Statkraftek Aramaion eraiki asmo zuen Poligono Industrial Eolikoaren proiektuari kontrako ebazpena luzatu dio Espainiako Kalitate eta Ingurune Ebaluaziorako Zuzendaritza Nagusiak.
Esta Dirección General de Calidad y Evaluación Ambiental, a la vista de la propuesta de la Subdirección General de Evaluación Ambiental, formula declaración de impacto ambiental desfavorable a la realización del proyecto «Planta Eólica «Itsaraz» de 60,4 MW, en las provincias de Álava, Bizkaia y Gipuzkoa» puesto que en la ubicación seleccionada para el proyecto y con las medidas planteadas, no puede descartarse que produzca impactos negativos significativos sobre la avifauna protegida y los espacios protegidos y Red Natura 2000 entre los que se ubica el proyecto, con posible perjuicio a la integridad de la ZEC (Zona de Especial Conservación) Urkiola.
AEROSORGAILUEN ARERIO NAGUSIAK
Sai zuria (Neophron percnopterus). Argazkia: Javier Fuentes.Sai arrea (Gyps fulvus)
Belatz handia (Falco peregrinus)
KategoriakAerosorgailuak|Iruzkinak desaktibatuta daude Statkraftek ez du Aramaioko haizea bere alde! sarreran
Pare bat ohar Gurutz Olaskoaga Sarasolaren “Lurraldetasuna eta EITBren erreforma nazio gisa irauteko gako” izeneko artikuluanEITBri buruz planteatutako puntuaz, besteak beste, ETB1 zeharka baino begiratzen ez duen ikusle batena baitirudi haren iritzi batzuen oinarriak (“ETB1 oso ondo dago ikusle euskaldunentzat”, etab.).
∞∞∞∞∞∞∞∞
Argi du Olaskoagak “lurraldetasuna eraikitzeko eta euskara zabaldu eta erabiltzeko eragilerik garrantzizkoenetako bat” dela EITB. Eta antzeko zerbait pentsa genezake beste batzuk ere, komunikabide horren xede eta eginkizun nagusien artean “Euskal Herriaren iraupena” dagoela sumatuko bagenu.
Besterik da, tamalez, EITBren —edo haren uhalak daramatzaten agintarien— eguneroko jardunak eginkizun nagusitzat islatzen duena. Beste edozein erakunde komertzialen antzera, gainbehera doakion sharea neurtzeko audimetroa du ikuste-puntuan, eta urrun samar geratzen da Euskal Herriaz eta iraupenez ulertu beharko uste lukeenetik, nahiz eta litekeena ere baden ulertu beharko lukeen hori ezin hobeto ulertzen duelako izatea hartua duen jokabidea.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Nolanahi ere, jatorriz dagokion jiteak garbi onetsarazi beharko lioke EITBri bera baino ezin dela izan euskal hiritarron konpaktazio-tresna ahaltsua izatera iritsi litekeen hedabidea. Hedabide publiko bakarra, alegia.
Konpaktazioa aipatzean, baten bati astanafarreriaren garau mingarririk atera dakiokeen arren, Ipar eta Hego aldeetako administrazio-esparru desberdinetako hiritarren konpaktazioa esan nahi da. Eta badaezpada ere, eta zalantzarik gera ez dadin, euskaldunok —euskaraz normaltasunez bizi eta iraun nahi genukeen euskaldunok, bederen— barne gaudela azpimarraturik, zeren eta geuk baitugu, inork izatekotan, egoera nazional eta linguistiko-kulturalaren trinkotze-falta eta -premia larriena.
Euskal Irrati-Telebista publikoa eta haren irismena genituzke, bada, zazpi lurraldeetako biztanleok kulturalki eta linguistikoki bateratzeko eta trinkotzeko baliabide —eta itxaropen— bakarra, gainerako euskal (=euskarazko) komunikabideak, apenas irakurriak —zenbatek irakurtzen du, esaterako, EH osora hedatzeko bokazioarekin jaiotakoBerria?—, apenas ikusiak edota doi-doi entzunak izateaz landa, aski mugatuak suertatzen baitira bai dagokien esparru geografikoagatik eta bai, sarri, darabilten hizkeragatik.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ezin du gure onberatasun endemikoak inola ere ahaztu kopuruz askoz gehiago eta ekonomikoki eta baliabideetan indartsuago, erakargarriago eta guretzat kaltegarriago direla alboetako hizkuntza hegemonikoek baliatu ohi dituzten telebistak eta irratiak. Eta horiexek ditugula nagusiki oraintsu arte aski babestuta sentitzen genituen hizkuntz egoera funtsezkoenetara sistematikoki sartzen zaizkigunak, hots, duela gutxira arte euskararen transmisioaren azken berme ziren familia, ezkaratz eta esparru primario guztietan ia oharkabean barneratzen zaizkigunak, geure hizkuntza gero eta ezdeusago antzemanaraziz eta, finean, hura alboratzen joateko probetxua eta komenentzia sibilinoki erakutsiz. Bestek esan bezate, hemen luzatu gabe, kolonialismo, inperialismo, globalizazio edo akulturazio-prozesu deritzon horri!
