Meza ematen duen tximino baten inguruan eraiki zuen Le due Zitelle (Bi neskazahar) nobela laburra Tommaso Landolfi idazle italiarrak, 1946. urtean. Mezu honetan entzun ahal duzue Landolfik nola kontatzen duen tximuaren zeremonia eta irakurri, blog honi dagokionez, idazleak esan nahi izan zuenaren interpretazio kixmitarra.
Podcast-a entzuteko klikatu gailuan:
Fededunei bizkarra erakusten eman zuen meza Joseph Ratzinger -katolikoen Benedikto XVI. Aita Santua- joan zen igandean Vatikanoko Sixtoren Kaperan. Eliza katolikoa modernotzeko Vatikanoko II. Kontzilioak erabaki zuen apaizak aurrerantzean meza fededunei begira emango zuela eta latinen ordez, eliztarrek ulertzeko moduko tokian-tokiko hizkuntza erabiliko zela.
Jakina da Ratzinger oso kontserbadorea dela. Izan ere, igandeko keinuarekin oniritzia erakutsi nahi izan die Elizaren alderdi ultraeskuindarrenei. Hauek erreformak baztertu eta eutsi izan diote kontzilio aurreko liturgiari, hau da, Errito Tridentinoa deritzonari. Hamarkada askotan Erromak tridentinoak gaizki ikusita izan ondoren, uztailean baimendu zuen berriz haien erritoa Ratzingerrek.
Benedikto XVI.arena irakurri eta berehala etorri zait burura Tommaso Landolfiren tximinoa. Izan ere, haren nobelaren klimax nagusietako batean, tximinoaren zeremonian, animaliak Ratzingerrek igandean eginiko keinu bera egiten duela espreski idazten du Landolfik: meza bizkarrez eman.
Italo Calvino eta Cesare Paveserekin batera, Italiako XX. mendeko literaturako idazle klasikoen artean jartzen dute Landolfi.
Aristokraten semea, garaiko literaturaren modetatik at gorde zuen bere burua eta dandy dekadentearen bizimodua egitea erabaki zuen. Horren ondorioz, eszentrikotzat eta marginaltzat izan zuten, eta dute, idazlea zein haren lana.
Horren adibide argia da Bi neskazahar eleberria. Tombo izeneko tximinoaren istorioa kontatzen du. Bi neskazahar elizkoiekin eta haien neskamearekin bizi da, herri baztertu eta aspergarri batean. Tximinoak kateetaz libratzen eta kaiolatik ihes egiten ikasi du eta, ia gauero, etxetik ateratzen da eta inguruko komentuko elizara joaten da. Mojek salatzen dutenez, ostiak jan eta mezetako ardoa edaten du han. Neskazaharretako bat zelatan jartzen da gau batean, salaketak egiazkoak ote diren ikusteko. Errealitatea are gordinagoa dela ikusten du.
Eleberriaren amaieran, tximinoa “exekutatu” egiten dute neskazaharrek, sakrilegioaren lotsa jasan ezinik. “Dena den, garaipena ezin zitekeen ironikoagoa izan: gurutziltzaketak martiri bihurtzen du Tombo biraogilea”, idatzi du Estibalitz Ezkerrak Gara egunkariko Mugalari gehigarrian (Azaroaren 3a, 6. orrialdea. Ez dut testua Interneten aurkitu, beraz, ezin estekarik egin, zoritxarrez).
Hermetismoa
Kafkaren gizatasun-animaliatasun arazoaren eragina igartzen zaio lanari. Baina litekeena da Landolfi haratago joan izana.
Hermetici (Hermetikoak) deituriko idazle talde bateko partaide izan zen Landolfi. Frantziako dekadentismoa (Mallarmé, Rimbaud, Valéry…) zuten eredu talde horretan 1920. eta 1940. urte artean bilduriko poeta eta nobelagileek. Hermetikoak esaten zieten, irain gisa, baztertu zutelako hitzaren komunikazio ahalmena eta honen indar ebokatiboari eman ziotelako lehentasuna (haien lanak ez direla “erraz ulertzen”, alegia).
Ez da harritzekoa jarrera hori hartu izana, Mussolinismoaren urte gorenetan, faxismoaren “kultur giroa” pairatu behar izan baitzuten idazleok. Landolfik jarrera antifaxista argia hartu zuen eta hilabete batez preso izan zuten Florentzian.
Baina gogoratu behar dugu hemen hermetiko hitza nondik datorren. Lehen ere jorratu dut gaia hemen. Greziako Hermes jainkotik eratorritakoa da. Hitzaren eta idazkeraren jainkoa da Hermes, interpretea eta mugalaria, baina baita gezurtia, tranpatia eta lapurra ere. Mundu helenistikoan Egiptoko Thot jainkoarekin bat egin zuten Hermes. Thot, zeinuen jainkoa, tximino batez irudikatzen zuten egiptoarrek.
Landolfiren tximinoa argitzeko beste erreferentea Jainkoaren tximinoaren ideia da, blog honetan askotan azaldu dena.
Baina zergatik ematen dizu tximinoak bizkarra aldarean?
Zure begirada eskuan dituen sinboloetara zuzendu nahi du, egia ostian eta odola-ardoa duen kalizan dagoela esateko. Bere aurpegia ezkutatzen dizu, bera artekari bat baino ez dela adierazteko. Baina, bide berean, tximino bihurriak tranpa egiten dizu: berak eskainitako zeinuak ere aurpegia eta bizkarra duela ahaztarazi nahi dizu, gogoan izan ez dezazun Landolfiren tximinoak irakatsitakoa: zeinuak alde batekin egia esaten dizula eta, bestearekin, gezurra.
