Mikel Irizarren bloga

Argia, 2015.11.01

Zorroztasun handirik gabe “apalaldian gaudela” esan nion kazetariari, euskararen biziberritzeaz ari ginela. Eta biharamunean Anjel Lertxundi nuen galdezka –ondo zorrotz- ea nola geunden zehatz: umil apatiko, dekadentzian ala barealdian. Egun gutxira, gai beraren bueltan Patxi Baztarrikak zioen berak ‘geldialdia ez’ baina bai ‘ziurgabetasuna’ ikusten zuela.

Hitzak hitz, uste zabaldua da biziberritze prozesuaren erritmoak ari direla apaltzen, eta orain arteko ekintzak errepikatze hutsarekin ez ditugula orain arteko hazkundeak errepikatuko. Alegia, berrikuntza dosi handiak beharko ditugula aurrera begira. Zertan? Hona nire lehentasunak.

Ikerketa eta zientzia. Herritarrei galdetu egin behar zaie bere hizkuntza jokabideen zergatiaz, eta erantzunei zientzia ezberdinak aplikatu. Ikerketa/zientzia binomioak emango digu oinarria epe luzeko estrategiak marrazteko eta horien araberako plangintza zehazteko. Erakundeen ahalmenari eta gizartearen ekimenari erantsiko genieke hirugarren erpin bat, ezagutzarena, eta triangelu horretan orekatuko lirateke indarrak, funtzioak eta osagarritasunak.

Tokiko aktibazioa. Euskaltzaletasuna zimeldu egin da profesionaltasunak gora egin ahala. Uste dut ezinbestekoa dela berreskuratzea auzo, udal eta eskualdeka dinamika moderno bat euskaltzaleak aktibatuko eta elkartuko dituena, bai ‘profesionalak’ (hautetsi, teknikari edo sektorekoak) eta bereziki militanteak (euskara elkarte eta gizarte eragileetakoak).

Diskurtsoen eguneraketa. Oso garrantzitsua da nola azaltzen ditugun gauzak eta nola argudiatzen politikak. Diskurtso bakarra baino, hainbat behar ditugu; elkarren artean koherenteak, noski, baina hartzaile ezberdinei egokituak. Adibidez, udan hartu nuen zuzendaritzari izena aldatze soilak ate ugari ireki dit, espero nuenetik askoz harago.

Blindatze politikoa. Kargu berrian egiaztatzen ari naiz une egokia dela hiztunen arteko zoru komuna definitzeko, askatasuna, berdintasuna eta justizia oinarri hartuta; eta posible dela zoru komun horren gainean akordioen aro berri bat abiatzea, euskara biziberritzeko prozesua liskar politikoetatik blindatuko lukeena.

Esandako ezer ez da guztiz berria, are gutxiago nik asmatutakoa. Baina sinetsita nago berrikuntza dela, ezer baino lehen, jarrera bat. Eta ditxosozko apalaldi, geldialdi edo ziurgabetasunak horixe ekar lezakeela –hain zuzen- opari: gu denongan piztea berrikuntzarako jarrera.

2015.09.11

Ez nuen asko espero zahartzaroan gertatuko zitzaidanik. Baina ardurak uzteko adinean hartu dut nire lehen kargu publikoa. Ilusioak dauka kulpa, zerbait egiteko aukera eskura ikusten dudanean piztu egiten zait, umetan bezain indartsu.

Inguruan batzuk harritu egin dira izendapenarekin. Neroni ere bai. Badaramat 25 urte nire iritzia libre ematen hainbat hedabidetan eta izendatu nautenek bazekiten nire berri. Hala ere –edo agian horregatik- apustua egin dute. Nik ere –hain zuzen horregatik- apustua egin dut.

Ormaiztegin jaio garenok ondo ezagutzen dugu zubien balioa. Eta Debagoienean garatuta, berez ikasten da lankidetzaren kultura. Hain zuzen. horiexek izango dira nire jardunaren bi zutabeak: zubiak eraikitzea eta lankidetza sustatzea.

Euskararen prozesua motel aldian dago; etorkizuna usaintzen, norabide bila; egindakoaren hausnarrean, lanabes eta jarduera berriak asmatzeko. Begirada luzatzeak lagundu lezake egitekoa adosten. Zubiek eta lankidetzak indartu egingo gaituzte. Auzolanean jardunda, euskaltzaleon etorkizuna bete daiteke bizipozez. Eta nik nire alea jarri nahi dut, beste ale bat. Oraingoan kargu publikotik.

