Kategoriaren artxiboa: krisia

Langileen parte-hartzea: diskurtso hutsetik praktikara (@etzipm -n argitaratua)

Langileen parte-hartzea ez da gai berria hainbat ingurunetan. Enpresa eredu demokratikoa aztergai eta presente izan dugunon artean aspaldi landutakoa dugu. Hala ere, azken urteotan pentsaezin zen zirkulutan ere jorratu da gaia, enpresa eredu demokratikoetatik harago funtzionamendu piramidalak nagusi direnetan.

Parte-hartzea bi norabidetan planteatzen dituzte enpresek, oro har: lanpostuko parte-hartzea (autogestioaren izenpean) eta emaitzetan partaidetza.

Lehenari dagokionez “harreman estilo berriak” aldarrikatzen dituztenak badira, kooperazioa eta lankidetza berrikuntzak bailiran. Mendetan zehar auzolana ere deitu izan zaio Euskal Herrian. Hala ere, egia da eredu demokratikoa duten hainbat erakundetan lanpostuko parte-hartzea alde batera utzi dela urte askoan, sistema Fordista aplikatzearen ondorioz. Baina badago marraztu beharreko muga bat, autogestioaren izenean egun zenbait enpresetan aplikatzen diren politiketan. Errealitatean bertikalki ezarritako helburuak edonola betetzea eskatzen baitzaio langileriari. Lan-baldintzak eta duintasuna alde batera utzita, horretarako beharrik bada.

Emaitzetan parte-hartzeari dagokionez, langile kolektiboari eskatzen zaio konpromisoa erakundearekiko, helburu “komunekiko”. Hain zuzen ere orain, enpresetako emaitza negatiboak direnean banatu beharrekoak. Mezuak irabaziak daudenean errepikatuko ote diren, zalantza handiak ditut.

Langileen parte-hartzea bultzatzearen atzean interes ekonomiko hutsak egon litezkeen arren (badira hainbat kasutan), probestu behar genuke aukera parte-hartzea bere osotasunean mahaigainean jartzeko, baita enpresa ereduak ere.

Hain zuzen ere kooperatibak dira aipatutako bi parte-hartze esparruak bateratzen dituztenak. “Kooperatibak ez dira perfektuak, baina bai perfektibleak” zioen aitak, Arizmendiarrietari erreferentzia eginez. Perfektibleak, baina batez ere eraldaketa sozioekonomikoa lortzeko lankidetzan eta demokrazia ekonomikoan oinarritutako tresnak dira. Kapitala lanaren menpekoa bihurtzen dutenak, emaitzen banaketa baino, etorkizuna eraikitzeko emaitzen berrinbertsioa planteatzen dutenak. Norbanakoen garapena alde batera utzi gabe helburu komunitarioak bilatzen dituztenak.

Dena den, ezin gara itsutu. Kooperatibak enpresa eredu hutsak dira. Testuinguruaren arabera arrakasta izan dezaketen tresnak, edota abantaila fiskal hutsengatik sortutako erakunde kapitalista soilak.

 Etzi.pm-n 2015/01/13an argitaratua (cc-by-sa)

Adegi, zergak eta langileen parte-hartzea

Ez da lehenengo aldia Adegi-ren adierazpenek goiza muturtu didatena. Guibelaldek dio Gipuzkoako Bilduk ez dituela inoiz lanpostuak sortu, eta orain lanpostuak arriskuan jartzen ari direla, aberastasunaren gaineko zerga aplikatuz enpresariak larrituz. Osasun mental eta emozionalaren kalterako, twitterreko erabiltzailearen TLra jo dut, eta perlatxoak topatu.

 Ea ba. Zergak. Bere zentzua eta helburuak. Aldeko eta kontrako iritziak izanda ere, egun zergen funtzioa da gizartearen beharrei erantzutea. Alde batetik, behar “sozialei”: osasuna, hezkuntza edota gizarte zerbitzuak, besteak beste. Bestetik, garapen sozioekonomikorako egitasmoei. Sozio azpimarratu nahi izan dut, enpresak eragile sozioekonomiko gisa ulertzen ditudalako, eraldaketa eta ongizate sozialera bideratutakoak. Hala, Adegik hainbeste kritikatutako zergek badute eragina eta laguntzen diete enpresei, bai berrikuntza programak bultzatuz, baita enpresa egitasmo berriak sustatuz ere. Era berean, esango nuke Adegi berari ere laguntzak ematen dizkietela, eta funtzionamendurako beharrezko baliabideak eskuratzen dituztela. Ez dut ulertzen, beraz, zergatik halako arazoak aberastasunaren gaineko zergak aplikatzearekin.  

