Istorio labur bat idatzi zuen Franz Kafkak 1919. urtean, “Ein Bericht für eine Akademie” (Txosten bat akademia batentzat). Tximino bat da narratzailea eta zientzia erakunde bateko kideen aurrean kontatzen du nola bihurtu zen izaki zibilizatu, ehiztari batzuk Afrikan harrapatu eta Alemaniara eraman ondoren. Kafkaren beste lanekin bezala, sinbolismotik haratago, istorioa ulertzeko modu bakarra zera da: kontatzen dena hitzez-hitz hartzea.

• Ez nuen plazerik hartu gizakiak imitatzen. Imitatzen nituen irtenbide bat bilatzen nuelako, ez beste arrazoiengatik.

Hala dio Kafkaren tximinoak. Ez du eboluzionatzen Jainkoaren plan bati jarraiki edo botere nahiak kilikatuta. Etsipena da bilakaeraren motorea, eta imitazioa da tresna. Horrela, aurrean dituen gizakiak imitatzen ditu, kaiolatik ateratzeko. Prozesu horren ondorioz, Kafkaren tximinoa gizakia baino gizatiarrago bihurtzen da.

Azpiko bideo honetan, Kafkaren tximinoarena antzezteko saioa. Sekuentzia Wim Wenders zinemagilearen Lightning over Water filmetik atera dut. Tximinoarena egiten duenaz gain, Nicholas Ray eta Wenders bera (betaurrekoekin) agertzen dira.

Tximinoaren izaeraren enigma asmatu nahian, gizakiak liluraz begiratzen diola dio simioak. “Simius” latinezko hitzak “antzekoa” esan nahi du, edo “imitatzailea”.

Primateen portarea luzaroan aztertzen jardun ondoren, tximinoen imitazio ahalmena uste baino harantzago doala argitu du berriki etologo talde batek. Tximinoa trebea da gizakiak imitatzen, hori jakina zen. Zientzialariok orain aurkitu dutenez, ordea, hainbat espezie tximuk gai dira ere konturatzeko imitatzen badituzu. Boluntarioak jarri zituzten tximuen ekintzak kopiatzen. Tximuak hazka, gizxakiak hazka. Tximuak jauzi, gizakiak jauzi. Espezieak espezie, abereek ez zuten denbora luzerik behar izaten gizakia imitatzen ari zitzaiela antzemateko. Tximu gehienek haserre biziaz erantzuten zutela gaineratu dute.

Kafkaren istorioan ere, imitatuaren eta imitatzailearen arteko mugak hausten dira. Eta, horrekin batera, gizakiak naturaren ordenuan ikusi nahi duten hierarkia.

• Nire lehen irakaslea tximino bihurtu zen ia, eta berehala utzi behar izan zion trebakuntza lanari eta eroetxe batera eraman zuten.

Txiste zaharra da: “Mente superior mente inferior…”

Kristautasuna Euskal Herrian sartzeko prozesuan erlijio borrokarik ez zela izan iradoki zuen Joxemiel Barandiaranek Kixmiri eskainitako atalean, Euskal Mitologiaren Hiztegian. Jarraian, zergatiaren bere bertsioa eman zuen:

Jesukristoren imitazionea

• Zalantzarik gabe erlijio berriak egitura dogmatiko koherentea eta bizi eredu zehatzagoa ekarri zuen, portaera plan orokor bat, izaki traszendente batean oinarrituta, denaren alfa eta omega, eta eredu bat –Kristo-. Haren ereduaren arabera moldatu behar zuen gizakiak portaera.

Zentzu honetan, kristautasuna tximuaren “ethos”-a da. Jesukristoren imitazioan oinarritu du kristautasunak bere etika. Animaliatasuna gainditzeko, Kristo supergizakiaren antzera jokatu behar da.

Hori da, hain zuzen ere, Kafkaren tximinoak egiten duena.

