Benito Lertxundik gureu euen hamen kantau kanpuen baiño: “Hori da naturala, ekologikoa. Kalifornian, berriz, gauzarik xinpleena ere esplikatu egin beharko nukeen, guztia itzuli”.

Ez Dok Amairu gogora ekarri euen; oso aldeko eta oso kontrako jarrerak egon ziela: “Hasieran, aurrerakoiak ginen, progresistak, gure aldekoentzat; besteentzat, berriz, ginen progresista beldurgarriak, deabruarekin paktatu egiten genuenak…”.

Gaiñera, Zuberoakin daukon harreman estue nundik datorren kontau euen: “Baga, biga Bretainian ematera joan ginenean, hausnartu nuen lehen aldiz, hango musikak bazuela gurearekin antzik, eta hasi nintzen kantutegi zaharrak aztertzen. Orduan deskubritu nuen Zuberoa…”.

Musika bete-betien industria bihurtute euen, baiñe Lertxundik beranari eusten eutzen: “Musika kontsumoko pitxi preziatu bihurtu da. Zenbat da helburu nagusia: zenbat diska, zenbat emanaldi… Niretzat, berriz, nola-k du garrantzia, gauzak nola egiten diren, zenbat egiten den baino gehiago”.

1989ko martxuen 21ien atara euen lelengo zenbakixe Aretxagazeta hiruhillebetekarixek. Hogei orrialde euken, eta hainbat atal: editoriala, Udalaren funtzionamenduen gaiñien artikulue, gutunek, Karnabalak, Aitor Sarasuakin entrebistie…

Press-ek kritikatxo bat egin eutzen: “Maila ona da. Diseinuari dagokionez… orrialde batzuetan argazkiak eta testua gehiegi nahasten dira”.

Alkatiek egun osoko dedikaziñue hartu biher euela-eta, asteko enkuestan horren gaiñien preguntau eutzien mondrauetar batzuei. Danok konforme euzen.

Txandaka atalien, Juanjo San Migel kazetarixek komunikabidiek aztertu zittuen: publikuek eta pribauek.

Lau urte zala aillegau zan Ertzaintza Mondrauera, eta orri biko reportajie egin euen Press-kuek. Bestiek beste, hauxe esan euen ertzain batek: “Arrasaten inon baino okerrago tratatzen gaituzte; Aretxabaletara joanez gero, jendeak beste era batetan tratatzen gaitu, ez digu inolako trabarik jartzen”.

Txepetx-en Un futuro para nuestro pasado liburue presentau biher euen Monterronen, hiru saiotan, eta, hori dala eta, hirugarren saiuen egongo zan Jose Angel Irigarai idazle eta poetari entrebistie egin eutzien.

Arbigara famosuek preparetako errezetie emun euen Sukaldaritza tartien.

Famauen ahotik atalien German Moreno agertu zan, Segovian jaixo eta 4 urtekin aramaixora etorrittekue: “Euskeriei asko zor jutzat nik”.

Argazki zaharrak betidanik gustau izen jako jentiei. Santa Barbara ingurutik atarata dau argazki hori, gerra aurrien.

Debagoieneko herrixetan, 1988xen, zenbat pertsona bizi zien jaso euen tabla baten.

(17. zenbakixe / 1989-04-07)

Aste Santuko oporrak buketu barri, Press-ek herrittarren gustuen gaiñeko reportajie egin euen.

Batzuk inguruen ibilli zien, Naparruen eta Asturiasen, batez be; gaztiek kanpuen ibilli zien, Marruekosen –oso merkie zan– eta Parisen; eta 30 eta 40 urte artekuek, barriz, Saloun eta Benidormen eguzkittan.

Biaje agentzietakuek esan euen azkeneko urtietan jentiek guztiz organizaute hartzen zittuela bakaziñuek: transportie, ostatue…

Ulgor-eko Formazio Komiteko kide zan Mikel Lezamiz, eta lanpostuek euskaldunketiez egin euen berba.

Orain eta hemen atalien, bestiek beste, aldizkari bat jaixo zala aittatu euen: Aretxagazeta, Aretxabaletako aldizkarixe.

