Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Iruña Okako alkate Javier Martinezek Radio Vitoriari egindako adierazpenetan Arabako Foru Aldundia kritikatu du esanez Iruña-Veleiako aztarnategia guztiz ahaztua dagoela eta burua jasoko duen itxurarik ez duela.

Atzoko Berrian SOS Iruña-Veleiako lehendakari eta lehendakariorde diren Maritxu Goikoetxea eta Xabi Otsoa de Aldaren gutuna agertu zen, indusketak bertan behera uzteko eskatuz. Urtero egiten den eskari logikoa, bestalde, Arabako Foru Aldundiak eta EHUk entzungor egiten duena. Dena dela, zantzu asko daude Julio Nuñezen azken kanpaina izango dela pentsatzeko.

Benetako Damnatio memoriae egiten ari da euskal prentsa Eliseo Gilekin. Haren elkarrizketarik eta aipamenik nekez aurkituko duzu. Baina hara non elkarrizketagile anonimo baten eskutik Eliseoren adierazpenak irakurtzeko aukera dugun Historia y Arqueología gunean. Merezi du begirada bat ematea!

IRUÑA-VELEIA: STOP TXIKIZIOA!

Duela gutxi, Iciar Lamarain Arabako Foru Aldundiko Kultura Diputatuak eta Julio Nuñez oraingo aztarnategi zuzendariak beste indusketa-kanpaina bat hasiko zela iragarri zuten.

Gizarteari gogorarazi nahi diogu, eta bereziki Arabako Foru Aldundiari eta Euskal Herriko Unibertsitateari, Julio Nuñezek 2010ean hondeamakina handi batez ekin ziola “Iruña-Veleiako aro berriari” eta haren bidez arkeologia aldetik emankorrak ziren 8.000m2 suntsitu zituela. Mundu guztia da honen jakitun, gertakizunaren berri ematen duten bideoak eta argazkiak zabaldu baitira Internetez. Gainera, diputatuak informazio zuzena eta pertsonala jaso zuen gaiaz 2011n, SOS Iruña-Veleiarekin izandako bilera batean.

Egindako kalteak ukaezinak bezain konponezinak dira. Eta beren azken erantzuleak Arabako Foru Aldundia eta Euskal Herriko unibertsitatea dira, lehena txikizioa ordaindu eta babesteagatik eta bigarrena egiteagatik.

Auzia are larriagoa da kontuan hartzen bada oraindik ez dela auzitan jarritako grafitoen faltsutasuna frogatu, haien lagin bat Madrileko laborategi batean dagoela analizatzen, eta fiskalaren eta epailearen aldetik ez dagoela inolako akusaziorik lehengo indusketa taldearen,  Lurmen-eko kideen aurka.

Esandakoagatik, egiten ari diren indusketak bertan behera uzteko exijitzen dugu.

SOS Iruña-Veleia

Gasteizen, 2013ko uztailaren 12an

Txikizioaren bideoa

Uztailaren 8ko Diario de Noticias de Álava egunkarian Mapi Alonsoren Los Niños de Iruña-Veleia artikulua argitaratu da. Alonso Hezkuntza Zientzietan doktorea da eta, besteak beste, “Una objeción a la reconstrucción de protovasco propuesta por Lakarra” lanaren egilea.

Honela hasten da Alonsoren DNAko artikulua:

“Se acaban de cumplir siete años desde que en el sondeo 32 del yacimiento de Iruña-Veleia, el equipo de Lurmen sacara a la luz una colección de piezas escritas en euskera; excepcionales sin duda por los ecos de las voces de sus autores que después de miles de años (los datos arqueológicos sitúan la pieza a finales del siglo II o principios del III) nos hacen llegar, en algunos casos, niños que en primera persona cuentan quiénes son, los años que tienen, dónde viven u otras circunstancias de su biografía personal, en lo que, según el contexto de su producción, algunos parecen ejercicios escolares de aprendizaje de la escritura en euskera, por lo menos en alfabeto latino.

Jarraitzen du

Bittor Kapanaga Elorza Otxandion jaio zen 1925ean eta 2011ko uztailaren 14an hil. Gerra osteko sasoi gogorretan alfabetatze kanpainak antolatzen, kooperatibak sortzen, politikagintzan eta herrigintzako beste hainbat arlotan jarduna. Unibertsitatera joateko aukerarik izan ez arren, jakinduria handiko gizona zen. Abeslari, idazle, politiko eta herrigintzako beste hainbat arlotako pertsona askorengan eragin sakona izandako pertsona. “Otxandioko aztia” deitzen zion zenbaitek. Artikulu ugari ditu aldizkarietan eta egunkarietan argitaratuak. Euskera Erro eta Gara (1978) liburuak leiho berriak zabaldu zizkien euskararen etimologia, jatorria eta horrelako gaietan interesatzen direnei.

