Lisboa. Saramago. Alonso.
Lisboako Setioaren Historia, Elkar 2019, da irakurtzen dudan Saramagoren aurreneko obra. Nabarmena dut apalategiaren soila. Eta, zaharra deskubritzeari berrikuntza deritzogun garai arrano hauetan, aparta iruditu zait.
1999an argitaratu zen aurreneko aldiz euskaraz nobela hau, idatzi eta hamar urtera. Nobel saria eskuratu berri zuen Saramagok eta pertsonalki etorri zen euskararazko edizioaren aurkezpenera, Bilbora. Itzultzailea, ez dut orain arte aipatu, Jon Alonso da eta monumentua merezi du gizon honek. Batetik itzulpenari aurreikusten zaion zailtasunagatik eta lanari ekiteko merituagatik, bestetik euskararen leihoak parez pare irekitzeagatik berba eta esamolde berriei toki egiteko. Euskara bikaina du, bikaina. 2019an berrargitaratu zen, hala dio Alonsok berak hitzaurrean, eta egun den Saramagoren euskarazko itzulpen bakarra da. Ezin dut ulertu zergatik ez duen errekonozimendu handiagorik iruindarraren lanak.
Estilo aldetik ez zait erraza egin, aspaldian ez zitzaidala horrenbeste kostatzen istorio batean murgiltzea. Puntuaren erabilera marjinala, narratzaileen arteko jolasa, fikzioaren eta meta-fikzioaren arteko jauzia, jolasa da idazketa Saramagorentzat. Eta jolas orok behar du bere ikaste prozesua.
Liburuko protagonista Raimundo Silva liburu zuzentzailea da, Lisboan historiaz beteriko muino horietako batean gotorturik bizi dena, eta ausardiak dakartzan onurez hitz egiten digu. <<Ez>> soil batek ekarri dezakeenaz, maitasun istorioa barne. Bide batez, ze polita den maitasun istorioa.Tartean Saramagok omenaldia egiten dio Lisboari xehetasunez xehetasun eta erakusten du Erdi Aroaz duen ezagutza. Bai erreinu gisa hastapenetan zen Portugali buruzkoa eta baita une hartan lisboan bizi ziren musulmanei buruzkoa ere.
Hori gutxi ez eta sormenari eginiko omenaldia ere dakusat Lisboako setioaren historian. Sormen prozesuak dakartzan oztopo, zailtasun eta poz beteari. Pasarte honetan, Raimundok, hobeto azaltzen du hau, zuzentzetik idaztera dagoen jauzia: Zailtasunari irtenbidea bilatzen ez zion bitartean ezin izango zuela aurrera egin konturatzen zen, eta honek harri egin zuen, liburuetan dena erraza iruditu ohi zitzaiolako, dena berezkoa, beharrezkoa ia, ez benetan hala zelako, baizik eta edozein idazki, on zein txar, aurrez zehazturikoaren kristalizazio bezala agertzen delako, nola, noiz, zergatik eta nork moldatua ez jakinik ere, harritu egiten zen, beraz, ez zitzaiolako burura etortzen ondorengo ideia, aurreko ideiatik berez jaio behar zatekeen ideia, eta, aitzitik, ideia hori ukatu egiten zitzaion, ezta hori ere, ez zegoen han, besterik gabe, ez zegoen ez eta posibilitate bezala ere.
Beti zuzentzen ari den horrek, zer daki bada, sortu beharraren adoreaz. Zuzentzetik sortzera doa zoriontasunaren bidea. Akatsaren orbanik gabe dena da hobe, jakina, baina hurkoaren akatsa ez dezagun egin ogibide.
Lisboa hor dago, ibai ertzean, muinoko harribitxi.
