Artea eta argazkiak/Mentxu de la Cuesta
Artea eta haren prozesua era askotara egin izan dira historian zehar, betiere, baliabideen eta garaiaren arabera.
Artea eta argazkiak
Erantzun
Etiketaren artxiboa: emakumeak
Hondarribia: Emakume artistak
Hondarribiako EMEKI elkarteak Emakume Artisten erakusketa antolatu du aurten ere. Bertan, pintura, zeramika, argazkiak eta grabatuak ikusteko aukera izango dugu. Erakusketa martxoaren 15era arte izango da, Alde Zaharreko Zuloaga Etxean.
Ongi etorri, Mentxu!
Nire blogek kolaboratzaile bat izango dute, bere ekarriarekin aberastuta aterako dira: Mentxu de la Cuesta. Pintura, fotografia, literatura, erakusketak… Gai horiek ekarriko dizkigu Mentxuk, artearekin lotura duen edozer, eta, esan beharrik ez, bizitzarekin berarekin ere bai! Ongi etorri, Mentxu!
Josune Laka Boulevard Kafetegia
Umetako lagunak gara Josune eta biok. Erretrato zoragarriak egiten zituen arkatza eskuan hartuta, beti marrazten.
Artista aparta da, jakin minez beterik, beti ikertzen, beti aurrera. Teknika asko landu ditu: serigrafia, pintura, grabatuak eta collage digitala.
Bere lanak ikusi nahi badituzue, ikusgai daude Boulevard kafetegian.
Laura Ruiz Boulevard Kafetegia
Badira lekuak bere txikian oso handiak direnak, mugabeak. Horietako bat Irungo Boulevard kafetegia dugu.
Lekua xumea da, atsegina, erosoa, txoko goxoa. Bertan artea aurkituko duzu arte ederra eta era askotakoa.
Mikelek eta Jonek jakin izan dute hori lortzen eta bete-betean asmatu dute, gainera.
Hara hurbilduz gero, beti dago erakusketaren bat: pintura, keramika, argazkiak…, edota liburu baten aurkezpena.
Garagardozale amorratua zara? Marka askotakoak edateko aukera izango duzu, eta tragosxka bat hartzen duzun bitartean, aldizkari interesgarriak dituzu han irakurtzeko, eguneko prentsaz gain, jakina.
Pasadan abendua, Laura Ruizek –”7 emakume en femenino taldeko partaideak– izan zuen erakusketa.
Ahal izanda, ez galdu bertara joateko aukera, ez zara damutuko eta.
Boulevard Kafetegia
Anzaran plaza 11
Irun
Maite Biurrarena
Igandean Leitzan izan ginen. Maitek, taldeko batek –7 emakume en femenino– erakusketa zuen hantxe, jaioterrian, eta haraxe abiatu ginen Laida eta biok, lagunaren lanak ikustera.
Bertara ailegatu eta ezin aparkatu inon, leku guztietan autoak! Gero konturatu ginen zergatik zen: kultur astea ospatzen zuten. Herriko plazan artisauen postuak; tabernetan pintxo goxoak –zelako kroketak! aspaldian halakorik jan barik nengoen–. Giro polita eta Bidasoa aldeko aurpegi ezagunak aurkitu genituen.
Udaletxeko goiko solairuan Maiteren obra; batzuk ezagunak, beste batzuk, aldiz, berriak. Aspaldi baten kontatu zidan amarekin lotutako istorio polita, amak umetan egin zion opari bat zela eta: koloretako arkatzak. Hantxe zeuden.
Gutxitan izan naiz Leitzan, azkeneko aldian bizikletaz, Leitzarandik, Plazaola trenbidearen bidetik. Alabarentzat lehenengo aldia zen; herri txiki baten ez zela sekulan izan ematen zuen, dena zen harridura.
–Ama, behorrak daude herrian, etxeen arteko berdegune horretan! –garai baten baratzea izandakoa–. Zenbat denbora halakorik ikusi gabe! Ze berdeak dauden mendiak, eta ze gertu!
–Entzun, entzun, ama! Txoriak kantari!
–Amatxo, konturatzen naiz gero eta nekezago egiten zaidala Bartzelonara bueltatzea!
Agur esan genion Leitzari koartel zaharraren ormetan dagoen graffitiari argazkia egin ondoren.
Irradaka
Martxoaren 7an IRRADAKA ekitaldian parte hartzera gonbidatu ninduten. Ondarroako emakumeen Udal berdintasun kontseiluak antolatutako ekitaldia Kafe Antzokian egin zen. Idazle batzuek testuak irakurtzen zituzten bitartean, beste emakume batzuek margotu egin behar zuten panel bat. Beste hiru emakumek musika jo; eta nik argazkiak atera.