Kapanagak Bergarako UNED-en 1995ean Euskaldunen erlijio zaharra tituluaz emandako hitzaldiaren pdf-a eta audioa eskura daitezke. Benetako harribitxia.

Jakinarazi behar, bestalde, talde bat ari dela Bittorren figura eta obra ezagutarazteko urratsak ematen. Paper ugari utzi zuen argitaratu gabe (hizkuntzari buruzko lanak, poemak, iritzi-artikuluak, gutunak…) eta horiek egokitzea eta argitaratzea izango da ekimenaren helburu nagusia.

Dagoeneko, Bittorri buruzko blog berezi bat irekita dago. Euskararen Jatorriaren blogean ere Kapanagaren zenbait lan aurki daiteke.

Merezi du Radio Euskadik Nuñezi egiten dion elkarrizketa osorik eta adi entzutea. Topikoz, asmatutako gauzez  eta zentzugabekeriaz ondo hornituta dator. Gizon honen jarreraz eta mailaz jabetzeko ez da txarra. Esate baterako, ikus zer dion programako 3:15:30 momentuan:

“Yo  siempre comento la misma tontería, pero bueno, pero creo que es útil. ¿Porqué se llama esto Iruña? Primero se llamaba Veleia. Aquí David encontró el testimonio de que aparecía Veleia, y apareció aquí. Una lápida en la que aparece la palabra Veleia. RES PUBLICAE VELEIANE. Con lo cual estamos hablando de un elemento ya bastante complejo a nivel de administración. Estamos hablando de una lápida del II de nuestra era.”

• “¿Porqué se llama esto Iruña? Primero se llamaba Veleia” (?)
• Ez al zen ba irakurri behar REI PUBLICAE VELEIANORUM?

Radio Euskadiko Boulevard saioan (03:10:00) elkarrizketa egin zion Ander Iribar kazetariak Julio Nuñezi asteazkenean. Horrela iragarri dute laster hasiko den aurtengo indusketa-kanpaina. Zera entzun daiteke hasieran.

JULIO NUÑEZ: Obviamente cuando se inicien las excavaciones comenzarán las visitas guiadas. El año pasado fue un éxito, esperemos que este año siga la misma línea. Ya ves que ha cambiado bastante.

ANDER IRIBAR, Radio Euskadi: Ha cambiado bastante después de años convulsos, cinco años después de cerrarse aquel mediático caso de los falsos hallazgos, de los falsos grafitos.

Gizon honek badirudi ez dakiela egiaren eta gezurraren artean bereizten: “Obviamente cuando se inicien las excavaciones comenzarán las visitas guiadas. El año pasado fue un éxito”. ¿Un éxito? Nik dakidanez, Aldundiak ez du bisitari-kopururik eman. Baina jakina da, esaterako, lehenengo urtean ez zirela 500 lagunera heldu, eta bigarrenean ez zirela mila baino askoz gehiago izan denboraldi osoan. Eta ihaz ere oso jende gutxi ibili zela. Zergatik ez dituzte datuak ematen?

Gogoratu behar da Eliseo Gilen garaian, aztarnategia itxi zen urtean (2008),  35.000 bisita izan zituela Iruña-Veleiak.

Ander Iribar kazetaria ere dotore ibili da. “Cinco años después de cerrarse aquel mediático caso de los falsos hallazgos, de los falsos grafitos”. ¿Cerrarse el caso?, grafitoak laborategian daudenean eta oraindik Eliseoren kontra akusaziorik ez dagoenean? ¿Falsos grafitos? Baina non bizi da kazetari hau? Zer informazio politika eta etika darama Radio Euskadik?

Auzi honetako protagonista nagusia den arren, ez da Eliseo Gilen hitzik entzun azkenaldian. Isiltasun hori apurtu du Ama Ata blogean, Alicia Satuéren “El latín de Iruña-Veleia” txostenari egin dion aurkezpen zorrotz eta hunkiberarekin.