Kontua da, hortaz, aberaste-itxurak eginez etengabe torpedeatzen gaituzten komunikabide horien erraldoikeriari aurre egiteko modu bakarra harako Dabid haren habailaren tamainako hedabide propioak garatzea baizik ez dugula, hedabide linguistikoki eta kulturalki propioak, sendoak eta azkarrak esan nahi baita. Hala-hola dabilzkigun arnasgune fisiko-geografiko mugatuei erantsiko litzaizkiekeen arnasgune birtual irekiak eta zabalak antolatzea, beraz, eginkizuna. Euskaldunen premiei behar bezala erantzuteko moduko irrati-telebista publikoa.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Zailtasunak zailtasun (jakina da gaindigaitzak izan ohi direla lehentasun politiko interesatuek jarritako oztopoak), han eta hemen ikusten ari gara ez dela ezinezkoa horrelako komunikabide bat informazio-, formazio- eta entretenimendu-gunea izatea eta, aldi berean, babes- eta konpaktazio-tresna, dena batera. Ez da ezinezkoa, baldin lehendabizi borondate politikorik bada eta, segidan, aipatutako funtzio horiek guztiak betetzeko ahalegina komunitate-sentsibilitate aratzez taxutzen bada —gure kasuan, besteren artean, estatu espainiarra erreferentzia komunikatibo, soziopolitiko eta geografiko nagusi eta ia bakarra izatetik aldenduz eta Euskal Herria erabateko erdigunetzat hartuz, boterean dauden partiduen eta erakundeen ahots eta irudi eternoak izateari utziz, bertako jendartearentzat kezkagarrien diren arazoei sakonki helduz, etc.—, eta aldi berean kulturalki eta linguistikoki ere premiazko bezain pedagogiko eta baliagarri bilakatzen bada.
Formula orokorra, egia esan, ez litzateke egungo EITBk duen egituratik lar urrundu beharko, nahikoa baita lauzpabost telebista-kate eta beste horrenbeste irrati izatea, baldin kate-sorta bakoitzeko hiru laurdenak behintzat euskaldunak badira, hau da, euskara hutsa darabiltenak, euskararen soinua besterik ez dakartenak, erdarazko adierazpen eta solas guztiak, kalean edozein aitzakiarekin jaso litezkeen espainierazkoak barne (aitasantuarenak balira ere!), euskarara bikoiztuak eskainiko lituzketenak, eta ez, orain arte bezala, euskarazko azpitituluekin adabakituak. Edozein irrati eta telebista “normal”-en modukoak eta behar adinako aurrekontuen gainean eraikiak, hain zuzen.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Alegia: aipatu hiru laurden horietako Euskal Irrati publikoek, oraingo moduan taxutuak akaso (irrati jeneralista, gazteei zuzendutakoa, euskal musikari eskainitakoa, munduko musikaz diharduena…), sakonki hobetuak beharko lukete, hala edukien ikuspegitik nola hizkuntzarenetik (ohiko esatarien euskopidgin gisako hizkuntz mordoilo hibridatuak baztertuta, adibidez).
Ildo bertsuko zerbait esan liteke nahitaezko genituzkeen euskarazko telebista-kateei dagokienez ere. Erreferentziazko kate nagusia: gazteei eta nagusiei zuzendua eta eduki anitzekoa, Euskal Herri guztiarena izateko bokazioa aldarrikatu beharko luke senean eta programazioan. Haurrei eskainitako katea: ETB3ren modukoa apika, baina behar bezala egokitua, ikuspegi aberatsagokoa, eta ez hogeita lau orduz marrazki txoroz hanpatua. Hirugarren katea zinemaren, antzerkiaren eta gainerako kultur eskaintza zabalenaren gainean eratua eta EHko kultur ekoizpena bereziki landu eta garatuko lukeena. Hirurak, esan bezala, euskara hutsezkoak. Beste kate bat, azkenik, jeneralista, eduki anitzekoa eta hirueleduna, sentsibilizazioa garatzera eta euskararen unibertsalizazioaren oinarriak jartzera bideratu beharko litzateke (bertako hizkuntza ikasteko kurtso xumeak eta baliabideak eskainiz, besteak beste).
∞∞∞∞∞∞∞∞
Bukatzeko, argitu beharrik ez duten bi puntu. Lehena: errentagarritasun ekonomikoa ez litzateke inondik ere horrelako EITB publiko baten xedea. Bigarrena: edonork daki noren esku dauden era horretako egitasmoak abian jartzeko edota eraldatzeko borondatea eta ekimena. Eta korolario gisa: guri, oinezkooi, badirudi presioa-edo egitea baino ez dagokigula.
KategoriakEuskara gurean, Hausnarrean|Iruzkinak desaktibatuta daude EITBren eginkizun zenbaitez sarreran
Urte berria hasita, hasi dira 2024an argitaratutako liburuen lehen zerrenda “ofizialak” agertzen, eta laster hasiko dira zerrenda osatuagoak ere azaltzen, zerrenda horiek baitira, erdiguneak eta periferiak gorabehera, Euskal Literatur Sistema delakoak bere analisi sozioliterario sakonetarako erabiltzen dituen erreferentzia bakarrak.
Lagun batek esaten duen bezala, nonbait Internet oraindik asmatu gabe edo inork erabiliko ez balu bezala segitzen du gure munduxka honek.