Gizakiak imitatzea ezin errazago zaiola esaten die akademiako kideei. Gizakiek tximinoa jakinminez aztertzen dute, baina simioa, era berean, gizakien aztertzailerik sakonena bihurtu da. Friedrich Nietzscheren ideiak daude Kafkaren istorioaren oinarrian. Filosofoaren aforismo ezagunaren arabera, denbora luzez amildegi batera begiratzen baduzu, azkenean amildegiak berak ere zure barrenera begiratzen du. Kafkaren tximinoak gizakien barrenean begiratzen du, eta ikusten duena barregarri zaio. Gizakiari tximinoaren imintzioak bezain barregarri.

Gizakia soka bat da, animalia eta supergizakiaren artean tenkatuta, dio Nietzscheren Zarathustrak.

Soka horretan eboluzionatu du Kafkaren tximinoak, funanbulista gisa. Tximinoak, imitaziorako erraztasunari esker, animaliatasuna ez ezik, gizatasuna ere gainditzen du. Gizakia baino gizakiago bihurtzen da: supergizakia. Kafkaren ironia honakoa da: Kristo edo Nietzscheren antikristo, supergizakiak tximu jarraitzen du. Eboluzioaren zirkuan gero eta gorago egin, ageriago du espezie batek ipurdia.

Tximinoak kontatzen duenez, zirkuko trapezisten itzulipurdikak ikusten ikasi zuen gizakiaz barre egiten:

• Natur sakratuari eginiko irain barregarria! Halakorik ikusiz gero, eraikinik ez zen zutik geratuko tximinoen barre-algararen aurrean.

Kafkaren simioen barrea Zarathustraren algara da.

Ez, KIXMI bloga ez dago gotortuta. Haatik, laguntza eskatu eta eskertu dugu hasieratik Bide egokia aukeratu du E.-k. Beste inork jarraitu nahi badu, hona mekanikarik errazena: e-mail helbidea bidali, eta KIXMI blogak erantzungo du. Beste helbide bat emango dizue. Blogaren sistema horrela dago eratuta, spam-a eta erasoak saihesteko.

Blog hau blindatuta ote dagoen galdetu du irakurle batek, harremanetan jartzeko orriaren bidez. Kexu da, irudi batzuk dituelako bidaltzeko, baina blogerako mezuei argazkirik atxiki ezin zaielako. Erronka gisa edo, bere e-mail helbide bat bidali du, KIXMI blogatik erantzuna jasotzeko. E. Tarzanguren (Tximinoen Erregea) izenarekin sinatu du mezua.

Hor daude E.-ren argazkiak. Ez gara inor epai estetikorik egiteko.Era berean, irudiongatik inor ez haserretzea espero dugu. Tximua gurutzefikaturik: orain arte beste inon horren esplizituki aurkitu ez dugun irudia bidali digu E.-k. Pelutxe bat erabili izanak, edonola ere, halako ironia kutsu postmodernista ematen dio.

Eli, Eli lama sabachtani?

Argazkiarekin bidaliriko mezuaren amaieran, ironia areagotzen du E.-k:

• Hor duzu irudia, Eli, tximinoa gurutzean, Jesukristoren lekuan. Zer esaten dizu nire tximuak? Eli, Eli, lama sabachtani?

E. Tarzanguren (tximinoen erregea)

Arameerazko hitzok izan omen ziren Jesukristok gurutzean esaniko azkenetarikoak: Aita, aita, zergatik abandonatu nauzu?

• Nire lanean beti izan du eragin handia Hegoafrikaren izaera politiko eta soziala. Nire gaiak honetatik ateratzen ditut: gizabanakoek hierarkiekiko dituzten harremanak eta erasoa, bortizkeria, biktimizazio, botere eta menpekotasuna, eta egoera hauek elkarrekiko duten harreman paradoxikoa. 

Hit (Poor Walter) eskulturan, esaterako, gizon bat gurutziltzatu zuen, soinean trajea eta buruan kapela jantzita dituela.