Elena Kortabarria gizarte-laguntzailliei entrebistie egin eutzien. Drogak, dependentzia, emakumiek… pregunta asko egin eutzien: “Drogomenpekotasunaren arazoa duten pertsonekin lanean hasteko asmoa dugu”.

Mikel Otxoari omenaldixe egin eutzien martxuen 19xen, eta, bestiek beste, Reala-Osasuna partidue jokatu zan Atxabalpen.

Egixe esatiarren, ez zan oso partidu ona izen, baiñe eguraldixe eta egon zan girue nehikue izen zien egune borobil-borobille izeteko. Gaiñera, jokalarixek oso jarrera ona erakutsi euen.

Gutun berezi bat egon zan zenbaki hartan. J.A.M. inizialdun batek idatzi euen, eta Zigarrola blues ipiñi eutzen titulue; obrengatik Zigorrolan desagerketan ebitzenak aittatu zittuen bertan.

Droga legalizau, drogei aurre egitteko? Hori izen zan enkuestako preguntie. Jaione Güezmesek, Juan Bautista Jimenezek, Iker Etxabek eta Aureak erantzun euen.

Famauen ahotik atalien, Karrikirrixeneko Anizeto eta Dolores agertu zien barriro; bigarren kapitulue: “Ez abusau, ez jaten, ez eraten, eta ez juergetan”.

(16. zenbakixe / 1989-03-31)

1987xen akzidentie euki euen Mikel Otxoa mondrauetarrak Atotxa futbol zelaixen.

Ba, 1989ko martxuen 19reko omenaldixe organizau euen lagun talde batek. Ekitaldi nagusixe futbol partido bat zan: Reala-Osasuna.

Herriko jentiekin oso pozik eta eskertute euen, baiñe Realakin…: “Herriko jendeak laguntza handia eskaini digu… Errealak hemen jendea mugitzen hasi arte ez du ezer egin, beren aldetik ez da ezer irten”.

Omenaldireko animaute euen, baitte urduri be, eta istripuen ostien zelan bizi zan kontau euen: “Etxean gimnasia egiten dut, kalera joaten naiz, txanponak kolekzionatu… Lehen futbolean aritzen nintzen; hasieran oso gogorra egin bazitzaidan ere, ohitu egin behar, istripua izan duzula eta horrela geratu zarela onartu behar, ez dago besterik”.

Etorkizunerako ez euken plan haundirik, ez euen gure planik egin: “Datorrena hartuko dugu”.

Aste Santue zala-eta, ohar hau ipiñi euen zenbaki hartako azalien: Laster arte maiteok! Hori bai dala gertutasune!

Eta Aste Santuekin lotute, mondrauetar batzuei ia ze asmo eukien pregunteu eutzien enkuestan. Mikel Montoiak, Marisa Larrañagak, Txari Romerok eta Ramon Martinezek erantzun euen.

J.M. Mendizabal abadie eta Eskola Politeknikoko irekasliek urte batzuk lehenau Venezuelan bizi izendako esperientzia kontau euen Txandaka atalien.

Orain eta hemen atalien, insumisiñue eta Debagoieneko lantegi eskolie aittatu zittuen, bestiek beste.

Patxi Gorosabelek, ordureko, 15 urte eroien rugbixen: “Lehen, hemen rugbya indar soila zen. Jo eta aurrera… Orain, teknika askoz gehiago lantzen da”.

Karrikirrixeneko Anizeto eta Dolores entrebistau euen Famauen ahotik atalien: “Gure ume denporan, ez euen automobilik, zaldi-kotxie!”.

Holakotxie zan herrixe 1910. urte inguruen. Santa Barbararen babespeien agerketan da Mondraue historikue. Harresixen kanpokaldetik, barriz, San Frantzisko konbentue, Ugaran errekaren ertzien. Errekan gora juen ezkero, ezkerretara Olarte kalie dau eta eskumakaldien, Zarugalde; erdialdetik ezkerrerutze, Portaloittik hurrien, Madalenako errebal zaharra eta Biteri eskolak. Eta ezkerrien, Zerrajerak Zaldibar inguruen jasotako lantegi haundixek. Indalezio Ojanguren eibartarrak atara euen argazkixe.

