Euskadi Irratiko Faktoria saioko aurkezleak egun ona opatu dio gaur Maribi Arregiri, bere anaia torturapean hil zuteneko hogeita bostagarren urteurrenean. Joxe Arregiren arrebak kontatu du nolakoak izan ziren egun hauek duela mende laurden bat (atzo). Nola, otsailaren 13a heltzen den guztietan, bere anaiak pasa izandako bidegurutzea amaitu zelako nolabaiteko deskantsua sentitzen duen. Lasaitasuna.

Eta, Faktoria saioko aurkezlea den Marian Beitialarrangoitiak atzoko eta gaurko tortura kasuek sortzen dioten minari buruz galdetu dio.

Maribik bere anaiarena eta Unai Romanorena eta etor daitezkeenak lotu ditu, agerikoak eta izkutuan mantenduko dituzten tortura kasuak bat bera direla esanez.

Elkarrizketa hunkigarria izan da. Konplazientea izan barik, sufritu izan duenarekiko enpatian oinarritua. Informatiboki pisu handikoa den urteurren lazgarri baten aitzakian goxotasuna zerien galdetzaile eta erantzunak ematen zituenei.

Gero, Zizurkilgoari besarkada bat eskaini eta agur esan ostean tertulia hasi da. Iñigo Bilbaok, Garbiñe Biurrunek eta Denis Itxasok gai bera jorratzen segitu dute. Irakurketa politikoagoaz, 1981eko testuingurua gogorarazi digute eta 25 urtetik hona sufrimenduaren aurpegi desberdinak aipatu dituzte, asko direla esanez, gehiegi.

Ez diet kasu larregi egin. Maribiren ahotsa eta berba egiteko goxotasuna/tinkotasuna burutik kendu ezinean nengoen.

Radio Euskadiren zapatu goizeko magazin batean, bertso txapelketa nagusiari buruzko informazioa entzun eta, egun berean, birrirakurri ditut duela gutxi Bigen Zubiriak, ETBko zuzendariak, gaztelerazko emisorek eta kanalek duten erronkei buruzko ideiak.

Poztu egin naiz. Akaso ez delako kasualitate hutsa izan.
**Más que palabras**, astebukaeretan eta goiz ia osoa hartuz antenaratzen den saioan, gazteleraz aritu dira bertso lehiaketari buruz, sano-sano.

Irratsaioaren tarte polit batean, Fredi Paia gora, Amets Arzallus behera (irratsaioaren ari argumentalaz ari naiz eta ez, noski, puntuaketaz !), Onintza Enbeita handik eta Iñigo Manzisidor hemendik, Nahikari Gabilondo hontaz eta Arkaitz Goikoetxea hartaz.

Gustura entzun dut. Folklorismo eta bilbozentrismotik urruti ari direlako bertsolaritzaz. Eroso sentitu naiz gazteleraz zein ongi moldatzen diren eta hain hizkera jasoa duten hainbat bertsolarik zein lau eta xalo aritu diren irratiz. Jende ona dugula ez dago zalantzarik.

Irrati-esataria ere oso modu naturalean ibili da bertso lehiaketaren inguruan. Gaia gertukoa ala ondo prestatua zuela zirudien.

Eta zergatik poztu eta eroso sentitu naizen eta zergatik gustura entzun dudan? Bada, oraindik ere arraroa egiten delako gazteleraz aritzen diren emisoretan (publikoetan gehiegitan eta pribatuetan guztietan) euskarazko kulturak eta horren inguruan antolatzen diren ekitaldiek ez dutelako inongo tarterik lortzen.

Hedabide horiek ghettoan bizi dira, profesionalki eta kulturalki. Eta muga hori gaindi ezinean inongo erfuertzorik ez dute egiten. Frustrazio horrek eramaten ditu, kontzienteki batzutan, euskaraz ehuntzen den kulturari bizkarra ematera. Ukazioaren legea aplikatzen dute. Ikusezinaraziz ukazioaren politika aplikatzen dute.

