Iruña-Veleia, egia ala gezurra?

Luis Silgo Gauche arkeologo eta hizkuntzalari valentziarrak hitzaldia mamitsua eman zuen joan den maiatzaren 26an Diman, Euskeraren Jatorriaren kongresuaren barruan. Berandu samar bada ere, lotzera goaz SOS-eko laburpena eta hitzaldi osoaren pdf artxiboa.

Iruña-Veleian gertatu denaren informazioa bidali du Euskeraren Jatorria elkarteak munduko 86 unibertsitatetako arkeologia fakultateetara. Txostena euskaraz, ingelesez eta gazteleraz dago, eta zortzi orrialdetan zehar laburbiltzen dira auziaren gako nagusiak. Garak “Iruñaren suntsiketa arkeologikoari buruzko informazioa zabaldu dute” titulatzen du notizia.
Uztailaren 5eko DNAk artikulu luzea eskaini dio “La duda sobre Iruña-Veleia se internacionaliza” tituluaz.

 
Hona hemen Javier Vegasek atzo (2012-6-18) Iruña-Veleian ateratako argazkia, haren blogean agertzen dena. Hondeamakina sartu eta sail ikaragarria induskatu zuten di-da batean, eta gero plastikoz estali behar neguan. Baina amapolek aurkitu dute bere bidea. Orain ulertzen dugu zergatik Nuñez jaunak ez zuen prentsaurrekoan Asturica-Burdigala iter famatuaren irudirik erakutsi. Agian planean agertzen diren “lorategi-lanak” izango dira hauek.

Iruña-Veleiako aztarnategian erdi aroko komentu handi bat aurkitu omen dute. Julio Nuñez Marcen zuzendariak eman zuen berria, Arabako Foru Aldundiaren eta Euskal Herriko Unibertsitatearen arteko lankidetza-hitzarmena sinatu zen egun berean. Hitzarmen horren bidez, Aldundiak 130.000 euro ematen dizkio Nuñezen taldeari aurten ere indusketekin jarrai dezan.

Kontua da mundu guztiak zuela komentu horren berri, erdi aroko iturriek aipatzen baitute, eta baita XVIII. eta XIX. mendeko hainbat autorek eta bidaiarik ere, Lorenzo de Prestamerok, Becerro de Bengoak, González de Echavarrik edo Madozek, adibidez, eta baita gaur eguneko zenbaitek ere,  Gerardo López de Guereñuk, Carlos
Ortiz de Urbinak edo Enrike Fernandez de Pinedok, esaterako. Eliseo Gilek ere bai,
aztarnategiari buruzko zenbait lanetan.

Eraikuntzen hondakinak agerian egon ziren XIX. mendera arte, eta betidanik  jakin da haien kokapen zehatza: hiri erromatar zaharreko bideak elkartzen diren lekuan,
hondakinak bistan baitaude gaur egun ere, sastraka artean egon arren. Nuñezek
berak idatziriko “Plan Zuzendarian” ere luze eta zabal aipatzen dira. Harri eta zur gaude. Ez ote du gizon honek bere plana irakurri?

Lorenzo de Prestamerok, XVIII. mendearen amaieran harresi barruko hiri erromatarraren planoa marraztu zuen. Basogunea ere ageri da, eta mundu guztiak daki hiru bideak batzen diren lekuaren ondoan zeudela San Juan Ordenako Enkomiendaren etxeak. Plano bera agertzen da 1958ko Gratiniano Nieto-ren “El Oppidum de Iruña” argitalpenean ere.

Gonzalez de Echavarrik esaten digu XVIII. mendearen amaieran bazela artean “Priorato horren jabetzako eliza gotikoa, aldendutako bere dorretxoarekin, sakramentuaz eta bataio-ponteaz, non meza ematen zuen egunero Ordena horretako fraide batek, eta etxe bat, eta ospitalea deitzen zioten eraikuntza txar bat, eta ermita bat.”

1867an, “Comisión de Monumentos” delakoak eskatu zuen ez jarraitzeko San Juan Eliza desegiten, kontserbatzea merezi zuen eraikuntza zela eta. Becerro de Bengoak Elizaren marrazkia egin zuen, eta zera esaten zigun 1883an: “Iruña familiako arbasoek San Juan Ordenako zaldunei utzi zieten, nonbait, lurra, eta hauek monasterio gotiko txiki baina dotore bat eraiki zuten. Arrastoak agerian egon dira duela gutxi arte”. Zera ere badio: “1870ean oraindik absidea zutik zegoen, ojiba formako bere leiho lirainekin, eta barruko lau arku ere gordetzen ziren.”

