Eguzkiak lur eta ozeanoen gainazal metro kuadro bakoitzari ematen dion argi-indarraren milatik bat baino ez du bizitzak xurgatzen.
Gure argiaren zenbat hitzek egiten dute ihes gure gainazaletatik? Ximurtutako bekoki bezala. Eroritako sorbaldetan edo puztutako bularretan. Begirada gurutzatu legez. Hanken dardar edo hasperen luzeetan.
Eta, hala ere, eguzkiak gure bitartez egiten du hitz. Argi-indarra kontakizun bihurtzen duen makina da izadia. Xuxurla bat, bederen.
Mundu bat, hitzek eratutako mundu bat. Hitzek hitzekin esaldiak eta esaldiokin, bata bestearen atzean jarrita, izakiek osatutako kontakizunak mugitzen duen mundu bat.
Kontakizunaren puntu batean izakiak hitzak apurtuta, gramatika puskatuta, eztanda txikiak lortzen direla konturatzen dira. Laster jarriko dute hegaran hitzez bultzatutako lehen drone txikia. Maldan gora txirrindu hitztriko berria. Elkarrizketen deseratzearekin ordenagailu bat. Errobotak azken ohiuaz.
“ULeHertzen ahal poHesia izakiek AmA ahal ULeHertzen?”.
Lana ote da hitzendako gure kontakizunak eraikitzea?
Mingainaren latigopean dagiten esklabuak al dira oraindik? Edo buzo urdina janzten dute hitz proletoriook esnatu berri eztarria garbitzen dugunean? Gustoko al dute berbek beraien beharra edo biziraute soilagatik baino ez dute gizakion adimena sustengatzen? Hiztegiko zenbat hitz daude langabezian? Axularren idatzietan diraute edo gainditu al dute gramatikaren etika protestantea? Ba ote da, deshazkundea aldarri, bizimodua orangutanen hizkuntzari eman dion berba kooperatiba arnarkistarik? Aurkitu al diote gramatikaz besteko zentzurik bizhitzari?
Beraien aisialdian jostatzen diren aditzak, adibidez, ez nork, ez nori, ez nor kontutan hartu gabe. Aditz eta izenak onartuak ez diren adjektibo eta adberbio orgiak. Galdera ikurra daramaten erantzun hitzak. Hizkuntza-aberriaren gainetik elkar eragiten dieten hitz-kolax eleanitzak. Menpeko perspausen menpeko perpaus berba-kate amaigabeak.
Poesia. Poesia baino ez zaigu gelditzen eguneroko lanaren kontakizun merketik ihes egiteko.
Ahaztu protoiak, neutroiak, eta elektroiak. Quark-ak, fotoiak… bosoiak eta fermioiak. Ahaztu atomoak.
Hitzek eraikitzen dute gure mundua. Elkarrizketetan, idatzietan, kantuetan… baina, batez ere, lokartu aurretik gure buruari esaten dizkiogunetan.
Energia nuklearra eta fonologia. Elektromagnetismoa eta gramatika. Grabitatea eta soziolinguistika. Izana berdin izena bider kontakizuna ber bi.
Noiz egin zuen eztanda gure hizkuntzak, gure unibertsoak. Zein ate, zein isiltasun-zulo-beltz igaro behar da unibertsotik unibertsora. Eta hitzek atomoen gainean bezala, jainkoak gara hitzen gainean. Unibertsoen barnean unibertsoak sortuz kontakizunaren abiaduran.
Lokartu aurretiko instanteetan gara. Edo isiltasuna.
Txikitan ikasi genuen ipuinak badituela sarrera, korapiloa eta amaiera. Xinplea behar duela, pertsonai gutxirekin, ulerterraza. Eta eragin behar duela emozio konkretu eta zorrontz bat. Zazt!
Asmatzen al ditugu ipuin berriak egunerokoan? Edo sarrera eternaletan dantzatzen ote ditugu gogotik eskegitako hari muturrak elkar gurutzatzearen beldur. Edo txirikordak osatzen al ditugu hesteekin hauei behin eta berriz korapilo berdina ezarriz, korapiloa korapiloaren gainean. Non da zaztada?