(15. zenbakixe  / 1989-03-17)

Hasarre, oso hasarre euen Urra pelotarixe.

Gaztietan Españako titulo bi irebazi zittuen, eta bigarren maillako final bat; 1988xen buruz buruko txapelketa nagusixen final-laurdenetara aillegau zan; Galarzak irebazi eutzen.

Ilusiño haundixekin euen parejetan jokaketako: “Parejaka ez nabil oso ondo, baina ez dago arrazoirik ni kanpoan uzteko”. Buleguetan dezididu zan hori; pelotan ebitzen enpresarixuez hau esan euen: “Batzuk inkopetenteak dira; besteak mafioso hutsak. Dirua bakarrik ikusten dute; pilotaria bost axola. Ondo zaudenean esplotatzen zaituzte, eta hain ondo ez zaudenean, agur. Putada asko egin didate, baina hau itzela da”.

Izen be, txapelketarako gogor entrenetan ebillen, baiñe bigarren maillekuen buru izetiekin konformau biher euen: “Zer egin dezaket? Ez baduzu jokatzen, ez duzu kobratzen”.

Martxuen 8xe pasau barri, Txandaka atalien Malen Errastiri egin eutzien entrebistie, Arrasateko Emakumeen Asanbladako kidiei. Laburren atalien, danetik: gas naturala aillegau zala herrire, Zuhaitz Egune, etxebizitzen gaiñeko mahai-ingurue… eta Otamendi tabernie itxi eragin euela…

Eta enkuestie be Martxuen 8xekin lotutekue izen zan: Emakumeak eta gizonak egoera berean al daude? Erantzunek, danetarikuek.

Famauen ahotik atalien, Patxi Murgoitio udelarrai egin eutzien entrebistie: “Erguiñetik Udelara 12 miñutuen juenda nak”.

Hondakiñen gestiñue bolo-bolo dabillen honetan, Mankomunidadiek orduen dezididu euen zabortegi kontrolaue egingo euela hondakin solido ez toxikuendako, Bergaran, Epele errekaren inguruko ibarbide baten.

Denporaldixe hasi euen Dorletako Ama Eskolako ziklista gaztiek, eta oso postu onak lortu zittuen. Asier Guenetxea, Mikel Larrea, Gorka Sudupe… izen ezagun asko tartien.

Herri danetan dauz personaje popularrak, eta Mondrauek be badauko batzuk. Horreittako bat, Rosi Otadui Katanga: “Pertsona guztiei festa gehiago eman behar zaie, ez lan ordu gutxiago, festa gehiago baizik”.

Beheko argazkixe ze urtetakue dan ez dakigu, baiñe bai Españako gerraren aurrekue dala. Indalezio Ojanguren eibartarrak atara euen.

Erdi Aroaren azken aldixen hartu euen Zarugaldek errebal itxurie. Hau da, alde zaharreko harresixetatik kanpo eta Garagartzatik etorren Ugaran errekaren bestaldien sortu zan, Aramaixo eta Bizkai alderako urteeran.

Kale barrenien garai bateko San Agustin konbentue ikusten da, arko eta guzti. Etxe gutxi batzuk, tartien ortuek eukiela, eta oiñezkuek kalien ziher, bape trafiko-arazo barik.

Mondraueko industria ertain inportantienen jarri euen azken orrialdien, eta bakotxak ze egitten euen.

(14. zenbakixe / 1989-03-10)

Berastegin jaixo zan Juan Damasceno Saizar, Juanito txoferra, 1953ko martxuen 26xen.
Mutikuek “ardi zaharra” deiketan eutzien, “txanka mehiek” eukelako, eta maixuek be bai: “Han, bajatok ‘berant ardi zaharra’…”.

14 urteaz etorri zan Mondrauera, Profesionalera: “Gauza gutxi ein naixuan nik han… pasaporte emun justien. Txofertzarako aukerie izan naixuan ta harrezkero hementxe”. Umiek zittuen gogokuen: “Autobusien sartu ahala danei zertxobait esan; erdi-lo datorrenai be aurpegixe alaittu eitten jakok”.