Bi txioak bata bestearen ondoren jarri ditut, apropos.

Ezaguna da Adegik langileen parte-hartzea sustatzeko asmoak eta plangintzak jarri dituela martxan. Kooperatibek, besteak beste, urteak daramatzate parte hartzea aldarri izaten. Orain arte, baina, enpresa konbentzionaletan (salbuespenak salbuespen, eta guztiak Adegi-rekin parekatzeko inongo helburuarekin) ez da langileria aintzat hartu. Langileria soilik obeditzeko izan da maiz (eta bada zenbait kasutan), ahotsik gabeko tresna. Estrategia enpresarialetik begiratuta, huts ikaragarria. Izan ere, langilea enpresaren parte sentitzea lortzen badu enpresariak, lanerako motibazioa handituko du, efizientzia eta errentagarritasuna handitzeko aukera handiak sortuz. Alde batera utzi nahi ditut oraingoan ardura soziala eta pertsonen garrantzia, apropos. Termino enpresarial hutsei begiratu nahi diet. Eta termino enpresarial horiekin bat dator zergen afera.

Beraz, bi txio horiek, langileriaren parte-hartzearen aldeko mezuak, termino enpresarial hutsetan kokatuko nituzke nik. Make up pixka batekin (ingelesa erabiltzeko moda horri keinu), botere ekonomiko hutsa helburu duen estrategia pertsonen ardura bihurtu nahi dute, kanpora begira behintzat.

Parte-hartze finantzarioa proposatzen dute Adegiko enpresariek, enpresak langileen jabetzakoak bihurtuz, enpresa komunitarioa lortu bidean-edo. “Zenbait” guruk gauza berbera proposatzen dute, “pertsonen” garrantzia tonu erasokor eta bortitzean zabalduta izanda ere (funtsean langileriaren erabakitze ahalmena hutsaren hurrengora mugatzen duten arren). Jabetza finantzario elkarbanatua gauza handia da, bai horixe. Kooperatiben gakoetako bat ere bada. Ekonomia ulertzeko modu bat da, demokrazia ekonomiko aldarri duena. Larritzen nauena da, baina, galeren sozializazio garaian jartzea martxan halako egitasmoak, irabazien indibidualizazioak amaitzean. Askoz ere ebidenteagoak iruditzen zaizkit helburu enpresarial hutsak, irabazien banaketarik egoteko aukerarik ez dagoenean eta langileriari enpresaren onerako sakrifizioak eskatu behar zaizkionean.

Enpresa guztiona dela sinesten dut, gakoa dela iruditzen zait proiektu komunitarioak indartu eta sustatzea. Hala ere, ez dut uste mezu eta jarrera horiekin bide onetik doanik Adegi. Inteligentzia enpresarial hutsetik bada ere, langileriaren alboan daudela antzeztu behar lukete.

FEEn planten erosketa, soluzioa?

Azken egunotan berriak eta zurrumurruak badira inguruan, Fagor Etxetresna Elektrikoen bi planta erosiko lituzkeen enpresa bat badagoela dioena. Soluzioa omen da planta horientzat. Ez dut uste hain erraza denik, hala ere.

FEEren filialen eta zenbait planten salmentari buruzkoak ez dira berriak Debagoienean. Zituen arazoak entzunda, planta edo filialak esku kapitalistetara pasatzeko beldurra bazegoen lehen ere. Horrek, baina, zalantzak dakartza jabetzaren eta eredu kooperatiboaren inguruan.