“Real Academia de San Fernando” delakoan omen daude L. Velascok 1867an eramandako marrazki batzuk. Eliseo Gilek berak zera diosku Batzordeari entregatu zion agirietako batean (ez ahaztu Nuñez jauna ere batzordeko kidea zela): “Enkomiendaren eraikuntzak hiri zaharraren gune publiko baten inguruan kokatu ziren” http://www.sos-irunaveleia.org/informe-arqueologico (17. o.).

Bi hitzetan esanda, ezaguna zen kokapen zehatza. Orduan, non dago berria? Non dago aurkikuntza?

Lehen esan bezala, deigarria egiten da  Aldundiak aurtengo indusketetarako 130.000
euro eman dituen egun berean agertzea aurkikuntzen berria. Noiz eta ekonomia
krisi bete-betean gaudenean, arlo guztietan murrizketak ezarri direnean, diruz
hornitzen dira, eta ondo hornitu ere, inolako presarik ez duten ikerketa-lan
batzuk, eta aurkikuntza handitzat saltzen ez aurkikuntza eta ez ezer ez direnak.

Sos Iruña-Veleiak bere kemen guztiaz salatu nahi du Arabako Foru Aldundiaren,
Euskal Herriko Unibertsitatearen eta Julio Nuñez zuzendari berriaren
artean apailatutako bidegabekeria berri hau, barregarrikeria ere esan
dakiokeena, eta indusketak geratzea eta auzitan jarritako piezen laborategiko
analisiak egitea exijitzen du beste behin ere.

Sos Iruña-Veleia

Descubren un convento del siglo XIV en Iruña Veleia, titulatu zuen notizia EITBk, eta teleberrietan Nuñez zuzendariak, Ruiz Urrestarazu EHUko Erretoreordeak eta Lamarain Kultura Ahaldunak emandako prentsaurrekoaren bideoa eskaini zuen. Correo taldeak xehetasun gehiago eman zituen bere kronikan.
Los arqueólogos e investigadores que trabajan en la ciudad romana de
Iruña- Veleia han descubierto un monasterio medieval de la orden de San
Juan de Jerusalén, Rodas y Malta. Jarraitzen du esanez komentua dokumentatua dagoela XVIII. mendeko izkribuetan… Pero la documentación de este convento no significa que su descubrimiento haya resultado precisamente sencillo debido a que, según ha explicado Núñez, se encuentra oculto en una zona boscosa habitada por
fauna salvaje. Auskalo nolako arriskuak pasatu dituen arkeologo ausartak oihaneko basapiztiekin.
Gara egunkaria, berriz, saiatu da ondo informatzen eta notiziaren kronika egokia egin du, titular honekin: La Diputación de Araba anuncia como nuevos descubrimientos ya conocidos en Iruña-Veleia.
Kontua da Iruñaz interesatu den edonork bazuela monasterio horren berri. Lurmeneko arkeologoek ere makina bat aldiz erakutsi dizkiete bisitariei hondakinak. Guk geure hitzaldietan ere ia beti aipatzen dugu monasterioa. SOSen ikus daiteke hainbat xehetasun gaiaz. Bestalde, hemen Gerardo Lopez de Guereñuren Álava solar de arte y fe (1962) liburutik ekarritakoa.

San Juan de Iruña, en Trespuentes

Priorato de la orden de San Juan, con nombre de Irunya en el siglo XIV. Gz. de Echavarri, escribe: “Los antecesores de la familia de Iruña, que edificó el convento de Badaya, debieron ceder su solar a los caballeros de la Orden de San Juan, quienes, utilizando parte de la edificación románica elevaron un elegante y sencillo monasterio gótico. Sus ruinas se contemplaban hasta hace pocos años (escribe en 1883) ocultas entre el solitario y olvidado bosquecillo que se formó en aquella cima
y sólo eran visitadas por los cazadores, los pastores o algún curioso…
Después el hacha, el arado y el pico han convertido el poético sitio de Iruña
en un prosaico campo de sembradura”. En “Descripciones de Álava”, nos habla de que en 1870 todavía conservaba el ábside con sus esbeltas ventanas ojivales, así como cuatro arcos en el interior, que arrancaban de varios capiteles ranúnculos, robles y hiedras talladas, en cuyas claves se destacaba la cruz de Malta. Hoy de todo esto no queda ni el recuerdo.