Javier Vizcainoren saioan, **Más que palabras** delakoan, kontrakoa egin daitekeela erakutsi dute. Euskaraz ez dakitenenganako bidea modu errazean eta atseginean egin daitekeela erakutsi. Gure kultura hirueledunak (behintzat !) elkar-trukerako jokoa ematen duela agerian jarri.

Horretaz nengilela, laneko kontu bategatik ETBko nagusiaren idatzi bat birrirakurri behar izan dut eta hara non Zubiriaren hitzekin identifikatu naizen, bete-betean.

2004ko azaroan, Euskarazko Kazetaritzaren I. Kongresuan bota zituen batzuk ekarriko ditut hona, hitzez hitz:

“Zubiak behar ditugu, gure mundu txiki honetatik ateratzen lagunduko diguten pasabideak.
Uste dut, eginkizun honetan zeregin garrantzitsua dutela, besteak beste, EITB taldean dauzkagun gaztelaniazko hedabideek. Uste dut euskal gizarte honetan Radio Euskadik eta ETB2k duten presentzia kontuan hartuta, badaukagula, gaitasunik euskaraz sortzen den eta bizi den mundu horren ezagutza bultzatzeko. Eta uste dut izan dezakegula eraginkortasunik, premia hori ez duten gaztelanizako hedabideei kezka hori sortzeko. Biziraupen kontua da.”

Hala uste dut nik ere.

Baina, egunerokoan, EITBko gaztelaniazko hedabideen jardunak oso gutxitan praktikatzen du hori. Euskara bera, euskaraz aritzen direnen produkzio kulturala, erreferentzialtasun historiko eta soziala oso gutxitan islatzen dira.

Akaso, dinamika aldatzea zen kontua eta orain lehen emaitzak jasotzen ari gara. Hala izan dadila.

Hemengo irratigintza publikoan, tertuliek gero eta pisu eta garrantzi gehiago daukate. Eguneroko programazio-taulak begiratzea besterik ez dago, zenbateko minutajea eta kokapen preziatuak eskuratzen dituzten ikusteko. Gainera, dakitenek diotenez, AEBn ere, hitza eta musika eskaintzen dituzten ereduak dira nagusitzen ari direnak. Esandakoa, hitza eta musika, eguneroko lanean eta lanerako bidean irratia lagun gisa dugunon askorentzako dieta.

Eta, lehengora itzuliz, bertako irratigintza publikoan makro magazinen barruan tertuliak leku handia irabazten ari dira.

Kontainerra deitua izan den genero honetan, informazioa, lehiaketak, erreportaiak, txutxumutxuak eta tertuliak izaten dira osagairik normalenak.

Azken hauek, mahai baten inguruan biltzen diren iritzi-emaileen kasuan, aurtengo denboraldian, nabarmen geratzen ari da nolako perfil politiko markatua duten. Ez naiz ausartzen esatera alderdi politiko honetakoa dela urlia eta bestekoa berendia baina bai guztiek oso diskurtso politiko markatua dutela.

Radio Euskadiko mahaikide batzuk entzun, Lapitzen saioan bereziki, eta politiko profesionalek erabiltzen dituzten hitzak, esamoldeak eta argumentazio-egitura berberak darabilte.

Eta, behin baino gehiagotan inpresioa izan dut lan horretarako nahikoa direla politikoak eurak eta guk beste zerbait behar dugula. Politiko asentatuen hizketa-moldeetatik askeago, gauza berriak eta heterodoxagoak entzuteko gogoz gelditzen naiz, behin baino gehiagotan.

Hori bai, gero kontatzen dizutenean nolako influentzia-trafikoa, presioak eta iritzi-emaile profesionalak dauden hortik atzetik eta orduan ulertzen duzu pertsona horietariko batzuk egotearen arrazoia.

