2008ko azaroak 19. Hiru elkartek sinatutako agiria egun lotsagarri haren hamahirugarren urteurrenean

Azaroaren 19a, IRUÑA-VELEIAren Eguna

Iruña-Veleia Arabako Foru Aldundiaren jabetzako aztarnategi arkeologikoa da. 2002az geroztik Lurmen S.L. enpresari esleitu zion induskatzeko, zuzendari Eliseo Gil zelarik. 2005 eta 2006an ezohiko grafitoak zeuzkaten piezak agertu ziren: irudiak, hieroglifoak, latinezko, grekozko eta euskarazko testuak.

Ezustea, batetik eta zalantza ulergarriak, bestetik, 2008an Aldundiak “Batzorde Zientifiko Aholkularia” eratu zuen. Bere azken bilera 2008ko azaroaren 19an egin zen. Amaitu eta minutu batzuetara, Aldundiak talde arkeologikoari “gaizki kudeatutako proiektu arkeologiko bat” egin izana leporatu zion eta aztarnategitik kanporatu zuen, nahiz eta bi txosten bakarrik jasoak zituen (beste hamarrak egun edo aste batzuk beranduago sartuko ziren); bilerakide guztien adostasunik gabe, gehiengorik gabe, eztabaidarik gabe, inork frogarik aurkeztu gabe, teoriak eta iritziak bakarrik. Aldi berean, hedabide-kanpaina bat hasi zen aurkikuntzari eta talde arkeologikoari izen ona kentzeko asmoz, faltsutzeaz hitz eginez etengabe, inolako frogarik gabe, zenbaiten titulu politiko edo akademikoetan oinarrituta soilik.

Eta Aldundiak, arazoari irtenbidea bilatzeko, grafitoak noiz grabatu diren zehazteko laborategi zientifikoetara jo beharrean (beste guztietan egiten den bezala), Eliseo Gilen aurkako salaketa jarri zuen epaitegian, 2009an.

Hamaika urte iraun zuen ikerketa judizialak eta 2020an egin zen ahozko epaiketa. Epaiak Eliseo Gil kondenatu zuen. Eliseo Gilek Araba Herrialdeko Auzitegian helegitea aurkeztu zuen, baina auzitegi honek atzera bota zuen 2021ean.

Eliseo Gilek Auzitegi Konstituzionalean babes-helegitea aurkeztu du “bere eskubide konstituzionalak eta babes judizial eraginkorraren eskubidea urratu direlako“. Hona hemen Eliseo Gilek eta aurkitutako grafitoek Arabako epaitegietan jasan duten defentsa-gabeziaren adibide batzuk.

Epaitegiak ez zuen egin aurkikuntzen zaintza judiziala: aztarnategia ez zen inoiz zigilatu eta aurkikuntzak ez ziren inoiz auzitegiaren esku egon, beti salatariaren (Aldundiaren) arkeologia-museoan egon dira. Horrela, 2012an instrukzio-epaitegiak Espainiako Kultur Ondarearen Erakundeari aditu-txostena eskatu eta aztertzeko hogeita hemeretzi pieza eman zizkionean, horietatik zortzi beste bi laborategiren eskuetan egonak ziren aurretik, 2008 eta 2009an, baina epaitegiak ez zekien, zaintzarik gauzatzen ez zuelako. Aipatutako txostenean oinarrituta, epailearen sententziak hogeita hamazortzi pieza manipulatu zirela adierazten du, horietatik zazpi lehenago beste bi laborategi horien eskuetan egondakoak.


2020an, ahozko epaiketan, arkeologia-museoko bi zaharberritzailek zera testigatu zuten: “Iruñako zeramikazko kutxak gure zerbitzura sartu ziren garbitzeko, eta garbitzen hasi ginen. Hogei bat kutxa ziren. Bigarren kaxa garbitzen ari ginela mokoan adartxo bat zuen hegazti bat agertu zen zeramika batean. Aurrez, grafitoren bat agertuz gero museoari berri emateko ohartarazi ziguten, eta horrela egin genuen. Piezak hartu zituzten. Ez ditugu berriro ikusi ez garbituak ez garbitu gabeak”. Epaitegiak ez zuen testigantza hori jaso ere egin, sententzian ez baitira kutxa horiek aipatu ere egiten. Epaileak aukera izan zuen kutxa horiek eskatzeko, garbitu gabeko piezak aztarnategitik irten zirenean bezala egongo baitziren.