PARTAIDEAK
Emakume idazleak:
Aintzane Arrieta (Aulesti)
Yolanda Arrieta (Etxebarria)
Leire Bilbao (Ondarroa)
Yolanda Larreategi (Markina)
Miren Agur Meabe (Lekeitio)
Maribi Unamuno (Aulesti)
Ana Urkiza (Ondarroa)
Irakurleak: Emakumeentzako jabekuntza Eskolako ikasleak (Munduko emakumeen literatura ikastaroa).
Mari Cruz Lekunberri
Alaitz Monasterio
Mª Antigua Beristain
Miren Urresti
Emakume margolariak:
Nagore Agirre
Nekane Akarregi
Angela Etxebarria
Josune Laka
Emakume musikariak:
Nekane Etxebarria (soinua)
Esther Gabiola (biolina)
Uritze Laka (flauta)
Eskolastikako kidea:
Isa Castillo
Antolatzailea:
Ondarroako Udal Berdintasun Saila
Rosa Baltar
Irradaka
Irra, irrada, irradan, irradaka.
Irra: kirrinka, burrunba, garrasia.
Irra: usoei nahi oiloei egiten zaien deia, jaten emateko orduan.
Irrada: errenkada, lerro, ilara, erreskada.
Irrada: eskuz ereitean egiten den botaldi bakoitza.
Irrada: goruaren ardatzean batzen den hari-besobete bakoitza.
Irrada: korruko dantza.
Irrada: izpia, irradiazioa.
Irrara: txorien txorrotxioa.
Irradan egin: lasterka egin, korrika egin, arineketan egin.
Irradan egin: dantzan egin.
Irradaka: besaka, ahurka, parrastaka.
Irradatu: errainutu, distiratu, dirdiratu.
Irra, irrada, irradan, irradaka.
Alaba
Bilbon bizi nintzen, lanean eta karrerako 4. kurtsoa egiten. Jakin nuenean umea izango nuela, garbi neukan ez nuela hiri baten bizitzen jarraitu nahi, neuk izandako haurtzaroaren antzekoa eskaini nahi nion jaioko zen umeari. Gogoratzen nuen kalean, jolasean, orduak eta orduak ematen genituela, udan, gainera, berandu arte. Gogoratzen nuen kaletik amari deitzen niola: “Ama, meixendi!”, eta amak balkoitik botatzen zidan. Pentsatu eta egin: trasladoa eskatu nuen beharrean. Lankide batek, Mikel Ormazabalek, bertso hauek egin eta denen artean abestu zizkidaten, Carmenek soinua jotzen zuen bitartean.
Ez nuen probarik egin neska ala mutila zen jakiteko, barrenak esaten zidan neska izango zela, eta izen bakarra genuen aukeratua: LAIDA.
Laida: kimu berria; hondartza, itsasoa, ura… uraren indarra, mugaezina, librea… Horiek guztiak izen baten bilduak; halakoxea izatea nahi nuen.
Eta gure Laida 1983ko irailaren 30ean jaio zen. Hogei eta lau urte pasa dira, eta urte horietan guztietan ondo baino hobeto erakutsi du bere indarra, bere nortasuna.
Txiker-txikerra zen (2’875 kg), aurpegia borobiltxua, begiak ilunak, sudurra xapal-xapala, hatzamarrak luxe-luxeak… Ze politta!
Txaketatxo bat egin nion jaiotzen zenerako. Nire ilobak, Anak, esaten zidan, irrifartsu: “Handia izango du hori”. Arrazoirik ez zuen falta, zazpi hilabete behar izan zituen hura janzteko!
Mimosa hutsa zen. Gauetan, oheratzen nuenean, ez zuen maite bakarrik egotea, negar egiten zuen eten gabe. Besoetan hartzen nuen, burua nire paparraren kontra jarri eta berehala geratzen zen lotan, goxo-goxo. Biziki maite zuen ura. Bainutik atera eta negar egiten zuen. Mimosa, kuxkuxeroa, alaia! Nola maite zuen ziburuan ibiltzea! Donostiako beste lankide batek, Telesek olerki hori dedikatu zion.
Soroetan zebilela, haur hezkuntzan, ikasturte amaieran jaia antolatzen zuten irakasleek. Andereñoek bazekiten elikadura bejetarianoa ematen niola; horrexegatik berari noziladun ogitxo goxoak eskaintzen zizkioten. Berak hura ikustean esaten omen zien haserre-haserre: “Nik nahi dut txorizo de bokadilo”. Behin Santo Tomas egunean Donostira eraman nituen bera eta lagun baten alaba. Txistorra jan nahi zuten eta eskatzean esan nion txosnakoari: “Bat txikia, umearentzat”. Hori entzun eta berehala berak: “Nik handia, nik txistorra handia”. Bejetarianoa izatea nahi nuen, baina bera “todo terreno” irten zitzaidan: okela, txorizoa, txistorra, urdaiazpikoa… horiek, batez ere, zituen gustuko.