Jane Alexander eskulturagile hegoafrikarraren (Johannesburg, 1959) lanean behin eta berriz agertzen dira giza-tximinoak eta gurutzefikapenak. Izan ere ikonografia kristaua erabiltzen du, Hegoafrikako egoeraz mintzatzeko.

Stripped (‘Oh Yes’ Girl) lanean emakume bat agertzen da, gorpua zauriturik, martiri kristauen gisa. Irudi honek ere gurutzefikapena ekartzen du gogora.

Beste hainbat eskulturetan, haloak jarri izan dizkie Alexanderrek bere pertsonai torturatuei.

John M. Coetzee idazle hegoafrikarraren bertsio plastikotzat jotzen dute askotan Alexander. Izan ere, idazleak zein eskulturagileak antzeko pertsonaiak jartzen dituzte eszenan eta testuinguru beretik abiatzen dira.

Coetzee hiru dimentsiotan

• Kolonialismoak sortu zituen eta egun lausoki apartheid deitzen dugun sistema horretan areagotu ziren giza harreman deformatu eta okertuak. Barne bizia deformatu eta okertuan aurkitzen dute horiek errepresentazio psikikoa.

Horrela azaltzen du Coetzeek bere pertsonaien psikologia. Errepresentazio psikiko literario hori irudi fisiko bihurtzen du Alexanderrek. Abere burua jartzen die pertsonaia askori, alimaleko sistema politiko baten menpean egoteak gizatasuna galarazi izan balie bezala.

Nabarmentzekoak dira tximino (babuino) burua duten pertsonaiak. Bidoi baten gainean jartzen ditu batzuetan (African Adventure, instalazioan, kasu), kolonizatzaile zuriak eta haien boterearen funtsa (makinak eta haiek mugitzeko petrolioa) errepresentatzeko. 

Beste bat gurutzea gogora ekartzen duen tramankulu batean igota agertzen da, instalazio berean.

Egurrezko auto bat gidatzen agertzen da beste giza-tximino bat multzo berean. Settler (Kolono) izena jarri dio egileak.

Sistema politiko bidegabe eta bortitz zehatz baten aurkako kritika puntuala al da hau?

Apartheidaz harantzago

Apartheid historikotik harantzago doaz Alexander zein Coetzee. Baten irudiak ikusi, bestearen eleberriak irakurri eta Kafka datorkigu gogora berehala. Gizakion bizitza botere mekanismopean zentzugabeko antzerki anbiguoa bilakatzen dela esaten digute hiruek. Gizakiak abere bihurtzen direla.

Apartheid historikoa bukatu zenean, Egia eta Berradiskidetzea leloari eskainiriko erakusketa bat antolatu zuten Hegoafrikako agintari berriek. Jane Alexanderrek Integration Programme: man in Poweralls (extra tough, reinforced, guaranteed fully shrunk) lana aurkeztu zuen. Burua estalitako morroi beltz bat jarri zuen eskulturgileak, eta, haren ondoan, berriz agertzen da giza-tximinoa. Tximuak lepoan duen zapian honako hitzak daude brodaturik: Haize emanez altxatu garra altu, Jainkoa, Nazio eta Aberriarengatik

Coetzeek “boterearekiko eta boterearen tortsioekiko obsesioa” salatzen ditu bere lanean. Botere obsesio horri Inperio izena jartzen dio Waiting for the barbarians eleberrian:

• Zergatik ezin dugu denboran bizi arraina uretan bezala, txoria airean bezala, haurrak bezala? Inperioak dira errudun! Inperioek sortu dute historiaren denbora. Inperioek ez dute euren existentzia urtaroen denbora zirkularrean, errepikakorrean eta uniformean kokatzen, baizik eta handitasun eta endekapenaren denbora desorekatuan, hasiera eta amaieraren denboran, katastrofearen denboran. Inperioek historian bizitzera kondenatzen dituzte euren buruak, eta historiaren aurka konspiratzera. Inperioen pentsaera ezkutuak idei finko bakarra du: nola egin, ez amaitzeko, ez hondoratzeko, euren aroa luzatzeko.

