Inoiz ikusi dudan bideorik transzendentalena eta esanguratsuena izan daiteke hau, lasai asko. Galderen galderak eragiten dizkizu: zergatik, zertarako?

Fundamentalista kristau talde bat mailuekin armaturik sartu zen atzo Avignon hiriko (Frantzia) erakusketa areto batean. Andres Serrano New Yorkeko artistaren artelanak zituzten helburu, batez ere Piss Christ izenburua duen argazkia. Plastikozko gurutziltzatu bat bere txizatan sartu zuen artistak 1987. urtean eta erretratua egin zion. Erlijioen gehiegikerien inguruko adierazpena egin nahi izan zuen. 

 Mirarietan sinesten dut erakusketan zegoen artelana, zubiarengatik ezaguna den hirian (on y danse, on y danse…). Argazkiaren kristala hautsi zuten fundamentalistek, eta Serranoren beste lan baten aurka jo zuten: moja bat meditatzen agertzen duen argazkia.

Lehen ere erasoak jaso ditu Serranoren lanak, Astralian, esaterako. Neonazi talde batek haren erakusketa bat suntsitu zuen Suedian, 2007. urtean.

Pozik egongo da artista. Izan ere, eraso bakoitzak indartu baino ez du egiten artelanaren aura, eta, zer esanik ez, salneurria.

William Burroughs idazlearen infernu partikularra tximinoz beterik dago. Tximinoek bektore lana egiten dute, lengoaiaren gaitza zabaltzeko. Izan ere, idazlearentzat, lengoaia birusa da. Burroughsen tximinoak lotuta daude Georges Bataille filosofoa estasi mistikoan sartu zuten haiekin. Hona Burroughsen simiotika.

Hieronymous Bosch margolariaren koadroak bezalakoak dira Burroughsen narrazioak. Irudi handia gertaera ikaragarri piloaz osaturiko mosaikoa da, izuaren fraktalak dira. Eta, esan bezala, idazlearen infernuok tximinoz beterik daude.

Esaterako: Ameriketako Estatu Batuetako senatariak ipurdi moreko mandril batekin larrua jotzera behartzen ditu Roosevelt presidenteak. The yage letters liburuko Roosevelt after inauguration satira apokaliptikoan gertarazten du hori Burroughsek.

Leif Zorigaitz pertsonaiaz idazten du Naked Lunch nobelan: Gizonari gertaturiko izugarrikeriak pilatzen ditu idazleak, zein baino zein ikaragarriagoa. Kairon gaixotzen da Zorigaitz :

• Zirujau greziar batek tximino bizi bat sartu zion barruan, akats bat medio, eta josi egin zuen.

Pasarte kixmigarri oso kontatzen du aurrerago, kristoren jaiotzaren parodia gisa:

• Liz izeneko batek esaten zuen sortzez garbia zela eta 200 gramoko tximino armiarma batez erditu zen, zilborretik…

Burroughs arma erakustaldia egiten bere etxean

Eta halere, tximino horiek guztiak idazlearen testuen oihanean galdurik agertzen dira. Izan ere, lanok beste piztiaz beterik daude: ehunzangoak, katuak, lemurrak, sugeak, mota guztietako zomorroak… Bakoitzak du bere eginkizuna, Burroughsen bestiarioan eta tximuak esanguratsu bihurtzen dira lengoaiaren birusaren bektore gisa erretratatzen dituenean. Horretan, soilik Batailleren argitan uler daitezkeen pasarteak daude, Burroughsek berak ere agian ulertzen ez zituen gauzak: Badakit beste planeta bateko agentea naizela, baina ez dut uste jasotzen ditudan mezuak ongi dekodetzen ari direla, esan zion behin Allen Ginsbergi.

Uzki berritsua

Ahoa eta uzkiaren arteko dialektika da Burroughsek eta Bataillek partekatzen duten gaietako bat. Bere uzkiari hitz egiten irakatsi zion gizonaz idatzi zuen Naked Lunch–en.