Hona, podcastaren testua, Bi neskazahar eleberriko pasarte bat jasotzen du, tximinoak meza ematen duenekoa.
Tommaso Gandolfi Bi neskazahar ( Le due zitelle ):
Tximinoa sagrariora hurbildu zen zuzenean eta zalapartaz ireki zuen, ateari danbatekoa emanez. Une batez, barrura zeharka begira egon zen, oiloak legez; besoa sartu zuen eta konsagraturiko ostia eskukada bi atera zituen eta berehala jan.
Ostia konsagratuak jan ondoren, tximinoak bi edo hiru itzuli grotesko egin zituen aldarearen bazterretik, erakustaldiaren ondoren ikusleen txaloak espero balitu bezala. Gero, sagrariora hurbildu zen eta konsagraturiko ostia bakarra atera zuen eta aldarearen gainean erortzen utzi zuen; ondoren, zurtoinetik horizontalki helduta, kaliza sakratua; hura ere erortzen utzi zuen, begiekin jarraitu gabe; azkenean, eskuinarekin, korporal sakratua. Hau, ordea, besoan gorde zuen. Aldarearen ertzera mugitu zen orain, eta, ezkerrarekin, ardo sakratuaren ontzia atera zuen. Bularraren kontra estutu zuen. Behin itzulita, begirada okerrez geratu zen, azken bi objektuok eskuetan, zer egin jakingo ez balu bezala, edo, hobe esanda, eskuak beterik jarraitzen jakingo ez balu legez. Azkenean, korporala indarrez astindu zuen eta horrela zabaltzen lortu ondoren, bere oinetara bota zuen.
Kaliza sakratua hartu zuen berriz, ardo-ontzia astindu zuen, tapoia kentzeko, eta ardo sakratua isurtzen hasi zen. Era bitxian egin zuen hori: ontzia bularretik urrundu gabe, kaliza hurbildu zuen hara eta, ondoren, gorputz osoa atzera botata eta pixka bat okertuta, lortu zuen likido sakratuaren tanta batzuk ontzi batetik bestera pasatzea. Hori eginda, kuxkurtu egin zen eta ontzi sakratua kontu handiz jarri zuen hanken artean. Ondoren, mugimendu bortitz batez altxatu eta lizunkeriaz-edo ardo-ontzia hartu zuen eta zuloa zurrupatu zuen. Berehala, ezpainak itsatsi zituen han eta geratzen zen ardo sakratua edan zuen.
Ez zen asko, ardo sakaratu hura, baina eragina ia berehalakoa izan zen. Ez zuen tximinoa benetan mozkortu, baina arranditsu eta handiuste bihurtu zituen animaliaren keinuak, are zakar eta barregarriagoak. Ardo-ontzia bertan behera utzi zuen, lurrera botata. Bi eskuekin bultzatu zuen gero, amorruz. Kuxkurtu egin zen kaliza sakratua jasotzeko. Aldarearen erdi-erdian utzi zuen. Kontsagraturiko ostia ere hartu zuen eta haren gainean jarri zuen, estalki modura. Besoan oraindik zintzilik zuen korporal sakratua hartu zuen, azkenik, baina ez bi objektuok estaltzeko, baizik eta sorbalda gainean botatzeko. Horrela jantzita, kalizaren inguruan hainbat itzuli egin zituen, dantza moduko urratsekin; hankak elkartuta, salto egin zuen azkar, oinazpiak aldarearen kontra gogor kolpatzen.
Kaliza sakratura hurbildu zen eta hartu egin zuen fededunentzako lekuari bizkarra emanik, hau da, sagrarioari begira; altxatu zuen, berriz utzi zuen; bira erdia egin zuen, besoak ireki zituen, baina ukondoak gorputzetik gehiegi urrundu gabe, eskuak zabalik; kaliza sakratua hartu zuen berriz, berriz altxatu zuen. Zelatan ziren bi emakumeek ez zuten hasieran ulertu, ez zuten ulertu nahi izan… Irakurle, errua ez da nirea: tximinoa meza esaten ari zen.
Orduan, kontsagraturiko ostia alimaleko grinaz irentsi zuen eta ardo sakratua edan. Eta hemen berriz egiten dut zalantza. Ez dakit eskubidea ote dudan dena esateko eta jende zintzoa asaldatzeko; baina ezinbestekoa da gau ikaragarri hartako azken izugarrikeria kontatzea. Larritasunak behartuta, kaliza sakratua bota zuen tximinoak. Aldarean itzulika, ertz baten kontra jo zuen ontziak eta… hala edo nola esan beharko dut bada, txiza egin zuen aldarean.
Eliztarrei bizkarra emanez, Erromako tximinoak aurpegia ezkutatzen du, bai, harria bota eta eskua ezkutatzen duena bezala. Protagonismo osoa sakramentuari ematen dion itxura egiten du, baina, ondo diozunez, engainatia da: meza eliztarrena ez den hizkuntzan ematen du, iniziatuen hizkuntzan, horrela frogatuz bera ez dela eliztarren artekoa, Jainkoaren mintzoa aditzen duen elitekoa baizik. Ardiei obeditzea baino ez zaie geratzen.