Euskaltzaleen Topagunean presidente izendatu berritan, Twitterren aritu beharra sentiarazi zidaten inguruko hainbat lagunek. Eta, karguari zor, urratsa egin nuen.

Profila sortzerakoan, ordea, ezin izan nuen hartu niretzat sinpleena zen erabiltzaile izena (@mikelirizar) ordurako hartuta zegoelako. Eta, berriro karguari zor, hobetsi nuen @mikelirizartopa jartzea, ordezkatzen nuen erakundearen izenetik sistemak onartzen zidan zatia hartuta.

Halabeharrez, baina gustura. Ze ‘topa’ horrek bazuen elkartzetik, eta hain justu urrunekoak hurbiltzea izan da nire ardatz nagusia herrigintzako jardunean. Eta bazuen, baita ere, bizipozetik: topa egiten dugu ondo egindakoa ospatzeko edo eginkizun denari zorte ona opa diogunean.

Eta gustura ibili naiz hiru bat urtez; kargua utzi ondoren ere jarraitu egin dut tarteka txioak botatzen. Eta, nire harridurarako, mila lagunetik gora dauzkat jarraitzaile.

Orain etorri zait beste kargu bat hartzea, hau herri erakunde baten. Gipuzkoako Foru Aldundian Hizkuntza Berdintasuneko zuzendari nagusia naiz, abuztuan hasita.

Eta, karguari zor, tokatzen zait txioka jarraitzea, dudarik gabe; baina esparru mugatuan, nire jardunari dagokionean. Hartzaileak ezin du bereizi noiz ari den Mikel eta noiz zuzendaria; horregatik Mikeli dagokio bere iritziak esparru pribaturako gordetzea. Horregatik eten ditut, halaber, irratian eta telebistan iritzi emaile moduan nituen jardunak.

Aldaketa honek eskatzen zidan twitizena ere aldatzea, jarraitzaileekin argi jokatze aldera. Eta izen berrian nahi izan dut berriro karguarena txertatu. Orain arte hartu berri dudan kargua zen Euskara Zuzendaritza, eta nik Euskara zioen tokian Hizkuntza Berdintasuna jarri dut. Zergatik?

Elkarrizketan luzeago doa, baina azalpena laburtu daiteke. Diskurtso euskaltzalea beharrezkoa da baina mugatua, itzal handiak uzten ditu; diskurtso demokratikoa unibertsala da, edo behar luke behintzat. Eta asko komeni zaio euskarari diskurtso demokratikoa lantzea –hizkuntza hautatzeko askatasuna, hautuen arteko berdintasuna edo oreka, politika berdintzaileen justiziazko izaera…- herritar bakoitzari bere erantzukizuna eta eginbeharra begien aurrean jartzeko. Eta apustu hori adierazteko txertatu dut ‘berdintasuna’ hitza zuzendaritzaren izenean.

Baita twitizen berrian ere. Logikak eskatzen zidan lehengo @mikelirizartopa haren ondotik etorri behar zuela @mikelirizarberdin berria, baina oraingoan sistemak jarri dio muga hizki kopuruari. Eta ‘berdin’ mantentze aldera nire izena laburtu behar izan dut. Honenbestez @mirizarberdin twitizenez jardungo dut aurrerantzean, hizkuntzen esparruko gaiak jorratzen.

Inazio Arregi ondorengo izan nuen Goienako Zuzendari moduan, eta lankide izan dut TOKIKOMen. Eta, biok jubilatuta, lagun jarraitzen dugu.

Lagun tonuan idatzi du nire izendapenaz bere blogean. Eta nik, hunkituta,  honakoa erantzun diot:

“Inazio! Asko, ikaragarri estimatzen diat idatzitakoa. Hurbilean ibili gaituk, bereziki TOKIKOMen txanpan, eta bazekiagu biok nolako urritasunak bizi izan ditugun toki komunikabideen esparruan. Hain zuzen, entzuten genuenean indarrak metatuta indar berria sortzen zela, guk asmatu behar izan genian ahuleziak metatuta ere -ahulezia bakarrik baigenian ugari- indarra sortu zitekeela. Eta, beltzean ere argirik bazela sinetsiz lortu diagu ahulen arteko elkartasunetik urrea ateratzea. Zinez, orain urrea -ez dirua- ugari ikusten diat elkarrekin jorratu dugun tokiko komunikazioan.