«Esate baterako —dio berak, kontrafaktualak baliatuz—, Kafka Aranon jaioa izan balitz eta, hil ondoren, obra guztia Max Brod-en eskuetan utzi beharrean, Aritz Branton-en ardurapean utzi izan balu, segurua da Booktegi-n argitaratuta egongo zela 1925ean bertan. Modu birtualean argitaratua, esan nahi baita. Baina segurua da, halaber, gure Literatur Sistemak bohemiarraren obra ezagutu gabe segituko zuela gaur egun, ehun urte pasatu arren, zeren eta Euskal Literatur Sistema osatzen omen duen “ofizialitatea”-k paperean argitaratu eta ISBN-dun diren liburuak baino ez baititu aintzakotzat hartzen. Eta berdin dio Booktegi jadanik erreferentziazko liburutegi bilakatua den euskal idazle eta irakurleentzat —iaz 30etik gora izan ziren sareratutako liburuak—, hango obra guztiak era irekian eta libreki jaso daitezkeen, idaztetik bizi diren egileen obrak dauden bertan argitaratuta edota Kafkaren beraren obra originalak esklusiba mundialean dituen Aritzek han txertatuta. Antza denez —amaitzen du lagunak zakarki—, ELSn ere berebiziko pisua du argitaletxeetatik dendetara doan errepide komertzialak».
Eta egoskor xamarra bada ere, ez zaio arrazoirik falta gure lagunari, Hegoaldean Espainiako Editoreen Gremioen Federazioak kudeatzen baitu ISBN-ak banatzen dituen Agentzia. Eta funtsean Federazio berak burutzen du Irakurketa Ohituren eta Liburu Erosketen Barometroa.
Iparraldean, Frantziako Argitaletxe eta Liburu-enpresen Sindikatuak (AFNIL) du ISBN-ak banatzeko ardura eta ildo bereko SNE (Syndicat National de l’édition), La SOFIA (Société Française des Interêts des Auteurs de l’écrit) eta SGDL (Société des Gens des Lettres) izenekoak dira edizioen eta irakurtze-ohituren barometro-lanak burutzen dituztenak.
Horiek banatutako zenbakiak, beraz, gurean euskarazko obrak Euskal Literatura Ofizial bihurtzeko nahitaezko pasaporte.
KategoriakLiteraturaz|Iruzkinak desaktibatuta daude Euskal Literatura Ofiziala sarreran
Europako industria eolikoa ez dago jai handitarako. Arrazoi eta faktore desberdinak medio, berari ere iritsi zaio-eta krisia. Gurean Siemens Gamesa dugu horren erakusgarri: azken urteetako galerak jasanezin bihurtuta, 18 hilabetez utzi behar izan zion krisiaren eragileetako bat ziren aerosorgailu akastunen ekoizpenari, nahitaezkoa baitzitzaion 4.X modeloa (5 MW) eta 5.X izenekoa (6,6 MW) berrikustea, akatsak sakon aztertzea eta, behin diseinu berriak egin ondoren, taxuz konpontzea.
Lehen modeloa berriro merkaturatua da jadanik; bigarrena ez, ordea, eta akaso horrexegatik izango omen ditu 2024an 1.800 milioi euro inguruko galerak. 2025. urterako ere 1.300 milioi euroko galerak aurreikusiak ditu. Ez du galdu, guztiarekin ere, burua 2026an jasotzen hasteko itxaropena.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ez da Siemens Gamesa krisia ezagutu duen enpresa eoliko bakarra. Eramangarriagoa apika, baina ildo bertsuko norabidea daramate Nordex alemaniarrak (498 milioi euroko galerak 2022an eta 302 milioikoak 2023an) eta Aramaioko aerosorgailuak egingo dituen Vestas daniarrak (1.572 milioi euroko galerak 2022an, 77 milioiko mozkinak 2023an eta dagoeneko 104 milioi euroko galerak aurtengo lehen bederatzi hilabeteetan).
Datuek erakutsi bezala, enpresa txinatarren eskuetan geratzen ari da aerosorgailuen ekoizpena, lehengaiak eskuragarriago izateaz gainera, askoz kostu baxuagoekin jokatzen baitute merkatuan (energia, soldatak, etab.). Europan, aldiz, garestiago ateratzen omen guztia. Hortik datorkio Siemens Gamesari ere kostuak “egokitzeko” premia, besteren artean, eta momentuz behintzat, 30.000 langilek osatutako zerrenda % 18 murriztearekin konformatuko den arren.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Krisi horren erdian, esan bezala, aerosorgailu erraldoien akatsak nabarmendu dira batik bat, diseinuzkoak eta egiturazkoak. Baina industria eolikoan gertatutako intzidentzien datu publikorik kaleratzen ez bada ere, ezaguna da arazo horiek ehunka milioi dolarreko gainkostua ekarri diela mendebaldeko hiru turbina-ekoizle handienei: Vestas Wind Systems-i, General Electric Renewables delakoari eta, esan bezala, Siemens Gamesari. General Electric estatubatuarrak, esaterako, berriki izan du judizio-demanda bat American Electric Power izeneko konpainia batek arazo larriak eta orokortuak atzeman dituenean 1,5 GW-ko hiru poligono eolikotako turbina eta pala berrietan (bizpahiru urte zituzten instalakuntzak!). Auzitegien ebazpenen zain, guztien konponketek-eta ia 900 milioi euroko zama ekarriko liokete General Electric delakoari. Baina aurretik ere izana zuen ustekabeko bat baino gehiago beraiek egindako hainbat aerosorgailu edota pala haustean edo erortzean (berdin Estatu Batuetako Mexiko Berrian, Coloradon, Oklahoman, Massachusetts-en… zein Europan: Alemanian 2021ean, Lituanian 2022an, iaz Danimarkako kostaren parean, Suedian…).
