Ez dut ohiturarik gogoko ez ditudan liburuei buruz idazteko. Gogoko ditudan gehienei buruz ere ez dut idazten, baina hori nagikeriagatik izan ohi da. Beraz, alde onetatik hasteko, Kirmen zorionduko dut, aspalditik nahi zuena lortu duelako, eta euren xedeak erdiesten dituztenek, neurri batean behintzat, zoriontzea merezi dute. Literaturan arrakasta izateko (demagun arrakasta sariek, salmentek eta sosek neurtzen dutela) hiru modu bururatzen zaizkit (beharbada beste batzuk ere badaude): literatura lan apartak sortzea, kasualitatea (hots, bilatzen ez zenak ezustean harrapatzea une egokian toki egokian egoteagatik, nolabait esateko) eta irudi eta harreman lan adimentsua egitea. Lehenaren bidez lortzeko dohain mota batzuk behar dira, dohain literarioak, eta hirugarrenaren bidez lortzeko, arestiko dohainik ezean, edonori bururatuko zaizkion beste mota batekoak. Beraz, holako dohainen jabe izateagatik zoriondu nahi dut Kirmen.
Haren eleberriari heldu aurretik, aurreko lanei buruzko berba batzuk idatzi nahi ditut. Gainera, blog honetako zentsura bakarra nik neure buruari ezarritakoa izatea baliatuko dut nire iritzi zintzoa (subjektiboa, agian okerra, baina zintzoa) kaleratzeko. Oihartzun txikia izatea ere abantaila da zintzotasunaren alde. Beraz, orain arte izandako ezinegona agertuko dut, ahalik eta gutxien luzatuz. Kirmen Uriberen arrakastarako bidea duela urte batzuk hasi zen, orain arte argitaratu duen poesia liburu bakarrari esker. Edo liburuaren inguruan mugitutakoari esker. Liburu horretaz ez dut inoiz iritzirik izan, olerki gutxi irakurri ditudalako (poesia irakurle eskasa naiz ni) eta irakurri ditudan horiek ez didatelako batere gogorik eman gehiago irakurtzeko. Gozarazi didaten beste poesia liburu batzuk hobetsi ditut, Euskal Herrian poeta onak egon badaudelako. Ezinegona, hain zuzen ere, bidegabea deritzodan trataera desberdinak eragin zidan. Kirmen Uribe euskal poesia “berritzeko” iritsi zen, eta liburu bakar hori nahikoa izan zen euskal poesiaren “eredu” bilakatzeko. Antza, sormen poetikoa liburu bakar horretan ase zuen. Eta bidegabea diot, bidean poesia benetan bizi duten, poesiak benetan bizi dituen euskal idazleak ezagutu eta egiten zaien aitorpen eskasa ikusi dudalako.
Uriberen lanekin izandako bigarren “topaketa” haur eta gazte literaturaren eskutik iritsi zen. Urtebetez Bizkaiko hainbat eskola txikitan haur eta gazteei liburuak aurkeztea eta gomendatzea tokatu zitzaidan duela urte gutxi. Gomendatu beharrekoen artean Kirmenen pare bat zeuden, eta irakurri egin nituen, kostatzen zaidalako federik gabe ezer gomendatzea. Agian fede handiagoz gomendatuko nituzkeen irakurri ez banitu. Izan nuen sentipena Kirmenen prosak batere indarrik ez zeukala, literaturtasunik ia batere ez zeukala izan zen. Zeuden liburu ederren eta literaturaz beteen artean harenak gomendatzea lan nekeza izan zen, baina mertzenarioz jantzi eta egin egin nuen. Haur batzuen iritziek eman zidaten lasaitasun apur bat.
Orain eleberria iritsi da, eta genero hori gehien irakurtzen dudana izanda, entseguarekin batera, neure iritzia izateko liburua irakurtzeko agindu nion neure buruari. Gauzarik onena: Bilbotik Txilerako bidaian, egun bakar batean bukatu dut, eta arnasa hartu dut etxeko lanak bukatu ondoren. Topatu dudanak nire ezinegona areagotu besterik ez du egin. Idazleen artean azken egunotan jasotako iritzi guztiak berretsi ditut. Eta ez dut esango poza sortu didanik, nahiago nukeen iritzia aldarazi balit. Lehenago Kirmenen lanetan sentitutako berbera etorri zait burura. Liburutik bertatik hartuko ditut hitzak, Foster Wallacek esanak: “Emozioa da funtsezkoena. Idatzitakoak bizirik egon behar du, eta, ondo azaltzen ez dakidan arren, oso gauza samurra da. Greziar zaharretatik hasita, literatura onak korapilo bat sortzen dizu urdailean. Gainontzeko guztiak ez du ezertarako balio”. Hain argi ei daukana, ordea, ez da, niri dagokidanez behintzat, betetzen, irakurri dizkiodan besteak bezala bizirik gabea egiten zaidalako, hain zuzen ere. Ez dit korapilorik sortu sabelean, azaltzen ari naizen ezinegonak sortutakoa ez bada. Kirmenen liburuak, nire gusturako, ez dauka odolik, ez dauka bizirik, ez dauka gatazkarik. Agian “oso gauza samurra da” horrekin geratu da eta samurtasuna (xalotasuna, irakurri dizkiodanetan sumatzen dudan ukitu naif hori) da ezaugarri nagusia (edo bakarretakoa). Irakurri ditudan orri guztietan “literatura” esan diezaiokedan ezer gutxi topatu dut, oro har. Idazteko estiloaren ezaugarri nagusia estilorik eza begitandu zait. Gaur egun batzuek hainbeste baloratzen duten erraztasuna ere bai. Jakina, irakurle askok eskertuko dute “oztoporik” ez aurkitzea. Agian errua neurea da, landu duen gaiak ez didalako batere interesik piztu, eta testuinguru horretan beharbada eskertu ere egin dut irakurtzen erraza izatea eta oztopo handirik gabe amaierara iritsi ahal izatea. Beraz, irakurtzen bukatu ondoren hasierako galdera berak iraun du nire baitan: zer merezimendu literario ikusi ote diote sariak eman dizkiotenek? Dirudienez, erabili duena berak nahi zuen estiloa da, urte batzuetan gogoz egindako lanaren emaitza. Beharbada hala da, edo beharbada hori da egiten dakien guztia. Agian gauza biak. Horrek, ordea, niri ustez, ez du liburua on bihurtzen.