Hemengo bertoko irratigintza publikoan egon diren dekapitazioak, alderdi politiko potoloen egoitzetatzik eginiko deiak, zuzendarikeriak eta jarrera egolatrak dira, akaso, oso neurtua, politikoki zuzendua eta interesatuak diren hainbat tertuliakideen jarreraren zergatia.

Arantxa Urretabizkaiak programa tarte berri bat du Radio Euskadiren Boulevard irratsaioan. Almudena Cachok gidatzen eta Sonia Hernandok zuzentzen duten magazinean hamar bat minutu izango ditu, ulertu diodanez,euskal kulturatik eta euskaldunen ikuspegitik gaiak, iritziak eta istorioak plazaratzeko. Irailaren azken egunean, lehengo ostiralean, izan zuen Arantxa Urretabizkaiak bere estreinua.

Saio polita egin zuen Xabier Leteren “Habanera” entzutetik eta bertsolaritzaren munduan melodia horrek izan duen erabilera eta bilakaera entzunez eta komentatuz.

Ideia interesgarria da, berez, bertoko erreferentzia kulturalak eta hizkuntza bera hain urri erakusten duten irratsaioetan gauzak aldatzen hasteko.

Gainera, inpresioa daukat, ostiralekoa bezalako saioekin bezala, euskara eta euskal kultura hurbiltzeko ahaleginean gogoa eta formula egokiak bilatu besterik ez dela egin behar.

Zorte on eduki dezala.

Hori bai, mikrosaioaren aurkezpen egunean “aqui empieza la sección vasca” edo “tarte honendako markatuak ditugun helburu editorialak hau eta hau dira” bezalako esplizitatu gabeko komentarioak ez zirela beharrezkoak irudipena daukat.

Entzuleari ez zaio zergatik esan behar programa, ala tarte bat, antenatzerakoan lortu nahi diren helburuak zeintzuk diren.

Beste era batera esanda, sedukzioaren jokoan bezala, ez dut helmuga zein den adierazi beharra ikusten. Bidea erakargarria egitea bada nahikoa.

Jakintsu harek zioenez, helburua lortzeko hastea izaten da kontua.

Ander Iribar eta Tika Cuesta, bata zein bestea Radio Euskadiko esatariak, trafikoaren egoeraren erreferentzia ziren goizero-goizero, aurreko denboraldian. Batak Bizkaiko errepideak hartzen zituen lan-eremu modura eta besteak Gipuzkoa, Araba eta Nafarroa elkar gurutzatzen ziren parajeak.

Azken egunotan ez dut Tika Cuestaren ahotsa entzun eta, alde egin duen lagunari bezala, gauza pare bat esan barik gelditu naiz. Aurreko batean, 656707070 trafikoari buruzko informazioaz hitzegin nuenean, kazetari ibiltari hauei buruzko zeharkako aipamen bat egin nuen. Informazio interesgarria dela, erabilgarria oso eta berriak Radio Euskadin lehen eskukoak diren bezala, Euskadi Irratira fotokopiak besterik ez zirela heltzen.

Euskarazko emisoretan ez zen zuzeneko loturarik egiten, trafikoaren berri oso gainetik ematen zela. Eta zergatirik ez zait okurritzen. Zuei?

Izan ere, zein erraza den Tika Cuesta eta Ander Iribar bezalako kazetariek, lehenegon, irrati batekin eta handik minutu batzuetara bestearekin bat egin eta informazioa ematea. Horri baliabideak ondo kudeatzea deitzen zaio (sinergia deitzen diotenak ere ezagutzen ditut).

Edozelan ere, Tika Cuestaren ahotsa desagertu da Radio Euskaditik. Ez dugu, Ertzantzaren eta Foruzaingoaren prentsa-kabineteetatik aparteko zehaztasunik Ander Iribarrek bere ibilbidean ikuitzen ez dituen lurralde horietaz.

