok ipurdian izaten duen azal multzo lodia. Kallositate iskiala izena ematen dio horri zientziak. Ipur maskurra esan dakioke bestela.

Fisiologoen definizioaren arabera, ipur maskurrak pelbisaren atzeko zatiaren (iskietako tuberositatearen) azala loditzen denean agertzen dira. Oso ohikoak dira txinpantzeen, babuinoen eta makakoen artean.

410204aa.0

Zientzialariek ez dakite zergatik sortu diren edo zer nolako funtzioa betetzen duten. Batzuen arabera, kuxin lana egiten dute: Asko errazten omen diete tximinoei adarretan edo lur gainean denbora luzez esertzea. Beste batzuen arabera, ordea, bikotekidea erakartzeko sexu-zeinuak dira. Horregatik dira kolore bizikoak eta horregatik biziagotzen dira koloreok ugalketarako garaietan.

ischiosis3jpg_s_

Giza aurpegiaren parodia

Zergatik erakarri zuten, ordea, Batailleren arreta tximinoon ipurdiek?

Bataillerentzat mundua parodia hutsa da: “Begiratzen dugun gauza oro beste baten parodia da.[…] Horrela, beruna urrearen parodia da. Airea uraren parodia da. Burmuina ekuatorearen parodia da. Koitoa krimenaren parodia da”.

Zeren parodia dira, orduan, tximinoen ipurdi maskurrak?

Gizakiaren buruaren parodia da. Batailleren arabera, goranzko joera batek gobernatzen du gizakiaren eboluzioa. Eguzkirantz altxatu nahiez zutitu zen gizakiaren arbasoa eta atzeko hanken gainean ibiltzen hasi. Joera horrek eman dio lehentasuna ahoari gizakian, hau da, mintzamenari. Tximinoetan, ordea, indar hori atzeko zulorantz desbideratu da: “Ilerik gabeko uzkiaren loraldia puspilo bat bezala lehertu da, erresistentziarik gabe, grabitate zentrorik ez duen sistema batean. Beharbada, hemen beste edozein lekutan bezala, orekaren hauste txikiena ere nahikoa delako naturaren zikinkeriak askatzeko lizunkeria lotsagarrienarekin”.

XX. mendearen hasieran modan zegoen teosofia, eta horren oihartzuna nabari da Batailleren testuan. Filosofoak begi bat irudikatzen zuen bere kaskezurraren tontorrean, begi pineala edo hirugarren begia izenekin ezagutzen dena. Begi hori irekitzea tximinoen uzkiaren loraldiaren kontrako mugimendutzat hartzen zuen, eboluzioaren hurrengo urrats gisa.

Baina Bataille hori baino konplexuagoa da. Bestela aspaldi ahaztuta izango genuke. Ezin da Begi Pineala irakurri ironia sumatu gabe. Kafkaren tximinoaren eragina begi bistakoa da. Gizakiaren bertikaltasuna eta honen aurpegi “noblea” tximinoen ipurdiekin kontrajartzen denean “algara hots ulertezina” da jasotzen den erantzuna, dio pentsalariak. “Tximinoen algara” da hori, Kafkarentzat.

“Ez dago zertan baztertu behar gizakiaren atal nobleek (aurpegiaren duintasuna eta noblezia) sakoneko inpultso nahasien itxura sublime eta neurrikoa eman beharrean, bat-bateko erupzioari eusteari uztea, eta tximinoaren ipurdiak bezala, era probokatzaile eta lizunean lehertzea”.

Batailleren hitzak irakurri, eta leherketa hori irudikatzeari ekin diot. Berehala etorri zait burura David Cronenberg kanadarraren Scanners filmeko sekuentzia hau:

Tximino mutantea

-n -kargitaratuta
3

Neska honek ezin du ibili. Elbarri da. Tximino du izena, eta gizateriaren etorkizuna da. Ikusi bestela.