• Kontatu al dizut inoiz bere uzkiari hitz egiten irakatsi zion gizonarena? Sabel osoa mugitzen zuen gora eta behera, ulertzen? hitzak puzkartu egiten zituen. Ez nuen inoiz halakorik entzun.

Burroughsek idazten duenez, denborarekin uzkia bere kabuz hitz egiten hasi zen. Ondoren, hortz modukoak garatu zituen eta eskubideak aldarrikatzen hasi zen etengabe. Jabeak isilarazten saiatzen zen, alferrik:

• Azkenean zeu isilduko zara, ez ni. Izan ere, ez dugu zure beharrik dagoeneko: hitz egin dezaket eta jan eta kaka egin.

Uzki berritsua Burroughsi diktatzen, David Cronenbergen Naked Lunch filman (1991)

Bataillerentzat gizakiak Eguzkirantz zutitzeko duen joerak haren indarra ahora bideratu ditu, hau da, mintzamenera. Tximinoetan, ordea, indar hori atzeko zulorantz desbideratu da, analtasunera, Horren erakusgarri argienak lirateke zimino mota askok ipurdian dituzten azal multzo puztuak, Bataille liluratu zutenak.

Uzki berritsuaren jabea eta biktima, eboluzio horren kontrako bidea jarraitu zuen. Ahoa itxi egin zitzaion, azkenean, eta burmuina hil. Burua ere berez eroriko zitzaiola dio Burroughsek, ez balitz begiengatik. Uzki berritsuak begiak behar zituen, ikusi nahi bazuen. Azkenean, gizatasunik galdu zuen begiradak, itzali egin ziren begiak eta karramarro baten begiak bezain hotz bihurtu ziren.

Logos hiltzailea

The Job liburuan, lengoaia nola sortu zen azaltzen du Burroughsek, bere zientziaren parodia tipiko horietako batean. Naked Lunch-eko Benway doktorearen moduko beste pertsonaia sortzen du Burroughsek:

• Kurt Unruh von Steinplatz doktoreak teoria interesgarria proposatu du hitz birus honen jatorria eta historiaren ingurukoa.

Tximinoek ezin dute hitz egin euren eztarrietako barne egiturarengatik, azaltzen duenez. Von Steinplatzen teoriaren arabera, birus batek eragindako gaitzak eraldatu egin zuen egitura hori. Heriotza eta sexua nahasten dituen eszena tipiko ikaragarri horietako bat irudikatzen du Burroughsek: Birusak sexu eromena eragiten du tximino emeetan zein arretan. Heriotzaren espasmoetan, arrek emeak estaltzen dituzte. Horrela pasa zen genetikoki mintzoari bidea ireki zion eztarriko deformazioa “Edengo Lorategian”.

Siamango giboi bat,
eztarriko maskuria puztuta

Siamang por kerex

Entzun kantua:

Nabarmendu beharrekoa iruditzen zait hemen, Burroughsek ideia horretaz 1968an idatzi zuela, hau da, hiesa gaitza ezaguna egin baino lehen. GIB birusa tximinoetan sortu eta haietatik gizakietara kutsatu zela uste dute orain zientzialariek.

Burroughsen arabera, birusaren (lengoaiaren) eginkizuna anbiguoa da. Hasieran hitzaren birusak sinbiosia lortu zuen gizakiarekin, baina mutazioek eraginda, arriskutsu bilakatu da gaur. Bataillek Acéphale elkartearekin bezala, logosaren kontrako borroka egiteko beharra ikusten du. Arrazoimenaren oinarrituriko gizartea eta haren kontrol mekanismoak, hitza eta irudia, suntsitzera deitzen du.