2021ean hautsitako 240 metroko aerosorgailua. Haltern (Alemania)
∞∞∞∞∞∞∞∞
Aerosorgailu berrienetan gertatzen ari ei dira horrelako akatsak, gero eta tamaina eta potentzia handiagoko aerosorgailuak zenbat eta lasterrago lortzeko sortu den lehia dela eta. Akatsak ez dautza, beraz, teknologiaren ezintasunean, enpresa eolikoen artean berrikuntzak etengabe aurkezteko eta kostuetan aurrezteko sortu den lehian baizik. Eta behar adinako inbertsio egokien faltan, hain zuzen.
Ildo horretan, Siemens Gamesak itsasoan instalatzear duen aerosorgailu erraldoi baten albistea zabaldu berri du. Orain arte sekretuan gordeta, jaso duen eskarmentu latzari erantzun teknologikoa emateko modua aurkitu nahi izan du 21 MWko prototipoa egitean, haren kostua jakiterik ez bada ere.
Gamesak instalatzear duen 21 MWeko prototipoaren gondola
∞∞∞∞∞∞∞∞
Betiere negozioa ikusmiran, krisiaren aurrean Statkraftek ere aldatu du estrategia. Eta Aramaioko poligono industriala da horren pairatzaile eta erakusgarri.
Ezaguna-edo da poligono eolikoak proiektatzean inbertsio-kopuru bat aurreikusi ohi dela instalatu asmo den MW bakoitzeko. 2022an milioi bat euro kalkulatzen zen horretarako, eta espresuki aitortu ez bazuen ere, Statkraftek ere horrelatsu doitu bide zuen Ganborralden eraiki nahi zuen poligonorako inbertsioa, Beraz, zortzi aerosorgailutan banatutako 60 MWeko potentzia instalatuko zenez, 60 milioi euro izango ziren bertan inbertitu beharrekoak. Eta 2022ko azaroaren 16an Aramaioko bilera entzutetsuan banatutako esku-orrian horixe ziurtatu zuten bikingoen mezulariek.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Gaur egun, industria eolikoaren esperientzia tamalgarriek erakutsita, zehatzago egin beharko lirateke kalkuluak, eta Aramaion kokatu nahi diren potentzia handiko aerosorgailuak bezalakoetan (7,5 MW, 200 m. luze), arreta gehiago jarri diseinuan, materialetan, fabrikazioan, muntaketan eta ezarketa-lanak burutzeko orduan.
Horrek guztiak nekez ekar lezake kostu baxuagorik. Alegia, txinatarrak ez diren merkatuen arabera (Ganborraldeko aerosorgailuak egiteko enkargua duen Vestas enpresa ez da txinatarra), bost bat milioi ingurukoa izan liteke aerosorgailu bakoitzaren kostua. Horri, jakina, azpiegiturei, zimentazioei, garraioei eta bestelako lanei dagozkien gastuak erantsi beharko litzaizkioke aurrekontuetan.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Orain, ordea, Statkraftek, 40,30 milioi euroko inbertsioa baino ez du “aurreikusi” Ganborraldeko poligono eolikoa altxatzeko. Hau da, duela bi urte agindutakoa baino 20 milioi euro gutxiago (% 30 gutxiago, hain zuzen), eta Abadiñorainoko 14 km-ko tentsio altuko lineak, dorreak, lur-alokairuak eta erosketak, etab. barne egon arren.
Harrigarriro —konparazioa baliagarria bezain zilegizkoa da—, hasierako aurrekontua mantentzen du Statkraftek Aramaioko poligonoarekin bateratsu Azpeitia-Errezil-Zestoa-ren erdian egingo duen “Piaspe” poligonoa eraikitzeko, kalkulu orokorrean, goian esan bezala, MW bakoitzeko milioi bat euroko xahupena aurreikusi zuelarik: 5 aerosorgailuz osatutako 33MW-eko poligonoa, 32,14 milioi euro.
Eta are harrigarriago da oraindik ikustea nola potentzia instalatu ia bikoitza izango duen Aramaiokoa 8 milioi euro gehiagorekin burutu nahi duen.
Ez da ezagutzen, horratik, poligono bien arteko aurrekontu-desfasearen arrazoia. Bada, dena den, Eusko Jaurlaritzatik azken boladan hainbestetan aipatzen ari zaizkigun lankidetza publiko-pribatuen proposamenak gogoratuz, hipotesiren bat aurreratu duenik: ez al da izango akaso Statkraftek Legution zabaltzen ari zaion —legutioarren onerako, jakina— saihesbidea kofinantzatzeko akordioren bat duela sinaturik Arabako Foru Aldundiarekin?
Eta ez da ezagutzen —Belamendira ez baitira horrelako albisteak iristen— nola hasierako esku-orrian 200 lanpostu eskainiko zituztela esatetik igaro diren orain 147 lanpostu sortuko dituztela esatera.
Okerrena da, halaz ere, inor ez asaldatuta ikustea —ez agintariak eta ez gainerako erakundeak— Statkraftek “ajuste” horien bitartez eskaintzen duen garapen-eredu etiko-demokratikoaz eta parte-hartzaileaz.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Apostolu haren “ez dezala ezkerrak jakin eskuinak zer dagien” esaerari jarraituz, izaera altruista ere ongi gordea du Statkraftek, baina erakundeetatik jaso ditzakeen “laguntzek” argi erakutsi lezakete alderdi hori.
