Mikel Irizarren bloga

Goiena, 2013.07.05

Frankismoan klandestino genbiltzala, amets egiten genuen. Euskal herritar guztiak ginen euskaldun, debekuak bakarrik galarazten zigun hala agertzea.

Amets hura errealitateak birrindu zuen, baina berriak piztu genituen. Aski izango zen euskarazko eskolak eta eskolak euskaraz paratzea denok euskaldun izan eta euskaraz jarduteko. Hau ere amets.

Beste argi bat ere piztu zitzaigun: alderdi abertzaleek salbatuko zuten euskara, independentzia zen bidea. Euskaltzale berdin abertzale? Ez derrigorrez. Eta alderantziz? Ejem!

Ametsak amets, uste dut ez dagoela etsipenerako arrazoirik. Hizkuntza bera inoiz baino osatuago daukagu, eta sekula egon ez den esparru eta mailetan dabil, ondo suelto. Botila erdi betea dago.

Hori bai, egin dezagun amets neurrian. Auskalo inoiz iritsiko den Euskal Herri euskalduna, baina badira gune eta sare euskaldunak. Landu ditzagun. Amets unibertsala ahaztu gabe, eskura ditzagun helburu hurbilak.

Eta, batez ere, ezabatu dezagun kopetako zimurra. Ondoratzen ari den itsasontzira inor gutxi igoko da. Gure ahalmenen gaindikoa bigarren mailan jarri, eta egunero egin dezakegun hori egin dezagun. Euskaraz nonahi.

Berria, 2013.06.15

Euskal politika aro berrian sartu zen ETAren betirako su-etenarekin. Mugarri horretan ez zen soilik borroka armatua amaitu, aukera bat ere jaio zen: trantsizioan irekitako lubakia betetzen hastekoa.

Diktaduratik irteeran sortu ziren EAEn eta Nafarroan erakunde berriak –legebiltzar eta gobernuak- eta horien aurrean alderdiek bi estrategia kontrajarri hartu zituzten. Marko berriaren aldekoak buru-belarri murgildu ziren erakundeetan, eta gizartean zuten presentzia neurri berean apaldu zen, ia desagertzeraino. Aldiz, marko berria onartu ez zutenek uko egin zieten erakundeei eta gizarte mugimenduan errotu ziren politika egiteko. Ondorioa bistakoa izan da: gizarte erakundeen eta erakunde publikoen artean konfrontazioaren dialektika nagusitu da, eta gauzatu da sarri termino oso politikoetan.

Gizarte ekimena

Zorioneko gara euskaldunok gizarte ekimentsua osatzen dugulako. Auto-eratzeko joera nabarmena da gurean eta gizarte erakundeen dentsitatea, altua. Inor gutxi egongo da guztietatik kanpo, izan ikastola edo musika eskola, kirol elkarte edo euskara elkarte, izan herri ekimen edo elkartasun erakunde…

Gure gizarte mugimenduak, oro har, ez du orain 30 urteko indar bera, baina  oraindik maila txukunean gaude eta gainera uste dut hasiak garela erosotasuna atzean uzten eta erantzukizuna berreskuratzen.

Erakundeen ahalmena

Eztabaida politikotik harago, ukaezina da hegoaldeko erakunde publikoek diru ahalmen handia dutela, kontzertu ekonomikoei esker. Eta lege aldetiko muga argiak badaude ere, ahalmen legegilea eta arautzailea ere ez dira hutsalak.

Erakundeok neurri handian politika propioetan erabili dituzte baliabide ekonomikoak, baina baita ere gizarte ekimena sustatzen, deialdi eta hitzarmen bidez, edota kontzertazio egonkorreko molde ezberdinetan. Ahalmen arautzaileen garapenean alderdi politikoek izan dute gidaritza eta horien bidez iritsi da legeetara gizartearen eragina, iritsi denean.