Tika Cuesta (ezingo nuke Tika eta Cuesta izenabizenak banatu, batera ateratzen zaizkit burura Scotch Brite eta Ibarretxe Plana bezala) gustatu egiten zitzaidan. Zehatza zen bere lanean. Lehorra izan gabe, laburra. Informazioaren hariari eta estiloari lotua.

Beti eskertu izan dut berak behintzat ondo erabiltzen zituela EAE zein Nafarroako toki-izendegi ofiziala: Zarautz, Oñati, Gasteiz, Ordizia…gainera ondo ahoskatua.

Bat

Esanda dago, berandu bada ere.

Hori bai, pena da ez zuela inoiz kendu “Egun On-Buenos Dias” sindromea. Agian, guri bere izena bezala, pegatuta, berari, Radio Euskadiko gehienei bezala, euskaraz esandako agurra gaztelerazko legitimazio martxamoa jarri beharra sartu zitzaion buruan.

Bi

Azken hau ere, esateko gogoa neukan, eta laster artikulu osorako aitzakia modura hartuko dut.

Euskaraz egin beharrekoen artean dugun hedabideen hiztegian, seguru nago jingle hitzak agertu beharko lukeela.

Irrati-iragarkigintzaren historian asko erabili izan den eta oraindik ere erabiltzen den musika eta hitz ikasterraza eta itsaskorra duen publizitate mota da.

Asko dira famatu izan diren jingleak. Nik bat gogoratzen dut bereziki Un poco de pasta basta, Gior zioena.

Baina hala ere, hona nator baita ere asko gorrotatzen dudan batekin: EVEren aholkuak bete eta aurreztu energia ume ahots tentelaz irratiratzen dutenarekin.

ETBko “SOS Deiak” kanpainaren irratiko bertsioa dirudi EVEren honek. Aintzinakoa. Gatz bakoa.

Seguru nago zuk gogokoak dauzkazulako ala gorrotatzen dituzulako buruan edukiko dituzula hauek bezalako jingleen batzuk.

Mezu hau erantzun eta ia zerrenda txiki bat egiten dugun.

Jingle on eta txar bana bota, faborez.

Mezu-kate baten aitzakian niretzako esangura berezia duten bost kanta aukeratzeko eta beste bost lagunei gonbitea luzatzeko eskaerari eginiko erantzuna da hau.

Pentsatzen egon eta gero, nire gustukoen artean azpian doazen bost hauek egon badaudela konklusiora heldu naiz. Hori bai, bostetik bostehunera saltoa oso erraz emoteko modukoa naiz ni musika asuntoan. Galdera berbera egin dioten lagun batek “konpromezu-katea” dela esan dit eta, besteak, erabakitzea zein zaila den azpimarratu du. Nik nahiko erraz erabaki dut, gero damutuko naizela, “beste hura ere” sartu beharra nuela jakitun izan arren.

Bost kantuak eta aukeraketaren zergatiak azalduko ditut labu-labur.

• Ruper Ordorikaren “37 galdera mugaz bestalde dudan lagun bakarrari”.
  “Hautsi da anphora” bere lehen diskoa oso polita iruditzen zaidan arren “Ni ez naiz Noruegako errege” titulukoan dagoen kantu hau oso sugerentea iruditzen zait. Kantu bat irudiz betea. Aitortu beharra daukat baldintzarik gabeko Ruperren zalea naizela.
• Xabier Leteren “Xalbadorren heriotzean”.
  Kantatzeko gehien gustatzen zaizkidanetakoa. Abestien hitzak gogoratzeko gabezi kronikoa dudanez ez dira asko goitik behera dakizkidan kantuak, hau horietariko bat da. Zazpi urteko semearekin dueto ikaragarri politak egiten ditut.
• Ertzainaken “Estatuari gerra” izeneko kantuaren erritmua asko gustatzen zait.
• Ralph McTellen “Streets of London” kantua melankoniatsua eta erromantikoa iruditzen ziat. Oroimen oso politak dakarzkit burura. Goizean entzun eta egun osorako gainetik kenduko ez dituzun horietariko bat da. Probatu Streets%20Of%20London%20Lyrics.html bestela.
• Oskorriren “Adela” izango da, akaso, euskaraz entzun nuen lehen kantu modernua. Iban lehengusuak (ditudan anaietatik hirugarrena) jarri zidan entzuten hartariko kaset portatil batean. Dena ilegala zen garaikoa da.