NexGeneration EU izeneko funtsetatik, adibidez, goxotasun nahikotxo etorriko zaie norbegiarrei.
Ez dago Belamendin horretaz ere zehaztasun handiz jakiterik, baina, daturik ezean, chatgpt jakintsuari galdetu zaio nola dauden kontuak arlo horretan. Honako hau izan da haren erantzuna:
In Spain, wind farm projects may benefit from both grants and loans, with the total financial support often ranging from 30% to 60% of the total project cost. In some cases, when combined with national co-financing mechanisms and other EU funds, this percentage could potentially be higher.
Honatx, euskarara ekarrita, Adimen Artifizialak dioskuna: “Estatu espainiarrean, poligono eolikoek subentzioez zein maileguez balia daitezke eta laguntza finantzario guztia proiektuaren % 30etik % 60ra bitartekoa izan ohi da. Zenbait kasutan, ko-finantziazio nazionalak edota Europako beste funtsetakoak gehituz gero, portzentaia handiagoa izan liteke”.
Ez dirudi, Norvegiako enpresa publikoa izanik, Statkraftek mailegu-premia handirik lukeenik. Aski litzaioke, hortaz, itzuli beharrekoak ez diren NextGenerationekosubentzio soilekin 20 edo 24 milioi euro jasotzeko. Eta gainerako erakundeetatik iritsi lekizkiokeen bestelako “laguntzak” ere ongixko hartuko lituzke seguruenik.
Geroxeago etorriko litzateke, aurreneko inbertsioa biribiltzeko, poligono eolikoaren salmenta erakunde publikoei eta pribatuei —azpizunen preziotik ez oso urruti, nonbait—, eta, ipuinetan bezalatsu, hor ibiliko dira hogei bat urtez hortz-karraskots jabe berriak eta erakundeak aerosorgailuen akatsak eta krisiak kudeatu nahirik, harik eta hogeita bost urte barru baten bat aerosorgailuen turbina zaharkituekin eta pala zuhirinduekin zer egin ez dakiela aurkituko den arte.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Hori bai, 2026an bukatuko da NextGeneration EU funtsen “pagotxa” jasotzeko epea eta uste izatekoa da urte horretako ekainerako edo amaitu nahi izango dituela Statkraftek poligono eolikoa eraikitzeko lanak. Horrela, gainera, lasaiago ibiliko da 2027an energia eolikoa ekoizten egoteko eta Aramaiotik ihes egiteko maletak prestatzen hasteko.
KategoriakAerosorgailuak|Iruzkinak desaktibatuta daude Statkraften beherapenak sarreran
Aramaiok azken uholdea jasan behar izan zuenetik hiru urte beteko dira hurrengo egunetan. Egoera latza ordukoa. Urak gora egiten ikusteak etenik gabeko larritasuna eta atsekabe gaindiezina ekarri zituen kaleko jende gehienaren gogora. Ez zuen, zorionez, kalte askorik sorrarazi, baina azken uriola hark beste larriago baten oroitzapena ernarazi zuen aramaioar askorengan: 1953ko urriaren 15ean gertatutakoa.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Betidanik izan dira uholdeak (urixolak) Euskal Herrian. Egia esan, handienak-edo ezagutzen ditugu hoberen. Bilbo aldean gertatutakoak, esaterako: XIV. mendekoak hiriko zubia ere hondatu zuen, 1593koak alde zaharreko eraikin mordoa suntsitu eta 1983koak, Laudio eta Aiara ere bete-betean hartu zituenak, 34 hildako eragin zituen eta ehunka mila milioiko galerak.
Kronikek gogorarazten duten izugarriena, dena den, Zangotzan 1787an izandakoa dugu: ia 600 hildako utzi zituen eta herriko eraikin gehienak suntsituta.
Ez hainbesterainokoak, baina Deba bailaran ere ezagunak dira uholde bortitzak. Gipuzkoa osoa astindu zuten 1834ko ekainaren 30eko uholdeetan, adibidez, berrogei bat pertsona hil ziren, gehienak Deba arroan.
Aurreko egunetan euri-jasa izugarriak izan ziren ordu gutxitan, eta Deba, Urola, Oria eta Urumea ibaiak urez estaltzen hasi ziren hainbat eta hainbat herri, besteak beste, Tolosa, Azkoitia, Azpeitia, Bergara, Arrasate, etab. Kale materialez gainera, urriaren 14an autobus bat eraman zuten urek Zestoan, 16 pertsona hilda utzita. Guztira 27 hildako utzi zuten uholde haiek.
Baina erreka txikiak ez ziren atzean geratu. Eta Aramaion, batik bat Etxaguen-dik behera zetorrena ere ez.
∞∞∞∞∞∞∞∞
1953ko urriaren 15 hartan errekek ezin izan zuten jausitako ur guztia bideratu eta gainezka egin zuten herriko hainbat etxe, denda eta erreka-horma aurretik eramanez.
Haitzetatik datorren errekak, gainera, oztopo izugarria aurkitu zuen udaletxearen atzealdeko zubia enborrez eta zuhamuxkez estalita geratzean. Zubiaren gainean –gaur egun erloju zaharraren mekanismoa jarrita dagoen tokian, hain zuzen– eraikita zegoen etxetxoak presa baten funtzioa egin zuen eta urak atzeraka metatzen joan ziren, eta antapara amaiezina izan balitz bezala, goraka egin zuten urek hango ortuak eta etxeak irentsiz, eta abere bat baino gehiago herrestan eramanez, tartean asto bat.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ez zen hildakorik edota ezbehar pertsonal larririk izan, baina kalte materialak handiak suertatu ziren, batez ere plazan eta haren inguruko etxe eta dendetan eta errekak beherago aurkitu zituen baserrietan.