Batzutan pentsatzen dut alkoholak mugitzen duela gure mundua. Parranda gauak proposatzen duela barrenak askatzeko kontakizun bat. Pertsonai xelebreekin. Kitzikagarria. Eta nahasten dituela hari muturrak, mutazioak, gure egunerokoaren DNA eboluzionatzeko, bizitzaren nobela rekapitulatzeko… nahiz eta biharamenuean gauza askotaz damutu.
Edonola, egunerokoaren itoaldi eta parranda arnasgune sekuentzia hauen errealitatearen bertsioak, badu perbertsiotik. Argi ilunetik eta eztanda neurrigabetik.
Errutinak mozkor ipuinetik ikasi behar du.
Txikitu dira eskalak. Ez dago estatu baten beharrik kamera bat espazioan jartzeko. Milaka langileko faktoria erraldoietan egiten zirenak, textilak, kotxeak, automatizatutako enpresa txikietan egiten dira orain. Norberak erraz monta dezake orkesta sinfoniko propioa midi sintetizatzaile eta loop station soil banarekin. Berdin monta dezake lehergailu indartsuena internetetik instrukzioak jarraituta.
Txikitu dira eskalak, unibertsoa bera gure barnean sartu arte. Eta nork bere big-bang-a, bere olinpoa. Hegan jarri ditzakegu lau helizeko drone txoriak, martxan bere burua erreplikatzen duten 3D fabbing zelulak.
Kobazuloetako jainkoak, zerukoak. Ekialdeko jainko artzaina. Jainko ingeniari anglosaxoia. Hil ziren guztiak. Gure barnean sortzen dira orain.
Hubble teleskopio edo antzekoen beharrik gabe “Erretenak” deritzan euskal galaxia gaztearen kartografia osatu dute Ander Bolibar eta Kepa Matxainek. Zer da ba belaunaldi bat espazioari une batez atera dakiokeen argazkia baino? Denbora izterra balitz eta espazioa belaunez azpiko hanka, bien arteko ebakidura litzateke belaun-aldia.
Guri, argazkian gerizpean gauden argi-izakioi ere, izterra hazi zaigu nerabezaro luzeetan, kontatu ezin, baina guztiz asetzen ez gaituzten lanegun antzuetan, kalentadore itxurako bakardadean. Eta bikietako giharra puztu zaigu edonongo edukiekin elikatuta, han eta hemen aldi berean ibili beharraren ibiliaz.
Norberak bere belaunetan darama bere izatearen pixua. Saiatuta ere ezin dugu oinez jarraitu eta lasterka hastean belauneko lotailua hausten zaigu. Haustura bakoitzak, bere barne arrazoiak ditu, zerrendatzen amaitu ezin daitezkeen arrazoi pixutsuak, atzokoak eta biharkoak. Baina leherketak izugarriak dira. Nundik eta noiz agertuko diren ez dakigun barnetik kanporako supernoba eztandak.
Argia dario, unibertsoaren kaosean, gamma leherketen belaunaldiari. Etorkizunaren iluntasunean.
Euskararen akuluietaz jardun da Elexpuru Bergarako euskara elkartearen blogeko Kataian atalean. Eta akuluilu horrek zein forma hartu beharko lukeen pentsatzen hasi naiz.
Hiru hagineko sardea da lehen irudi primarioa. Aldi berean botere egitura hirukoitzari (erakunde ekonomikoei, publikoei eta herritarrei) indarrez eta mugimenduz eragiten diona. Edonola, hizkuntza komunitate baten erantzun dinamika ez da idi-taldeak akuilatu aurrean erakutsiko lukeenaren bezain zuzen eta sinplea. Aurkako efektua izateraino iritsi daiteke hizkuntza komunitatean: idiak aurrera egin beharrean bere indarrarekin sardea sakonago sartzearena, gaitz berriren bat sorrarazi arte.
