Ez dut ohiturarik gogoko ez ditudan liburuei buruz idazteko. Gogoko ditudan gehienei buruz ere ez dut idazten, baina hori nagikeriagatik izan ohi da. Beraz, alde onetatik hasteko, Kirmen zorionduko dut, aspalditik nahi zuena lortu duelako, eta euren xedeak erdiesten dituztenek, neurri batean behintzat, zoriontzea merezi dute. Literaturan arrakasta izateko (demagun arrakasta sariek, salmentek eta sosek neurtzen dutela) hiru modu bururatzen zaizkit (beharbada beste batzuk ere badaude): literatura lan apartak sortzea, kasualitatea (hots, bilatzen ez zenak ezustean harrapatzea une egokian toki egokian egoteagatik, nolabait esateko) eta irudi eta harreman lan adimentsua egitea. Lehenaren bidez lortzeko dohain mota batzuk behar dira, dohain literarioak, eta hirugarrenaren bidez lortzeko, arestiko dohainik ezean, edonori bururatuko zaizkion beste mota batekoak. Beraz, holako dohainen jabe izateagatik zoriondu nahi dut Kirmen.
Haren eleberriari heldu aurretik, aurreko lanei buruzko berba batzuk idatzi nahi ditut. Gainera, blog honetako zentsura bakarra nik neure buruari ezarritakoa izatea baliatuko dut nire iritzi zintzoa (subjektiboa, agian okerra, baina zintzoa) kaleratzeko. Oihartzun txikia izatea ere abantaila da zintzotasunaren alde. Beraz, orain arte izandako ezinegona agertuko dut, ahalik eta gutxien luzatuz. Kirmen Uriberen arrakastarako bidea duela urte batzuk hasi zen, orain arte argitaratu duen poesia liburu bakarrari esker. Edo liburuaren inguruan mugitutakoari esker. Liburu horretaz ez dut inoiz iritzirik izan, olerki gutxi irakurri ditudalako (poesia irakurle eskasa naiz ni) eta irakurri ditudan horiek ez didatelako batere gogorik eman gehiago irakurtzeko. Gozarazi didaten beste poesia liburu batzuk hobetsi ditut, Euskal Herrian poeta onak egon badaudelako. Ezinegona, hain zuzen ere, bidegabea deritzodan trataera desberdinak eragin zidan. Kirmen Uribe euskal poesia “berritzeko” iritsi zen, eta liburu bakar hori nahikoa izan zen euskal poesiaren “eredu” bilakatzeko. Antza, sormen poetikoa liburu bakar horretan ase zuen. Eta bidegabea diot, bidean poesia benetan bizi duten, poesiak benetan bizi dituen euskal idazleak ezagutu eta egiten zaien aitorpen eskasa ikusi dudalako.
Uriberen lanekin izandako bigarren “topaketa” haur eta gazte literaturaren eskutik iritsi zen. Urtebetez Bizkaiko hainbat eskola txikitan haur eta gazteei liburuak aurkeztea eta gomendatzea tokatu zitzaidan duela urte gutxi. Gomendatu beharrekoen artean Kirmenen pare bat zeuden, eta irakurri egin nituen, kostatzen zaidalako federik gabe ezer gomendatzea. Agian fede handiagoz gomendatuko nituzkeen irakurri ez banitu. Izan nuen sentipena Kirmenen prosak batere indarrik ez zeukala, literaturtasunik ia batere ez zeukala izan zen. Zeuden liburu ederren eta literaturaz beteen artean harenak gomendatzea lan nekeza izan zen, baina mertzenarioz jantzi eta egin egin nuen. Haur batzuen iritziek eman zidaten lasaitasun apur bat.