Plazako denda eta etxe bati buruzko datuak eskain ditzakegu lekuko gisara.
Luisa Salaberri Orbe-ren etxe hartan urak ia bi metroko garaiera hartu zuen denda jarrita zeukan behealdean. Horrekin batera, errekako horma ere erabat hautsita geratu zen eta sukaldea, oilategia eta korta urez gainezka. Kalteak oro har, uriola amaitzean egindako balorazioak erakusten duen moduan, kezkagarriak izan ziren: 36.000 pzta. guztira.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Gaur egun ez bezala, orduko aseguru-polizak suteetarako baino ez ziren egiten eta konpainiek, jakina, ez zuten erantzuten uholdeak bezalako fenomenoek sortutako kalteen aurrean.
Sociedad de Seguros Mutuos-ek 1922ko polizarekin batera bidalitako plaka
Laguntza bakarra, hortaz, Udalbatzak luzatutakoa: haren eskuzabaltasunak ontzat hartu zuen dendariaren eskabidea eta barkatu egin zion urte hartako laugarren hiruhilabeteko kontribuzioa, hartutako akordioa Foru Aldundiari ere luzatu ziolarik, “por si ésta tiene a bien hacer la oportuna rebaja en el cupo del año actual, pro los conceptos de cuota directa y recargo para la Cámara de Comercio”.
Uste izatekoa da berdintsu jokatu zuela Udalak gainerako denda eta tabernekin.
Nolanahi ere, kalte-ordainik gabe gehiegizko zama izan zitezkeen egin beharreko gastuak mintzagai dugun plazako denda hartako jabearentzat. Itxi egin behar izan zuen betiko.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Horrelakoen aurrean, Basilio Pujana zeanuritarrak “Euskal Herrian uriolak izan ziranean” idatzitako bertsoak datozkigu gogora:
Euskal Herria zapuztu dausku
uriolak ezbeharrez,
maiteak urak eroan eta
famili asko negarrez.
Hola jausita dagon herri bat
jasotzen ez da hain errez,
baina guztia burutuko da
fede sendoen indarrez.
∞∞∞∞∞∞∞∞
1953ko uriolak izan bide zituen Pujanak buruan bertsook ehuntzean, baina ez dirudi oso bestela kantatuko zukeenik duela hilabete Mediterraneo aldean gertatutakoen aurrean. Bihoakie belabeltz guztion elkartasuna!
Zantarrak iruditu arren izenburuko hitzak, ez da bestelakoa izan aurtengo COP29 delakoak eskaini diguna. Eta eufemismoak nahiago badira, esan dezagun erabaki zeharo etsigarriak gertatu direla Nazio Batuen Erakundeak klima-aldaketaz Azerbaijanen burutu duen Konferentzian adostutakoak.
Belamendiko belabeltzak oso ezkor abiatu ziren San Martin egunean Bakura. Itzulera, halere, ezkorragoa izan da, ia berrehun herrialdeko bilera horretan aldaketa klimatikoarekiko axola gutxi eta interes ekonomiko-industrial gehiegi azaldu delako, oro har. Horren ondorioz, jasotako hitzarmena ere ezer konpontzera ez datorren hitz-sorta bat baino ez da. Aldaketa klimatikoak bere ibilbide larria egiten jarraituko du, itxura duenez.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Lehen datu esanguratsua: ezin esan daiteke COP29ak oraingoan aintzat hartu duenik karbono-isurketen eta beroketaren arazoa. Parisko COP21ek munduko tenperatura mende amaierarako 1,5º-2º C-tik gora ez egiteko asmoa eta neurriak xedatu bazituen ere, Bakun ez zaie interesgarri egin beroketa globalak hartua duen abiadura, jadanik 1,5º gora egin duena eta hirurogei eta hamabost urte barru 3ºC-tik gora iritsi daitekeena. Nonbait, berez ekarriko dute finantzaketa-neurriek konponbidea.
Ideia egiteko, bada, hoberena begiratu azkar bat ematea klima-finantzaketaren konferentzia deituriko horretako akordio gaitzenei.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Aurrenekoa: urteko 100.000 milioi dolarretik 300.000 milioi dolarrera igotzeko konpromisoa hartu da aldaketa klimatikoei aurre egin ahal izateko funtsa. Horixe, hain zuzen, Estatu boteretsuenek garapen atzeratuko herrialdeetako trantsizio energetiko, prebentzio-lan, galera, kalte eta beste hainbat arazo larri gehiagori erantzuteko agindu duten diru-kopurua. Beharko litzatekeena baino askoz gutxiago, bilioi bat dolarretan kalkulatuta baitzuten garatze-bidean dauden herrialdeek ezinbesteko kopurua. India bezalako herrialde ahaltsu bezain klimatikoki zaurgarri batek “ezdeus”-tzat jo du kopurua. Sierra Leonako ordezkaria “herrialde aurreratuen borondate onaren falta” salatzeraino iritsi da. Ez da harritzekoa, beraz, “irain”-tzat hartu bada erabakia.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Erregai fosilen industria eta haren interesak defendatzen dituzten gobernuak —antolatzaile-lanetan aritu den Azerbaijan bera barne— izan dira akordio ekonomiko narras hori behartu dutenak. Ikusten denez, beste behin ere ahaztu zaie, antza, beraiei dagokiela lehenak eta eskuzabalenak izatea klima-aldaketan duten itzelezko erantzukizunari ekiteko orduan, petrolio eta gasaren bidez eskuratzen dituzten mozkin izugarrien zatitxo batekin bakarrik bada ere.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Agindutako finantzaketa-kopurua, bestalde, ez da subentzio huts gisara banatzeko bakarrik izango, atal batzuk mailegu modura emateko baizik. Izan ere, modu batean zein bestean, lehenago edo beranduago, interesekin itzuli beharreko kreditu eta finantzaketa pribatu gertatuko baitzaizkie “laguntza” horien jasotzaileei.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Baina bazuten industria kutsatzaileek eta herrialde aberatsenek beste jokaldi baterako kartutxoa ere prestatuta errekamaran. Eta COP29 honetan erabaki da kutsatu ahal izateko eskubideen merkatu bat antolatzea. Irakurtzen eta entzuten den bezain gordina: Greenwashing-erako autopista, alegia.