Andereño Belenekin “infinito” hitzaren esanahia edo ikasi zuten. Handik aurrera dena zen infinito: “amatxo, gaur jango dut… infinito”; “gaur lo egingo dut infinito”.
–Amatxo, maite zaitut infinito!
-Nik maite zaitut hemendik ilargiraino –erantzun nion nik–.
-Nik, amatxo, hemendik… Ameriketarino!
-Nik gehiago maite zaitut –erantzun nion–, ze ilargia urrutiago dago.
-Ez, amatxo –serio-serio berak–, ilargia ikusi egiten da eta Amerikak ez!
Beti gauzak garbi azaldu izan dizkiot, pertsona heldu bat balitz bezala. Lantzean behin, erosi ezin nizkion gauzak eskatzen zizkidan. Garestiak zirela, nik ezin nuela hainbeste diru gastatu erantzuten nion. “Amatxo, erosi dirua, ba! horrela eukiko duzu”.
Helduok ohitura izaten dugu umeei galdetzeko ea zer izan nahi duten nagusitan; Laidak beti erantzuten zuen: “Nik Eroskiko kajera izan nahi dut”. Jakin zuenean Eroskiko kajerek erabiltzen zuten dirua ez zela eurentzat ez zuen gehiago aukera hori aipatu.
Hamalau urte zituela, udako oporretan esan zidan:
–Amatxo, nik uda honetan lana eingo dut.
-Lana? Zertan?
-Tabernetan eskatuko dut.
-Gaztetxoegia zara, bixotza.
-Jendea behar izaten dute udan; galdetzera joango naiz.
Laga nion joaten, ilusioa, behintzat, ez nion nik kenduko. Zein tabernarik emango zion lana 14 urteko gaztetxo bati? Bazkaltzeko ordua ailegatu eta… bera falta. Arratsaldeko hirurak… ondiokan falta. “Aitarekin egongo da bazkaltzen” esaten nion neure buruari. Baina ez zegoen aitarekin. Kezkatuta, San Pedro kalera joan nintzen, han ikusten ote nuen; arratsaldeko laurak ziren. Alabaren lagun batekin topo egin eta galdetu nion:
–“Nahikari, Laida ikusi duzu? Eguerdian irten da eta oraindik ez da itzuli etxera”.
-Laida? Bai, lanean dabil, super konttent!, proba moduan hartu dute.
-Lanean? Non, baina?
-Txarpan, bostetan amaituko du.
Lasaitua hartu nuen. Bertara joan nintzen aringa-aringa. Espigoiaren hasieran zegoen self-zerbiza, eta hantxe aurkitu nuen neure umea. Nekatua, baina poz-pozik. Harrezkero, uda guztietan egin izan du lan. “Amatxo, horrela ez dizut dirurik eskatu behar, nik ere lagundu nahi dut”.
Gaueko bederatzietan afaltzen genuen. Behin, institutuan zebilela, afaltzeko ordua iritsi eta… alaba falta. Gaueko bederatziak, bederatzi t’erdiak, hamarrak… eta ez zela agertzen! Sutan nengoen, txikitu egingo nuen! Hurrengo egunean goiz jaiki behar zuen ikastetxera joateko; non demontre ote zegoen! Halako batean atea zabaltzen sumatu nuen:
-Gabon, ama!
-Baine, baine, jakin leike non eon zaren orain arte? Hauek eztiz etxera etorteko orduak!
-Ama, ez ein errixetan, munizipaletan izan naiz eta!
-Munizipaletan? Ze eizu?
-Salaketa jartzen izan naiz, ama.
-Salaketa? Ze salaketa? Ze gertatu da?
Urria zen, hamazazpi urte egin berriak aurreko astean. Ekainaren 30ean Irungo San Martzialetan hartu zuen parte, lehenengo aldiz, txilibitoa jotzen. Etxera zetorrela, mutil batek eraso egin zion, errugby jokalari batek, kalean, San Pedro kalean.
Beste eraso batzuen hasiera baino ez zen izan hura. Hiru eraso, hiru salaketa, hiru epaiketa. Hurrengo baten hitz egingo dut horretaz, luze eta zabal.
Nortasun handikoa dut alaba, oso heldua bere adinerako. Hondarribiako heldu askok erasoen aurrean egin ez zutena egin zuen berak adoleszente bat baino ez zela: salatu eta aurre egin. Itsasoaren antzera, ez du atzera egingo, ez du utziko inork mugak jartzerik berari.
Amamak ezagutu izan balu, amama biziko balitz, oso harro egongo zen beraz, ni neu nagoen bezala.
Bi emakume
Martxoaren 8a ailegatu eta artikuluak eta artikuluak emakumeon gainean. Oraingo honetan, neuk ere idatziko dut zer edo zer emakumeez, bi emakumeren gainean. Batak bizitza eman zidan; besteari neuk eman nion.
