Azken egunotan lagun on batekin gurutzatutako mezuek berria ez den hausnarketatxo hau ekarri dit. Nondik dator egun daukagun Estatuaren eredua? Azalpentxo bat (eman daitezkeen guztien artean arrazoibide xume bat baino ez dena) ematen ahaleginduko naiz. Kontua Aita-semea, Jainkoa-sinestuna, Estatua-herritarra paralelismoan dago, ikusiko dugunez.
Munduko familia ereduak jatorriz matriarkalak zein patriarkalak izan, ados egongo gara egun eta aspalditik nagusi den eredua patriarkala dela, baita gure Euskal Herrian ere, hortzetatik kanpora matriarkala izan zela aldarrikatzea gogoko daukagun arren (beste kontu bat da gizon euskaldunen hortzetatik barrura nagusitzen den ideia eta, benetan inoiz hala izan bazen, noiztik utzi zion matriarkala izateari). Zelakoa da eredu patriarkal hori? Figura nagusia, zereginik garrantzitsuena daukana, gizona da, Aita, zehatzagoak izateko. Hark “zaintzen du” (eta aditz hori oso garrantzitsua da) familiaren ongizatea, hark jartzen du hazia emakumearen baitan, hark dauka indarra eta hark egiten ditu arauak. Besteei betetzea baino ez zaie geratzen, “euren onerako” baita Aita ahalguztidunak erabakitzen duena. Aita horrek, ordea, ondo daki ez dela hain ahalguztidun. Semeak izugarri maite ditu (bai, semeak, ez eme-alabak), aske nahi ditu, baina ez da guztiz fio: beharbada seme horiek ez dira bera bezain gai eta jakintsu. Beraz, estu lotzen ditu, agintea berak daukala inoiz ahaztu ez ditzaten, eta euren buruaren aurka babesteko (beste aditz garrantzitsua), arauz betetzen ditu semeen bizimoduak (are gehiago alabenak, haiek are ahulagoak izaki). Indartu daitezen, ikas dezaten, euren buruari kalterik egin ez diezaioten, familia beste familiak baino indartsuagoa izan dadin… Okertzen diren semeentzat (alabak, ahulagoak izanagatik, ez dira horretatik salbatzen) zigorrak daude (fisikoak, maskulinoagoak direlako, edo batzuetan psikologikoagoak, besteek huts egiten badute).
Eredu patriarkal horrek, bere garapenaren une batean, beharbada Aitaren nagusitasuna nahikoa ez zelakoan, batez ere Aita ahalguztidun horiek beste Aita ahalguztidun batzuekin topo egin eta lehiatu behar zutenean nabarmena zelako hain ahalguztidunak ez zirela, Jainkoa behar izan zuten, Aiten arteko arauak finkatzeko. Beraz, euren eredura egindako Jainkoa egin behar zuten, baina haiek baino are bikainagoa, haien akatsik gabea (azken finean, asmatua zen, beraz, eredua hobetzeko aukera zegoen). Akats horietako bat semeak ekartzeko (alabak, argi dago, istripuak baino ez ziren, Biblian, esaterako, aipatu ere ez baitira egiten) ama, emakumezkoa, behar izatea zen. Beraz, Jainko bakar horrek gizonezkoa izan behar, baina emakumerik behar ez zuena. Noranahikoa izanik, bere burua baino ez zuen behar bere semea sortzeko. Zoritxarrez, bere sorkuntza ez zen nahi bezain bikaina, eta alaba ere sortu behar izan zuen, semea ugal zedin (azken finean, Aita horiek ama behar zutela onartu behar zuten, nahitanahiez). Jainkoak bere irudira sortu zuen semea (alaba politagoa atera zitzaion, baina tira). Hala ere, ez zegoen semearen gaitasunez guztiz seguru (alabaren gaitasunak zein ziren ere ez zion lar ardura) eta, aske sortu bazuen ere, seme ahul horren onerako, debekuak…, pekatua, alegia, sortu zuen. Semeak bere buruari egin ziezazkiokeen kalteez babesteko, “zaintzeko”, noski. Eta debekuak errespetatuko zituen oso seguru ez zegoenez, zigorraren mehatxua ere ezarri zion: zure bizitza labur eta ezdeus horretan bekatua egiten baduzu, beti-betiko eta sekulako pairamena, kondena, sufrimendua izango duzu. Azkenean, sinestuna sortu zuen, harro. Argi dago ez zuela fede handirik berak sortutako sinestun horrengan. Jainko babeslea daukagu, Aita babeslea bezalakoa, baina zigortzeko ahalmen are handiagoa daukana.