Bestalde, epaiak hauxe aitortzen du, “ez da behar bezala frogatu berak [Eliseo Gilek] grafitoak bere eskuz egin zituenik”, eta hainbat aldiz errepikatzen du: “berak [Eliseo Gilek] edo bitartekoen bitartez egin zituela”. Hortaz, epaiak berak Eliseo Gil errugabea dela adierazten du, “behar bezala frogatu gabe” berak ez zuelako grafitorik egin, ezta “bitartekoen bitartez”; existitzen ez direlako, ez direlako identifikatu, hamaika urtean inor auzipetu edo deklaratzera deitu ez dutelako, ezta  “bitarteko” asmatu berri horiek bilatzen saiatu ere. Baina epaiak Eliseo Gil kondenatu zuen.

Eliseo Gilek helegitea aurkeztu zuen Araba Herrialdeko Auzitegian, eta honek gaitzetsi eta epailearen sententzia mantendu zuen egitate “frogatuak” direla esanez. Auzitegiak ere ez zituen zaharberritzaileen epaiketako testigantzak behar bezala entzun, ezta epailearen epaia behar bezala irakurri ere.

Herrialdeko Auzitegiak hauxe argudiatu zuen: “objektuen ardura Aldundiak bakarrik har zezakeela eta hartu behar zuela, auziaren Instruktorearen kontrolpean“, “instruktorearen kontrolik” ez zegoela begi bistakoa denean,  pieza batzuk beste laborategi batzuetan egon zirelako, Eliseo Gil salatzeko balio izango zuen aditu-txostena burutu aurretik.

Aurkikuntzak zaintza judizialaren menpe egon beharrean “auzi-jartzailearen” eskuetan egotea,  honelaxe defendatzen zuen auzitegiak: “ez dago arrazoi jakinik aurkikuntza batzuk amarruz gutxiesten saiatzeko. Auzi-jartzailearentzat ez zen ezer pozgarriagorik izango benetakotasun hori berrestea baino, Iruña-Veleiako aztarnategia leku erakargarri bikaina bihurtuko zuelako herrialdearentzat”. Argudio hau iritzi pertsonal hutsa da, eta sinesgaitza: norbaitek kereila jartzen badu irabazi nahi duelako da, horixe du “pozgarriena” harentzat, horretarako aurkeztu du. Aldundiak benetakotasuna nahi izan balu, laborategi zientifiko serioetara joko zukeen (beste guztietan egiten denez), auzitegian korapilatu beharrean.

Itxaron izatekoa da Auzitegi Konstituzionalak Eliseo Gilen babes eskeko helegitea onartzea eta behar bezala irakurtzea eta entzutea.

___

Gontzal Fontaneda, SOS Iruña-Veleia, Iruña-Veleia Martxan eta Martin Txipia elkarteen izenean

19 de noviembre, día de IRUÑA-VELEIA

Iruña-Veleia es un yacimiento arqueológico de la Diputación Foral de Álava. Desde 2002 estaba cedido para su excavación a la empresa Lurmen S.L. cuyo codirector es Eliseo Gil. En 2005 y 2006 aparecieron piezas con unos grafitos excepcionales: figuras, jeroglíficos, textos en latín, en griego y en euskera.

Ante la sorpresa y las comprensibles dudas, en 2008 la Diputación formó la llamada “Comisión Científica Asesora”. Su última reunión se celebró el 19 de noviembre de 2008 y, minutos después de finalizar, la Diputación acusó al equipo arqueológico de desarrollar “un proyecto arqueológico mal llevado” y lo expulsó del yacimiento con solo dos informes recibidos (los otros diez entrarían días y hasta semanas más tarde), sin unanimidad ni mayoría y ni debate siquiera, sin que nadie hubiera presentado una sola prueba, solo teorías y opiniones. Al mismo tiempo dio comienzo una campaña mediática de desprestigio de los hallazgos y del equipo arqueológico hablando constantemente de falsificación sin ninguna prueba, simplemente apoyándose en sus titulaciones políticas o académicas.

Y después la Diputación, en vez de buscar la solución al problema acudiendo a laboratorios científicos que diriman en qué época se han grabado los grafitos (como se hace en todos los demás casos), presentó en 2009 en el Juzgado una querella contra Eliseo Gil.

La instrucción judicial duró once años y en 2020 se celebró el juicio oral, y la sentencia condenó a Eliseo Gil. Éste presentó un recurso de apelación ante la Audiencia Provincial de Álava, que fue desestimado en su sentencia de 2021.

