Kategoriaren artxiboa: eraldaketa

Bekatuak bekatu (#puntua n)

Honako artikulua 2016-07-03ko #Puntua aldizkarian argitaratutako artikulua da.

Wikipedia kontsultatuz hasi naiz artikulua idazten. “Sindikatu” hitza bilatu dut, aitzakia perfektua azken egunotan prekaritateak erail dituen langileak aipatzeko.

Euskarazko Wikipediaren arabera, sindikatuaren helburua da langileriaren interes sozial, ekonomiko eta profesionalak defendatu eta sustatzea. Gaztelaniazkoak dio bere lana erabakiak hartu aurretik langileak informatu eta kontzientziatzea ere badela.

Definizioak irakurri eta ahalduntzea datorkit burura, autogestioa, norbanakoaren eta komunitatearen ongizatea, pertsonaren duintasuna… eta kooperatiba.

Bai, kooperatiba eta sindikatua, biak lotu ditut. Baina mesedez, ez iezaiozue inori esan. Ondo dakizuen bezala, gure bailaran bekatua da kooperatibagintza eta sindikalgintza lotzea.

Ustez, eredu kontrajarriak. Baina funtsean, eskutik helduta behar luketenak.

Egia da kooperatibetan sindikatuek ez dutela lekurik, ez behintzat langile bazkideen ordezkari gisa (ez ditzagun ahaztu ebentual eta azpikontratatuak). Bateraezinak izanda ere, eraiki beharko genituzke zubiak kooperatibak eta sindikatuak aliatu bihurtzeko. Eredu sozioekonomiko alternatiboa eta erreala nahi dugunok, bi eragile indartsuok elkarlanean behar ditugu. Baita komunitatetik sortu eta eraldaketarako bokazioa duten beste eragileak ere.

Izan gaitezen gu ere Grezia, eta saia gaitezen eredu sozioekonomiko bidegabe eta krudel hau aldatzen. Utz ditzagun ezberdintasunak alde batera, eta has gaitezen eraikitzen.

Ilunak argituz

Ordu luzeak pasa ditugu Arrasate inguruko kooperatibak kritikatzen. Multinazional hutsak direla, kapitalistak, galdu dutela funtzio soziala, eraldaketa soziala beraien planetan sartu ere ez dela egiten, gabezia handiak daudela balio kooperatiboen inguruan… Ondo arrazoitutako kritikak izan dira batzuetan, arinkeriaz beste batzuetan. Erronka enpresarialez jositako hamarkadak izan dira. Gerra ondorengo Arrasate banatu eta gosetuan hasi, frankismotik pasa, eta globalizazio kapitalista latzean murgildu. Urte batzuetako perspektiba hartzea ezinbesteko izan zen esperientziaren argi-ilunak identifikatzeko, eta horien araberako neurriak hartzeko. Eta neurriotako bat da Lanki ikertegiak eskaintzen duen Kooperatibagintzan Aditu Titulua.

7 hilabeteren zehar kooperatibagintzari buruzko teoriak baino gehiago lantzen dira graduondokoan. Jasotzen dira hainbat adituren testigantzak, besteak beste langileen parte-hartzeari eta krisi sistemikoari buruzkoak. Baina entzule gisa interesgarrienak kooperatibetako testigantzak izan dira. Eraldaketa sozialaren bueltan bailarako zenbait kooperatibek dituzten egitasmo eta planek liluratu naute. Gustura entzun ditut langileen parte-hartzea bultzatzeko hartzen ari diren neurriak eta dauden egitasmo sendoak. Kontseilu soziala dinamizatzeko proiektuetatik eraldaketa sozialerako egitasmo zehatzetara, egungo egoera sozioekonomikoan kooperatibek duten rola aztertuz.

Zaila da hutsetik eraikitzea, baina hartutako norabideak aldatzea zailagoa delakoan nago. Inertziekin hautsi eta zer garen eta nora goazen kuestionatzea. Eraldaketa, parte-hartzea, formazioa, ahalduntzea… eta hori guztia milaka bazkide eta langileko kooperatibetan. Hazkunde eredu bati jarraituz eraikitakoa birplanteatu eta kooperatibetako funtsetara eramatea ez da erraza, aitortza eta autokritika, biak behar dira. Autokritikatik ondo egindakoa aitortu, eta argietatik ikasiz ilunak argitzea.