Jakina denez, kooperatiben ezaugarrietako bat langileen jabetzako enpresa izatea da, oinarrietako bat da. Suposa dezagun FEEko plantak (kooperatibakoak, ez filialak) saltzen direla, esku kapitalistetara doazela. Horrek suposatuko luke plantak ez liratekeela jada FEEn bazkideen esku izango. Are gehiago, erosleak ez luke (teorian) inongo beharrik izango langile berberak kontratatzeko. Eta, hala egitea erabakiko balu ere, langileak ez luke inongo erabaki eskubiderik izango. Ez zuzendaritza aukeratzeko, ez erabaki estrategikoak hartzeko, ez informazioa eskatzeko, etab. Hau da, beste enpresetako edozein langileren eskubide eta betebehar berberak lituzkete.

Beraz, lan bazkideentzako soluzioa da planten salmenta? Birkokapenak edo aurre-erretiroak baino soluzio hobea da?

Euskal ekonomiaz

Euskal ekonomiaren inguruan bi hitzaldi izan ditugu azken astean Arrasaten: Debagoienako Gure Esku Dago taldeek antolatutakoa lehena, eta Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutuna lantzen ari den taldearena bigarrena. Luxuzko gonbidatuak izan ditugu bietan ere: Adrian Zelaia, Joseba Barandiaran eta Oskar Arantzabal batetik, eta Nekane Jurado bestetik.

Biak euskal ekonomiari buruzkoak izanda ere, oso sentsazio ezberdinarekin irten naiz bietatik. Lehenengo hitzaldian iruditzen zait muinera ez zirela joan. Esan nahi dut, krisiaren aurrean tresna propioak izateak nola lagunduko zuen aipatu zuten, baita ekonomia txikien gaitasuna ere, besteak beste. Ez zuten erantzun nahi izan, berriz, euskal ekonomiaren etorkizunari buruz. Zer nolako ekonomia nahi dugun, zeintzuk diren eredu ekonomikoaren akatsak, erroak eta alternatibak. Nekane Juradok, berriz, zezenari adarretatik heldu diola uste dut (barka espresioa ezegokia edo dena delakoa bada), gai hori zentrala ez zen arren. Egungo eredu ekonomikoaren analisia egin ondoren alternatibez hitz egin digu, deskribapen hutsetatik harago. Ekonomia intsumiso bati buruz hitz egin digu, alternatibak eraikitzen joateari buruz. Independentziaren zain ezin garela gelditu, eta “ekonomia paraleloa” eraikitzen joan behar dugula. Eredu ekonomiko zapaltzaile eta desorekatuari aurre egingo diona.

Bat egiten dut Nekanerekin. Uste dut ezin dela, lehenengo hitzaldian hala esan arren, independentzia lortu arte itxaron, eta gero joan erabakitzen zer nolako Euskal Herria nahi dugun. Irudikatzen eta lantzen joan behar dugu komunitarioa beharko lukeen eredu ekonomikoa, demokrazia ekonomikoan oinarritutakoa eta jendartearen ongizatea ziurtatuko duena. Bestela, Espainia-Frantziaren menpe egonda edo egon gabe, langileriaren eta gizartearen egoera tamalgarriarekin jarraituko dugu. BBVA edo Koop 57/Fiare, Iberdrola edo Goiener, eta beste hamaika hautu egiteko ordua da.

Aurre-erretiroak FEEn… eta MONDRAGONen

Badira egun batzuk Zigor Ezpeletak (MONDRAGONeko kide) Euskadi Irratiko Faktoria saioan hitz egin zuena. Gestio sozialeko arloan ari denez gero (izen zehatza jakin ez dakidan arren), Fagor Etxetresna Elektrikotako bazkide “soberakinei” eskaini ahal zaien irtenbideari buruz aritu zen batez ere. Enplegua bere elkarrizketaren zentru bihurtuta.

Birkokapenak aipatzerako orduan, galdetu zioten ea behin-behineko langileen konturakoak izango ziren. Berak baietz, baina ez kasu guztietan. Gaineratu zuen aurre-erretiro “asko” izango zirela, baina ez soilik FEEn, baita MONDRAGONeko kooperatibetan ere. Benetan deigarria egin zitzaidan. Beste kooperatibetan aurre-erretiroak bultzatzeak zer suposa dezakeen? Ba 60-61 urteko langile “batzuk” uste (eta nahi?) baino lehenago erretiratu beharko direla; baliteke 58 urtetik aurrerakoak aurre-erretiratu behar izatea ere. Izan ere, Enplegua Laguntzeko prestazioak 58 urtetik gorako bazkide-mutualisten aurre-erretiroak finantzatzeko aukera ematen du. Ez hori bakarrik, 2010 inguruan, egungo egoera aurreikusiz-edo, aurre-erretirorako adina 55 urtera jaitsi zen, ezohiko egoeretarako (egungoa kasu).