Galdera bera irakur daiteke, akaso, Alexanderren Kixmi misteriotsuen aurpegietan.

• Kuttuna, primate edo tximino buruekin. Adi xehetasunari: buru bakoitza ezberdina da

  Aguirre lehendakaria sarreran botatako ideia “frogatuko” luke objektu honek. Hau da, Kixmi, Jesukristo-tximinoa Inperioaren erlijioa herri pagano bati ezarri nahi izan zaion une eta lekuetan agertzen dela, boterearen faltsukeriaren salaketa gisa.

Lurperaturik aurkitu zuten gurutze hau Hego Kalifornian, XX. mendearen hasieran. Antza denez, Ertamerikako indioek egiten zituzten halako gurutzeak magiarako tresna gisa, eta lur azpian sartzen zituzten, misiolari espainiarrengandik ezkutatzeko.

Ameriketako indioek propagandista kristauekin izaniko harremanen testuinguruan bilatu, eta luze gabe agertu da lehen froga: tximino buruz hornituriko gurutzea.

Objektuak txunditu egin nauela onartu behar dut. Ez nuen espero halako irudi argia topatzea horren erraz eta azkar. Zer da, ordea, objektu hau?

Tximino buruak, gurutze batean, eta lurperatuta. Inperioaren erlijioaren aurkako magia ekintza baterako tresna al da? Ala, idazkerarik gabeko indioen artean eskuz-esku ibilitako irudi-panfleto bat, Inperioaren agenteek predikaturiko mundu ikuskeraren faltsukeria salatzeko?

• Jesukristo tximino bat da! Ez da Jainkoa, Jainkoaren tximinoa baizik. Giza zurien boterea gezurrezkoa da!

  Susmoa eragiten du gurutze honek, edonola ere. “Froga argiegia” da, egiazkoa izateko. Ez dut arrazoirik zalantzan jartzeko Ameriketako indioek halako objektuak egiten zituztela, baina gurutze honen historiak, behintzat, zuhur begiratzeko arrazoiak ematen ditu.

Froga dekonstruitzen

Hamlin Garland (1860-1940) idazle estatubatuarrak atera zuen lurpetik gurutze hau, 1930ko hamarkadan. Hainbat nobela eta Ulysses S Grant presidentearen biografia idatzi ondoren, Ameriketako Estatu Batuetako indioen historia ikertu zuen Garlandek. Pulitzer saria eman zioten 1922an.

The mistery of the buried crosses (Lurperaturiko gurutzeen misterioa) du izenburu Garlanden azken liburuak. 1939. urtean argitaratu zuen. Medium baten sinesgarritasuna aztertu nahi izan zuen Garlandek, eta ikerketa horren berri jasotzen du liburuak. Antza denez, hainbat izpirituk instrukzioak ematen zizkioten mediumari, lurpean ziren objektuak topatzeko. Garlandek egin zuen indusketa lana. Ez dezagun ahaztu mende hasieran sekulako arrakasta zuela esoterismoak, oro har, eta izpiritismoak bereziki. Jakina denez, Madame Blavatsky eta gainerakoek ohitura handia zuten izpirituekiko komunikazioaren “frogak” fabrikatzeko.

Tximino buruen gurutzea indioen lana izan edo mende hasierako buru-bero baten asmakizuna izan, hor dago gure Kixmi, ia 2.000 urte pasata, munduaren historia ezkutuaren oihartzun.

• Ni naiz Jainkoaren amorrua. Nire alabarekin ezkonduko naiz. Harekin Lurrak inoiz ikusiriko dinastiarik garbiena sortuko dut, eta, elkarrekin, kontinente hau osorik gobernatuko dugu.