Kooperatibak irla direnean

Debagoienean kooperatibak ohikoak dira, Arrasateko Kooperatiben Esperientziaren hastapenetatik bailaran izaera juridiko ohikoa bihurtu da. Komunikazio kooperatibak, industria kooperatibak, zerbitzuak, hezkuntza… esparru guztietara hedatu da kooperatibismoa. Demokrazia ekonomikoa, berdintasuna, elkartasuna… (nahi) ditugu erakundeotan. Kooperatibak ez dira perfektuak, kooperatibismoa egunerokoan praktikara eramatea ez da erraza, baina eredu justua(agoa) da.

Hala ere, inpresioa daukat berdintasuna eta eraldaketa soziala barnera begira aldarrikatzen dugula soilik. Kooperatibak ingurunetik at ikusten ditugu askotan, gure zilborrari soilik begiratzen diogu sarri. Langileen eskubideak murrizteko legeak onartzen dira gobernu publikoetan, sindikatuen ilegalizazioa bultzatzen da boteretik (kapitaletik), murrizketak aplikatzen dira zerbitzu publikoetan, lanpostuak modu masiboan suntsitzen dira… baina oraingoz geure ekosistema salbu dago. Eta lasaitasun horretan ahazten dugu (inpresio hori dut behintzat) langile gisa konpromisoak ditugula gizartearekin. Ongizate eta eraldaketa soziala ezin da ekosistema propiora mugatu, eskubideen aldeko borroka guztion esku dago. Konturatzen ez garen artean eraldaketa sozial erreala ez da lortuko, kooperatiben helburuak ez dira beteko.

Elitearen iraultza

Owen Jones-en liburu bat daukat mesanotxean: “Chavs, la demonización de la clase obrera”. Chavs Britainia Handian langileria klaseari erreferentzia egiteko mespretxuzko izena da. Klase arduragabea da, gaizkilea, ezjakina, kulturarik gabekoa. Gizartearen errefusa. Hori da behintzat politikariek eta komunikabideek diotena.

Ezberdintasun sozialak handitzen doazen heinean, langileria klasearen aurkako mezuek klaseen arteko gorrotoak biziagotzen dituzte. Arazo sozialei soluzioa topatu beharrean, gorrotoa da boterearen soluzioa.

Autokritikarako ateak zabalik izanda, gogorra da ikustea zer nolako klasismoa daukagun barneraino sartuta, zer nolako topikoak ditugun buruan. Guk, elite ekonomikoa kritikatzen dugun langileok. Sistema kapitalista eta klasistako biktima garenok.

Eta iraultzari buruz hitz egiten dugu, zorionez klase ertaineko familian jaio ginenok. Ikasteko (edo ez ikasteko) aukera izan genuenok. Etxean, kalean edo eskolan formazio sozio-politiko-filosofikoa jaso dugunok. Hausnarketarako aukera izan dugunok.

Baina badirudi ahazten dugula iraultza, eraldaketa sozioekonomikoa, ez dela etorriko soilik klase ertaineko “pentsalariengandik”. Eraldaketa gizarteko norbanako guztien eskutik etorriko da. Etorriko da etxekoandreen eskutik, etorriko da ikertzaileen eskutik, etorriko da irakasle eta ikasleen eskutik, eta etorriko da lanik ez dutenen eskutik, kalean eskean daudenen eskutik. Alboan paratuz gero sekula ere hitz egingo ez zenukeen horren eskutik.

Ez da soilik elite intelektuala behar duguna. Norbanako protagonistak, subjektu aktibo eta antolatuak, dira behar ditugunak.

Goiena-ren Puntua aldizkariko 1. alerako idatzia (2015/01/16)

Langileen parte-hartzea: diskurtso hutsetik praktikara (@etzipm -n argitaratua)

Langileen parte-hartzea ez da gai berria hainbat ingurunetan. Enpresa eredu demokratikoa aztergai eta presente izan dugunon artean aspaldi landutakoa dugu. Hala ere, azken urteotan pentsaezin zen zirkulutan ere jorratu da gaia, enpresa eredu demokratikoetatik harago funtzionamendu piramidalak nagusi direnetan.

Parte-hartzea bi norabidetan planteatzen dituzte enpresek, oro har: lanpostuko parte-hartzea (autogestioaren izenpean) eta emaitzetan partaidetza.

Lehenari dagokionez “harreman estilo berriak” aldarrikatzen dituztenak badira, kooperazioa eta lankidetza berrikuntzak bailiran. Mendetan zehar auzolana ere deitu izan zaio Euskal Herrian. Hala ere, egia da eredu demokratikoa duten hainbat erakundetan lanpostuko parte-hartzea alde batera utzi dela urte askoan, sistema Fordista aplikatzearen ondorioz. Baina badago marraztu beharreko muga bat, autogestioaren izenean egun zenbait enpresetan aplikatzen diren politiketan. Errealitatean bertikalki ezarritako helburuak edonola betetzea eskatzen baitzaio langileriari. Lan-baldintzak eta duintasuna alde batera utzita, horretarako beharrik bada.