Aurre-erretiroak beste kooperatibetara zabaltzeak, berriz, ez zuen komunikabideen arretarik piztu. Mugatu ziren esatera behin-behineko eta behin betiko birkokapenak izango direla, behar puntualak estaltzeko, batzuetan. Ez zitzaidan informazio esanguratsuegia iruditu halako titularrak izateko. Beharbada askoz inpaktanteagoa litzateke esatea beste kooperatibetako 55/58/60/61 urteko bazkideei eragingo diela. Ikaragarria izan daiteke eragina. Ebentualei mesede egingo diena gainera.

Ez nuen ezer espero, ez

Galdetu didate Euskal Irratiak-en ea zer espero nuen atzoko bileraren ondotik (Eusko Jaurlaritza, Debagoieneko alkate, diputazioak eta MONDRAGON Korporazioko ordezkariak bildu ziren), eta ea gehiago espero nuen bilera hartatik. Egia esateko, ez nuen ezertxo ere espero.

Hilabetetan negoziatzen ibili omen dira Fagor Etxetresnak-en egoeraren eta etorkizunaren inguruan. MONDRAGON, Fagor, Eusko Jaurlaritza eta Madrilgo gobernua. Hori zioen atzo Eusko Jaurlaritzako ordezkariren batek nonbaiten (barkatu zehaztasun eza, informazio iturri gehiegi azken aldian). Ziur aski Euskadi Irratian Erkoreka izango zen, ez nago seguru. Iruditzen zait, eta ignorantzia hutsetik idatzitakoa da, azken hilabeteotan lortutakoa ez zela bilera batean konponduko, azken asteotan gertatutakoa espero zela, nolabait. Haier enpresak ituna alde batera uztea ziur aski ez. Frantziako gobernuaren eskaintza/eskaera/proposamena beharbada ez. Baina zer espero zuten atzoko bileratik?

Ignorantziatik hitz egiten ari naiz, eta baliteke hemendik aste batzutara kontrakoa entzutea. Atzoko bileran akordioren bat lortu zutela eta egitasmo berri bat martxan jarri dutela. Oraingoz, 1.200 bazkideri soluzioa topatzea espero dutela diote. Zifrak aldatu dira. Baina ebentualen eta hornitzaileen egoera, berbera. Azken asteotan lehen aldiz, Arantza Tapiarekin ados. Ezin dira alde batera utzi. Edo sikiera kontuan hartu beharko lirateke, eta Sindek zioen enpleguarekiko erantzukizuna martxan jarri, bailaran egitasmo berriak abiarazi eta lekuko garapena bultzatzeko.

Eguneraketa: Arrasateko alkate Inazio Azkarragaurizarrek Mondraberri adierazi dio atzoko bilera informatiboa izan zela, hileta estilokoa, erabakita zegoela Fagor Etxetresnak itxiko zela.

FEE: bazkideak, bazkide-mutualistak eta ebentualak

Bazkideei soluzioa bilatu eta topatuko omen zaie. Atzo Juan Manuel Sindek (Arizmendiarrietaren Lagunen Elkarteko bozeramaleak) argi utzi zuen Onda Vascan egindako elkarrizketan: bazkideen langabeziari, lehenaldian egin gisara soluzioa topatuko zaio. Birkokapenak, kalte-ordainak, aurre-erretiroak eta abar. Gogorra izango da urte mordoxka baten ondoren etxera esku hutsik joatea, hala ere. Bakoitzaren enpresaren alde ahalik eta gogorren lan egin, ilusioa jarri, eredu kooperatiboak eskatutako konpromisoa azkeneraino eraman, eta orain hau. Esku hutsik, proiektu propio eta kolektiboa hondoratzeak dakarren tristura eta etsipenarekin soilik. Lanpostua baino gehiago galdu dute.