Guardia zibillekin anekdotatxoren bat be euki euen: “Billerleko Miradorera allegaukeran hasi jatek autobusoi tar-tar-tar eta kieto parau… Hasi nok auto-stop eitten ta hor jatozak txapel-okerrok: ‘¿Qué le pasa? ¿Le llevamos?’ Neure artien, neu sartzen ez panok eurek sartuko naixuek eta onena sartzie juat. Billerlera eta Astola taberna parien itxi naixuek. Mutillek urten juan eta esan nutzan telefonotik deittu neikien. Ezetz, itxitte auela. Harek ikusi nundik jatsi nitzen eta esango juan, hau be pikoletue dok. Kabinara juen bier”.

Emuten euenez, trenbide barrixaren Y-aren bertizie hamen egin biher euen. Trenbidiek 139 kilometro eukiko zittuen, 76 tunel eta 157.000 milloi pezetako presupuestue; proiektue zortzi astien buketute egotie espero zan. Gaiñera, nehiko klaro euen Mondrauen egingo zala linien kanbixue eta, iguel, geltokiren bat be egongo zala…

Txomin Arrietak gutun bat bieldu euen Gaztetxeak protohistoria eta protohisteria izenburuekin. Gazta-etxeak…

Helduen Heziketa Iraunkorreko zentrue inaugurau euen (EPA). Gaiñera, Txomin Iturbe hil zala urte bi bete zien eta manifestaziñue egin euen Mondrauen, “negoziazioaren alde”.

Asteko reportjien, pobrezia aztertu euen. Orduko krisialdixe Mondrauen be igerten zan. Gure artien be baeuen jentie oiñarrizko biherrak beteteko lain jasoten ez euena. Caritasek eta Diputaziñuek emuten zittuen laguntzak, baiñe ez zien nehikuek.

Debagoieneko Ospittaleko zuzendarixe Blanca Roncal zan orduen. Ospittala haundittu eta barrittu biherra ikusten euen harek: “Arazo eta eskasia batzuk baditu, eraldatu eta handitu beharrean aurkitzen da”.

Podiuma atalien, Pitxi Herrero eskubaloiko entrenadoriei egin eutzien entrebistie. Kirola “aisia bezala” hartzen zala esan euen: “Jendeak ez du ikusten kluba eratzeko beharrik, eta klubak ahulduz doaz. Inork ez du hartu nahi haur edo gazte talde bat laguntzeko errespontsabilitaterik”.

Mondraueko industria inportantienen jarri euen azken orrialdien, eta bakotxak ze egitten euen.

(13. zenbakixe / 1989-03-03)

Edozeiñek etxie eukitteko eskubidie daukola esaten dau giza eskubidien proklamaziñuek, baiñe 1989xen be oso gatxa zan hori. Traba asko euzen.

Inmobiliarixa bakarra euen herrixen eta jentiek ez euken ohitturarik etxie inmobiliarixa bidez erosteko; demandie ofertie baiño haundixaue; etxiek garestittu… Bigarren eskuko bat, adibidez, zortzi milloi pezeta kostetan zan.

Gaiñera, herrittar gaztiei sei hillebeterako edo urtebeterako lan-kontratuek egitten eutzien eta oso gatx eukien etxie erosi edo alkiletie. Lanien ibilli arren be, batez beste 100.000 pezeta zan soldatie; hortan, etxie erostiek ekarren bizitza osuen hipotekie pagetan ibilttie.

Udalak proiektu batzuk euken esku artien: etxe gehixau egittie, ofertie haundiketako, demandie txikiketako eta prezieuk bajetako. Eta hiru lekutan egitteko asmue euken: Roneon, San Frantziskon eta Altamira gaiñien.

Kalera be atara euen etxiekin lotuteko arazue, asteko enkuestan. Danok bat etozen: oso txarto euen kontue.