Hizkuntza akuilularitza indar edo wrestling joku bat baino, xake edo go joku bat bihurtu denaren inpresio lausoa marrazten joan naiz denborarekin. Are gehiago Sarasuaren Hiztunpolisa irakurri ostean. Estrategia, jakintza eta sorkuntza uztartuz go jokalari edo xakelariek jokatu beharrekoa.
Xakelari eta pieza izatea tokatzen zaigu aldi berean, gizarteari begira idiak eta sardeak baino ikusteko gaitasuna ez daukagunean.
Ez dakit Bitcoin kriptotxanpona ezagutzen duzuen: pertsonatik pertsonara (P2P) jakintza berriei (kriptologia, internet) esker balio berriak (pribatasuna, segurtasuna) eskaintzeko diseinatutako moneta. Estatuen kontrolik gabea; motibazio unibertsalistaduna. Esperantoa datorkit burura aurreko propietateak zerrendatzean, posible egin zuen jakintza linguistika izanik eta eskeinitako balioak beste batzuk.
Eta esperantoarekin bezala bi arazo baditu moneta digital berriak. Bat: txanpona erabiliko duen merkatu erreal bat, ekonomia oso bat edo, esperantoaren kasuan, hiztun komunitate benetako bat ezin trinkotzea. Eta bi: merkatua zabaldu ezean espekulatzaileek hartutako pixua, hizkuntzarentzat diskurtso metalinguistikoa litzatekena. Esperantoarekin hori gertatzen da, hizkuntza bera da hizketa gai. Txanponak saltzen diren txanponak erosteko. Euskaraz bezala.
Euskara ez litzateke kriptotxanpon unibertsalista bat, eremu txiki bateko merkataritza sustatzeko moneta lokala baizik. Inefizientea itzulpenak eskatzen dituen heinean. Baina, bertakotasuna, gertutasuna, jarraitasuna eta bestelako balio etiko batzuk (ekologia?) atxikita dituena. Euskararen merkatu txikian ere erreza da espekulatzea, momentu egokian hitz oso merkeak erosi eta une aproposean berbok salduta. Oso gutxirekin gehiegi.
Prestigio metalinguistikaren burbuila erruz puztuta dago Euskal Herrian eta kulturarena, benetako balio erantsia duen merkatuarena, lur jota.
Broker plusbaliatu batek diotsue.
Eguneroko arautua exekutatzen zuen 13 urteko hardwarea nintzen laurogeita hamarreko hamarkada amaierarantz. Astelehenetik ostiralerako atazak ongi instalaturik eta hauek amaituta ‘idle’ egoeran sartzen zen nerabegailu lotsatia. Garaiko Pentium bat, beste nerabegailuekin komunikatzeko behar bezalako modemik ez zeukana.
Birusen batek hartu zidan artean. Lepo gaineko monitoreari pantaila-gorri errore bat erakustarazten zion malwareak eta errefrigerazio sistematik behar baino izerdi gehiago pasarazi. Pentium lerdena trabaka ibiltzen hasi zen. Zalantzazkoa zen espaloian behera exekutatutako instrukzioetako bakoitza, are gehiago klonaziorako konektore konpatiblea zuen nerabegailu lirainekin gurutzatzean.
Birusaren esklabu pasa zituen urteak. Eguneroko arautua arazo gabe exekutatuz batetik, eta garai berriek eskatzen zituzten Messanger nahiz bestelako aplikazio sozialak ezin instalatuta bestetik. Sistema eragilearen programa jarraitu zuen itsu, webcamik gabe. Lehendabizikoz zoroki maitemindu zen arte, konputadore batek ahal beste.
Kostata, nerabegailuak ikasi zuen maitasun protokoloek ez dutela zertan beti joan-etorrikoak izan behar. Zerbaitegatik deritzaiola mait-asun edo maite-min. Ez horregatik soilik agian, baina nerabegailuaren disko-gogor puskatu eta prozesagailu bakartiari ordura arteko sistema eragileak ez zion horrezkero balio. Hutsik sentitzen zituen RAMa eta ROMa.
Bigarren prozesagailu batez eguneratu zuen bere hardwarea. Eta bigarren bihotz horretatik idazten ditut hitzok.