Zerrenda osatu eta gero konturatu naiz patxadatsuak direla nagusiki. Tira, horrela atera zait.

Beste baterako utziko ditut plantxan nabilela jartzen dudanen hit zerrenda.

Mezu-kate honen kontura Superbai-k ere bere kantu zerrenda egin du. Bota iezaiozu begiradatxo bat eta ikusiko duzu den-dena ez doala geneetan.

Trafikoari buruzko informazioa ematen duten irratsaioak ugaritu egin dira hemengo emisoretan.

Radio Euskadi, goiko telefono zenbakia erabiliz jendearen deiak jasotzeko, trafiko gorabeheren informazioaz hornitzen da. Errepidez errepideko datu horiek, gero, orduroko albistegien ostean eta t’erdietan zabaltzen ditu.

Lehengo egunean, Guarda Zibilen kontrolek sortzen duten ilara batean nengoen Zornotza aldean, irratia entzuten, informazio hori emateko momentua heldu zenean. Euria ari zuen, gogor gainera.

Kontrola zioen seinalea ikusi nuenerako trafikoa geldituta zegoen.

Sei t’erdiak ziren.

Radio Euskadi nuen sintonizatuta eta orduan hasi zen errepideen berri emateko “Area de servicio” delako mikrosaioa.

60ra abiadura mugatzen duen seinalea urruti nuen.

Hura ez zen euria, hango ur jaza!

Basaurin errekak gain egin zuen euria zela-eta, Buñuelen trafiko istripu bat gertatu zelako kontuz gidatzeko gomendioa ematen zuten, Endarlazan sekulako kotxe lerroak sortu ziren furgoneta bat errepidetik atera eta gero, eguneroko kotxe pila zela-eta trafikoa moteldu zegoen Ugaldebieta eta Donostialdean… zioen irratiak.

Ni nengoeneko ataskuaz ezer ez.

Euriak ez zuen atsedenik hartzen
40a erakusten zuen seinalera heltzeko minutu asko pasa ziren.

Ia-ia, Area de servicio delakoaren beste edizio bat emititzen hasi behar zirenean heldu nintzen Guardia Zibilak aurrez aurre nitueneko tokira.

Kotxea geldituta neukan. Irratia eta limpiparabrisasa ziren mugitzen ziren bakarrak. Bueno, bihotza ere erritmo biziagoan nuen. Ez ditut gustuko egoera hauek.

Halako batean, berde ilunez (erropa buztiak areagotua) jantzitako uniformatua etorri zen neuregana. Eta haserre aurpegia bistan, keinu arraro bat eginez, makurtu egin zen.

Arnasa izoztu egin zitzaidan.

Segidan altxatu. Esku batean metraileta (ala dena delakoa) agerian zuen bezala, bestean kukurutxo laranja fosforito horietariko bat erakusten zuen. Kontrolaren kit-a jasotzen ari ziren. Bustita goitik behera.

Nire pozerako kontrola erretiratzen hasiak ziren.

Lasaitua hartu nuen.

Radio Euskadin musika entzuten zen.

Trafikoa arindu egin zen segidan. Kotxe asko ginen oraindik ere baina poliki eta frenoa ikutu gabeko gidariek osatzen zuten.