Baina FEEko bazkideei topatuko zaie soluzioa, duina batzuentzat, gogorra beste batzuentzat, lehengoa baino hobea gutxi batzuentzat, beharbada. Bazkide mutualistei, hobe esateko. Ez delako argitu oraindik Edesako bazkideei ere soluzioa topatuko zaien beste kooperatibetan. Izatez, Lagun-Aroko kide ez direnez gero (lehenaldian hartutako erabaki baten ondorioz), ez lukete horretarako eskubiderik. Beharbada Ormaetxeak T.U. Lankide-n argitaratutako artikulu batean aipatzen zuen “arauak hauste hori” Edesako bazkideei bideratutakoa ere izan liteke.

Aitortuko dizuet nire tesian (egunen baten bukatuko dudana, portzierto) langileen eskubideen araberako mailaketa antzeko bat deskribatzen dudala: bazkideak, iraupen jakineko bazkideak eta ebentualak. Baina FEEren egoerak 4. profil bat azpimarratu du: bazkide ez mutualista. Mailaketa interesgarria, krisi garaian kaltetuak bi taldetan banatzen dituena. Bazkide-mutualistak alde batetik, eta beste guztiak bestetik. Autoreren batek bazkideak “pribilegiatuak” direla aipatzen du. Krisi garaian matizatu beharko luke akaso: bazkide-mutualistak lirateke pribilegiatuak.

 

MONDRAGON ez ei da solidarioa

Ez dakit eredu kooperatiboa zalantzan jarri nahi duten berberak ari diren MONDRAGON Korporazioaren baitan elkartasunik ez dagoela sinestarazi nahian, edo horiek baino gehiago diren. Izan dira informazioak ere MONDRAGONen baitan zeinek bozkatu duen 120 milioi ematearen alde eta zeinek aurka. Arrazoia? Auskalo.

MONDRAGONeko gainerako kooperatibek elkartasunik ez dutela erakutsi diote. Datu zehatzetan ez gara sartuko (MONDRAGONek komunikatuan 300 milioi euro bideratu direla esan berri du), baina orain dela hilabete batzuk, esaterako, kooperatibek onartu zuten 70 milioi euro ematea Fagor Etxetresna Elektrikoei (FEE) beren egoera konpontzeko. Horrez gain, dibisio eta Fagor Taldearen baitan emaitzen birmoldaketa ere egiten da. Hau da, A kooperatibak galerak baditu eta B kooperatibak irabaziak, bien arteko egoera parekoagoa izateko emaitzen zati bat parekatu egiten da. Beraz, FEEren arazoak aspalditik badatoz, emaitzen birmoldaketak ere lagundu du urteotan egoera bideratzen ahalegintzen. Horrez gain, MONDRAGONen baitan interkooperazio fondoak ere badira, inbertsioak eta formazioa bultzatzeaz gain (besteak beste), kooperatiben berrindartze ekonomikora bideratutako baliabideekin.

Horrez gain, Lagun-Aro dugu. Bazkide mutualistek elikatutako Lagun-Aro. Erakundeak ahaleginak egingo ditu (eta egin ditu) mutualisten egoera bideratzeko. Eta Lagun-Aro ez da entitate estralurtar bat. MONDRAGONeko kooperatibek (gehienbat) elikatzen dutena da. Urtetan zehar pilatutako baliabideak dituena.

Hori gutxi balitz, ziur naiz horiez gain hainbat kooperatibek laguntza gehigarriak eman dizkiotela FEEri urteotan.

Hori guztia jakinda, nola baiezta liteke hain arinki ez dagoela elkartasunik MONDRAGONen baitan? Fagorri azken finantzazioa ez ematea gogorra izan da, bai horixe, baina horrek ezin du ahanztarazi orain arte erakutsitako elkartasuna. Batzuk hala nahi duten arren (hala dirudi behintzat).

Parte-hartzea eta bideragarritasuna zalantzan

Arantza Tapiak esan berri du MONDRAGONen eredua birpentsatu behar dela, eta erabakiak batzar orokorretan hartzeak prozesua moteldu egiten duela. Horrez gain dio MONDRAGONek jo beharko lukeela kanpoko enpresetara ez direlako gai enpresak “reflotatzeko”. Ez naiz ni inor Fagorren hartu diren erabakiak zuzenak izan diren ala ez esateko, baina tesi gaiak ikutu eta ezjakintasunetik hitz egiten denean, blogeko sarrera bat idatzi behar. Hala ba. Bi puntuei erantzungo diet.