Emaitzetan parte-hartzeari dagokionez, langile kolektiboari eskatzen zaio konpromisoa erakundearekiko, helburu “komunekiko”. Hain zuzen ere orain, enpresetako emaitza negatiboak direnean banatu beharrekoak. Mezuak irabaziak daudenean errepikatuko ote diren, zalantza handiak ditut.

Langileen parte-hartzea bultzatzearen atzean interes ekonomiko hutsak egon litezkeen arren (badira hainbat kasutan), probestu behar genuke aukera parte-hartzea bere osotasunean mahaigainean jartzeko, baita enpresa ereduak ere.

Hain zuzen ere kooperatibak dira aipatutako bi parte-hartze esparruak bateratzen dituztenak. “Kooperatibak ez dira perfektuak, baina bai perfektibleak” zioen aitak, Arizmendiarrietari erreferentzia eginez. Perfektibleak, baina batez ere eraldaketa sozioekonomikoa lortzeko lankidetzan eta demokrazia ekonomikoan oinarritutako tresnak dira. Kapitala lanaren menpekoa bihurtzen dutenak, emaitzen banaketa baino, etorkizuna eraikitzeko emaitzen berrinbertsioa planteatzen dutenak. Norbanakoen garapena alde batera utzi gabe helburu komunitarioak bilatzen dituztenak.

Dena den, ezin gara itsutu. Kooperatibak enpresa eredu hutsak dira. Testuinguruaren arabera arrakasta izan dezaketen tresnak, edota abantaila fiskal hutsengatik sortutako erakunde kapitalista soilak.

 Etzi.pm-n 2015/01/13an argitaratua (cc-by-sa)

Gutxiespenez

Honakoa 2014-10-06ko Asteleheneko Goiena-rako idatzitako artikulua da, Zabalik zutabean topatuko duzuena.

Asteburuko planei buruz idaztea nuen buruan, enpresen parte-hartzeaz hitz egiten duten bitartean lan baldintzak okertzen dituzten enpresariei buruz idaztea baztertu ondoren, beste gai polemikoekin egin bezala.

Baina joan den astean Jose Luis Bilbao jaunak hitz egin zuen. Hitz egin zuen ezagutzen dituen ustelkeria kasuak gordeko dituela esanez, paradisu fiskaletan ondasunak dituztenen izenak emango ez dituela ziurtatuz. Sarean irakurri nuen beste leku batean zigorra ekarriko zutela bere adierazpenek. Baina hau ez da Europa, hau ustelkeria nagusi den Hego Euskal Herria da, Espainian kokatutako Hego Euskal Herria.

Paraje hauetan klase politiko-ekonomikoak argi du herria gutxietsi beharrekoa dela. Gutxietsi beharrekoak dira parte-hartze prozesu pluralen bidez eraikitako proiektuak eta bertan parte hartu duten eragile eta norbanakoak (uler beza ulertu beharrekoak). Gutxietsi beharrekoak dira langileak, beraien enpresetan lan eginez klase ekonomikoa aberasten duten langileak. 

Are gehiago, gutxietsi beharrekoak dira lanean hildako langileak, eta lortu dute hein batean gizarteak laneko istripu eta heriotzak gauza ohiko eta normal direla asumitzea. Langileei egindako mehatxuak eta eragindako presioak ez du oro har hedabideetan islarik, langileen eskubideen aldarrikapenak sistematikoki baztertu beharrekoak dira.

Orain dela hilabete batzuk zutabe honetan ilusioari buruz hitz egin nuen, eraldaketa soziala gure esku dagoela esaten nuen. Eta gauza bera esango nuke. Baina “nahikoa da” esateko, eta exijitzeko, garaia bada. Tapia anderea eta enparauok, baita herrikide xumeei sorbalda gainetik begiratzen diozuenok ere, nahikoa da. Herritarrok eraiki dugu herria, eta horretan segituko dugu, botere ekonomikoaren aurrean lankidetzan eraldaketa sozialaren alde lan eginez.