Álava Solar de Arte y de Fe. Gerardo Lopez de Guereñu, pag. 312

Bestalde, Salvador Cuesta “Sotero”ren Iesus Ioshe Marian blogean ere informazio oso interesgarria auki daiteke gaiaz. Baina xelebreena zera da: Julio Nuñez berak erredaktatu zuen “Plan Director”ean (100.000 euro kostatu zen erredakzioa) luze eta zabal hitz egiten dela komentu honetaz, Iruina blogean irakur daitekeen bezala.

Terrae Antiquae gunean iruzkin hau agertu berri da:

Comentario por Koenraad Van den Driessche Hace 1 hora

Lo que llama la atención
es la mención de la palabra ‘Descartes’. Muy pocas personas leen una D
al principio de la palabra, pero profesor Santos Yanguas lo utiliza como
argumento de la falsedad delante las Juntas Generales de Álava.

Juan Santos Yanguas quiere leer claramente una D, D de Descartes donde otros miembros de la Comisión como Joaquin Gorrochategui o Isabel Velazquez no la leen:
Aquí tenemos claramente el inicio de una “d”, están leyendo lo que yo leo también. Es decir, la “e, s, c, a, r, t”, “Descartes”, efectivamente, efectivamente, Descartes, nombre que debemos entender como una referencia al filósofo francés del siglo XVII. (Sesión de la Comision De Cultura , Euskera y Deporte del 19 de noviembre de 2008; disponible en http://www.sos-irunaveleia.org/Sesión-de-la-comision-de-cultura)

Para mi, y mi principal razón de estar interesado y seguir opinando
sobre este asunto, es la constante manipulación de cosas que son obvias,
que puede verificar con mis propios ojos.

Está manipulación viene por parte de algunos profesores, algunos
cargos políticos, algunos profesionales de los medios de comunicación.
Es como nos toman por idiotas.

Y esto no!

Gaur Sos-Iruña Veleiak prentsaurrekoa eman du Gasteizko Aldabe Gizartetxean, kazetari pilaren aurrean. Hona hemen irakurritako agiria:

Analisiak noizko?

Gauza jakina denez, hiru urte baino gehiago dira Arabako Diputazioak Iruña-Veleiako
ezohiko aurkikuntzak ofizialki faltsutzat jo zituela eta Lurmeneko arkeologoen
aurka kereilatu zela, Zientifikoa eta Laguntzailea deituriko Batzordearen
txostenetan oinarrituta.

Denbora honetan gauzak zeharo aldatu dira. Izan ere Lurmenek
benetakotasunaren aldeko hamazazpi txosten aurkeztu ditu epaitegian. Izen
handiko ikerlariek eginak asko, eta horien artean atzerritarrak hainbat.
Gainera, berriki jakin da duela gutxi joan zaigun Jose Luis Alvarez Enparantza
‘Txillardegi’ hizkuntzalari handiak ere gauza bera pentsatzen zuela.

Bestalde, badira ia hiru urte gure plataformak agiria kaleratu zuela zera
eskatuz: auzitan dauden grafitoak arkeometria laborategi berezituetan analiza
zitezela, ikusirik humanitate zientziak ez direla gauza izan auzia
erabakitzeko. Harremanetan gaude arlo horretako zenbait laborategirekin, eta
esaten digute auzia erraz erabaki daitekeela.

2010eko irailean Gasteizko 1. Epaitegiak jakinarazi zuen Guardia
Zibileko kimika laborategiaren esku utzi behar zituela piezak. Urtebete igaro
ondoren jakin zen erakunde honek uko egin ziola eskaria betetzeari. Handik
gutxira, eskari bera egin zion Epaitegiak Ertzaintzari, ondorio berberarekin.

Sei hilabete baino gehiago igaro dira harrezkero. Pentsatzen dugu
egoera jasanezina dela alderdi humanotik zein juridikotik, eta egoera larri
honen aurrean ondorengo eskariak egiten ditugu:

1) Epaitegiari: bidal ditzala lehenbailehen auzitan dauden piezak
nazioartean ospea duen arkeometria laborategi batera. Hau ezinezkoa balitz,
inputatuen aurkako kereila artxiba dezala. Hortik aurrera, Arabako Diputazioaren
ardura izango litzateke analisiak eginaraztea, auzia betiko argituta gera
dadin.