Andrei Tarkovski zine zuzendari errusiarraren Stalker pelikulan agertzen da Tximino. Nire filme faboritoetako bat da Stalker miresgarria, askorentzat “jasanezina” bada ere. Tarkovski nire zine zuzendaririk gogokoena izan da, 16 urtekin Sakrifizioa pelikulak txundituta utzi ninduenetik.

Duela gutxi arte ez diot erreparatu neska horri. Izan ere, orain arte filmea VHS-an izan dut, jatorrizko bertsioan (inork ez ditu halako filme xelebreak bikoizten, zorionez), eta azpitituluak espainolez zituen. Hor irakurri nuen neskak Mona zuela izena. Baina “mona” espainolez “tximino emea” izateaz gain, italianoz emakume izena ere bada. Horregatik, beti pentsatu izan dut neska horren jatorrizko izena Mona zela, errusieraz ere.

Baina hara non, DVD-a heldu da. Stalker bi DVD-tan daukat orain, eta aurreko batean pelikula berriz ikusten ari nintzela, bonbila piztu zitzaidan. Ingelesezko azpitituluak aukeratu nituen, eta, hara non, erderaz “Mona” zioen tokian ingelesez ez zioen “Mona”, baizik eta “Monkey”.

Tximino neskatoa stalker-aren -mugalariaren- alaba da. Mugalariaren lanbidea jendea Gunera ezkutuan eramatea da. Debekaturiko eremua da Gunea. Inork ez daki zergatik, espaziontzi baten leherketarengatik edo eztanda nuklear batengatik, agian, baina Gunea erradioazioz beteriko lurralde zabal bat da. Erradioazioa dela-eta, mugalarien seme-alabak “akats” genetikoekin jaiotzen dira, mutanteak dira.
stlkr102

Stalker pelikula Txernobilgo zentral nuklearraren eztandaren (1986) inguruko profezia dela diote batzuk. Hala bada, profeziak profeta hil zuela esan dezakegu. Estonian filmatu zuten, 1970ko hamarkadaren bukaeran, eremu industrial ultrakutsatu batean. Filmatu ondoren bronkioetako minbizi arraro bat aurkitu zioten filmazio taldeko kide bati. Gaitza berak hil zuen zuzendariordea. Tarkovski bera ere bronkioetako minbiziak hil zuen urte batzuren buruan.

Eboluzioaren hurrengo urratsa

Gizakia eboluzioaren ondorioa da, eta ez dago inongo arrazoirik pentsatzeko eboluzio prozesu hori gelditu denik. Gizakia ez da prozesuaren gailurra, batzuk hala uste arren, baizik eta tarteko produktu bat. Nor da, beraz Tximino?

Ikonografia kristauez beteta dago Tarkovskiren filmografia osoa. Stalkerren, esaterako, Andrei Rublev Errusiako XV. mendeko ikono margolariaren Hirutasuna erabili zuen eskena bat konposatzeko.

 trinity-rublev
stlkr18

Stalker, emaztea eta alaba ere hirutasunaren irudia dira.

Tarkovskiren filmean, irtenbiderik gabeko puntura heldu da gizateria, eta, horretan, itxaropen bakarra eboluzioaren hurrengo urratsa da: mutazioen bidez, garunaren ahalmen ezkutuak azaleratuko dituen supergizakia. Ez du nazien supergizakiarekin zerikusirik; neska ahul, elbarri bat baino ez da. Baina ahalmen berri misteriotsuak bere baitan dituena, bestelako etorkizun baten hazia.

Tximino jarri dio Tarkovskik neskatoari, eboluzioaz gogora gaitezen.

Hasieran jarri dudan sekuentziarekin bukatzen da pelikula. Nik mezua beste sekuentzia honekin bukatuko dut, Testamendu Berriko pasarte baten aipamena dela iruditzen zaidalako (agian flipatzen ari naiz, zuek erabaki).