Konfrontazioa eta lankidetza

Esan dut hasieran: gizartearen eta erakunde publikoen arteko harremanean batez ere konfrontazio giroa egon da. Eta hau ez da berez txarra, ez eta berez ona ere. Segun eta noiz, segun eta nola. Zerbait txarra bada, hori zurruntasuna da, beti aurka edo beti alde egotea, egon beharra.

Debagoienean garatu dut nire ibilbidea herrigintzan, eta hor sekulako eskola ezagutu dut. Gizarte ekimena bereziki da indartsua eskualdean eta gaitasuna du erakundeengan eragiteko, besteak beste konfrontazio sistematikoaren aldean lankidetza hobetsi duelako, kooperazioa. Zinez uste dut Debagoienaren komunitate garapena –ekonomikoa eta soziala- handiagoa izan dela uztartzen jakin duelako gizarte ekimena eta erakundeen ahalmena, lankidetzan gauzatu direlako ekimen eta egitasmo asko.

Elkarri eragiletza aitortu, ikuspegiak trukatu, zintzo eztabaidatu, adostasunak eraiki, egitasmoak hitzartu, egitekoak banatu, baliabideak jarri, bilakaerak elkarrekin kontrolatu… Mota honetako lankidetza komeni da bereziki estrategikoak diren esparruetan, horixe eskatzen du euskarak une honetan.

Arnasgune politikoa

Soziolinguistikan asko hedatu da arnasgunearen kontzeptua. Eta erabiltzen da izendatzeko gune bat, geografikoa edo funtzionala, zeinetan hizkuntza gutxituak funtzio guztiak betetzen dituen eta nagusiki erabiltzen den. Gutxituaren gutxitasunik gabeko oasisa. Ikuspegi honetatik, hizkuntza baten normalizazioa da  arnasguneak sortzea, saretzea eta zabaltzea, komunitate osoaren hedadura hartu arte.

Euskarak baditu arnasgune batzuk, ez asko, bai fisikoak eta bai funtzionalak. Une honetan bereziki beharko luke bat: arnasgune politikoa. Hau da, eragile politikoen aldetik konpromisoa euskara ateratzeko konfrontazio politikotik eta ez erabiltzeko hauteskundeetan tresna moduan boto ehizarako; konpromisoa, sakoneko akordioei lehentasuna emateko liskar mediatikoen eta hika-miken gainetik.

Posible da. Aro politiko berrian pankarta atzekoei egokitu zaie jauregian aritzea, eta jauregikoei pankarta atzean. Rol banaketa zurruna apurtu egin da eta aurrerantzean normala izango da alderdi bat ikustea batzuetan erakundeetan gobernatzen eta besteetan gizartean oposizioa egiten. Beraz, beharrezkoa da gizartearen eta erakunde publikoen arteako lubakiak betetzea, batetik bestera eroso ibiltzeko.

Zaila da. Hain zuzen rol politikoak trukatu egin daitezkeenez, aukera guztiak dira posible eta horregatik bereziki gogorra izango da alderdien artean lehia gidaritza lortzeko. Dagoeneko antzematen dira tentsioak eta ez dirudi baretuko direnik, denbora joan ahala.

Beharrezkoa da. Euskararen normalizazioan ziklo berri bat hasi da, eraldaketa garaian gaude. Egitekoa da epe luzeko helburua finkatzea eta ibilbiderako plangintza zehaztea: sektorekako bilakaera, eragile bakoitzaren funtzioak, behar diren baliabideak, emaitzak neurtzeko sistemak, autoritatea…

Eta hori guztia behar bezala egin ahal izateko, ezinbestekoa dugu bake giroa alderdien aldetik, arnasgune politikoa. Euskararen gaineko eztabaidetan liskar gunetik urrats bat atzera egitea eta akordioak posible diren atarian kokatzea.

Izan ere, euskararen normalizazio prozesuan oraindik lehen ataletan gaude, oraindik urrun daukagu –oro har- Kataluniako hizkuntza politika egitea ahalbidetuko lukeen masa kritikoa. Horregatik, beti komenigarri izango bada ere, gaur gaurkoz balio nagusi bihurtzen da euskararen inguruan adostasuna eraikitzea eta aldekotasuna areagotzea.