Asko, ikaragarri estimatzen diat izan dugun lankidetza eta oraingo aitortza hau. Eszeptiko bihurtzeko adinean sartuta ere, ume txikiak bezala ilusionatzen nauk aukerak ikusten ditudanean. Eta sinetsita nagok une hau -erdian den hamarkada hau- bidegurutze erabakigarria dela euskararentzat, definitu beharrean gaudela amaitzen ari den zikloa jarraitu eta gaindituko duen ziklo berri bat. Eta gogotsu sentitzen nauk horretan nire ekarpena egiteko.

Bazekiat eginkizun horretan neurri batean edo bestean laguntzaile izango zaituztedala honainoko bidean egindako lagunak. Oihartzun handia izan dik nire izendapenak, morbotik ere izan duelako, seguruenik. Zientoka mezu jaso dizkiat zorionak eta animoa emanez. Eta horrek sekulako indar txutea ematen zidak.

Mila esker hiri ere, Inazio. Nigan ikusi dituan balio horiek izan daitezela berriro baliagarri euskararen bueltan indarrak eta ahuleziak metatzeko, epe luzeko egitasmo adostu baten mesedetan. Eta on egin deiala txakolinak!”

Argia, 2015.06.14

Aspalditxotik nabil aldarrikatzen boto mugikorra. Alegia, oso sanoa dela botoa alderdiz aldatzea, aldiro sarituz edo zigortuz haien jarduna. Sinetsita nago zenbat eta siglen morrontzatik askeago izan hautesleak, orduan dela gizartea bere etorkizunaren jabeago.

Eta azken hauteskundeotan botoa dezente mugitu da. Nafarroan lehen aldiz posible da orain arte gobernatu duten alderdi guztiak oposiziora bidaltzea. Nik iraulketa horretan ikusten dut gizarte batek egin lezakeen soberania ariketarik gorenena. Gipuzkoan lehengora itzuli dira urak, neurri batean. Bilduk uste izan zuen 2011ko garaipenak ez zuela atzera bueltarik, baina gipuzkoar gizarteak erakutsi du ez duela txeke zuririk sinatzen, aldiro irabazi behar dela bere borondatea.

Araban mugimendu interesgarriak gertatu dira: Marotori ‘lePenismoa’k aldeko boto batzuk eman dizkio, baina aurkakotasuna izugarri areagotzearen truke; aldi berean, Podemosek unionismo tradizionala higatu du eta abertzaleek ondo eutsi diote. Euskal nazioaren ikuspegitik, Araba ez da dagoeneko ‘zazpigarren alaba’. Azkenik, Bizkaia da botoa gutxien mugitzen den herrialdea. Egia da ezkerraldea jeltzaletu egin dela urteen poderioz, han ere amore eman balute bezala alderdi nagusiaren aurrean. Baina nagusitasun hori berretsi egiten da, urteak joan, urteak etorri.

Hala ere, nahiz EAJren indar posizioa hedatu den lau herrialdeetara, nago Bizkaitik kanpo molde berrietan jardun beharko duela aurrerantzean. Izan ere, betiko alderdi unionisten botoak beherantz egin du nabarmen, eta jeltzaleek hor aurkitu dituzten ohiko aliatuak gero eta ahulagoak dira. EAEn sozialistekin egingo dute itun nagusia, itxura guztien arabera; baina ez zaie beti aski izango eta, botoen mugikortasunari erreparatuz, ez dirudi etorkizun luzeko formula denik.

Nafarroan daude niretzat gako guztiak: jarraitu behar da aldaketaren oinarri soziala handitzen; nafarren erabakitzeko eskubidea tresna indartsua izango da borondateak batzeko; gobernu mota ezberdinak dira posible aldaketaren baitan; adosten diren edukiak interesgarriak izango dira EAErako ere… Esango nuke Nafarroan egos daitekeela euskal hiritartasun berri bat, irekia, partekatua, euskaltzale eta solidarioa… Eta bistan da mugitu diren botoek ekarri dutela aukera hori.