Hor doaz Stalker, emaztea eta Tximino, paisaia apokaliptiko baten barrena. Jose mugalariak familia Egiptotik Palestinara pasa zuen bezala, Nazareteko etxerako bidean, Maria emaztea eta haurra gainean hartuta.

Haur hori Tximino da: gure KIXMI.

Kixmi boxeolari

-n -kargitaratuta
7

boxeolari

“Le Monde” egunkarian agertu zen goiko irudia joan zen larunbatean. Poizat ilustratzailearen lana da, neokreazionismoaren inguruko artikulu bat ilustratzeko.

Jainkoa, tximinoa, gizona… ironiaz hartzen ditu. Izan ere ironiaz baino ezin da hartu Diseinu Adimentsuaren gaia. Ameriketako Estatu Batuetako Bibliaren Gerrikoa deituriko zonalde ultrakristauaren sakontasun abisaletatik, mendebalde sinesgabe materialista osoa konkistatzera dator teoria zahar-berria. Eta litekeena da aurki Euskal Herrira heltzea Eliza Katolikoaren iherarkiaren eskutik.

Jainkoak unibertsoa duela sei bat mila urte inguru sortu zuela uste dute kreazionistek. Orain jantzi berriekin agertu dira AEBetan, eta Diseinu Adimentsua jarri diote izena mozorroari. Teoriaren arabera, organismo konplexuak ezin dira zoriz sortutakoak izan, baizik eta «diseinatzaile adimentsu» batek sortutakoak. Bizidunak ingurumenaren erronkei erantzun eta aldatu egiten direla onartzen du Bill Harris medikuntza irakasle eta Diseinu Adimentsuaren bultzatzaileak. Edonola ere, «gizakia istripua» dela ukatzen du. «Bizidun forma guztiak arbaso komun batetik datozela eta prozesu natural baten ondorio direla ezin da esan, zientzian oinarrituta», esan zuen.

Kreazionismoaren mozorroa

1987an kreazionismoa eskoletan irakastea galarazi zuen AEBetako Auzitegi Nagusiak «sasizientzia» dela iritzita. Diseinu Inteligentearen bultzatzaileak beste bide bat bilatu nahi dute, kreazionismoa ikasgeletan sartzeko. Agnostikotzat jotzen dute euren teoria, eta darwinismoarekin batera irakastea proposatzen dute. Azken finean, komunitate zientifikoak eztabaidatzen ez duen eboluzionismoa «beste teoria bat» besterik ez dela eman nahi dute aditzera eskoletan.

Txiste zahar bat ekartzen dit gogora teoria bitxi honek.

  • Tipo batek prakak hartzera eraman ditu jostunarengana. Handik astebetera deitzen dio jostunak prakak jasotzera pasa dadin. “Astebete prakak hartzeko?”, esaten dio haserre jostunari, “Denbora horretan Jainkoak mundu osoa sortu zuen!”. Jostunak serio begiratzen du eta honela erantzuten dio:”Bai jauna, Jainkoak zazpi egunetan sortu zuen mundua, baina begiratu zure prakak, eta begiratu mundua”.

Hedabide gutxitan agertu bada ere, ezkutuan, ateak itxita, bilera berezia egin zuten joan zen astean Vatikanoko buruek, Joseph Ratzinger Eliza Katolikoko Aita Santua buru. “Ez gaude hemen eboluzioaren zentzurik gabeko istripu batengatik”, entzun diogu lehen ere Ratzingerri. Filosofoak, zientzialariak eta teologoak bildu ditu Benedikto XVI. delakoak, Eliza Katolikoa diseinu adimentsuarengana biltzeko bidea prestatzeko, ziurrenera.

Poizaten marrazkia ezin egokiagoa da.

Kixmi boxeolariak eskularruak jantzi ditu. Lehen “round”-a hastear dago, eta kanpaiak ez gaitu salbatuko.