Neska honek ezin du ibili. Elbarri da. Tximino du izena, eta gizateriaren etorkizuna da. Ikusi bestela.
Andrei Tarkovski zine zuzendari errusiarraren Stalker pelikulan agertzen da Tximino. Nire filme faboritoetako bat da Stalker miresgarria, askorentzat “jasanezina” bada ere. Tarkovski nire zine zuzendaririk gogokoena izan da, 16 urtekin Sakrifizioa pelikulak txundituta utzi ninduenetik.
Duela gutxi arte ez diot erreparatu neska horri. Izan ere, orain arte filmea VHS-an izan dut, jatorrizko bertsioan (inork ez ditu halako filme xelebreak bikoizten, zorionez), eta azpitituluak espainolez zituen. Hor irakurri nuen neskak Mona zuela izena. Baina “mona” espainolez “tximino emea” izateaz gain, italianoz emakume izena ere bada. Horregatik, beti pentsatu izan dut neska horren jatorrizko izena Mona zela, errusieraz ere.
Baina hara non, DVD-a heldu da. Stalker bi DVD-tan daukat orain, eta aurreko batean pelikula berriz ikusten ari nintzela, bonbila piztu zitzaidan. Ingelesezko azpitituluak aukeratu nituen, eta, hara non, erderaz “Mona” zioen tokian ingelesez ez zioen “Mona”, baizik eta “Monkey”.
Tximino neskatoa stalker-aren -mugalariaren- alaba da. Mugalariaren lanbidea jendea Gunera ezkutuan eramatea da. Debekaturiko eremua da Gunea. Inork ez daki zergatik, espaziontzi baten leherketarengatik edo eztanda nuklear batengatik, agian, baina Gunea erradioazioz beteriko lurralde zabal bat da. Erradioazioa dela-eta, mugalarien seme-alabak “akats” genetikoekin jaiotzen dira, mutanteak dira.
Stalker pelikula Txernobilgo zentral nuklearraren eztandaren (1986) inguruko profezia dela diote batzuk. Hala bada, profeziak profeta hil zuela esan dezakegu. Estonian filmatu zuten, 1970ko hamarkadaren bukaeran, eremu industrial ultrakutsatu batean. Filmatu ondoren bronkioetako minbizi arraro bat aurkitu zioten filmazio taldeko kide bati. Gaitza berak hil zuen zuzendariordea. Tarkovski bera ere bronkioetako minbiziak hil zuen urte batzuren buruan.
Eboluzioaren hurrengo urratsa
Gizakia eboluzioaren ondorioa da, eta ez dago inongo arrazoirik pentsatzeko eboluzio prozesu hori gelditu denik. Gizakia ez da prozesuaren gailurra, batzuk hala uste arren, baizik eta tarteko produktu bat. Nor da, beraz Tximino?
Ikonografia kristauez beteta dago Tarkovskiren filmografia osoa. Stalkerren, esaterako, Andrei Rublev Errusiako XV. mendeko ikono margolariaren Hirutasuna erabili zuen eskena bat konposatzeko.
Stalker, emaztea eta alaba ere hirutasunaren irudia dira.
Tarkovskiren filmean, irtenbiderik gabeko puntura heldu da gizateria, eta, horretan, itxaropen bakarra eboluzioaren hurrengo urratsa da: mutazioen bidez, garunaren ahalmen ezkutuak azaleratuko dituen supergizakia. Ez du nazien supergizakiarekin zerikusirik; neska ahul, elbarri bat baino ez da. Baina ahalmen berri misteriotsuak bere baitan dituena, bestelako etorkizun baten hazia.
Tximino jarri dio Tarkovskik neskatoari, eboluzioaz gogora gaitezen.
Hasieran jarri dudan sekuentziarekin bukatzen da pelikula. Nik mezua beste sekuentzia honekin bukatuko dut, Testamendu Berriko pasarte baten aipamena dela iruditzen zaidalako (agian flipatzen ari naiz, zuek erabaki).
Hor doaz Stalker, emaztea eta Tximino, paisaia apokaliptiko baten barrena. Jose mugalariak familia Egiptotik Palestinara pasa zuen bezala, Nazareteko etxerako bidean, Maria emaztea eta haurra gainean hartuta.
Haur hori Tximino da: gure KIXMI.
Flipatzen ari al naiz? galdetzen nizuen Stalkerraren alaba gure KIXMI zela iradokitzean.
Erantzun bat aurkitu dut asteburu honetan, Gérard Pangon zinema kritikari frantziarraren testu batean. Baliteke ni erabat flipatua ez egotea (edo, agian, flipe kolektiboa da hau, gutxienez folie à deux motakoa).
Stalker: Zalantzaren filmea, hirutasunaren zeinuarenpean artikulua argitaratu zuen Pangonek 1983. urtean Etudes Cinematographiques aldizkarian (ez dago sarean). Nik Valentziako Filmotekak urte batzuk geroago ateratako El cine sovietico de todos los tiempos 1924-1986 liburuan aurkitu dut. Hona artikuluaren bukaera, erabat kixmitarra:
[Stalker] Pelikularen amaierak iradokitzen du badagoela itxaropena. Itxaropen hori ez dago zehaztuta, baina Stalkerraren alabak, Uistitik [hegoameriketako tximino bat da uistitia], gorpuzten du. Zientzialaria eta idazlea hasierako tabernan utzi ondoren Stalkerra etxera itzultzen da, neskatoa sorbaldaren gainean eramanda, baina enkuadreak ez digu uzten gizona ikusten. Neska airean flotatzen duela ematen du, eta haren aurpegia, kolore apaleko oihal batean bilduta, nabarmendu egiten da zeri grisaren aurka, lantegietako tximiniei kea dariela atzean. Stalker filmean hirzpalau planotan baino ez da ageri zerua, eta hau horietako bat da; itxaropena haur honengandik datorrela ikustarazteko modu bat da. Era berean, aurreraxeago, Tarkovskik utziko dugu haurrari entzuten, Beethovenen Pozari Ereserkia-ren nota batzuk entzuten direlarik, trenen zarataren artetik.