  1. Badira ikerketak eta badira teoriak diotenak langileen parte-hartzeak efizientzia eta motibazioa bultzatzeko balio dutela. Hori batetik. Bestetik, eta honako mezuan adierazi nuen bezala, eredu kooperatiboan erabakiak modu asanblearioan hartzeak hainbat abantaila ditu (printzipio sozialetik harago): inplikazioa, motibazioa eta erabakiak aurrera eramatean berehalakotasuna. Izan ere, oker ez banaiz, bestelako erakundeetan administrazio kontseiluek erabakiak hartu ondoren sindikatu eta langileen komiteekin negoziatu behar dituzte. Denbora galtzea izango da termino enpresarial hutsetan hau ere, ziur. Bestalde, kooperatibek aldarri duten gardentasuna benetakoa bada, langileek lukete erakundearen egoera finantzario eta aurreikuspenen berri, eta honek erabakiak hartzerakoan azkartasuna erantsiko lioke.
  2. 1970eko krisitik abiatuz, Arrasateko Kooperatiben Esperientziak garatu ditu tresna enpresarial eta finantzarioak zailtasunak dituzten kooperatibei laguntzeko, hainbat esparrutan. Batetik, Lan Kide Aurrezki Kutxaren sorrerarekin (egungo Laboral Kutxa). Tresna finantzario hau gakoa izan zen kooperatiben finantzazio arazoei aurre egiteko. Horrez gain, Enpresa Dibisioaren bidez aholkularitza enpresariala ere eskaintzen zitzaien zailtasunetan zeuden kooperatibei, berregituraketak eta negozioaren berrikuspen eta diseinuan lagunduz. Enpresa Dibisioa LKS bihurtu zen aurrerago, aholkularitza kooperatiba. Azkenik, nola ez, Lagun-Aro dugu. Enplegu Laguntza fondo eta prestazioekin bestelako erakundeetan hain ohiko diren kaleratze masiboak ekiditen laguntzen duena (hemen prestazioetako batzuk azaltzeko mezua).

Mezu hau ez da gai izango, ziur, Arantza Tapia eta beste hamaikaren iritzia aldatzeko. Ezta beraien hitzak pixka bat neurtzeko ere. Neure barneko ezinegona askatzeko eta gaia interesekoa izateaz gain kooperatibismoarengan sinesten dutenentzat, akaso, baliagarri.

Ebentualak kooperatibetan

Krisi garaian kooperatibetako bazkideekin zer gertatuko den, hori izan dut blogean mintzagai. Baina, nola ez, guztiok dakigu kooperatibetan ebentualak ere badirela. Beno, oparotasun garaian krisi garaian baino gehiago, jakina.

Soldatapekoen figura bera dudan jartzen dutenak asko dira. Zein puntura arte ari gara enplegu kooperatiboa bultzatzen, kooperatibetako langileriaren zati handi bat soldatapekoa denean? MONDRAGONen kasuan %85ekoa da gehienezko kopurua. Ez nuke esango asko denik, egia esan.

Ebentualak izateak malgutasuna eskaintzen die kooperatibei. Izan ere, oparotasun garaiek amaiera izan dezakete, eta automatikoki bazkideak egiteak zailtasun garaietan malgutasuna kentzen die kooperatibei. Hala ere, posible da aitzakia hori erabilita, lanpostua egonkorra izanda ere, bazkidetza ukatzea. Helburu kooperatiboak, kasu horretan, alde batera uzten dira. Muga non dagoen, nik ere ez dakit. Baina soldatapekoen erabilera sistematikoak bideratzen du kooperatiba alternatiba sozioekonomikoa ez izatea, jabedun gehiago izanda ere, eskubideak pribilegiatuenetara mugatzen baitira.

Ez diot, inork ez dezala hala pentsa, kooperatibek, orokorrean, hala egiten dutenik. Zalantza filosofikoak ditut soldatapekoen figuraren inguruan. Eta ez dakit filialak izateak hirugarren mailako langileak sortzen ez dituen ere. Enpresaren bideragarritasunaren eta printzipio kooperatiboekiko koherentziaren arteko borrokaren beste alderdietako bat.