Julian Aranzabal soiñu-jolie entrebistau euen Famauen ahotik atalien: “Soñue joten auzoko jaixetan eta bodetan ibiltten gitzuan gehixenbat”

Amandre Santa Inesen momia
1946a ezkero parrokian euen Santa Inesen momia, eta herrittarrei erakutsi eutzien egun batzuetan.

Aranzadi Zientzia Elkartiek ikerketa batzuk egin zittuen, eta gorpuek deshidrataziño-prozesu naturala euki euela ikusi euen. Haren zerralduen barruen lau umeren burezurrak euzen; haren seme-alabenak, seguruenez.

Amandre Santa Inesenganako beneraziñue haundixe zen herrixen; esaten zan insomniue osaketako ahalmena eukela…

Mikel Otxoa mondrauetarrari omenaldixe preparetan ebitzen, martxuen 19reko; bestiek beste, Reala-Osasuna partidue. Otxoak 1986ko azaruen 16xen akzidentie euki euen Atotxa futbol zelaixen, Realaren partidu bat ikusten ebillela. Bizkarrezurrien kolpie hartu eta paraplegiko geratu zan.

Mondra futbol taldiek entrenadore barrixe euken: Iñaki Zeziaga. Izen be, Juanito Arriaran kargutik kendu euen, “jokalarixekin txarto” konponketan zalako. Hala be, esan biherra dau taldie bost negatibokin hartu euela eta positibo batekin itxi.

(12. zenbakixe / 1989-02-24)

Mondraueko txoko asko pinttau euen Julio Galartak. Ohikue zan ezkiñaren baten ikustie bere kaballetien laguntziekin. Txiki-txikittetik euken “pintatzeko nahia, gogoa edo bokazioa”.

Roneon lanien ebillela, eszedentzia eskatu, eta Bartzelonara juen zan ikesten: “Pintura irakasle izatera heldu nintzen. Oso baliagarri izan zaizkit ikasketa haiek, kolorean, anatomian, mugimenduan-eta trebakuntza lortu bainuen”.

Argi euken pintore izeteko ikestie ez zala nehikue: “Eskolako ikasketak bukatu eta inor ez da Picasso edo antzeko bat izango, horretarako dohain horrekin jaio behar da.

Salvador Dali hil barri zan, eta, Galartaren ustez, “Dali bere alderdi estrapertsonalengatik” nabarmendu zan: “Dibujante handia izan da, baina ez kolorista”.

Instituziñuek artiei ez eutziela laguntzarik emuten komentau euen: “Ez dago babesik”.

‘Kote’ Lopez Rekarte
Orduen, Kote-k Eibarren jokaketan euen; anaia nagusixek Bartzelonan –Luis Mari–; eta txikiñenak –Aitor– Mondran, infantilletan. Kote-k argi euken zein zan hiru anaietatik onena: “Hiruetatik onena Aitor da. Atletikek eta Errealak eraman nahi izan dute, baina aitak hemen ikasten jarraitzea nahi zuen”.

Ez euen oso sasoi onien Kote, lesiño asko euki euen-eta oso denpora laburrien: zuntze apurtu, tiroie, esginzie orkatillien…

Zelaixen zelan jokaketan euen preguntaute, hau erantzun euen: “Anaiak eta biok, teknikan baino, indar eta azkartasunean oinarritzen dugu gure jokoa”.

Gustetan jakon jokalari batzuk aittatu zittuen: “Loren, Archibald, Klinsmann…”.

Eguraldixei dagokixonez, sikutie egon zan 1989xen, eta Pello Zabalangana jo euen Press-ekuek. Hala be, Zabalak be ez euken garbi zergaittik egitten euen hain euri gutxi.

Famauen ahotik tartien, Eugenio Otxoari egin eutzien entrebistie. Haren txikitteko kontuek-eta. Leintz Gatzagako alkatie zan orduen Otxoa.

Txandaka atalien, barriz, Eduardo Gorosarri eskoriatzarra zein izen zan gogora ekarri euen Gerardo Armendarizek, Gorosarri abesbatzako kidiek. Musikagillie, abadie eta euskaltzalie izen zan Gorosarri.

(11. zenbakixe / 1989-02-17)

Bederatzigarren zenbakixek AGAren eta Udalaren arteko hartu-emun txarrak eruen zittuen portadara; gaztetxie zala eta. 1989ko otsaillen 3e zan.