Kirmen Uriberen inguruan badira pizten zaizkidan beste kezka batzuk. Apaltasunez mozorrotzen duen bere diskurtso ondo ikasi eta neurtuan egungo euskal literaturarekiko mespretxua isurtzen du tarteka. Kirmen gure narratiba berritzeko iritsi da, lehen poesiarekin egin zuen bezala. Kanpoko idazleen bide berriak ezagutzen ditu (antza, Euskal Herrian beste inork ezagutzen ez duena) eta bere burua, inork egiteko itxaron gabe, idazle handiekin erkatzeko gai da, itxurazko xalotasun horren mozorropean. Eskerrik asko, Kirmen, gure literaturak zu behar zintuen salbatzeko. Tira, hurrengo Bernardo Atxaga izan nahi zenuen eta, egunkarietan, behintzat, lortu egin duzu. Oraindik dut gogoan zelan, Atxagak “Euskal hiria” famatua aipatu eta berehala, Kirmen bera izan zen kontzeptu bitxi hori errepikatu zuen hurrengoa. Nigan zerbait lortu zuen, blog honetan bertan dagoen olerki bat inspiratzea, alegia. Eta mespretxu hori lerro artean irakurriz sumatzen da. Durangoko azken azokan zer erosi duen galdetuta, musikaz gain, antzinako liburuak, ahozko tradizioko testuak eta, txarto gogoratzen ez banaiz, itzulpenen bat sartu ditu saskian. Hots, egungo euskal idazleen lanetan sosik xahutzea ez du merezi. Altxorrak, harribitxiak, beste horiek dira haren aburuz. Jakina, hark gure literatura berritu arte zelan egongo zen kalitatezko ezer. Ez dakidana zera da: gure idazleak irakurri gabe zelan daki zer zegoen berritzeko, zein ziren gure “gabeziak”? Ez dakit euskal literaturaren eredu berria bihurtuko den (ezetz espero, gure literaturaren osasunaren onerako), baina Patxi Lopezen hitzetan “Kirmen es para mí más cosas: es la imagen de los vascos nuevos”. Beldur diet euskaldun berri horiei, aitor dut. Eta hor dago nire kezka literarioak argitzen dituen koska, hain zuzen ere: literatura da Kirmeni saritu zaiona, ala beste zerbait ote? Euskal komunikabideek, orain Kirmeni egindako kritika zintzoak zentsuratzen eta oztopatzen dituzten horiexek, hobe lukete damutu baino lehenago zeren alde ari diren egiten konturatzea. Produktua sortzen lagundu dutenek agian etorkizunean ez dute gaitasun bera izango produktua deseraikitzeko. Gurean, bai, zentsura egon badagoelako. Eta neure buruari galdetzen diot: Kirmenen liburua gazteleratu (antza, politikari zorioneko baten batek argitaratu aurretik eskuratu duen itzulpena kaleratzen denean) eta jendeak Bilbao-New York-Bilbao irakurtzen duenean, zer iritziko diote euskal literaturari? Hori, komunikabideen arabera, gure literaturak emandako fruiturik on eta berritzaileena bada, zer gogo geratuko zaie euskal literaturako beste lan batzuetara hurbiltzeko? Hots, holako sarien asmoen atzetik ezkutatzen dena ezkutatzen dela, holako liburu batek irabaztea euskal literaturaren mesederako izango ote da? Diplomatiko profesionalen etsaia izanda, nahiago nuke euskal literaturak atzerrian enbaxadorerik ez baleuka…
Baten batek gogorregi iritziko dio idatzitakoari, baina neure buruarekin zintzoa izan nahi nuen. Orain, nahi duenak liburua irakurri eta bere ondorioak atera ditzala, hemengoak nireak baino ez baitira, “personales e intransferibles”, aspaldiko irakasle batek errepikatzen zigunez. Kirmenek irakurriko balu, pentsa dezake idatzi dudanak ez duela batere baliorik, edo agian bere burua berraztertzeko eta gehiagorako gai dela erakusteko pizgarri erabil dezake. Hori ere bere esku.