Horretarako behar dugu, hain zuzen, politikatik arnasgunea irekitzea euskarari.

Goiena, 2013.06.07

Euskararen normalizazioa hartzen dugu helburu euskaltzaleok, nahiz ez dagoen beti argi zer litzatekeen bakoitzarentzat hizkuntza normaltasuna. Niretzat zer den ondo azaltzen duen adibide bat bizi izan dut berrikitan Aretxabaletan.

MUk Ikus-entzunezko ikasketen campus berria inauguratu zuen duela pare bat aste. Eta gonbidatu multzo polita bildu zuen ekitaldirako, tartean Cristina Uriarte sailburua eta Martin Garitano diputatu nagusia. Hitzaldien txandan, ziento bat lagunen aurrean, aurkezleak ongi etorria eman zigun eta ondoren hitza hartu zuten bi agintariok, udal ordezkariak, dekanoak eta errektoreak. Denak hasi eta buka euskaraz, naturaltasunez, aipatu ere egin gabe, normal.

Euskarak zenbat egiten duen aurrera, hortxe adibide garbia: hizkuntzari erreparatu gabe, ekitaldiari dagokion ordezkaritza kualifikatua bildu eta aitzakiarik edo desenkusarik gabe normal normal euskaraz egitea, ekitaldiaren parte formalean bezala informalean.

Ze horretarako ez da aski hizkuntzaren ezagutza, erabakitasuna behar da, jarreran dago giltza. Hain zuzen horrelako jarrerak orokortzen diren neurrian hurbilduko da euskara normaltasunera.

Goiena, 2013.05.10

Duela lau aste idatzi nuen zaborren kontuan alderdien arteko lehia ateratzen ari zela gizartearen alderik txarrena. Ordutik honako tarte laburrean, gertakariak pilatu dira gai honen inguruan, eta egoera iraultzen hasi da. Eta Elgeta herri debagoiendarrak zerikusi handia izan du ziaboga horretan.

Ez zaizkit xehetasunak axola. Zaborraren gaineko eztabaida zakartu eta gaiztotu zenean, uko egin nion batzuen eta besteen tartean sartzeari, argudioak ez zirelako argudio baizik eta harrika jaurtitzeko dogmak. Argi daukat zein den oinarrizko planteamendua: ahalik eta zabor gutxien sortzea, eta hori lortzearen ardura denok partekatzea. Hortik aurrera, iruditzen zait kontu teknikoa dela moduak proposatzea, eta bizikidetza kontua dela soluziorik egokiena aukeratzea, malgutasunez eta adostasunez.

Hain zuzen bizikidetzaren ikuspegitik goretsi nahi dut Elgetako akordioa. Xehetasunen gainetik, inporta zait alderdi guztien arteko akordioa, adostasuna lantzeko gaitasuna. Ze badakit kosta egin dela, eta horrek lortutakoaren meritua areagotzen du. Beste hainbat herritan ez bezala, Elgetako gainean gizartearen alderik onena azaleratu da.

Goiena, 2013.04.12

Ez dut uste pertsona batzuk berez onak direnik eta beste batzuk txarrak. Errazegia litzateke. Aldiz, sinetsita nago denok daukagula aukera gauza onak eta txarrak egiteko. Eta bakoitzak landu dituen balioen arabera ateratzen dugula egoera baten aurrean gure onena edo txarrena.

Eta, pertsonekin bezala, uste hau daukat gizarteekiko ere, alegia, kultura kolektiboak eta egoeraren nolakoak ateratzen dutela gizarte baten handitasuna edo miseria.

Azken boladan zaborraren kudeaketa bihurtu da gure miseriaren adierazle. Gai teknikoa da, teknikoki erraz samar konpontzeko modukoa, nahiz egia den gizarte eredu ezberdina dagoela soluzio bakoitzaren atzean. Eta hor beharrezkoa zen ereduen gaineko eztabaida zentzuzkoa, jasangarritasuna bilatzea koste ekonomiko eta sozialen artean.