Ergo… boto mugikorra ugalduz erdietsiko ditugu hain beharrezko zaizkigun gizartearen emantzipazioa eta alderdiekiko oreka berria.

2015.05.25

Hauteskunde gauak konfirmatu ditu hainbat aldaketa garrantzitsu, Nafarroakoa oso berandu arte izan ez bada ere.  Podemos-Ahal dugu sartu da euskal erakundeetan kopuru txukunetan, Espainiako batez bestekoaren oso azpitik, baina eragiteko moduan alderdi ugariko ingurunean. Ez ordea Ciudadanos, eta berdin UPyD, hauek ez dute lekurik euskal politikan.

Konfirmatu da – eta nola- popularrei aurreikusten zitzaien porrota, Marotoren salbuespenarekin. Zer pentsa ematen du ikusteak nolako mezuak erabili dituen eta nolako  saria jaso duen. Sozialistek ere izan dituzte galerak –Barakaldo nagusiki- baina baita lorpenak ere –Pasaia edo Lasarte-Oria Gipuzkoan-.

Baina sorpresa potoloa gertatu da Gipuzkoan EHBildu eta EAJren emaitzekin.  Ezker abertzaleak emaitza onak izan ditu oro har, baina txarrak Gipuzkoan eta nabarmen Debagoienean.  Arrasateko zerrendaburua –Eneko laguna- zintzo mintzatu da: “Lasai hausnartuko dugu galeraren arrazoiez. Bizitza aurrera doa”.

Pentsa daiteke Bilduk ez duela ondo kudeatu boterearen zorabioa. Aukerak ikusi eta berehala gauzatu nahi izan ditu, kontuan hartu gabe gehiengo osorik ez zuela. Eta horrek zigorra jaso du hautesleen aldetik. Seguruenik epe luzeagoko estrategiak landu beharko ditu, asmoak partekatuz  eta adostasunak eraikiz . Bigarren euskal indarra da eta ondo hedatzen ari da lurralde guztietan.

Bi irabazle: EAJ eta Nafarroa. Jeltzaleek lidergo argia eskuratu dute egoera bihurri hau kudeatzeko autonomia erkidegoan. Gipuzkoan saria jaso du oposizioan egindako lanari esker. Eta Debagoienean berreskuratu egin ditu udal esanguratsuenak… Oñati salbu.  Bitxia da hainbeste urtez jeltzaleak nagusi izan ondoren, nola eutsi dion ezker abertzaleak.

Nafarroan, azkenik, askoren ametsa bete da. Gehiengo justua metatu da aldaketaren alde, bihotzekoak gertatzeko arriskuarekin izan bada ere. Hemen zegoen niretzat itxaropen nagusia eta aukera dago politika suntsitzaile bat hankaz gora jartzeko.  Espero dut asmatuko dutela.

2015.05.22

Xabier Leteri ikasi genion hitz berria: arragoa. Gaztelaniazko ‘crisol’ ordainak ez zigun asko lagundu esanguraz jabetzen. Baina kantuaren letrak azaltzen zuen Nafarroa zela osagai ezberdinen topagune: zuhur eta eroa, mahats eta gari, maitasun eta gorroto, gezur eta egia…

Berrogei urte geroago, Nafarroa oraindik da osagai horien guztien arragoa. Eta egunotan beste bat ere erantsi behar da: itxaropena. Nafarroan jokatzen da igandeko hauteskundeetako partidarik erabakiorrena. Beste euskal lurralde- etan zer gerta ere, gobernua hartuko du lehen ere gobernuan egondako alderdiren batek. Baina Nafarroan gerta liteke oposizioan geratzea hautes- kundeak daudenetik agindu duten alderdi guztiak.

Eta hori iraultza erabatekoa litzateke. Iván Giménez kazetariak ‘corralito foral’ izendatu duen nafar boterea gainbehera etor daiteke lehen aldiz botoen bidez, eta horrek atea zabalduko lioke Nafarroa euskaldunago, irekiago, parte-hartzaileago eta gardenago bati. Aldaketa gertatzen bada, nafar arragoan has daiteke gauzatzen nik amesten dudan euskal gizarte berria.

Ezingo diet botoarekin lagundu, baina domekan Nafarroan izango dut gogoa.