Aristotelen eta Descartesen ideien gainean eraikitako Mendebaldeko zibilizazioaren kontra jotzea ezinbestekoa dela dio:

• Badira formula batzuk, hitz giltzarrapoak, zibilizazio oso bat mila urtez giltzape ditzaketenak. Horietako beste bat da Aristotelen nortasunezko “izan”. Hau aulki bat “da”. Bada, edozein gauza dela, ez da aulki bat, ez da aulki hitza, ez da aulki etiketa. 

Alfred Korzybski filosofoaren ikasle izan zen Burroughs, haren Semantika Orokorra ikasi zuen eta oso nabarmena da haren ideien eragina bere lanean. Mendebaldeko hizkuntzak gero eta abstraktuagoak direla salatu zuen The Job-en:

• Hitz egiten duzunean demokrazia, komunismo eta faxismo bezalako gauzez ez zara ezertaz hitz egiten ari, hitzok ez baitute erreferente argirik, ez diote erreferentzia egiten inongo errealitate argiri.

Burroughs World Trade Centerri tiro egitekotan, 1978an

Posmodernitatea, azken finean, zeinuaren balio denotatiboaren krisia da, Zygmunt Bauman filosofoak dioen moduan (Modernitatea eta anbibalentzia, 1991). Burroughs zein Batailleren gehiegikeriaren literatura, lengoaiaren edo zeinuaren diktaduraren aurkako matxinadak dira. Monoteismoak eta modernitateak munduaren anbiguotasuna ezabatzeko egitasmoak dira; Bataillek eta Burroughsek mundu magikoaren biztanle nahi dituzten euren buruak. Muturreko dekonstrukzioa eskatzen dute biek.

• Gizakiaren irudi hautsiak aurrera egiten du, minutuz minutu, zelulaz zelula… Txirotasuna, gorrotoa, gerra, poliziaren krimenak, burokrazia, erokeria, horiek guztiak Giza-Birusaren sintomak dira. Orain bakartu eta tratatu egin daiteke Giza-Birusa.                          (Naked Lunch)
  

Burroughsek lengoaiaren birusaz 1960ko hamarkadan izaniko intuizioa zuzena izan daitekeela erakusten dute gaur abian diren hainbat ikerketa ildok. Eörs Szathmary eboluzio biologoak lengoaiaren amebaren teoria plazaratu zuen 2001ean. Tim Crow psikiatrak eskizofrenia eta lengoaia txanpon beraren bi aurpegiak direla dio, biak ala biak hominido batek duela sei milioi urte izaniko mutazio baten ondorio, agian birus batek eragindakoa.

Lehen hitzak, lizunkeriak

Burroughsek zientzia fikzioaren baliabideekin azaltzen du ideia The place of the dead roads eleberrian.

• Froga argiak daude esateko laringea sexu organu bat izan zela garai batean… Lehen hitzak ez ziren oihuak izan, kontuz ibiltzeko esateko edota informazioa trukatzeko… Lehen hitzak lizunkeriak izan ziren…

Yemengo goi lautadara bidaiatzen du nobelan Burroughsek bere alter ego Kim, gizakia eta tximinoaren arteko katebegia aurkitzera: izaki horiek sexu harremanak dituzte elkarren eztarrietan hitz egiten, lekukoen arabera.

Krater batean daude tximino antzeko izakiak (kraterra, irudi anala da, Burroughsen lanean, Bataillen bezala). Izakiek maskuriak dituzte sexu organoetan, Bataille liluratzen zuten tximinoen ipurdi maskurren bezalakoak. Animalion kiratsa izugarria da. Heriotzaren usaia da, baina baita lengoaiaren infekzioarena ere. Espedizioko kideek basera itzultzea erabakitzen dute izuturik.

Kutsaduraren eragina sumatzen hasten da luze gabe baseko langileen artean. Gaixotuen ero aurpegiak ez dira gizatiarrak, eztarriak ikaragarri handituta daude eta pustulaz beterik. Sabelhiztunen panpinak bezala dabiltza marmarka.