Baina alderdikeriak gaiztotu du gaia, marra gorriak gainditzeraino. Berez teknikoa den gaia bihurtu da hil ala bizikoa, alde bakoitzak aldarrikatzen du arrazoi osoa eta ustez zilegi zaio bestearen gainetik berea jartzea, kosta ahala kosta. Kultura kolektibo eskasa daukagu gaiak adosteko eta alderdien jokoak gure gizartearen alderik txarrena bistaratu du.

Argia, 2013.03.27

Aberria. Ez naiz oso aberri zalea. Eta , oro har, ez ditut oso gogoko beste ezer baino lehen patriota direnak. Patria hitza oso lotua ikusten dut bandera, lurralde eta mugekin. Eta gatazka epikoekin. Patriotismoaren adierazlerik gorenena gehiegitan izan da odola ematea aberriaren alde. Aitaren etxea defendatzea, gorputz atalak eta arima galtzeraino. Makabroa, inondik ere.

Tribua. Nik tribuaren ideia erabili izan dut. Badakit oso primitiboa dela, erasotzen errazagoa, eta azalpena behar duela. Baina hobeto islatzen du nire sentimendua  antzekoak sentitzen ditudan horiekiko. Izan, tribua da pertsona multzo bat, hainbat ezaugarri partekatzen dituena eta hainbat interes. Mugitu egin daiteke, eta errotzen denean sortzen du lurraldea, ezinbestean behar duen euskarri fisikoa. Baina tribuak pertsona du ardatz, pertsonaren eta taldearen bizia eta ongizatea helburu.

Komunitatea. Boladan dagoen hitza da. Internetek asko indartu du eta mota askotako komunitateak sortu dira, inoiz oso interes bitxien arabera. Gurean debaluatu egin da esparru administratiboak izendatzeko erabili delako. Baina indartzen ere ari da, soziolinguistikan –esaterako- kontzeptu oso garrantzitsua da hiztun komunitatea.

Hizkuntza. Bueltan bueltan, iritsi naiz jomugara: irizpide batek markatzen badu nortzuk sentitzen ditudan hurbilen, zein den nire tribua, irizpide hori hizkuntza da, euskara. Ez da bakarra, noski, balio asko partekatzen ditut bestelako pertsonekin ere, interes-talde askotako kide izan naiteke. Baina nire pozak eta nire tristurak, ilusioak eta amorruak bereziki lotzen dira euskararen eta euskaltzaleen egoerarekin, bilakaerarekin.

Arnasa. Zorionekoa naiz euskararen arnasgune batean bizi naizelako. Seguruenik ez da txiripaz gertatu, eta bizitzan hartu ditudan erabakiak horren arabera hartuko nituen, beti konsziente izan ez banaiz ere. Orain gainera ikasi dut arnasgunea ez dela hainbeste gune fisiko bat, arnasgune izan gaitezkeela euskaltzale bakoitza, edonon gaudela ere, jarrera aktiboa hartzen badugu euskararen alde.

Sua. Jon Sarasuak aspaldian botatako metaforak balio du oraindik: aitaren etxean baino gehiago amaren suan dago muina, gakoa da euskararen komunitateak jarraitzea. Antolamendu politiko-administratibo bat izan daiteke lagungarriago beste bat baino, teknologiaren erabilera hizkuntzari mesedegarri zaion bezala. Baina horrela ez da berez  bermatzen jarraikortasuna. Eta nik amaren sua dut maite.

Bai, bat izatekotan, euskara da nire aberria.

Ereiaro, 2013.03.25

Larunbatean egin genuen ohiko Batzar Nagusia Durangon. Egiteko zaila: arazo ekonomikoei aurre egin beharra helburuak apaldu gabe eta, beraz, hauek erdiesteko baliabideei eutsita.