Orain eleberria iritsi da, eta genero hori gehien irakurtzen dudana izanda, entseguarekin batera, neure iritzia izateko liburua irakurtzeko agindu nion neure buruari. Gauzarik onena: Bilbotik Txilerako bidaian, egun bakar batean bukatu dut, eta arnasa hartu dut etxeko lanak bukatu ondoren. Topatu dudanak nire ezinegona areagotu besterik ez du egin. Idazleen artean azken egunotan jasotako iritzi guztiak berretsi ditut. Eta ez dut esango poza sortu didanik, nahiago nukeen iritzia aldarazi balit. Lehenago Kirmenen lanetan sentitutako berbera etorri zait burura. Liburutik bertatik hartuko ditut hitzak, Foster Wallacek esanak: “Emozioa da funtsezkoena. Idatzitakoak bizirik egon behar du, eta, ondo azaltzen ez dakidan arren, oso gauza samurra da. Greziar zaharretatik hasita, literatura onak korapilo bat sortzen dizu urdailean. Gainontzeko guztiak ez du ezertarako balio”. Hain argi ei daukana, ordea, ez da, niri dagokidanez behintzat, betetzen, irakurri dizkiodan besteak bezala bizirik gabea egiten zaidalako, hain zuzen ere. Ez dit korapilorik sortu sabelean, azaltzen ari naizen ezinegonak sortutakoa ez bada. Kirmenen liburuak, nire gusturako, ez dauka odolik, ez dauka bizirik, ez dauka gatazkarik. Agian “oso gauza samurra da” horrekin geratu da eta samurtasuna (xalotasuna, irakurri dizkiodanetan sumatzen dudan ukitu naif hori) da ezaugarri nagusia (edo bakarretakoa). Irakurri ditudan orri guztietan “literatura” esan diezaiokedan ezer gutxi topatu dut, oro har. Idazteko estiloaren ezaugarri nagusia estilorik eza begitandu zait. Gaur egun batzuek hainbeste baloratzen duten erraztasuna ere bai. Jakina, irakurle askok eskertuko dute “oztoporik” ez aurkitzea. Agian errua neurea da, landu duen gaiak ez didalako batere interesik piztu, eta testuinguru horretan beharbada eskertu ere egin dut irakurtzen erraza izatea eta oztopo handirik gabe amaierara iritsi ahal izatea. Beraz, irakurtzen bukatu ondoren hasierako galdera berak iraun du nire baitan: zer merezimendu literario ikusi ote diote sariak eman dizkiotenek? Dirudienez, erabili duena berak nahi zuen estiloa da, urte batzuetan gogoz egindako lanaren emaitza. Beharbada hala da, edo beharbada hori da egiten dakien guztia. Agian gauza biak. Horrek, ordea, niri ustez, ez du liburua on bihurtzen.
Kirmen Uriberen inguruan badira pizten zaizkidan beste kezka batzuk. Apaltasunez mozorrotzen duen bere diskurtso ondo ikasi eta neurtuan egungo euskal literaturarekiko mespretxua isurtzen du tarteka. Kirmen gure narratiba berritzeko iritsi da, lehen poesiarekin egin zuen bezala. Kanpoko idazleen bide berriak ezagutzen ditu (antza, Euskal Herrian beste inork ezagutzen ez duena) eta bere burua, inork egiteko itxaron gabe, idazle handiekin erkatzeko gai da, itxurazko xalotasun horren mozorropean. Eskerrik asko, Kirmen, gure literaturak zu behar zintuen salbatzeko. Tira, hurrengo Bernardo Atxaga izan nahi zenuen eta, egunkarietan, behintzat, lortu egin duzu. Oraindik dut gogoan zelan, Atxagak “Euskal hiria” famatua aipatu eta berehala, Kirmen bera izan zen kontzeptu bitxi hori errepikatu zuen hurrengoa. Nigan zerbait lortu zuen, blog honetan bertan dagoen olerki bat inspiratzea, alegia. Eta mespretxu hori lerro artean irakurriz sumatzen da. Durangoko azken azokan zer erosi duen galdetuta, musikaz gain, antzinako liburuak, ahozko tradizioko testuak eta, txarto gogoratzen ez banaiz, itzulpenen bat sartu ditu saskian. Hots, egungo euskal idazleen lanetan sosik xahutzea ez du merezi. Altxorrak, harribitxiak, beste