Ama…, amatxo
Ebariste Elu Aristondo Berriatuako (Bizkaia) GARRO baserrian jaio zen; Gurutzetako hospitalean hil, minbiziak jota (1910-10-26/1980-09-23).
Baserritarra. Nola maite zuen baserria, lurra…! Ondarroako plazara joaten zen esnea eta ortuko gauzak saltzera: gurdi berdea, eta hari tiraka “Rubia” behorra.
Domeka arratsaldeetan amari laguntzen nion plazako gauzak prestatzen: porruei lurra kendu, sagarrak ondo-ondo igurtzi zapi batekin dirdiratsu laga arte, gero otzaretan sartu. Intxaurrak, itxurosoenak; arrautzak ere handienak eta gorri koloredunak. Saskiaren hondoan lastoa jarri eta… hala! arrautzak banan-banan jarri eta kontu handiz, apurtu ez zitezen. Jolasa zen niretzat, bixiketan nenbilela ematen zuen.
Plazatik itzultzen zenean, baserrian ez genuen fruta ekartzen zuen: platanoak, laranjak… Aste Santuak beti lotzen ditut laranjak eta erroskilekin, orduantxe bakarrik jaten genituen eta.
Gazte zela laga behar izan zion eskolara joateari. Soineko bat baino ez zeukan, beltza –ama hilda zuen–, eta soineko hura garbitu eta, sarritan, ondo sikatu barik zegoela jantzi eta… eskolara. Eguzkiaren berotasunaz lurruna ateratzen zitzaion. Eta, behin, hala ailegatu omen zen eskolara, eta maistra kastellanak:
“¡Se está quemando, se está quemando!” esan, eta bizkarrean joka hasi omen zitzaion sua zelakoan. “Ze somanta emostan, manka-manka eginda laga nindun”. Nola egiten zuen barre pasadizo hura kontatzean! Umore onekoa genuen.
Eskolara gutxi joandakoa bazen ere, ederto moldatzen zen gastelaniaz eta frantsesez.
Medikuarenera, espezialistarenera, Bilbora joaten ginen. Kontsulta amaitu eta sendagileari galdetzen zion:
–Diga, doctor, ¿cuánto me va a quitar?
Eta sendagileak, serio-serio, harridura aurpegia jarrita:
–¡Señora, yo no le voy a quitar nada! Le voy a cobrar como a todo el mundo.
Gure neba zaharra taxista zen. Etxean, ondiokan, ez genuen telefonorik eta sarritan etortzen ziren bezeroak etxera taxia enkargatzera. Behin, kanpotar batzuk etorri ziren; Bilbora joan nahi zuten. Amarekin ari ziren tratua egiten, eta, halako baten, gizonak galdetu zion gure amari:
–Señora, y… ¿el taxi tiene baca?
–¿El taxi vaca? –gure amak–. ¡No, hombre, no! ¡Si ahora los automoviles van con motor!
Ze barreak, gauean neba etxera etorri eta kontatu genionean! Ondiokan ere barregurea ematen dit niri gogoratzean.
-Ama, zu, baserritarra jaxo eta baserritarra hilgo zaz. Ezeben, ba, barre gitxi eingo zeure konture!
Gerra amaituta, Hondarribira etorri ziren gurasoak beharrera, lanera, Ondarroan ez zioten-eta beharrik ematen gure aita zenari gorrien alde egin zuelako, eta jende askori lagundu ziolako menditik zehar ihes egiten. Lau seme-alaba zituzten orduan, beste guztiok hemen, Hondarribian jaioak gara.
Aireportu ondoko eskabetxean, arrain-fabrikan, ibili zen beharrean; kupelgilea zen. Hondarribiko baserrietako makina bat sagardo-kupel konpondutakoa zen!
Ama Hendaiara joaten zen lanera, horrela ikasi zuen frantsesa, beharrak eraginda. Muga pasatzean, gendarmeek dokumentazioari begiratu eta esaten omen zioten:
–Madame, vous êtes Elu?
–Oui, je suis Elu, élue pour travailler –erantzuten omen zien berak–.
Hondarribitik, ostera ere, baserrira itzuli ziren, eta baserritik Ondarrura. Amaren ilusioa, berriz, Bidasoaldera bueltatzea zen: Donostia gertu, Baiona ere, Irun… hiri handia; aukera asko beste zerbait egiteko, Ondarroan bizitzeak eskaitzen ez zituenak. Bere ametsa bete gabe hil zitzaigun.
Ondarruko emakumeak
“Ahu bete ha(g)iñeaz laga”. Ondarroako esaera bat da, eta hala geratuko da bat baino gehiago, gaur arratsaldean, Ondarroara hurbilduz gero. Zer antolatu duten ikusi besterik ez dago.