Horrekin areagotu egingo ei lukete herrialde behartsuenek jaso lezaketen diru-kopurua. Formula desberdinak leudeke horretarako, baina grafikoena, esate baterako, honako hau litzateke: garatu gabeko herrialdeetan burututako zuhaitz-landaketengatik, jarritako poligono eoliko-fotoboltaikoengatik edo bestelako proiektu klimatikoengatik nolabaiteko “garbitasun-eskubideak” sortuko lirateke, eta horiexek hain zuzen salduko lizkiekete herrialdevaurreratuei, aberats hauek —industriek zein gobernuek— proportzio horretan “kutsatzeko eskubidea” izaten segi lezaten. Horri, eufemismoak eufemismo (ingelesezkoa, politena: Voluntary Carbon Offset Mechanism), “karbono-kredituen trukaketa” deritzo.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Baditugu gure inguruan ere greenwashing moduko horien atzetik dabiltzan enpresa interesatuak, han-hemen proiektu berdeak sustatuz, parte-hartuz edota finantzatuz, eta garbi izanik erregai fosilak baliatzeko eta gehiago kutsatzeko planak mantenduko dituztela industria-jardueretan.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Itsasoaren beroketa, euri-jasak, uholdeak, suteak, lehorteak, zikloiak… ez dirudite, ez, aldaketa klimatikoaren ondorio. Eta izango balira ere…
Datorren urteko Brasilgo COP30ean konponbide gehiago! Ordurako, gainera, sutsu ibiliko da lanean Estatu Batuetako lehendakari berria.
El Greco, San Martin eta behartsua, 1597/1599, Widener Bilduma
Badirudi, datak eta eginkizunak medio, Aramaioko san Martin patroia hartu nahi izan duela eredu COP29 delakoak azaroaren 11n hasita burutuko duen batzarrean. Lehen begiratuan behintzat, partaideek gure santuaren antzera jokatzen hasi nahi dutela pentsarazi lezake bertan tratatuko den gai nagusiak, hau da, nola partekatu kapak eta sosak aldaketa klimatikoaren aurrean txiro huts direnekin.
Elezaharrak kontatzen duenez, Tours-eko santu aramaioartuak negu gorrian eramaten zuen kapa beroa erdibitu zuen ezpatarekin, zati bat erdi biluzik azaldu zitzaion behartsuari emateko. Oraingo COP29an bezalatsu, seguruenik.
Tamalez, ezin jakin daiteke aldez aurretik hain santu eskuzabalik hurreratuko ote den hamaika egunez luzatuko den Baku-ko biltzar horretara, baina itxuraz, adarretatik helduko zaio azkenean klimaren aldaketarekin lotutako programen finantzaketari, estatu aberatsek hamabost bat urte baitaramate zoroarena egiten, poltsikoa behar beste astindu gabe.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Kalkuluen arabera, 2,4 bilioi dolar jarri beharko lukete 2030erako, burua atera ezinean ari diren estatuetako trantsizio energetiko, galera, kalte eta beste hainbat arazo larri gehiagori erantzuten hasi ahal izateko. Kontua da –eta horretaz jardungo omen dute partaideek– nork ipiniko duen diru hori mahai gainean, batez ere zenbait estatu kutsatzaile erraldoik (Txinak berak) orain ere parte hartzen ez dutenean 100.000 milioi dolarreko funtsa osatzeko orduan. Eta kontua ere da zenbat eta zer irizpideren arabera jarri beharko lukeen estatu bakoitzak, zenbaterainokoak izan beharko liratekeen maileguak eta zenbaterainokoak subentzioak eta nola banatu, zenbat erreserbatu beharko litzatekeen ekaitz, haize-zurrunbilo eta uholdeen prebentzio neurrietarako, suteetarako, lehorteetarako, etab.
Horri guztiari beste kezka bat gehitzen zaio kasualki: estatu aberatsek gainerako estatuen parte-hartzea eta erantzukizun handiagoa nahi dute finantzaketa klimatiko horretan, herrialde kaltetuenak eta zaurgarrienak barne.