Hona hemen pasarte bat:

Alicia Satué Zamoran jaioa da. Filologia Klasikoan eta Hizkuntzalaritza Indoeuroparrean lizentziatu zen Salamancako Unibertsitatean. Euskaldun berria, greziera eta latina erakusten du Arabako institutu batean. 217 orriko txosten ikusgarria idatzi du grafitoetan agertzen den latinaz. “El latín de Iruña-Veleia” du izenburua. Gaurko DNA egunkarian dator albistea. Joan den udazkenean Gasteizen egin zen Nazioarteko Biltzarrean emandako hitzaldiaren bideoa ikus daiteke hemen.

****

Hau da Lurmen-ek bidali duen prentsa-oharra:

LURMENEK BESTE TXOSTEN BAT AURKEZTU DU EPAITEGIAN IRUÑA-VELEIAKO GRAFITOEZ.

“Iruña-Veleiako Latina”. Titulu hauxe du grafitoak erromatarren garaikoak izan daitezkeela ondorioztatzen duen azken txostenak. Lurmenen defentsak aditu-txosten gisa entregatu du Epaitegian, analitiken emaitzen zain gauden une honetan. Jakina denez, analitika horiek kasuaren instrukzioaren barruan egiten ari dira, akusatutako partearen eskariz.

Alicia Satué da azterketa berri honen egilea. Filologia Klasikoan eta Hizkuntzalaritza Indoeuroparrean Lizentziatua Salamancako Unibertsitatean, latina eta greziera irakasten du gaur egun Bigarren Hezkuntzako instituto publiko batean. Ponentzia bat irakurri zuen gai honetaz, joan den urtean Iruña-Veleiaz egin zen I. Nazioarteko Biltzarrean.

Txostenean, grafitoetako latina aztertzen da, arkeologoek izendatzen dieten kronologia eta testuinguru arkeologikoa kontuan hartuta. Horretarako, ikertzaile honek latin bulgarreko adituek eskaintzen dituzten datuak zein erromatarren garaiko iturri idatzietatik ateratakoak erabiltzen ditu. Eta, 200 orrialde baino gehiagoko azterketa sakona eginda gero, ondorioztatzen du ez dagoela inolako ezintasun linguistikorik grafitoetan; begi aurrean dugun hizkuntza III. mendean Hispaniako iparraldean egiten zen latin arruntaren benetako testigantza izan daitekeela. Iruña-Veleiako latina eta K.a. I. mendeko latin literario klasikoa ezberdinak dira, jakina, baina hiru mende geroago herri xeheak hitz egiten zuenarekin bat letorke hemen agertzen dena; Ponpeiako grafitoekin gertatzen den bezala, non herri-hizkera islatzen den.

Idazkunak ebaluatu zituen Batzordea, aldiz, grafitoetako latina idatzi literarioetako eta epigrafia ofizialeko latin klasikoarekin konparatzera mugatu zen. Akats larria abiapuntutik bertatik, beste hizkera mota bat erakusten baitute grafito hauek. Gainera, Lurmenen krontratxostenetan garbi geratu da batzordekideek ez zutela erromatarren garaiko dokumentazioa ondo ezagutzen, ezinezkotzat jotzen zituztenak posible zirela eta asko eta asko dokumentatuta zeudela. Azkenik, egileak gogoeta egiten du Batzordearen txostenek zientziarentzat izan ditzaketen ondorioez, eta zera galdetzen du: “¿eta hanka sartu badute”.

Gogora dezagun dagoeneko 20 direla Lurmenek Epaitegian entregatu dituen txostenak; denak grafitoen benetakotasunaren edo erabilitako arkeologia metodoaren alde mintzatzen dira. Izen handiko ikerlarienak tartean, Ulrike Fritz egiptologoarena edo Edward. C. Harris-ena, arkeologia modernoaren metodo-eredua sortu zuenarena, adibidez. Euskararen ikerlerik onenetakoa izandako Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillardegi”k ere idatzita utzi zuen bere ustez euskarazko grafitoak benetakoak zirela. Duela gutxi, Hector Iglesiasek bere txosten eguneratua argitaratu du ARSE aldizkari zientifikoan: “Les inscriptions d’Iruña-Veleia: analyse linguistique des principales inscriptions basques découvertes”. Eta ez da denbora asko Antonio Rodríguez Colmenerok azterketa bat argitaratu duela jakinaraziz VELEIA hitzarekin berriki aurkitu den aldarea benetakotasunaren aldeko beste zantzu bat dela, grafitoetan ere usu agertzen delako izen hori.

Lan hauei guztiei Alicia Satuéren txostena gehitu zaie; grafitoek garai hartako latin bulgarraren analisiari eskain diezaioken informazio interesgarria aztertzen da bertan.

Idoia Filloy, Lurmenen izenean