Durangoko azken azoka gero eta urrunago dugun arren, oraindik gogoratzen ditut ondo bihotza bizkortu zidan unea eta euripean BBKren bila abiarazi ninduen liburua. Igela argitaletxearen mahai aurrean nengoen, hango produktu berriak birpasatzen, eta bularrean jauzi itzela sentitu nuen nire begiek Amélie Nothomben liburu berri batekin egin zutenean topo. Han zegoen, nire aurrean, eta nire buruan hangoari horri buruz zerbait iradokitzeko ideia bueltaka zebilenean, Katilinarenak izenburupean. Poltsikoak hutsik, baina horri ezin ihes egiten utzi. Berriro ere tokatzen zait, beraz, Igelakoak zoriontzea eta hala egin nuen han bertan.
Irakurtzen hasi nintzen unetik argi izan neukan hura, zalantza barik, nire idazle kutunaren lana zela. Améliek ondo daki giza miseriak eta tragediak umore finez janzten, eleberri honek eduki aldetik zerikusi gutxi izan arren Durduzaz eta dardaraz zoragarriarekin. Hizkuntza, ordea, hartan bezain bizia eta indartsua da. Uste dut Joxan Elosegik lan handia egin duela zaila omen den jatorrizkoaren frantsesa euskarara ekartzen. Aitortuko dut hiztegia behar izan dudala, baina antzeko zerbait gertatzen ei da jatorrizkoarekin ere, frantsesez ezer gutxi ez badakit ere. Hiztegi landua, aberatsa eta ezin adierazkorragoa.
Eta beharrezkoa, Améliek sortu duen pertsonaia txundigarria, Palamède Bernardin, deskribatzeko, baita bere emazte izugarria ere.
Orri bakoitzarekin gozatzeaz gain, Améliek lortzen du, lortu du nirekin, behintzat, lehen lerroetatik planteatzen duen zalantza irakurlearengan ezartzea: “Deus ez dakigu geure buruaz. Norbera izaten ohitu egiten garela uste dugu, kontrakoa da hori. Urteetan aurrera egiten dugun heinean gutxiago ulertzen dugu gauzak-eta bideratzerakoan izen jakin batez baliatzen garen pertsona hori”. Zelan lortu? Istorio barregari, hertsigarri eta aldi berean tragiko baten bitartez, behin ere behera egin barik.
Émile eta Juliette bake bila abiatzen dira, adinean aurrera eginda, etxe bakarti batera, eta euren bizi osoko ametsa zen hura amesgizto bihurtzen hasiko da Bernardin agertzen den une beretik. Egoera guztiz aldrebesa haien bizitza markatzen hasiko da: egunero eta ordu berean hara agertzen zaie medikua den Palamèdes Bernardin jauna, eta ordu betez haien denboraren jabe egiten da. Ia hitzik egin gabe, erantzun labur-laburrak ez badira, oieskeriaz, denbora eta etxea bete, besterik ez du egingo. Egoera zenbat eta luzeagoa orduan eta etsiago senar-emazteak. Gizona ez da gai Bernardini aurre egiteko eta senar-emazteen harreman beti gozoa bera koloka jartzen hasiko da.
Palamedes gizon lodia da, desatsegina, eta ez da zaila haren irudia egitea egileak darabiltzan adjektibo eta konparazio irrigarri guztien bitartez, baina bere baliabideek gailurra jotzen dute horren emazte Bernadette agertzen denean. Pena ematera iristen den proportzio guztietatik kanpoko izakia dugu Bernadette gajoa, giza hizkuntzaz komunikatzeko ere gai ez dena, eta berak emango dio komizitateari tragediaren dimentsioa.
Gehiago ez dut kontatuko, liburuak gordetzen duena hobe delako norberak topatzea. Bukatzeko esango dut gertaera hauen bitartez agian, Émile bera bezala, tinkotzat genituen balio eta printzipio batzuk birplanteatzera eroango gaituela. Geure buruaz sinesten dugun ezer ez da, beharbada, uste dugun bezain ziurra.
Geratzen zaidana lerro hauetatik Amélie Nothomben harribitxi gehiago euskaratuta iristeko itxaropena eta desioa aldarrikatzea da. Igelakoen bidea ikusita seguruago egon naiteke orain. Ez ahal dugu luze itxarongo. Hygiène de l’assassin izango ote da hurrena?