Pena pixka bat hartu nuen atzo, Espainiako parlamentuan ikusi nuenean Joan Tardà erabat haserre Wert ministroarekin. Honek aurrez konparatua zuen egun espainolak Katalunian bizi duen egoera garai zaharragotan (ulertu frankismoan) katalanak jasan zuen egoerarekin.

Ez zuen arrazoirik falta Tardàk haserre egoteko. Baina uste dut askozaz eraginkorragoa izango zela atzokoan erantzun katalanago bat. Esaterako:

“Mila esker, Wert jauna, beste behin ere Kataluniaren independentziari laguntzeagatik. Horretan gabiltzanok ez dugu beti asmatzen, baina zuk ez duzu inoiz huts egin, beti laguntzen diguzu. Horregatik eman nahi dizkizut eskerrak. Areago, uste dut merezi duzula baita plaza bati zure izena ematea ere, Katalunia independentean. Moltes gràcies!”

Elkarrizketa luzea egin berri didate euskal estatugintzaz garatzen ari den unibertsitate ikerketa baten baitan. Eta saioak balio izan dit nire ikuspegia argitzeko eta atontzeko. Ez naiz irakurle sistematikoa -nire zoritxarrerako- eta han-hemenka harrapatutako ideiekin ontzen ditut gaiei buruz ditudan intuizioak; gero, iritzia plazaratzen dudanean hartzen dute azken forma. Horixe gertatu zait oraingoan ere.

Joxe Azurmendiri harrapatu nion duela ez asko nazio eta estatu kontzeptuak azaltzeko adibide argia: Alsazia alemanez bizi zenean nazio alemaneko parte zen, nahiz aldi askotan frantziar estatuaren baitan egon. Hau da, nazioa litzateke komunitate bat identitarioa, eraikitzen dena hizkuntza eta kultura baten inguruan; aldiz, estatua da eraikuntza politikoa, batzuetan nazio bat baino gehiago hartzen dituena bere baitan (Espainia edo Frantzia) edo nazio baten zati bat soilik (Herbehereak). Hori bai, estatu gehienek egin dute azken mendeotan nazio bakar izateko ahalegina –hizkuntza bat, kultura bat- eta horrek eragin du estaturik gabeko nazioen susperraldia.

Estaturik ez duen nazio batek bi bide nagusi ditu suspertzeko: naziogintza eta estatugintza. Lehen bidean, identitatea indartzea da helburua eta horretarako tresna garrantzitsua da hizkuntza biziberritzea eta honen gainean komunitate identitarioa eraikitzea. Estatugintzak, aldiz, politikan jartzen du azpimarra eta independentzian giltza; lehentasunez lortu behar den estatuak osatuko ditu hizkuntzan edo identitatean egon daitezkeen gabeziak.

Ez dira bide kontrajarriak. Eta edozein euskaldun aktibok aurkituko ditu bere ekintzetan bi bideen aztarnak. Erraz esanda, ikastolak sustatzea naziogintzan kokatzen da; alderdi abertzale bati botoa ematea, estatugintzan. Baina bai dira bide diferenteak, hau da, bakoitzak ditu bere lehentasunak, erritmoak eta baldintzak. Esaterako, estatugintzak ez du derrigorrez nazioa suspertzen (Irlanda) eta estaturik gabe ere nazioa indartu daiteke (Katalunia). Halaber, estatugintzak aski du erreferendum bat gehiengo soilez irabaztea, aldiz naziogintzak komunitate osoa du helburu eta unibertsaltasuna amets.

Ni naziogintzan mugitzen naiz nagusiki, eta behetik gorako norabidean. Bi bektore horiek eragindako ibilbidean pasatu ditut Arrasate Komunikabideak, Goiena, Euskaltzaleen Topagunea edo TOKIKOM, besteak beste. Horretan ari naiz –ustez- Gure Esku Dago dinamikan, beti ere nire identitatetik eta euskaraz komunitatea behetik gora trinkotzen, elkarbizitzaren mesedetan.

Eta horrela ulertutako naziogintzatik saiatuko naiz azkenaldian mamitze bidean den euskal estatugintzak mesede maximoa egin diezaien -eta kalterik ez- euskarari eta euskal identitateari.

2015.03.18

Zutik eta txalo luzez eskertu genuen domeka bazkalondoan Mozkorra parregarri operaren emanaldia Bergarako udalbatza aretoan. Emozioz beteta jarraitu genuen ikuskizuna, eta emozioen bidez kontatuko dut han bizitakoa.