Lope de Aguirre oñatiarraren ahoan jartzen ditu hitzok Klaus Kinski aktoreak, Werner Herzogen Aguirre, der Zorn Gottes filmean. Amazonian barrena eginiko espedizioaren hondamendiaren irudia da Aguirreren baltsa. Gorpuz beterik dago, soldadu, apaiz, indio eta Aguirreren alaba hilak; goseak, geziek, konspirazioek hilda. Espedizioaren jaun eta jabe egin da Aguirre, baina hainbat dozena tximino baino ez du eskifaiatzat. Aguirre da Jainkoaren amorrua, eta bere subditoak Jainkoaren tximinoak dira.

Pelikula ikusi ez duzutenontzat hona sekuentzia horren bideoa.

Asteburuan ikusi genuen Herzogen filma etxean. Ez nuen tximuen irudia gogoratzen. Izan ere, filma duela 13 urte ikusi nuen azkeneko aldiz, Hanburgoko zinema batean. Asteburuan Aguirre, Jainkoaren amorrua, eta haren tximinoak ikusi nituenean, berehala etorri zitzaidan gogora Alberto Peñalbarekin trenean izaniko elkarrizketa eta han aipaturiko Jainkoaren tximinoaren teoria.

Philip K. Dick zientzia-fikzio idazlearen The Divine Invasion eleberrian aurkitu dut ideiaren azalpentxo bat aste honetan:

• Jainkoaren Tximinoa -Esan zuen Eliasek- Erdi Aroko teoria bat da, Deabruaren inguruko teoria. Horren arabera, deabrua saiatzen da Jainkoaren benetako kreazioa imitatzen, horretan aldaketa hutsalak egiten. Egia esan, epistemologikoki hitz eginda, ideia sofistikatuegia da. Munduaren zati guztiak faltsuak direla esan nahi al du? Ala batzuetan mundu osoa dela faltsua? Edo hainbat mundu daudela, bat egiazkoa, besteak ez? Mundu matrize bakar bat al dago, azken finean, eta horren ikuspegi ezberdinak ikusten ditu jendeak? Horrela, zuk ikusten duzun mundua eta nik ikusten dudana ez dira mundu bera?

Kixmi –Jainkoaren tximinoa- benetan zer den ikusiz gero, galdera horien guztien erantzuna izango genuke. K. Dickek erantzuna iradokitzen digu dagoeneko: Inperioa ez da egiazkoa.

Zein Inperioz ari gara, baina?

Inperioa, bat eta bera beti

Philip K. Dickentzat Inperioa singularra da. Bat eta bera izan da beti, Historian hainbat itxura hartu arren: Egiptokoa, Erromakoa, Espainiakoa, Hitlerrek eratu nahi izan zuena, egungo kapitalismo postindustriala eta beronen espektakuluaren gizartea…

Kixmi, berriz, Inperioaren ordenua itxura hutsa dela salatzen duen irudia da, jentilen mitoan zein Aguirreren baltsan.

Lotura honi jarraiki, argi geratzen da non aurkituko ditugun Kixmiren kontzeptu eta errepresentazioak. Kixmi topatzekotan, Inperioa eremu berrietara zabaldu izan den une historiko eta gune geografikoetan aurkituko ditugu. Antzinagoko herri edo zibilizazio bati Inperioa ezartzen zaionean agertuko dira boterearen faltsukeriaren salaketak. Inperioaren pitzadurak agertzen hasten direnean ere aurkituko dugu Kixmi.

• Ni naiz Jainkoaren amorrua. Nor dago nirekin?

Esaten die Aguirre El Doradoko lehendakariak tximinoei. Zenbat Aguirre, zenbat El Dorado izan dira historian?

Zenbat Kixmi haien ispilutan?

• Ostadar beltz bat naiz
  / Jainkoaren tximino bat naiz

Arte eta krimena sarreran laguntza eskatu nuen irudi bat blog honetara ekartzeko.

Iaz ikusi eta gogoan gelditu zitzaidan irudia. Marilyn Manson (goiko irudian, mutiko zintzoa zenean) Ameriketako Estatu Batuetako musikariaren bideo-klip batean ikusi nuen: tximino bat gurutze batean itzulipurdika zebilen, abeslariak Jaikoaren tximino bat naiz esaten zuen bitartean.