Aurretik, ordea, Batzar ezohikoa izan genuen. Kongresuen dinamikatik zetorren izen aldaketa eta, behin estatutuak ukitzen hasita, beste hainbat egokitzapen ere egin genituen.

Goiburukoa dugu izen berria, eta Euskaltzaleen Topagunea izango gara aurrerantzean. Izen berriarekin gure jardun esparrua osatu nahi izan dugu: euskaldunak euskaltzaletzea eta euskaltzaleak euskalduntzea. Euskararen ezagutza eta euskararekiko motibazioa uztartuko dituzten herritarrak osatzea.

Pertsona banako horien topagunea izan nahi du Topaguneak, igurtzirako esparru, elikadurarako bide, aktibaziorako tresna, lankidetzarako uztarri. Hizkuntza ideologia indartu nahi dugu, diagnostiko eta errelato adostuen gainean eraikia, helburuak, estrategiak eta plangintza partekatzen dituena. Ideologia linguistikoa izan dadin euskalgintzaren ardatz, bere bueltan ideologia politiko ezberdinak biltzeko gai.

Unea etorri da euskalgintza zaharberritzeko, biziberritzeko, berritzeko. Euskalgintza eraginkorra behar dugu, erreferentziala, gizarte eta aginte egituretan txertatua, hizkuntza interesen inguruan trinkotua. Eta horretara goaz.

Berria, 2013.03.10

Tanteoen garaia amaituta, aurrekontuen egitasmoa aurkeztuko du Eusko Jaurlaritzak asteon eta negoziazio zehatzari ekingo dio, behar dituen konplizitateen bila. Sokatiran  ebatziko da azkenik non egingo diren agindutako murrizketak, eta hor finkatuko dira euskararen diruak.

Azken txanpa dela-eta, ideia batzuk jarri nahi ditut negoziatzaileen mahaian eta iritzi publikoaren aurrean:

Bat. Euskararen normalizazioa ez da bigarren mailako helburua, bere azken ondorioa litzateke hizkuntzen arteko harreman errespetuzkoa, hau da, hiztunen arteko bizikidetza. Beraz, bizikidetzaz ari gara, ez gramatikaz.

Bi. Euskararen normalizazioa dago ziklo aldaketa garrantzitsu baten erdian. Egindako bidean eskarmentu ugari metatu da eta hainbat muga agertu ere bai. Eskarmentua, ausardia eta baliabideak jarrita, oso posible da mugak gainditzea eta urrats erabakiorrak egitea.

Hiru. Euskalgintzako gizarte eragileak oso aktibo gabiltza lankidetzan, gogoetan eta berrikuntzan. Erakundeetan ere inoizko agintari euskaldunenak ditugu eta, areago, euskaltzaleak inoiz baino posizio eraginkorragoan daude.

Beraz, ziklo aldaketa gauzatzeko aukera ezin hobea legoke, bi hanka nagusiak uztartuta: gizartearen kemena eta erakundeen ahalmena.

Baina, ezinbestean baliabideak behar dira. Azken urteotan uzkurtuz doaz euskalgintzaren finantzazio iturriak, merkatuko salmentak bezala erakundeen diru laguntzak. Eta hirugarren hankak –herritarren sostenguak-  ezin du modu iraunkorrean beste bien jaitsiera berdindu. Nabaria da euskalgintzan azken urteotako eskasien eragina, lehendik ere sobra handirik ez zegoen tokian. Oso justu daude kontuak bazterretan, neurri latzak hasi dira han-hemenka. Hainbat egitura eta ekimen -eta lanpostu- desagertu egin daitezke epe laburrean.

Horregatik urduritasuna Jaurlaritzaren aurrekontuekin. Hautua ez delako ‘jauzi egin ala lehengoan geratu’, lehengoa ere ez bai dago bermatua. Alegia, aurrekoen gainean beste murrizketa bat ezartzen bada gerta daitezke galera handiak, berreskuratu ezinak.