2) Arabako Foru Aldundiari: bertan behera
utz ditzala duela bi urte zuzendari berriak, Nuñez jaunak, hasitako indusketak.
Izan ere, sinestezina da gaia sub júdice
eta grafitooen faltsutasuna frogatu gabe dagoenean berriro indusketei ekitea.
Eta, hau gutxi balitz, mundu guztiak badakienean Nuñez jaunak, hondeamakina
handi bat erabiliz, kalte handiak eragin dizkiola aztarnategiari.

3) Talde politikoei: analisien aldeko eta indusketak berriz hastearen
aurkako jarrera azaldu dezatela publikoki, eta helburu horiek lortzeko ekimenak
bultza ditzatela erakundeetan.

Aldi berean, dei egiten diogu gizarte zibilari gaiak duen garrantziaz
jabetu dadin eta auziari irtenbide justua ematen indarra egin dezan.
Aurkikuntzak onak direla frogatuko balitz, eta gu konbentzituta daude badirela,
Iruña-Veleia oso erreferentzia garrantzitsua bihurtuko litzateke ez bakarrik
euskararen historiarako, baita kristautasunaren zabalkundea, latin bulgarraren
garapena eta beste hainbat gaitarako ere, eta Europako parte honetako
aztarnategi inportanteenetarikoa bilaka daiteke.

Ezin dugu agiri hau amaitu Idoia Filloy eta Eliseo Gil zuzendari ohiek
bizi duten drama humanoa aipatu gabe. Oraindik frogatu gabe dagoen arren
grafito bakar baten faltsutasuna, eta oraindik  epaileek inolako akusaziorik egin ez duten arren
euren aurka, publikoki jipoitu eta kondenatu dituzte, eta beren karrera
profesionalak lurperatuta geratu dira, eta beren bizitza pertsonalak oso
kaltetuta. Azkeneko hau nahikoa motibo litzateke epaileek, luzapenetan ibili
gabe, auzia erabakitzeko urrats azkarrak eman ditzaten eta beste eragileek, eta
gizarte zibilak orokorrean, norabide horretan bultza egin dezaten.

SOS Iruña-Veleia Plataforma

Agiriaren gaztelerazko bertsioa, eta notizia Berrian eta DNAn

Joan den martxoan Sos Iruña-Veleiako ordezkaritza batek bilera egin zuen Arabako Batzar Nagusietako Bilduren ordezkaritza batekin. Auziaren gainean informatzea zen helburua, eta horrez gain, bi eskaera egin zizkion Plataformak Bilduri:

1.- Bilduk publikoki ager dezala grafitoen laborategiko analisien aldeko jarrera, bat eginez horrela Gasteizko Epaitegiaren eskariarekin.

2.- Bilduk mozio bat aurkez dezala Biltzar Nagusietan analisiak eskatuz.

Duela gutxi jakin du Plataformak erantzuna, telefonoz: Bilduren barruan denetariko iritziak daudela gaiari buruz, eta ez duela ezer esango epaileak erabaki bat hartu arte.

Michel Morvan (Paris 1948) hizkuntzalaria Bordeleko Unibertsitateko irakaslea da, Eurasiako hizkuntza zaharretan aditua eta euskarari buruzko lan asko argitaratutakoa. Une honetan euskararen hiztegi etimologikoa argitaratzen ari da Interneten.
Sarreran, aipamena egiten die Iruña-Veleiako grafitoei, eta gai arantzatsu horretan ez duela sartu nahi esanda gero, balantza benetakotasunaren alde ikusten du: “On ne débattra pas ici du cas épineux des inscriptions de Veleia tenues pour fausses par certains et authentiques par d’autres, bien que la balance semble pencher en faveur de l’authenticité.”.
Harrapatu hitzaz jarduterakoan ere aipatzen ditu. Bestalde, Joseba Lakarraren berreraiketa bitxiak kritikatzen ditu:
“En revanche il est bien hasardeux d’affirmer comme le fait J. A. Lakarra que arraultze “oeuf” n’a pas de rapport avec erron “pondre” (au contraire il en a bien un) ou de proposer pour hagin “dent” un emprunt à une forme latine caninu (sic), pour aiher le gascon cranhe “craindre” (sic), pour aulki “siège” un prototype *abedul-gi (sic), que ezkabia est un composé de hatz et scabia et je passe sur bien d’autres invraisemblances qui créent des monstres comme ibai qui viendrait de *hur-ban-i “eau coupée”(sic), ou arraultza de *e-da-ra-dul-tza (sic), ezker de *hertz-gu(n)-ger (sic), etc.”
Berriaren aipamena Iruina blogean eta Sos Iruña-Veleian