10 urte bete ditu ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideen gaineko NBEren hitzarmenak.
Gaur egun esku artean dudan proiektuari esker izan ez balitz, Josu Amezaga EHUko irakaslearen zuzendaritzapean iazko uztailean abiatu nuena, ez nuke jakingo orain dela hamarkada bat ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideak aitortu zituela NBEak. Are gehiago, ez nuke jakingo hitzarmen haren 30. artikuluan jaso zela, ezgaitasunak dituzten pertsonek, gainerakook bezalaxe, eskubide osoa dutela kulturan parte hartzeko. Eta, estatu-kideek aitortzen dietela pertsona horiei guztiei, aukera berdintasunean, bizitza kulturalean parte hartzeko eskubidea; eta beharrezko neurriak hartuko dituztela, ezgaitasunak dituzten pertsonek sarbidea izan dezaten “telebista, film, antzerki eta bestelako kultura-ekintzetara, formatu irisgarrian”.
Santa Luzia egunean bete ditu 10 urte, beraz, hitzarmen horrek eta han jasotakoa betetze aldera urratsak eman diren arren, gaur gaurkoz, ezgaitasun sentsorialak dituzten pertsonek, entzumen- eta ikusmen-arazoak dituzten pertsonek, ez daukate telebista publikorik euskaraz. Are gehiago, zinemara doazenean ere, oso aukera txikia dute azpidatzi egokituak edo audiodeskripzioa eskaintzen duten filmak ikusteko.
Irisgarritasuna ikus-entzunezkoetan
Telebistari dagokionez, 2010eko Ikus-entzunezko Legeak agintzen die telebista publikoei saioen %90 azpidazteko (pribatuei %75) eta astean 10 orduko audiodeskripzioa eskaintzeko (pribatuetan, astean ordu bi). Horrela araututa dago ikusmen- eta entzumen-arazoak dituzten pertsonek telebistaz gozatzeko duten eskubidea bermatzeko agindua.
Zineman, antzerkian, operan edo bestelako kultura-ekitaldietan, ez dago betearazteko agindurik. Hortaz, urteetan, gorrek, esaterako, azpidatzitako jatorrizko bertsioan izaten diren film-emanaldietara jo izan dute zinemaz gozatzeko; jakinda, azpidatzi horiek ez direla nahikoa pelikulaz bere osotasunean gozatzeko, hizkuntza ulergarritasuna bermatzeko azpidatziak eta irisgarritasuna bermatzekoak ez baitira berdinak.
Hala ere, bada modu bat, entzumen arazoak dituzten pertsonek zinema ikus dezaten. Hala, esaterako, euskaraz sortutako pelikulak azpidatziekin eskaintzen direnean gorrek badaukate zinemara joaterik, azpidatziak irakurrita filma jarrai baitezakete. Tamalez, azpidatziak, kasu horretan, gaztelaniaz izaten dira, beraz, euren kontsumo-hizkuntza ez da euskara izaten.
Azpidatzi elebidunak
Hizkuntza ofizial bat baino gehiago duten hainbat herrialde edo gune geografiko batzuetan, ordea, badaukate ikus-entzunezkoak hizkuntza bitan jarraitzeko soluzioa: azpidatzi-elebidunak. Belgikan, esaterako, Bruselako eskualdean, frantsesez eta flandieraz hitz egiten denez, azpidatziak elebitan erabiltzen dituzte. Era berean, Finlandian, finlandieraz eta suedieraz azpidazten dira ikus-entzunezko edukiak eta Jordanian eta Israelen, esaterako, hebreera eta arabiera konbinatzen dituzte (Martínez Martínez, 2016: 47).
Nazioarteko zinemaldira joan denak badaki hizkuntza bi erakusten dituela azpidatzien pantailak eta ez zaio arrotza egiten aukera hori (arazoa suerta daiteke filma bera eleanitza denean, azpidatzien erabilera konplikatu egiten baita). Operara inoiz joan denak ere badaki azpidatziak izango dituela eskenatokiaren gaineko pantailan, emanaldia jarraitzen laguntzeko; hor ere, elebitan, kasu batzuetan. Baina zer gertatzen da telebistaren kasuan? ETB2k, esaterako, bakeradak azpidatzita eskaini izan ditu, tarteka: beti ere filma jatorrizko hizkuntzan erosi izan dutenean, eta, beraz, azpidatziak izan dituztenean (gaztelaniaz). Baina, zer gertatzen da ETB1n eskaintzen diren euskarazko filmekin? Bada, filmak ez direla irisgarriak: ez entzumen arazoak dituzten pertsonentzat, ezta hizkuntza ikasi nahi dutenenetzat ere.