Izen be, 1989ko urtarrillen 21erako gaztetxien kontzertue organizau euen AGAk (Arrasateko Gazte Asanblada). Baiñe Udalak prohibidu egin euen. Hala be, kontzertue hasi, eta elektrizidade-kabliek moztu zittuen ezezagun batzuk.

1987xen okupau euen AGAk Gurea zinema zana. Udalak, barriz, ez euen gaztetxe moduen hartzen, baiñe ez zittuen gaztiek kanpora bota. Bittartien, inguruko bizilagunek salaketak jarri zittuen, sortzen zien zaratengaittik-eta.

AGAk, barriz, biherrezko ikusten euen gaztetxie eukittie; bardin jakon nun. Udalak, barriz, ez euen erabakirik hartzen, bost talde politiko euzelako eta iñork be ez eukelako gehixengorik.

Hori gutxi ez, eta gazte batzuk AGAtik urten euen, arrazoi bi emunde: drogie ebillela gaztetxien eta Asanbladak ez euelako ondo funzionetan.

Aste hartan bertan egin biher euen batzarra Gazteria batzordiek, eta gaztetxie jarteko leku bat proposatzeko asmue euken: ospittale zaharra!

Frai Rufino: enfermero, koziñero eta abade
Rufino Oianguren 1929ko maiatzaren 14an jaixo zan, Bolibarren.
Enfermerue, koziñerue… eta: “Amak gure juan, erderaz ikesi eta abare sartzie. Alde guztietatik abare, e!”.

Arantzazun egon zan denporak ekarri zittuen gogora Frai Rufinok: “Arantzazun gosie pasau gaixuan, gosie ikeragarrixe”. eta Oliten be egon zan: “100dik gora estudiante jauan eta ni koziñero nausi. 10 urte ein nittuan”.

Asteko enkuestie Mondraueko Karnabalen gaiñekue izen zan, eta danok esan euen oso ondo euzela, jente asko disfrazetan zala.

Beheko parteko publizidadie be, kontuen hartzekue modukue: Ekaitzen gosarixek emuten zittuen eta goizeko zazpietan zabalketan euen! Beste publi hau be, oso ona: Hire azken tragoa Otamendin.

(9. zenbakixe /  1989-02-03)

Juan Bautista Azkarate Egaña mitue izen zan pelotan (1891-1965). Zergaittik?: “Bere indarra, beronen besoen potentzia, kantxan egoten jakitea, eta bere bistagatik”.
Mondragones-ek dana irebazten euen, eskuz banakakuen, eskuz biñakakuen… Ez euken kontrarixorik. Ogetak orduen esan euen esku pelotak hiru garai euki zittuela: Mondragones-ena, Atano III.arena eta Gallastegirena. Pelotarixe izen aurretik, okiñe izen zan.

Ordureko Udalak baeuken proiektue San Kristobalen beste kanposantu bat egitteko, eta horren gaiñien pregunteu eutzien mondrauetarroi, enkuestan. Aldaikue ez euela leku egokixen, hori nabarmendu euen gehixenok.

Labeko Koban Goi Paleolito garaiko aztarnak topau zittuen, eta Mondraueko bariantie egin aurretik, Aranzadi elkartekuek aztarnategixe bera atara egin euen bertatik. Alvaro Arrizabalaga: “Hemendik hamar edo hogei urtetara ikertzaileren batek koba aztertzea interesgarri gerta zitekeen arren, galera ez da oso handia izango”.

Juan Carlos Irizar musiko oñatiarrai entrebistie egin eutzien. Bestiek beste, esan euen pianue jotie baiño, gustorau ibiltten zala musikie egitten, musikie idazten.

Gazteen Asanbladaren eta Udalaren artien ez euen giro onik, eta Gaztetxien egin biherreko kontzertu bat suspendidu egin euen Udalak. Are gehixeu, kontzertue hasi, eta baten batzuek elektrizidade-kajako kabliek moztu zittuen.

(8. zenbakixe / 1989-01-27)