• Giza lengoaiaren jatorria ikusi genuen. hitzaren hasiera eta amaiera. Munduko hiriak basoko suak bezala kiskaliko dituen izurriaren hasiera ikusi genuen. Mintzoaren Gaitz beldurgarria, “Panpinak” edo “Marmarra” izenekin ere ezaguna… Horrela esaten diote lehen sintoma sabelhiztunaren panpinaren antzeko hitz egiteko modua delako. Ordu gutxiren buruan, odola gogortu eta usteldu egiten da zainetan. Eztarria handitu egiten da, angurri baten tamaina hartzeraino eta biktima itota hiltzen da. Hasieratik biktimaren ahalmen mentalak kaltetzen dira… giza duintasunaren zentzu oro galtzen du edo beste gizakiekiko errespetua. Berak egin duela jakinda, besteak kutsatzen mendekatzen da.

Babuinoak etengabe agertzen dira Burroughsen lanetan eta Thot Egiptoko jainkoari aldare antzeko bat eraiki zion bere etxean, goiko irudian ikusten denez. Eta halere, ez dago, nik dakidanez, Thoten aipamenik haren lanean, nahiz eta The Western Lands bere azken eleberrian Egiptoko erlijioaz irakurketa partikularra egin. Toth tximino-jainkoak lengoaia asmatu zuen, antzinako Egiptoko erlijioaren arabera.

Thot diktatzen, eskriba idazten

Burroughsek idazkerarekin duen harremana ongi ilustratzen du Thoten figurak. Jainko tximinoa eskribari diktatzen irudikatzen dute. Idazleak berak ere eaten zuen beste norbaitek diktaturikoa idatzi baino ez zuela egiten. Nor da diktatzailea, ordea?

Bataille ez bezala, Burroughs ez da ateoa.

• Kristauen jainkoa izan bada. Baina bera ez da sortzailea. Beste baten lana lapurtu egin zuen, bere espezie bizkarroiaren irudi eta antzera. Kristauen jainkoa, eta berdin Ala ere, putakume berekoia da, denok gurutzean hil nahi gaituena. Gure energia behar du berezko energiarik ez duelako.        (The place of the dead roads)
  

Jainkoaren tximinoaren ideia agertzen da hor: deabrua imitatzailea da eta mundu faltsuak eraikitzen ditu gizakiak engainatzeko.

Jainkoa, bizkarroia, birusa, espiritu itsusia… hainbat esamolde erabiltzen ditu Burroughsek oinarrizko ideia adierazteko. Idazkeraren eta lengoaiaren izaera anbiguoaren arazoan sartuta dago. Lengoaia gaitza da, baina baita ere idazlearen tresna.

• Zein beldurrak sartu zintuen denboran? Gorputzean? Kakan? Esango dizuet. Hitza. Hasieran hitza izan zen. Denak izutu zintuen kakan betirako sartu arte.            (The Yage Letters)

Kaka horretatik ateratzeko deia da Burroughsen literatura. Baina nola ihes egin lengoaiatik lengoaiarekin?

Ezaguna da zen budismoak nolako eragina duen Burroughsen lanean. Izan ere, haren literatura osoa koan erraldoia dela esan daiteke, hau da, konponbiderik ez duen asmakizun ezinezkoa. Roland Barthesek Zeinuen inperioa (1970) liburuan definitu zuen bezala, lengoaia gelditzeko praktika handia da zen guztia. Cut-up eta fold-in teknikak lengoaia eta honen bidezko kontrol mekanismoa zirkuitulaburtzeko tresnak dira. Burroughsek lortu nahi du Barthesek aipaturiko lengoaiaren suspentsio panikoa.

Hitzen kakatik eta kalakatik ateratzeko deia egiten digu Burroughsek bere literaturarekin, gizakiaren ahalmen guztiak garatzeko. Espazioaren idazkerarekin. Isiltasunaren idazkerarekin kodea, zeinua, zentzua saboteatu nahi du. Menpekotasunetik ihes egin nahi duen junkiak bezala, bizkarretik kentzeko ziminoa.