Eztabaida garrantzizko bat ziurtatuta, beraz. Eta amaierarako geratuko da akordioren bat adostearena.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ez da berdin gertatzen garrantzi gutxiago ez duen beste puntu batean, COP29ko presidentziak kaleratutako Jardute-gutunean ez baita deskarbonizazioa eta erregai fosilen desagertze-premia aipatu ere egiten, eta aipatzen ez bada, nekez espero daiteke horri buruzko akordiorik ere, nahiz eta azaroaren 15eko gai-zerrendan honako txepelkeria hau iragarri “Energia / Bakea, Sorospena eta Susperraldia” atalean:
Negutegi-efektuko gasen isurketen eragilerik larriena da energia eta klimaren jarduera orokorrerako lehentasunik handiena du […] COP29 honek espazioa eta aukera eskainiko dizkie parte interesatuei bildu daitezen eta aurrerapen kolektiboak lor ditzaten.
Espazio-eskaintza horrezaz gainera, energia berriztagarrietarako duten potentziala medio (“irtenbide- eta aukera-iturria” ei dago Azerbaijanen), garrantzi handiko rola joka omen dezakete COP29an “emisio baxuko garapeneranzko trantsizioa sustatuz”.
Ondo irakurri duzu, irakurle: gauerditik 90 segundura egon, eta emisio baxuko garapeneranzko trantsizioa sustatu nahian ari dira.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Agenda adostua denez, argi dago guztiek dakitela zer planteatzen ari den egunotako egitarauan eta zergatik. Edonola ere, gogoratu beharrekoa 2015ean, munduko beroketa 1,5ºC-tik gora ez egiteko helburua jarri zela Parisen burututako COP21 delakoan. Muga hori ez gainditzeko, 2030erako negutegi-efektuko gasen isurketek 2019an izandakoak baino %43 baxuagoak izan beharko zutela aurreikusi zen. Eta beste hainbat kontu gehiago ere bai, baina ez dirudi aurreikuspen eta portzentaia horiek kontrastatzeko eta, hala behar izanez gero, egokitzeko asmorik dagoenik inon.
Profeta izan gabe eta aurretikoak ezagututa, samur iragar liteke zail samarra izango dela beroketa globalaren eta haren efektuen aurkako neurririk hartzea… ez eta, gorago ikusi bezala, finantzaketaren arazoa zeharo xedatzea ere.
Zalantza larregi, hortaz, batzarretik klima-aldaketari aurre egiteko erabaki bateratu eraginkorrik kaleratuko dela pentsatzeko.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ziur dakiguna da munduko potentzia handienetako presidenteak ez direla bertaratuko (Errusia, Estatu Batuak, Txina, India, Brasil, Australia, Kanada, Alemania, Frantzia…), ezta Europar Batzordeko von der Leyen presidentea ere. Hau da munduko biztanleriaren erdia baino gehiago biltzen duten herrialdeetako buruak ez dira Bakun azalduko.
Bertan ez egoteko argudio zintzoena, dena den, Papua Ginea Berriko lehendakariarena: “denbora-galtzea besterik ez da”. Berak azpimarratzen duenez, estatu garatuek ez diete aldaketa klimatikoaren biktimei laguntza azkarrik eskaintzen. Eta eskaintzen dutena ere…
Lanera azalduko omen diren ehun estatuetako presidenteen artean, espainiarra bai, han izango da.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Eta anekdotikoa dela pentsa badaiteke ere, onartu behar da arras kezkagarria dela agintariek eta enpresa-buruek hara joateko baliatuko duten “ibilgailua”. Estimazioek argitu dutenez, Dubai-ko COP28ra iristeko 291 hegaldi pribatu erabili ziren –tartean, Espainiako presidentea bere Falcon 900ean–, guztira 3.800 tona CO2 jaurti zutelarik. Ez da desberdintasun handirik espero COP29ra iristeko moduez eta kutsaduraz.
Eta horretan ere datza bildotsaren amari buruzko buruhaustea, Bakun, nonbait, tratatuko ez dena.
Klima-aldaketa globala murrizteko ahaleginak zeharo oztopatuta daude ekonomi-sektore indibidualen hazkuntzagatik eta populazio-talde aberatsen kontsumo energetikoaren intentsitateagatik […] Analisiek garbi erakusten dute CO2ko emisio globalek ugaritzen segitzen dutela eta areagotze hori sektore aberatsenek eragindakoa dela.
Eta ondoren, hegaldi pribatuen mugimenduei eta emisioei buruzko adibide nabarmenenak eskaintzen ditu artikuluak:
Super Bowl, Arizona (EEBB), 2023.02.12 200 heg. prib. 1.500 tona CO2
Horratx, bada, munduko aberatsenek puntualki kutsatzen dutenaren erakusgarritxo bat.
∞∞∞∞∞∞∞∞
Ondoko koadroan, aldiz, 2023an hegazkin pribatuekin gehien kutsatu zuten celebritien zerrenda, “My Climate Carbon Tracker” erakundeak osatua. Ikus daitekeenez, Travis Scott-ek 6.061 Tona CO2 “oparitu” zizkion munduari; Kim Kardashian-ek 5.857 Tona CO2, Elon Musk-ek 4.564 Tona CO2, etab.
Horiexek, beraz, munduan aldaketa klimatikoari aurre egiteko burutzen ari diren ahalegin ezagun eredugarrienak. Jakina, aberats askoren zerrenda falta da panorama osatuagoa egiteko.
Gu bitartean hemen, COP29an adostuko omen diren erabakien zain. Eta fotoboltaikoak eta haize-errotak nonahi ereiten, arazoa arinduko dugulakoan.