Hara non, uste baino lehen heldu zaidan laguntza. Irudia Disposable teens bideoan agertzen dela jakin dut, eta Ceciliak fotograma bat bidali dit (eskerrik asko, Cecilia).

Hor dago tximinoa (oso ondo ikusten ez bada ere), gurutzearen gainean, irudiaren eskuineko partean.

Zer egiten du, ordea, Marilyn Mansonek blog honetan?

Bowling for Columbine Michael Mooren dokumentalean agertzen bazen, zergatik ez bada hemen?

Izan ere, ez dugu harritu behar pop kulturak ikonografia kristaua erabiltzen badu. Jesu Kristo baino ospetsuagoak gara orain, esaten ohi zuten The Beatlesek. Konparazioa ez dago tokiz kanpo, kontrakoa badirudi ere. Jesu Kristoren inguruko espektakulua eta The Beatles fenomenoa enbor bereko ezpalak dira.

Cecilia jatorrak Disposable Teens bideoko beste irudi bat bidali dit bere kabuz, nik eskatu gabe. Ez nuen gogoratzen halakorik, baina, Ceciliak dioenez, bideoan Azken Afaria antzezten dute. Ika-mika izan da aurten, Testamendu Berriko eskena hori publizitaterako erabili izan dutelako (Goio Aranak nik baino hobeto azalduko luke hori Superbai blogean).

Ezetz asmatu nor eseri du M. Mansonek Jesu Kristoren aulkian, mahaiburu, Azken Afarian?

Ia 2.000 urte darama instituzio kristauak – Eliza Katolikoa batez ere- irudiak erabiltzen jendearen gogoan eragiteko. Duela aste gutxi izan genuen adibiderik argigarriena. Noraino sartu da gure inkontzientean Joan Paulo II.aren heriotzaren inguruko irudi zaparrada?

Marilyn Manson tradizio luze horren beste bideo-klip bat besterik ez da.

Mezua gaurkotuta 2006ko maiatzaren 3an: Mansonen bideoa aurkitu dut YouTuben. Tximinoa uste nuen baino askoz protagonistagoa da. Hona ikusi nahi baduzue:

Margolariak bazekien bere azken uneak zirela tximino hura paradisuan margotu zuenean. Giltzurrunetako mina areagotzen ari zitzaion. Heriotzak baino, margo hura bukatu gabe uzteko aukerak eragiten zion beldurra.

Zazpi urte zeramatzan mahastien artean abandonaturiko baseliza hartan, bere azken irudiak margotzen. Inguruko ardogile aberats batek enkargatu zion santu sail baten erretratuak egitea, tartean San Bixenterena, mahastizainen zaindaria. Margolariak agnostikotzat zuen bere burua, baina onartu zuen enkargua. Azken finean, berak ere Vicente zuen izena.

Baldintza bat jarri zion artistak ardogileari: santuen aldean, paradisu
bat margotuko zuen. Aukera paregabea zen. Izan ere, paradisua margotzea
irudigile guztien betebehar sakratuena da. Edo?

Zaintzapeko paradisua

Plazer ororen lorategia margotzeari ekin zion. Larre berdetan ziren oreinak, jirafak, zezenak, lehoiak, zebrak eta adarbakoitz bat. Harmonia ederrean, Jehovaren Lekukoen aldizkarietako ilustrazioetan bezala. Ez horren kitsch, ordea. Jainkoaren begia dago ortzian segurtasun kamera bezala. Aingeruak patruilan dabiltza. Zaintzapeko paradisua da.

Tximinoa margotu zuen. Trajez jantzita dago, harri baten gainean. Lekuz
kanpo dago, eskuekin zer egin ez dakiela, aspertuta. Ez dago gurutzerik
paradisuan. Oraindik ez behintzat.

Izan ere, laster galduko da paradisua. Telebista pantaila erraldoia dago mendiaren horman. Adan eta Ebaren transgresioa ematen ari dira zuzenean. Azken segundua da.