horiek dira haren aburuz. Jakina, hark gure literatura berritu arte zelan egongo zen kalitatezko ezer. Ez dakidana zera da: gure idazleak irakurri gabe zelan daki zer zegoen berritzeko, zein ziren gure “gabeziak”? Ez dakit euskal literaturaren eredu berria bihurtuko den (ezetz espero, gure literaturaren osasunaren onerako), baina Patxi Lopezen hitzetan “Kirmen es para mí más cosas: es la imagen de los vascos nuevos”. Beldur diet euskaldun berri horiei, aitor dut. Eta hor dago nire kezka literarioak argitzen dituen koska, hain zuzen ere: literatura da Kirmeni saritu zaiona, ala beste zerbait ote? Euskal komunikabideek, orain Kirmeni egindako kritika zintzoak zentsuratzen eta oztopatzen dituzten horiexek, hobe lukete damutu baino lehenago zeren alde ari diren egiten konturatzea. Produktua sortzen lagundu dutenek agian etorkizunean ez dute gaitasun bera izango produktua deseraikitzeko. Gurean, bai, zentsura egon badagoelako. Eta neure buruari galdetzen diot: Kirmenen liburua gazteleratu (antza, politikari zorioneko baten batek argitaratu aurretik eskuratu duen itzulpena kaleratzen denean) eta jendeak Bilbao-New York-Bilbao irakurtzen duenean, zer iritziko diote euskal literaturari? Hori, komunikabideen arabera, gure literaturak emandako fruiturik on eta berritzaileena bada, zer gogo geratuko zaie euskal literaturako beste lan batzuetara hurbiltzeko? Hots, holako sarien asmoen atzetik ezkutatzen dena ezkutatzen dela, holako liburu batek irabaztea euskal literaturaren mesederako izango ote da? Diplomatiko profesionalen etsaia izanda, nahiago nuke euskal literaturak atzerrian enbaxadorerik ez baleuka…
Baten batek gogorregi iritziko dio idatzitakoari, baina neure buruarekin zintzoa izan nahi nuen. Orain, nahi duenak liburua irakurri eta bere ondorioak atera ditzala, hemengoak nireak baino ez baitira, “personales e intransferibles”, aspaldiko irakasle batek errepikatzen zigunez. Kirmenek irakurriko balu, pentsa dezake idatzi dudanak ez duela batere baliorik, edo agian bere burua berraztertzeko eta gehiagorako gai dela erakusteko pizgarri erabil dezake. Hori ere bere esku.
Zorionak, Asel, hain modu zintzoan eta argian idazteagatik.
Erabat ados zure hitz guztiekin.
Garbi eta klaru. Ondo azaldu duzu jende askok buruan darabilena. Savaterren manifestua ez dugu ulertu, Basagoitik asko maite du herri hau… holako perlak botata, nola segitzen du euskalgintzaren jaialdi guztietan starleta izaten? (Atzo bertan Kontseiluko ziurtagirien saria jasotzen Artiumen). Ez dut ezer ulertzen.
argi dago batzuk poz-pozik dabiltzala: http://www.cope.es/14-10-09–conozca-transformacion-politica-kirmen-uribe-premio-nacional-narrativa-93332-1
artikuluari egindako oharrak ere irakurtzeko modukoak… garaiz ohartuko da zer bidetan sartu den? hala izatea nahi nuke.
Niri, pertsonalki, gustatu zitzaidan liburua. Gustatu zitzaidan, besterik gabe, eta ados nago Kirmen egungo Euskal Idazlea bihurtzeko bidean dagoela, ematen duelako kultura guztiek behar dutela Idazle Garaikide bat, Idazle Historiko bat duten moduan (Cervantes, Molière, Shakespeare). Eta hori kulturaren merkatu-debaluazioa bat da.
Hala ere, susmoa dut Kirmen literatura gehiago kritikatzen dela literaturatik at duen jarrareragatik (Amaia Gutierrez-en kritika, adb); Patxi López batek berari buruz dioenarengatik. Kirmenek Savaterren artikulua ulertu ez dugula badio (zintzoa, bere iritza), eta iritzi horrengatik Kontseiluaren saririk eman behar ez bazaio… zeozerrek kale egiten du, gure Herrian.