Euskal harrotasuna

Duela 250 urte sortu zuen opera komiko hau Peñafloridako kondeak, eta Bergarako udalbatza aretoan bertan estreinatu zen. Osorik euskaraz nahi zuen kondeak baina ez zen ausartu, euskara batuaren faltan euskalki bat edo beste aukeratzeak jarriko zizkion mugak saiheste aldera. Horrela, euskara kantuetarako gorde zuen eta elkarrizketak gaztelaniaz sortu. Zorionez duela 50 urte Anastasio Albisu lazkaotarrak itzuli zuen libretoa euskarara.

Ez zen ordea peripezia bakarra izan. Operaren partitura galdutzat emana zen eta 200. urteurrenean antzerki modura taularatu zen Bergarako udalean. Baina sasoi beretsuan partituraren transkripzio bat aurkitu zen Bergaran -Maria Jesus Inzaren etxean- eta Bello Portu maisuak egin zion moldaketa sinfonikoa.

Bide bihurria eginda ere, ‘lehenengo euskal opera’ deitzen den hau osasuntsu iritsi da XXI. mendera. Eta, aldi berean, gogorarazten digu duela bi mende eta erdi euskal gizartean gertatu zen loraldia zientziaren eta kulturaren esparruan. Baditu gure historiak harrotzeko moduko aldiak, hobeto ezagutu behar genituzkeenak. Hori izan zen domekako nire emozioetan lehena.

Eredu debagoiendarra

Opera hau bereziki lotzen zaio Bergarari, alde askotatik. Ez dago kasualitatez Peñafloridako kondearen irudia udalbatza aretoan marraztuta, amaierako txaloen artean antzezleek erakutsi bezala.

Eta Bergarak erantzun dio lotura horri halako obra kuttunari moldaketa bikaina eginda. Bergarako herriak sekulako maisutza erakutsi du dagoeneko musika ikuskizunen antolamenduan, nola uztarten dituen mota askotako baliabide eta ahaleginak maila profesionaleko emaitzak lortu arte.

Oraingoan maisutza hori jarri da formatu txikiko opera baten zerbitzura: soka laukote soil bat eta klabezina, ahotsak anplifikatu gabe eta apenas 150 entzule saio bakoitzean. Emaitzak erakutsi du antolamenduak berdin balio duela zientoka antzesle gobernatzeko oholtza handietan, edota dozena pare bat tranpaldo txikian.

Lankidetza da funtsa, Debagoienean beste inon baino indartsuago aurki daitekeen bertutea. Bakoitzak berea jartzea helburu komunaren mesedetan, eta emaitza kolektiboarekin asebetetzea helburu pertsonalak; horrela lortzen da indar batu moldagarria. Eta Bergarakoa litzateke eredu debagoiendarraren aldaera ‘artistikoa’. Eskualde honen parte sentitzeak eragin zidan bigarren emozio indartsua.

Ororen gainetik, gozamena

Horiek guztiak, ordea, dira emozio intelektualak edo ideologikoak. Eta domekan sentitu nuena izan zen, ororen gainetik, ikuskizun eder eta zaindu batek eragindako plazera.

Aretoaren muga fisikoak oso ondo zeuden gaindituta, antzesle zein ikusle –eta baita musikariek- denok izan genezan gure tokia, justua baina nahikoa. Azpimarragarria iruditu zitzaidan dekoratuen eta jantzien kalitatea, erabat sinesgarri egiten zuten antzespena. Maila onean aritu ziren soka laukotea eta Iñigo Alberdi klabezinean, azken honen gidaritzapean. Abeslarietan, oso egoki aukeratuak ziren protagonistak –Gorka Unamuno, Marije Ugalde, Valen Moñux eta hiru zaldunak- baina koska handirik gabe ibili ziren laguntzaileak, eta bikain guztiak amaierako koruan. Hor bistaratzen da Bergaran sortzen ari den eskola.

Emozio guztiak bilduta, euskaldun eta debagoiendar den musikazale honek domeka bazkalondo betegarriaz gozatu zuen Bergaran joan den asteburuan. Nire esker ona partaide guztiei, eta bereziki Valen eta Miguel Angel ekimenaren aita pontekoei.