Adegi, zergak eta langileen parte-hartzea

Ez da lehenengo aldia Adegi-ren adierazpenek goiza muturtu didatena. Guibelaldek dio Gipuzkoako Bilduk ez dituela inoiz lanpostuak sortu, eta orain lanpostuak arriskuan jartzen ari direla, aberastasunaren gaineko zerga aplikatuz enpresariak larrituz. Osasun mental eta emozionalaren kalterako, twitterreko erabiltzailearen TLra jo dut, eta perlatxoak topatu.

 Ea ba. Zergak. Bere zentzua eta helburuak. Aldeko eta kontrako iritziak izanda ere, egun zergen funtzioa da gizartearen beharrei erantzutea. Alde batetik, behar “sozialei”: osasuna, hezkuntza edota gizarte zerbitzuak, besteak beste. Bestetik, garapen sozioekonomikorako egitasmoei. Sozio azpimarratu nahi izan dut, enpresak eragile sozioekonomiko gisa ulertzen ditudalako, eraldaketa eta ongizate sozialera bideratutakoak. Hala, Adegik hainbeste kritikatutako zergek badute eragina eta laguntzen diete enpresei, bai berrikuntza programak bultzatuz, baita enpresa egitasmo berriak sustatuz ere. Era berean, esango nuke Adegi berari ere laguntzak ematen dizkietela, eta funtzionamendurako beharrezko baliabideak eskuratzen dituztela. Ez dut ulertzen, beraz, zergatik halako arazoak aberastasunaren gaineko zergak aplikatzearekin.  

Bi txioak bata bestearen ondoren jarri ditut, apropos.

Ezaguna da Adegik langileen parte-hartzea sustatzeko asmoak eta plangintzak jarri dituela martxan. Kooperatibek, besteak beste, urteak daramatzate parte hartzea aldarri izaten. Orain arte, baina, enpresa konbentzionaletan (salbuespenak salbuespen, eta guztiak Adegi-rekin parekatzeko inongo helburuarekin) ez da langileria aintzat hartu. Langileria soilik obeditzeko izan da maiz (eta bada zenbait kasutan), ahotsik gabeko tresna. Estrategia enpresarialetik begiratuta, huts ikaragarria. Izan ere, langilea enpresaren parte sentitzea lortzen badu enpresariak, lanerako motibazioa handituko du, efizientzia eta errentagarritasuna handitzeko aukera handiak sortuz. Alde batera utzi nahi ditut oraingoan ardura soziala eta pertsonen garrantzia, apropos. Termino enpresarial hutsei begiratu nahi diet. Eta termino enpresarial horiekin bat dator zergen afera.

Beraz, bi txio horiek, langileriaren parte-hartzearen aldeko mezuak, termino enpresarial hutsetan kokatuko nituzke nik. Make up pixka batekin (ingelesa erabiltzeko moda horri keinu), botere ekonomiko hutsa helburu duen estrategia pertsonen ardura bihurtu nahi dute, kanpora begira behintzat.

Parte-hartze finantzarioa proposatzen dute Adegiko enpresariek, enpresak langileen jabetzakoak bihurtuz, enpresa komunitarioa lortu bidean-edo. “Zenbait” guruk gauza berbera proposatzen dute, “pertsonen” garrantzia tonu erasokor eta bortitzean zabalduta izanda ere (funtsean langileriaren erabakitze ahalmena hutsaren hurrengora mugatzen duten arren). Jabetza finantzario elkarbanatua gauza handia da, bai horixe. Kooperatiben gakoetako bat ere bada. Ekonomia ulertzeko modu bat da, demokrazia ekonomiko aldarri duena. Larritzen nauena da, baina, galeren sozializazio garaian jartzea martxan halako egitasmoak, irabazien indibidualizazioak amaitzean. Askoz ere ebidenteagoak iruditzen zaizkit helburu enpresarial hutsak, irabazien banaketarik egoteko aukerarik ez dagoenean eta langileriari enpresaren onerako sakrifizioak eskatu behar zaizkionean.

Enpresa guztiona dela sinesten dut, gakoa dela iruditzen zait proiektu komunitarioak indartu eta sustatzea. Hala ere, ez dut uste mezu eta jarrera horiekin bide onetik doanik Adegi. Inteligentzia enpresarial hutsetik bada ere, langileriaren alboan daudela antzeztu behar lukete.

Troikaren bisitaren aurrean, alternatibaz

Troika bisitan izan dugu Euskal Herrian, istiluz betetako martxoaren 3a Bilbon, eta martxoaren 3a oroitzeko istiluak Gasteizen. Agintari ekonomikoek, benetako agintariek, egunero-egunero ixilean praktikatzen duten biolentziaren aurrean istiluak izan ditugu. Ukrainian edo Venezuelan “herriaren iraultza” dena, “antisistemen biolentzia” da hemen. Ez dut kritikatuko, hala ere, “antisistema” hitza. Harro esan behar genuke-eta antisistemak garela. Sistema kapitalistaren aurrean antisistemak baikara.