Hori bai, Radio Euskadiren bidez ez genuen jakin errepide hartan egon izandako erretentzioak, are gutxiago zergatik. Agian, ez zelako kontrola pasa zain geundenetatik inor ausartu telefonoa hartu eta Radio Euskadira deitzen.

Hurrengoan, trafikoa anormaldu egiten denean inork deitzen badu, jakin dezala, 665707070 telefonoa atenditzen dutenek ez direla euskaraz erantzuteko gai. Nik, hala ere, euskaraz hitzegin nien eta telefonoa moztu nuenean, seguru, kontrola pasatu eta gero egiten duzun arnas sakona eta lasaigarria egin zuela Area de serviciokoak.

Esan didatenez, Euskadi Irratiak ez ditu trafiko korrespontsal inprobisatu hauek erabiltzen, normalean. Hala ere, birritan aipatu dudan telefono zenbaki horretara deitzerakoan ematen duzun informazioaz baliatzen dira beraiek ere. Ez diet sinistu.

Egun beretsuetan Carol Woitylaren heriotzaren, txirrindulari lasterketaren eta hauteskunde kanpainaren gorabeherak gai modura hartuta irrati-telebistan programazio bereziak egon ziren.

Irudirik ez-eta, irratian, ahotsaren bidez ematen zaio indarra kontakizunari eta agerian gelditzen da irrati-mezuak norainokoa duen antzespen-maila. Eguneroko harremanetan ere, pentsatzen dugunaren eta esaten dugunaren arteko zubia pasatzerakoan artifizialtasuna dago.

Baina, lagunen arteko hizketaldietatik mikrofono bat erdian daukagunetara alde handia dago.

Eta, hor, eremu publikora salto egin eta geroko diskurtso horretan, hitzak, esaldiak eta tonuak neurtuagoak dira eta, maila horretan, fikziozkoagoak. Fikzio horrek normaldua den profesio-hizkera, lokuzio formak eta erregistroak errutinizatuak daukan arren.

Total, esan nahi dudana zera da: San Petri plazatik Arantzazura eta hortik mitin batera salto eginez esatarien hizketa-modua zeharo aldatzen dela.

Aldea sekulakoa da.

Batikanon, egunetan egon zen informazio falta medio, tonua pausatua zen, liturgia kriptikoaren parte bailitzan eta hildakoarenganako goraipamen eta laudorioz betea. Apologetikoa zeharo, baina subliminala aldi berean.

Arantzazun, oraingoan txirrindulari froga garrantzitsu bat bertan amaitzen zelako, giro-soinu barrakeroa eta esatariaren hizketaldi berborreikoa nahastu egiten ziren. Maldan gora ari ziren txirrindularien pedalkadekin identifikatu behar horrek entzulea takikardiarako zorian jartzen zuen, modu erakargarri eta freskoan baina.

Esatariak txirrindularia adina izerdituta amaitu zuela zalantzarik ez dut. Hain zen handia enpatia.

Gero, Eusko Jaurlaritzarako hauteskundeei buruzko informazioa/propaganda zetorren. “Propaganda” (legez, alderdi batzuen esku jartzen dena muxu truk) eta “Informazioa” (lehengo alderdi berdinei albistegietan oparitutako minutuak) etiketapean kokatzen zena kanpainak irauten zuen bitartean.

Tonu hotza, serioa, neutroa eta, atzetik, alderdi horiek esan nahi zutenaren transmisore hutsaren papera betez.

Hiru erregistro (kontzilioa, kirol-erretransmisioa eta eslogan politikoa) horien arteko zappinga benetan kuriosoa zen, barregarria ez esatearren. Artifizialtasuna hain zen handia hiru kasuetan!

Irratia entzuten nueneko kotxea aparkatzen ari nintzenean, politikoa kulotez jantzia eta lore sorta eta guzti podiumera igoten, Ratzinger kardinala mitinean lehendakari izan nahi zuela esaten eta mitraz apainduriko txirrindularia imaginatzearekin irripartsu nenbilen.