Ezer baino lehen nire ezjakintasuna aitortuz, euskal anarkismorako bidean erabil daitezkeen ideia batzuen zirriborroa kopiatuko dut hemen, baten batek haietan ezer interesgarririk topatuko balu. Testu luzetxoa atera zait, eta horregatik zati bitan kopiatuko dut hemen:
Azken boladan gero eta buelta gehiago
ematen ari natzaio gai bati: “euskal” eta “anarkista” berben
arteko itxurazko arrakalari. Ez euskal anarkistarik egon ez delako
edo ez dagoelako. Hortxe daukagu Likiniano bera, hark gidatuta
anarkistak izan baitziren Francoren tropa altxatuei Gipuzkoan aurre
egin zieten lehenak. Kontua da, gerora, anarkismoak eta euskaltasunak
ez dutela behar bezala bat egiten jakin, eta egun ideia anarkistak
ezezagun handiak dira Euskal Herrian, aurreiritzi eta ideia faltsu
askok zokoratuta. Demokrazia kristauak eta ideia sozialdemokratek eta
marxistek euskal nortasunarekin bat egiten (edo kasu batzuetan euskal
nortasuna euren alde desitxuratzen) jakin zuten bitartean, ematen du
anarkismoa eta euskal nortasuna ez direla inoiz bide hori egitera
iritsi. Ez mugimendu gisa, behintzat. Eta horrekin ez dut esan nahi
anarkismoak ikurrina egin behar duenik bere. Ez dut uste
anarkismoaren lana estatu berri bat sortzen laguntzea denik, ezta
pentsatu ere, eta ez diot arrakala horren ardura edo “errua”
anarkismoari berari egozten. Baina bitxia egin zait ikustea
Argentinan eta Txilen egondako denboran, FORA, Frente Popular Darío
Santillán edo bestelako taldeen inguruan mugitzen diren anarkista
uruguaiar, argentinar eta txiletarrek (edo nik ezagutu ditudanak,
behintzat) elkartasun handiagoa adierazten dutela -kasu batzuetan ia
bere egiten dutela- euskaldunek (edo euskaldun askok) Espainiarekin
daukaten gatazka, kapitalismo eta inperialismoaren aurkako borrokaren
baitan sartuz, Euskal Herrian eratuta dauden talde anarkista nagusiek
(edo nik neuk) baino. Are gehiago, bertoko gatazketan, indigenak
gobernu kolonialen aurka altxatzen diren borroka guztietan ez da
anarkistarik falta, eta mugimendu anarkista askoren borroketan
indigenen aldarrikapenak defendatzen dituzten lehenetarikoak dira.
Argi dago: ez dago euskaldunen eta
indigenen egoerak erkatzerik, eta indigenek euren lurretan daukaten
estatusaren eta euskaldunek eurenetan daukaten estatusaren arteko
aldea ere arrakala horretarako oinarrietako bat da.
Izan ere, Euskal Herriaren
independentziaren hastapeneko aldarrikapenetara eta orduko gizartera
jo behar dugu “euskal” eta “anarkista” hitzen arteko arrakala
ulertzeko.
Nortzuek sortu zuten independentziaren
aldeko aldarrikapen hori? XIX. mendeko euskal burgesiak, Europako
beste mugimendu nazionalistak bezala. Ez da kasualitatea hasieratik
gehien defendatu zena (eta horretan Espainiarekin bat egitearen alde
zeudenak ere ados zeuden) Aldundiak, hots, zerga bilketa izatea.
Garai haietan euskaldunen, independentzia nahi zutenen etsaiak
“maketoak” ziren. Nor ziren baina maketo haiek? Gaztelatik,
Andaluziatik, Extremaduratik… iritsitako etorkinak. Eta etorkin
haiek, egun hegoaldeagotik datozenak legez, esplotatuak izateko
iritsi ziren Euskal Herrira. Gizarte bien arteko talka bikoitza izan
zen: kultura mailakoa eta klase mailakoa. “Okupatzaile” berriak,
beste kultura batekoak izan ez ezik, beste maila ekonomikokoak ere
baziren, eta euskal burgesen lantegi eta harrobietan hiltzen ziren
euliak legez.