Eliseo Gil ha presentado recurso de amparo ante el Tribunal Constitucional por haberse “vulnerado sus derechos constitucionales, concretamente el derecho a la tutela judicial efectiva”. He aquí unos ejemplos de la indefensión que Eliseo Gil y los grafitos hallados han sufrido en los juzgados de Álava.

El juzgado no ejerció la custodia judicial de los hallazgos: el yacimiento nunca estuvo precintado y los hallazgos nunca estuvieron bajo custodia del juzgado sino que siempre han permanecido en el museo de arqueología de la parte querellante, la Diputación. Precisamente por ello, cuando en 2012 el juzgado de instrucción pidió un informe pericial al Instituto del Patrimonio Cultural de España y le entregó treinta y nueve piezas para analizar, ocho de ellas habían estado con anterioridad en 2008 y 2009 en manos de dos laboratorios ajenos, pero el juzgado no tenía constancia de ello porque no ejercía la custodia. En base a ese informe la sentencia del juicio declara manipuladas treinta y ocho piezas, de las cuales siete habían estado con anterioridad en manos de esos dos laboratorios ajenos.

En 2020, en el juicio oral dos restauradoras del museo de arqueología testificaron que “en nuestro servicio entraron cajas de cerámicas de Iruña para ir limpiándolas, y empezamos a lavarlas. Había unas veinte cajas y cuando íbamos por la segunda, apareció el dibujo de una ave con una rama en el pico en una cerámica. Nos habían avisado que si aparecía algún grafito diéramos parte al museo, y fue lo que hicimos. Se llevaron las piezas. No hemos vuelto a verlas, ni las lavadas ni las sin lavar”. El juzgado no escuchó debidamente ese testimonio, porque en su sentencia no recogió la existencia de esas cajas ni reclamó su entrega, a pesar de que las piezas sin lavar podrían estar como recién salidas del yacimiento.

Por otro lado, la sentencia del juicio reconocía que “no ha resultado probado suficientemente que él mismo [Eliseo Gil] hubiera realizado de propia mano los grafitos contemporáneos”, pero repetía varias veces que los realizó “bien por sí o bien por medio de terceras personas” La propia sentencia, pues, demostraba que Eliseo Gil es inocente, porque no lo hizo él, ya que “no ha resultado probado suficientemente”, ni tampoco “por medio de terceras personas”, porque no existen, no están identificadas, en once años a nadie se ha procesado ni llamado a declarar ni siquiera se han buscado esas recién inventadas “terceras personas”. A pesar de ello, la sentencia condenó a Eliseo Gil.

Éste presentó un recurso de apelación ante la Audiencia Provincial de Álava, que lo desestimó manteniendo fundamentalmente la condena al aceptar los hechos “probados” de la sentencia del juicio. Tampoco escuchó debidamente los testimonios de las restauradoras en el juicio oral ni leyó debidamente la sentencia del juicio.

La Audiencia Provincial defendía que, “bajo control de la Instructora de la causa, solo la Diputación podía y debía hacerse cargo de los objetos”, siendo obvio que no hubo “control de la instructora” porque algunas piezas estuvieron en laboratorios ajenos antes del informe pericial que sirvió para culpar a Eliseo Gil.

Para defender que los hallazgos no estuvieran bajo custodia judicial sino en poder de la “parte querellante”, argumentó que “no se conocen razones para tratar de desacreditar con malas artes unos hallazgos. Nada habría sido más gratificante para la parte querellante que confirmar esa autenticidad, pues hubiera convertido el yacimiento de Iruña-Veleia en un foco de atracción excepcional para la provincia”. Este argumento es una mera opinión personal difícil de ser compartida: si alguien presenta una querella lo que pretende, lo “más gratificante”, es ganarla; para eso la ha presentado. Si la Diputación hubiera deseado la autenticidad, habría acudido (como se hace en todos los demás casos) a laboratorios científicos expertos en vez de enredar al juzgado.

Queda confiar en que el Tribunal Constitucional admita el recurso de amparo y lea y escuche debidamente.

___

Gontzal Fontaneda, en nombre de las asociaciones SOS Iruña-Veleia, Iruña-Veleia Martxan y Martin Txipia

Kategoria: Sailkatugabeak. Gorde lotura.

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko. Beharrezko eremuak * markatuta daude