Hasierako komunitate patriarkal horiek, euren Jainkoaren babespean, zaintzapean, lar hasi ziren ugaltzen. Haiek denak kontrolatzeko zerutik begiratzen duen Jainkoaren ardura ez zen nahikoa. Arerioak ere, beste komunitateak, beste motatako sinestunak, alegia, gero eta indartsu eta jendetsuagoak ziren. Beraz, komunitateen “seme” horiek zaintzeko, Jainkoaren lurreko ordezkoa behar zen: Estatua. Monarkia primitiboetatik egungo Estatu modernora iritsi gara baina, funtsean, zer aldatu da? Ezer gutxi. Estatua Jainkoa da, Jainkoa Aita da, Estatua, beraz, Aita da. Aita horren, Jainko horren, eredu eta ikuspegiaren arabera asmatu zen Estatua. Estatuak sortzen ditu bere herritarrak (hark erabakitzen du bere “semea”, hots, herritarra izateko behar diren paperak nori eman, nori ez, eta jaio garenetik herritar gisa ez gara sortuko Estatu horren erregistroetan izena emanda egon arte). Estatu horrek, Jainko eta Aita horiek bezalaxe, ez du fede handirik bere herritarrengan (are gutxiago, alabei gertatu legez, istripuz eta nahi barik agertzen zaizkionengan: etorkinengan). Estatuarentzat herritarrak ez dira arduratsuak, ez daukate bere kasa erabaki onik hartzeko gaitasunik. Estatuak esan behar dio zer dagoen ondo eta zer txarto. Estatuak herritarra “zaindu” behar du bere buruari kalterik egin ez diezaion. Beraz, legeak sortzen ditu etengabe, herritarrari bide zuzena erakusteko (zuzena norentzat? Aitarentzat, Jainkoarentzat, hots, Estatuarentzat), eta legeak beteko ez dituela eta, beraz, herritarrak bere buruari kalte eragingo diola (koitadua erdi leloa delako) jakitun, gizontasuna atera eta indar erakustaldia egiten du “semea”, herritarra, artez eta zintzo ibil dadin: poliziak, izunak, kartzelak, tortura eta, Estaturik koldarrenen kasuan, heriotza zigorra. Zeresanik ez, istripuz agertutako alabentzat, etorkinentzat, are estuagoak legeak, gogorragoak zigorrak.
Ez zegoen beste emaitzarik lortzerik. Aita koldarrek Jainko koldarra baino ezin dute asmatu. Aita koldar berberek Jainko koldarra ordezkatzeko Estatu koldarra baino ezin dute asmatu.
Eta ezin zen beste ondorio batera iritsi: semeengan federik ez daukaten Aita koldarrek seme arduragabeak, segurtasunik gabeak, esanekoak, koldarrak baino ezin zituzten sortu; bere sinestunengan federik ez zeukan Jainko koldarrak sinestun arduragabeak, segurtasunik gabeak, esanekoak, koldarrak baino ezin zituen sortu; bere herritarrengan federik ez daukan Estatuak herritar arduragabeak, segurtasunik gabeak, esanekoak, koldarrak baino ezin ditu sortu.
Familia patriarkal horretako Aita beldur zen egunen batean semea Aita behar ez zuela ohartuko ote zen, eta zaharrenganako gurtza ezarri zuen. Erlijio patriarkal horretako Jainkoa beldur zen egunen batean sinestuna Jainkoa behar ez zuela ohartuko ote zen, eta “mirariak”, “agerpenak”, apezpikuak eta Aita Santua sortu zituen; Estatu patriarkala beldur da egunen batean herritarra Estatua behar ez duela ohartuko ote den, eta TELEBISTA asmatu zuen.