Zein da, orduan, itxaropena dakarren neska? Hasteko, ez dabilen neska bat (lurretik banandua dago, horren bidez), koloreztaturiko silueta bat (Eremua bezalakoa) mundu sepia baten barruan. Neska, beraz Gunearen ikurra da, “fede garbia (haurrarena), giza zoriontasuna” lortzeko bidea eman dezakeen barneko bazter horretakoaren ikurra. Baina Jainkoaren sinboloa ere bada. Stalkerraren alaba gisa, Jainkoaren Hirutasuna irudikatzen duen familiako kide da. “Gizakia haren irudiaren arabera” eginda, hau da, gizona eta emakumea haurraren boterearen arabera sorturik, Jainkoak bere bizitza hirukoitzaren misterioa agertzen du Jainkoak. Amodioaren fruitua izateaz gain […] Izpirituarena ere bada.
Honela, Izpiritua bizi da Uistitirengan, eta Gunetik datorren beste gauza bat: zer? Botere harrigarriak ditu haurrak? Azken eskenak erakusten du haren begiradak hiru ontzi mugitzen dituela (beti 3 zenbakia) mahai baten gainean. Batek ardoa du (paradisu artifizialetakoa, ala Jesu Kristoren odola?); bigarrenak, pote batek, irekita eta hutsik dagoen arraultz oskola bat; hirugarrena, handiena, hutsik dago. Neskak urrundu egiten ditu ontziok. Handiena mahaiaren bazterrera heltzen da, eta gero erori egiten da, hautsi gabe. Agian, Jainko deitzen dugun Absolutua baztertzearen sinboloa da. Ardoa bistatik ateratzen da. Potea geratzen da, berriz jaiotzearen/berpiztearen sinboloarekin, zeruaren ikur ere badena. Horri begiratzen dio neskak kamarak bere aurpegira hurbiltzeko aurrera egin aurretik. Aurretik barneko berrikuntza egin behar dela konbentzituriko gizakien bigarren belaunaldi honetatik etorriko al da itxaropena? Gizakienganako Fede bat kontuan hartu beharko da, Absolutura aurrera egiteko?
Jainkoarekiko fedea? Artearekiko fedea? Gizakiarekiko fedea?
Zalantzak irauten du, are gehiago, indartu egin da.
Tarkovskirena baino lurtarragoa duzu Nagisa Oshimaren “Max, mon amour” (1986).
Peter, goi mailako diplomatiko ingeles bat, Parisen bizi da, emazte Margaretekin (Charlotte Rampling) eta semearekin.
Azken aldian ordutegi arraroa darabil Margaretek. Senarrak gezurretan harrapatu du.
Amoranteen logelan sartu eta txinpantze batekin kausituko du ohean emaztea.
Peterrek Max etxera ekartzea onartuko du, etxabere gisa, zibilizatuaren itxurak eginez. Baina Maxek ezin du bere amodioa gorde. Ezta Margaretek ere. Bisiten aurrean ere ez.
(Max elebiduna den arren -soilik pasiboa-, eta Margareten etxeko hizkuntza ingelesa, frantsesez egingo dio txinpantzeari, Victoria Abril neskameari bezala, beti ere begirunez eta goxo. Baina hegoaldekoari hegoalderaz behar zaio mintzatu. Eta ingelesarentzat neskame espainola bezain hegoaldeko da Max.)
Peterrek, gero eta jelostuago, emaztea galderez josiko du: nola maitemindu zineten?
(Lehen begiratuan izan zen, bat-bateko bihotz zaztada.)
Larrua jotzen duzue? Eta?
(Erantzuteko gogo handirik ez Margaretek.)
Prostituta bati ordainduko dio diplomatikoak txinpantzearekin larrua jo dezan, bere emazteak nola egingo ote duen eta zer sentituko jakiteko asmoz, baina prostituta ez izaki Maxen estilokoa.
Maxek Margaret maite baitu.
Pentsa liteke beharbada senarraren burukontrol ingeles gibela konpentsatzeko aukeratu duela Margaretek txinpantzea. Ordea, Margaretek berak zehaztuko duenez, “Maxek ere ni aukeratu ninduen.”
Halako batean Margaretek ama zaintzera joan beharko du eta Max hunkigarriki goibel geldituko da maitea gabe: ez jan, apenas mugitu, harik eta Margaretek telefonoz beren abesti kuttuna kantatuko dion arte, txinpantzea osatuz.
Ezin bereizirik bizi. Txinpantzearen maitasunak gozoro asebeteko du Margaret, King Kongen ezina azkenik ekinez mamituz.
Senarrak Margareti Maxek etxetik derrigorrez alde egin beharko duela agintzen diolarik, emazteak “orduan ni ere joango naiz” ihardetsiko dio.
Zenbait egunez Peter urduri lehiatuko da Maxen aurka, Margaret bereganatzekotan amodioa inoiz baino ederkiago egiten ahaleginduz eta abar.
Baina gero, emaztea eta maitalea azkenik txortan ikusi ondoren (Margareten baimenaz, belauniko, ateko sarrailetik begira) Peter desorekatu eta zimino bilakatze biolento batek harrapatuko du, ingelesaren patxada topikoa zeharo gainezkatuko duena.
Eta argi dago honez gero. seo company