Animo
Izan dugu zure egoera berriaren berri. Bihotzez poztu gara. Ea amets gaiztoa berehala amaitzen den.
Laster arte.
Maite zaitugu.
Jorge eta Marta (Portu)
“Asel… Idazlea… Bermeo… Punkamine…! Berak izen behar deu”
Egun baten kaletik gurutzatu ta “santi brouard plaza non dauen badakizue?” galdetu oskuzun niri ta beste lagun bateri. Nitzako pentse neuen “ostia, punki euskaldun bet”. Oin dala lau-bost urte inguru izengo zan, nire nerabezaro bukaeran edo, Iosu ta Jualma nire eroiak ziren garaian. Geu horretan, moduen baten esateko, zugez identifiketa sentitu nintzen, nire etorkizune antzeko zeuzer izengo zalakoan edo.
Irratitik eukin neuen zure atxiloketan barri. Ez dotzut lar ezetuten, zure blog honetan noizean behin sartu izen naz, zeuzer idatzi dot nonoz ta esan dodan lez punkaminen kontzertu batzuten ikusi neuntzun. Baia zure “rolloa” asko gustetan jata ta bueno, moduren baten esan behar neuntzun badekozu(ze)la zure borroka ulertzen deu(ri)en pertsona anonimo bat (baino gehiau).
Gitxi dire geuzek zure begiekaz ikusteko gai direnak ta espero dot pase jatzunek itsutu beharrean gogoetarako dimentsino barriek zabalduko balio izetea.
Animo ta segi bizitera kondeneta gauzen ohianean “a matxetazos” bada be bide barriek zabalduten.
“La marcha del siglo XX” kantzinoa jatorta burure…
eskerrik asko guztioi. kontxo, nonor, harrituta itzi nau kontatu dostazunak! ez dot inoz jakin zelan allega zinan nire blogera ta polita da beste aldean dagoan pertsona horren ganean gehiago jakitea.
aupa jorge ta marta! eskerrik asko bioi! hau ez da ondino amaitu, baia gauzak bide onetik doaz. momentuz ez dot gehiago idatziko. neuk be maite zaituet, lagunak!
Hola Asel,
no sabes como me alegro de que puedas estar otra vez con tu familia y tus amigos y de leerte por aquí! Espero que te haya llegado la carta que te escribí. Te mando mucho ánimo en estos tiempos, no pierdas la fé, que todo se solucionará.
Un abrazo fuertote y hasta otra.
kaixo carmen! eskerrik asko bihotz-bihotzez! estos dias ando echando humo contestando a tanta gente y reuniendo documentos y papeles varios… pero poco a poco voy recuperando la normalidad, aunke no me dejen moverme de casa. no se a donde me enviaste la carta, si fue un mail tendre ke revisar los korreos atrasados, porke en estos 42 dias han sido tantos ke me es imposible revisar todo… se ke me perdonaras, jajaja. eskribeme otro si kieres a mi mail de siempre, sera mas facil. eskerrik asko berriz ere!
Asel maitea,
Zeure onera etorri zarelakoan, animo.
Kirmenen liburuaz egin duzun irakurketan eskertzekoa da zintzotasuna. Hala ere, nabari zaizu, horrenbestez, Kirmenen efektu mediatikoa ari zarela epaitzen, liburua baino gehiago. Zure eta beste askoren iritziarekin, argi geratu da oso, hemen EHn era bateko instituzioak aintzat hartzeak ondorio zuzenak dituela, kaltegarria batzuentzat, pozgarria besteentzat. Zorionez ala zoritxarrez, hemen ez da ezer barkatzen, ezta ezer ondo juzgatzen, hemen norekin zabiltzan begiratzen da ezer baino lehen, gerokoak geroko utziz.
Nahasmen handia dago, literatura, euskal zaletasuna, abertzaletasuna… gauza bera direlakoan alferrik gabiltza.
Militantziagatik irakurtzen jarraitzen duen herria gara, eta horrek, juzku oker handiak ekartzen ditu, lubakiaren alde bietan.