Eta gogoratu behar da murrizketa linealak partida txikiei egiten diela kalterik gehien. Oker ez banago, HPSren aurrekontua da Jaurlaritzaren aurrekontu osoaren % 0,005a inguru. Gutxi aurreztu daiteke hor eta asko hondatu.

Uste dut, hala ere, unearen larritasunetik harago epe luzeko ikuspegia behar duela euskalgintzak, gizartean eta erakundeetan. Adostasuna, kontzertazioa eta blindajea. Estatus berri bat, egonkorra. Erakundeek, kasurik txarrenean ere, errespetatuko dutena.

Eredu hurbilena ikastolen estatusa litzateke. Haiek bezala, euskalgintza herri ekimenetik sortutakoa da eta funtzio sozial argia betetzen du: euskararen normalizazioa. Zergatik ez erakunde eta eragileen artean elkarlanerako markoa adostu eta horren gainean kontzertazioa finkatu, urratsak jarraikortasunez egin daitezen, zurrunbilo politiko edo ekonomikoen gainetik?

Lankidetza marko egonkor bat finkatzen bada, formulak egon daitezke une larriei aurre egiteko galera handirik izan gabe.

Goiena, 2013.03.08

Lagun batek gonbidatuta etorri naiz Mediterraneoko irlara, aurreiritziz josita etorri ere.

Uste nuen turismo neurrigabeak honezkero ondatua izango zuela ingurunea, eta nortasuna ere ez zela oso indartsu ibiliko biztanleen herena jatorri alemaniarrekoa duen komunitatean. Gainera, ziur nengoen agintari ustelen soka jasan izanaren eragina ere nabarmena izango zela edonon. Errematerako, bertako txorimaloak nahikoa ez eta abizen euskalduneko aristokrata berria bueltaka dabil epaitegira, hiriburuaren izen ona kakazten. Konbentzituta nengoen lagunarengandik penak entzungo nituela gehien bat.

Eta, nire pozerako, aurkitu dut oso bestelako Mallorca bat. Herri dotore askoak, turistei baino herritarrei begirakoak; ingurune bikaina eta zaindua, oin bidez zeharkatua ibiltari ugarien zorionerako; herritar abegikorrak eta direnarekin harro, katalan hiztunak guk pozik hartuko genukeen neurrian…

Ulertzen ez dudana da nola bozkatzen duten bozkatzen dutena. Lagunak ere ez dauka horrentzat azalpen argirik eta, makalaldietan, aipatu izan du gurean eskatuko duela babes politikoa. Egunotan ikusi dudanarekin, ni prest etxe trukerako.

Goiena, 2013.02.08

Ez da giro bazterretan, urte zaharreko kontuak itxi eta berrirako aurrekontuak egiteko orduan. Iazkoa ez da izan erabateko hondamendia, baina oro har dezente ukituta utzi ditu balantzeak. Alegia, askorentzat ez dagoela marjinarik beste urte txar baterako. Baina aurreikuspen guztiek diote urte berrian aldagai gehienek behera egingo dutela. Orduan?

Ia edozein jardun-esparrutan dira gauzak horrela, baina ni euskalgintzaz ari naiz. Laino beltzak daude nonahi. Eta afrontua gogortuko delakoan bakoitza ari da bere neurriak hartzen: gastu hau murriztu, jarduera hura kendu, soldatak jaitsi, EREak… Biziraupena helburu.

Baina horrekin batera ezinbestekoa dugu burua altxatzea eta gora begiratzea, laino bako parajeen bila. Eta euskalgintzarentzat argi daude ostarteak: gure arteko lankidetza, besteekiko lehiakortasuna, erakundeekin kontzertazioa, herri-ikuspegia sendotzea eta herritarrak mobilizatzea, diplomazia politikoa…

Une honetan uste dut iraute soilak ez dakarrela biziraupena. Eta, aldiz, afrontuak berak sortzen dituela aukerak orain arteko posizioa hobetzeko. Zuhurtzia bezainbat behar dugu ausardia etorkizuna irabazteko.