Hego Amerikako indigenen kasuan haiek
aldi berean okupatuak eta esplotatuak badira, lurrak oro ostu
bazaizkie (eta lapurren artean euskaldun asko egon bada), Euskal
Herrian esplotatuak “okupatzaileak” eurak ziren. Izan ere,
euskaldunek, besteen morroi, langile xume izan baino, Ameriketara
alde egin eta bertan jabe eta esplotatzaile nahiago zuten izan.
Beraz, luzaroan ez zen euskal langileriarik izan. Zaila, beraz,
langileen aldarrikapenek eta euskaldunenek bat egitea. Errua ez zen
orokorrean ez euskaldunena (alde batetik, euskal burges esplotatzaile
guztiak ez zeuden independentziaren alde, eta bestetik, euskaldun
gehienak ez ziren esplotatzaileak edo ez zeukaten esplotazio horren
kontzientzia oso argi), are gutxiago kanpotik ekarritako langileena.
Amildegi horren funtsa estatismoa bera izan zen. Euskaldunek, Sabino
Aranaren eskutik, estatismoa besarkatu zuten, eta horrela, ez ziren
gai izan ikusteko langile haiek birritan zirela biktima: euskaldunek
gainetik kendu nahi zuten Estatu espainolaren biktimak, espainiar
burgesiak sortutako bazka zirelako euren herrietan, eta haien
lan-indarra esplotatzen zuten bitartean, Estatu berri baten aldeko
borrokan inbaditzailetzat hartzen zituen euskal burgesiarenak. Horri
euskal gizarteak hezurretaraino barneratuta zeukan katolizismoa batu
behar zaio, ideia ezkertiar oro heresiatzat jotzen baitzuen. Gauzak
horrela, Errepublika garaian Katalunian, Aragoin, Asturiasen…
anarkistak gizarte iraultzaren buru zeuden bitartean, Euskal Herria,
herri gisa, mugimendu horretatik at geratu zen.
XX. mendean, ordea, euskal langileria
ere sortu zen. Euskaldunen artean ere klase kontzientzia garatu zen.
Une horretan euskal langileen mugimenduek anarkismorantz egin
zezaketen, baina orduan ere, independentziaren aldarrikapen nagusiak
Estatuaren alde (Estatu sozialista nahi bada, baina Estatua, azken
finean) egitea erabaki eta marxismoa besarkatu zuen. Anarkismoak ere
ez zuen euskal aldarrikapenekin bat egiten jakin edo ez zuen nahi
izan. Beharbada ez zen ikusi Estaturik gabeko independentziaren alde
ere egin daitekeela, edo ez zuen anarkismoarekin batere zerikusirik
ez daukaten aldarrikapenekin nahastu nahi izan. Beharbada,
garbizaletasunak jokatu zuen alde bietan: “anarkismoa Euskal
Herririk, aberririk nahi ez dutenen mundua da”; “independentzia
langileei onik ekartzen ez dien burgesen kezka baino ez da”. Argi
dago, anarkismoak ezin du aberriarekin amets egin, aberri hitzak
Estatua, herrien arteko areriotasuna, mugak, armada berriak,
kapitalisten ehiza gunea esan nahi badu. Independentistek ere nekez
egingo dute amets anarkiarekin horrek inposatutako mendekotasuna,
kultura ezaugarriak edo harremanak izatea esan nahi badu. Baina
derrigorrez behar du independentziak Estatu berri bat? Aberria eta
Estatua sinonimo al dira? Aberria kultura ezaugarri batzuek eta gogo
hurkotasunak, kidetasunak sortutako komunitatea izan daiteke. Horrela
bada, independentistek ez diote anarkismoari beldurrik izan behar
(bai euskal estatalistek, edozein herritako estatalistek legez), eta
anarkistek ez diote euskalduntasunari, ezta independentismoari berari ere, beldurrik izan behar.