Bestalde, Kirmenek Durangoko Azokan erositako liburuetatik ondorioztatzea EHko literatura ez duela aintzat hartzen, astakeria galanta iruditu zait, merkea bezain itsusia, inoren galtzetan sartzea da hori.
Subjektiboki aritzearen arriskuan sartu zara. Ondo ateratzea falta zaizu.
aupa morrosko, eskerrik asko berba guztiagatik. beste barik zehaztuko dizut atera dudan ondorioaren oinarri bakarra ez dela kirmenek durangoko azokan erositakoa. entzun dituzu kirmenen elkarrizketak? entzun duzu inoiz egungo euskal idazlerik, atxaga alde batera utzita, aipatzen ezer onik esateko? hasteko, jaso duen sariaz hitz egiten duenean, “kasualitatez” ez du sekula unai elorriaga aipatzen. eta hor dabil (atzi bertan ikusi nuen buenafuentek egin zion elkarrizketa) berak idazle eredua aldatu duela, bazela garaia idazlearen irudia aldatzeko eta ez dakit zenbat tontakeria esaka. argudio literario gutxi, ordea. beraz, ematen duen euskal literaturaren irudia beti da, lerro artean, berritu beharreko zerbait zela, atzeratuta zegoela, eta bera iritsi dela hori dena aldatzera. horrek begirunerik eza adierazten du, nik uste, kidetzat hartu behar lituzkeen euskal idazleekiko. hasi egungo euskal idazleen irudia eta, nork dauka berak aipatzen duen irudi gris eta aspergarria? ematen du bere burua baino ez duela ikusten eta ez da konturatu ingurua idazle “modernoz” beteta daukala, modernotasuna berak aipatzen dituen ezaugarrietan oinarritzen bada. berak irakurleekiko gertutasuna, hitzak, musika eta irudiak uztartzea eta holakoak aipatzen ditu horiek denak biltzen dituen bakarra bera balitz legez. agian ez du inoiz denborarik hartu gotzon barandiaran, juanra makuso, castillo suarez edo hainbat eta hainbat euskal poetaren emanaldiak ikusteko. entzuten dudanean ideia hori datorkit burura, eta idatzi dudanez, ezinegon hori idazle askorengan ikusi dut: kirmenek ez du bere herriko literatura ezagutzen eta ez du ezagutzeko interesik ere. euskal literatura bere burua haren gainetik kokatzeko baino ez du aipatzen, atxagaren salbuespenarekin.
bestela, eman adibideak non kirmenek gustura irakurtzen duen egungo euskal idazlerik aipatzen duen.
ez nuke kirmen bera nire berbengatik haserretzea, askok pentsatu eta adierazten ez dutena idatzi dut, iritzia ahalik eta zintzoen eman dut eta, oker nagoenetan barkatu eta onerako direnak hartu egingo dituela espero dut. seguru nago gauza batzuetan jarrera aldatuz gero (eta ez nabil politikaz), apalago agertuz gero, kritikek on egingo diotela. dena ondo egin duela uste duenak nekez egingo du ezer hobetzeko, eta euskal literaturak erronka berriak hartzen dituen kirmen eskertuko du. literatura maite dugun guztiok eskertuko dugu.
ez lioke txarto egingo inoiz aipatzea saihesten duen unai elorriaga ispilu hartzea. TV3n eman zuen elkarrizketa txapela kentzeko modukoa da, bai edukiz bai formaz. bai azken liburuan bere burua berrasmatzeko egin duen ahalegin arrakastatsua, denek diotenez, nik oraindik irakurri ez badut ere (hurrengoa zen nire zerrendan baina poliziak bahitu zidan etxeko miaketa hartan…).
besteen jarduna baloratzen dugunean denok eta bati dihardugu subjektiboki, bestela ez lirateke iritziak, egiak baino. hortik ondo ateratzea espero dut eta, bestela, akatsetatik ikasiko dut. horregatik, nire kritikari egindako kritika eskertzen dizut berriz ere. eztabaida hau aberasgarria izan daiteke, beraz, segi iritzia ematen, nik ez ezik hau irakurtzen dutenek ere eskertuko dizute.
estutua, laguna.