Troikaren eta gobernuen politikek etsipena sortzen digute sarri. Amorru eta beldurrarekin batera. Etsipena, badirudielako hori dela espero dezakegun bakarra. Beldurra, noraeza eta segurtasun eza gailentzen zaigulako. Eta amorrua. Blokeatzen gaituen amorrua, begirada ilundu eta, noizbehinka, itsutzen gaituena.

Baina bada alternatibarik.

Hamlet antzerkian “ekonomia birpentsatu” eta “gertuko ekonomia” bota zuten (hala jaso zuen nire libretak). Lekuko ekonomia, eskalen ekonomiak baztertuta. Hurbileko ekonomia globalizatutako ekonomiaren aurrean, non kapitala lanaren menpekoa izango den, eta ez alderantziz. Lekuko ekonomia, lekuko eraldaketa soziala bultzatzeko.

Baina Nekane Juradok zioen gisara, lanaren kontzeptua ere aldatu beharko genuke. Lana delako gizartearen eraldaketan laguntzen duen oro. Zaintza-lanak. Baita garbiketa lanak ere. Ordainsaririk ez duten lanok, sarri emakumeen esku izaten direnak.

Lehen sektoreaz bi hitz

Aitortuko dizuet ez dudala sekula lotura sendorik izan lehen sektorearekiko. Gogoan dut orain dela bi urte-edo, Garagartzako ortura joan eta Teo Guggenheim-en bezala sentitu nintzela atxur, uraza eta tomate artean. Zeinek esango zidan hain gertutik biziko nuela lehen sektorea egunerokoan.

Ereindajan proiektu estrategikoa eraikitzen laguntzen nabil Bagararen eskutik orain. Neure ezjakintasunetik, harrituta (eta pozik) ikusten ari naiz zer nolako kontzientzia eta mugimendua dagoen lehen sektorearen eta kontsumo ereduaren eraldaketaren inguruan. Bidazi, Landare, Alkartasuna Kooperatiba, Urola Kostako lagunak (Leire, Leire eta Izaskun)… eta Ereindajan bera. Ilusioz eraldaketa sozioekonomikoa lehen sektorearen eskutik ere etorriko dela sinesten duten asko dira. Badago ilusioa, grina, kontsumoa eraldatzeko.

Porlanez eta plastikoz osatutako industriaren gainbeheran, badirudi lurrak berreskuratu eta lehen sektore (agroekologiko) indartsua garatzea dela alternatibetako bat. Euskal ekonomiaren oinarrietako bat lehen sektorea izatea lortu eta eraldaketa sozial integrala bultzatuz.

Debagoienaz eta teknologiaz

Bakalhau-Blogsoviet biltzarra egin genuen orain dela aste batzuk, Zarauzko Putzuzulo elkartean. Beti bezala, lagunen konpainiaz gozatu (Unai, Gorka, Beñat, Imanol, Artsuaga eta abar luze bat) eta eraldaketa sozialaren bidean dauzkagun erronka eta egitasmoak elkarbanatu genituen. Zibergara-Mokolokom-eko lagunak ere bertan izan ziren, Mikel eta Damian, Bergaran martxan jarri dituzten egitasmoen berri emateko.

Inbidiaz entzun nien zertan ari diren. Sarri aldarrikatzen dugu teknologiak gizartean duen garrantzia, eta Blogsovieten gisara, Bergaran lortu dute jendartea batzea. Eta niri Debagoienako subjektua etorri zitzaidan burura. Bailarak indarrak batzeko duen gaitasunaz.

Arrasate Press eta Arrasate Telebistatik Goiena-ra egin genuen salto, baina egia da bailara egituratzeko tresna bakarrarekin ez dugula nahiko. Tobera ere hor dugu, Bagararen eskutik. Gure Esku Dagon ere bailara mailako sinergiek duten efektu biderkatzailea argi gelditu da. Zeinek daki, beharbada euskalgintzak ere planteatuko du etorkizunean batzea.

Teknologiara itzulita, iruditzen zait bultzatu beharko genukeela Debagoiena mailako egituratzea. Indarrak biderkatzea lortuko genuke. Bagararen eskutik edota nodoak sarekatuz (MU ere hor daukagu!) teknologiari astindu bat emango genioke, Debagoienako subjektua ere, bide batez, indartuz.